________________
સદ્વ્યયનો ખરો પ્રસંગ આવી રહ્યો છે. હવે ત્રણ વર્ષ ઉપરાઉપરી દુષ્કાળ આવશે તેથી બને એટલું ધાન્ય ભરી રાખજો. એ ધાન્યથી દુષ્કાળમાં સહુને જિવાડજો. મનુષ્ય સેવાનો આવો મહાન મોકો ફરી મળવો મુશ્કેલ છે. અને બન્યું પણ એવું જ વિક્રમ સંવત ૧૩૧૩, ૧૩૧૪ અને ૧૩૧૫ માં નિરંતર દુષ્કાળ પડતો રહ્યો. જેનું અતિ ભયાનકરૂપ વિ.સં.૧૩૧૫ (ઇ.સ.૧૨૫૯) ના વર્ષમાં પ્રગટ થયું. દેશનો ઘણો મોટો ભાગ દુષ્કાળની ચુંગાલમાં ફસાઈ ગયો હતો. ત્યારે જગડૂશાહના તદ્દન નવાજરૂપનાં દર્શન થયાં. આ શ્રેષ્ઠીએ આવા સંકટના સમયે જન-સાધારણ માટે પોતાના અન્નભંડારો ખોલી નાંખ્યાં."
આ સમયે જગડૂશાહની દુકાનો ઉત્તરમાં ગઝનીકંદહાર સુધી, પૂર્વમાં બંગાળ સુધી, દક્ષિણમાં રામેશ્વર સુધી અને દરિયાપારના દેશોમાં પણ હતી. બધે અનાજની ખરીદી શરૂ થઈ. ધાન્યના કોઠારો પર જગડૂશાહે એક તામ્રપત્ર લખાવ્યું તેમાં ફક્ત આટલાં જ શબ્દો લખ્યા :- (‘આ કણ ગરીબો માટે છે.” - જગડૂશા)
કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્રમાં અનેક સ્થળોએ લોકોને રોજી મળી રહે તે માટે નવાં નવાં કામો શરૂ કરાવ્યાં. તેણે અનેક ધર્મશાળાઓ, કૂવા, તળાવો અને મંદિરો બંધાવ્યાં એટલું જ નહિ, પણ દૂરદૂર સુધી તેનાં વહાણો અનાજ લઈ જતાં. જળ અને સ્થળમાર્ગથી જેટલું લઈ જઈ શકાય તેટલું અનાજ સર્વત્ર મોકલવામાં આવ્યું કે લોકો કહેવા લાગ્યા કે ‘જગડૂશાહે તો દુકાળનું માથું ભાંગી નાંખ્યું છે.” એ ઘણામોટા આશ્ચર્યની વાત છે કે મધ્યયુગમાં જયારે સારા રસ્તાઓ સુલભ નહતાં, સંચાર માધ્યમોનો અભાવ હતો, યાતાયાતનાં સાધનો પણ પરંપરાગત - પુરાણાં હતાં ત્યારે હજારો મણ અનાજને દૂર દૂરના ગંતવ્ય સુધી પહોંચાડવું અને તે પણ યોગ્ય સમયે – એ કાર્યને ઘણી મોટી સિદ્ધિ કહી શકાય. જગડૂશાહે સિંધ, ઉજજૈન, દિલ્હી, કાશી, કંધાર, આદિના અનેક રાજવીઓને દુષ્કાળ સમયે મદદ કરી હતી. આમ તેને પ્રાપ્ત થયેલ ‘જગદાતાર' નું બિરુદ યથાર્થ છે
કથાસૂત્ર અનુસાર જગડૂશાહે દુષ્કાળ વખતે ૧૧૫ જેટલી દાનશાળા ખોલી જેમાં પ્રતિદિન પાંચ લાખ માણસોને ભોજન આપવામાં આવતું હતું. આ દુષ્કાળમાં આઠ અબજ અને સાડા છ કરોડ મણ અનાજ ગરીબોને વિનામૂલ્ય વહેંચ્યું અને નગદ સાડાચાર કરોડ રૂપિયા ખર્ચયાં હતાં.૧૦ ભદ્રેશ્વરની દાનશાળામાં સ્વયં જગડૂશાહ દાન આપવામાં પ્રવૃત્ત રહેતાં તેમની દાન આપવાની રીત પણ અનોખી હતી. પોતાની અને યાચકની વચ્ચે આડો પડદો
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ - એક દષ્ટિપાત
૬૬
