________________
પાર્શ્વચંદ્રગચ્છના જ નહીં, જૈન જગતના એક ચિરસ્મરણિય મહાપુરુષ હતા. ધર્મસુધારણાનું ઉત્તરદાયિત્વભર્યું કાર્ય હાથમાં લઇને એમણે પોતાના ધર્મશૌર્યનાં દર્શન કરાવ્યાં હતાં.
જો કે દરેક ગચ્છમાં શિથિલાચાર અને ક્રિયોધ્ધારની ઘટનાઓ અનેકવાર બની છે. નાગોરી તપાગચ્છમાં શ્રી પાર્શ્વચંદ્રસૂરિ, તપાગચ્છમાં શ્રી આનંદ વિમલસૂરિ, અચલગચ્છ માં શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ, ખરતરગચ્છમાં શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ - આ આચાર્યો વિક્રમની સોળમી સદીના પ્રમુખ ક્રિયોધ્ધારકો હતા. ફરી અઢારમીસદીમાં ક્રિયોધ્ધાર થયાં અને છેલ્લે વિક્રમની વીસમી સદી પણ આવા ક્રિયોધ્ધારકની સાક્ષી બની. શ્રી કુશલચંદ્રજી મહારાજ આવા ક્રિયોધા૨ક મહાપુરુષોની માળાના એક તેજસ્વી મણકા હતા.
કચ્છમાં ‘સંવેગી’ સાધુઓનો વિહાર અલ્પ હોવાથી ધાર્મિકક્ષેત્રે યતિઓનું - ગોરજીઓનું વર્ચસ્વ હતું. શ્રાવકોમાં અજ્ઞાન અને કુરિવાજો વ્યાપક બન્યાં હતાં. આવા સમયે શ્રી કુશલચંદ્રજી મહારાજે સામાજિક અને ધાર્મિક વ્યવહારોમાં સુધારા દાખલ કર્યા. કચ્છના શ્રાવકવર્ગ અને સાધુવર્ગે સ્વયંભૂ ભક્તિથી પ્રેરાઇને ‘વાચનાચાર્ય’, ‘મંડલાચાર્ય’, ‘ગણિ’ જેવી માનવાચક પદવીઓથી તેમને નવાજ્યાં. સમગ્ર કચ્છે તેમને ગુરુ માનેલા. ગચ્છભેદને ભૂલીને અને તેઓ કચ્છના ‘કુલગુરુ’ બની રહ્યાં.
શ્રી કુશલચંદ્રજી કચ્છના કોડાય ગામનાં હતાં. ધર્મક્રાંતિનાં સહસૂત્રધાર તેમના મિત્ર શ્રી હેમરાજભાઇનું સ્થાન પણ અદ્વિતીય છે. કથાસૂત્ર અનુસાર કચ્છનાં માંડવીથી પાંચ યુવાનો પાલીતાણા શ્રી હર્ષચંદ્રસૂરિજી પાસે સંવત - ૧૯૦૭ (ઇ.સ.૧૮૫૧) કારતક સુદ ૧૩, ના મુનિવેશ પહેર્યો અને માગસર સુદ બીજના આ પાંચેય યુવકોની વિધિવત ‘સંવેગી’ દીક્ષા થઇ. પાલીતાણા પહોંચેલાં પાંચ યુવકોના નામ હતાં. હેમરાજભાઇ, કોરશીંભાઇ, ભાણાભાઇ, વેરશીંભાઇ અને આસધીરભાઇ - દીક્ષા વખતે પાંચેના નામ અનુક્રમે : હેમચંદ્ર કુશલચંદ્ર, ભાનુચંદ્ર, બાલચંદ્ર અને અગરચંદ્ર એ પ્રમાણે પાડવામાં આવ્યાં. પરંતુ, તેઓ ઘરના સભ્યોની મંજુરી વગર અને કહ્યા વગર દીક્ષા લીધી હોવાથી તેઓના માતા-પિતા પાલીતાણા ગયાં. અને પાંચેયને સમજાવ્યાં. પણ વ્યર્થ, કુશલચંદ્રજીના પિતા અને અગરચંદ્રજીના પિતાએ અંતે આ બંનેને આત્મકલ્યાણ માર્ગે જવાની છુટ આપી. પણ બાકીના ત્રણના માતા-પિતા તે સ્વીકારવા તૈયાર નહીં, તેથી તેમને કચ્છ લઇ આવ્યાં.
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ – એક દૃષ્ટિપાત
४८
