________________
પરેશાન કર્યા ત્યારે બ્રાહ્મણોએ ભુજ આવી આશકરણ શાહ પાસે ઉઘરાણી કરી. તેથી આશકરણે ૨૦ હજાર કોરી આપી. અને બાકીની રકમ માટે પોતાનો પુત્ર લાલચંદ સોંપ્યો, કે જ્યાં સુધી તે રકમ ન ચૂકવે ત્યાં સુધી તેનો પુત્ર તેઓની પાસે બાનમાં રહેશે. આમ તેઓ તેના પુત્રને બાનમાં અંજાર લઇ ગયા.
૧૫
જ્યારે કડીના સુબા તથા વડોદરાના ગાયકવાડના ભાયાત મલ્હારરાવે અને મોરબીના જાડેજા જીયોજીએ ચિત્રોડ પર ચઢાઇ કરી ત્યારે આ બન્ને સામે ચિત્રોડના જાડેજા ઠાકોરને મદદ કરવા માટે મહારાવ રાયધણજીએ અંજારમાં ફતેહમહમદને આદેશ આપ્યો અને ભુજના દિવાન આશકરણને પણ લશ્કરી ટૂકડી લઇને ભુજથી મોકલ્યો. જયારે આશકરણ શાહ અંજાર આવ્યો ત્યારે ફતેહમહમદ ચિત્રોડ તરફ ચાલ્યો ગયો હતો. તેથી આશકરણને અંજારમાં બાન તરીકે રહેલા પોતાના પુત્ર લાલચંદને છોડાવવાની મહત્વની તક દેખાઇ અને તે સીધો અંજાર આવ્યો. ફતેહમહમદને આ સમાચાર મળતાં તે સીધો પાછો અંજાર આવ્યો અને આશકરણને હરાવી ભુજ ૨વાના કર્યો અને તે ફરી ચિત્રોડની મદદે પહોંચી ગયો. જ્યાં વિજય પ્રાપ્ત કરી કચ્છને મુક્ત કરાવ્યું.
આશકરણ શાહના દિવાનપદ દરમ્યાન આ એકજ અગત્યનો બનાવ બન્યો હતો. અને તેમાં તેનું સ્વાર્થીપણું સ્પષ્ટ જણાઇ આવે છે. આમ કરીને તો તે નિષ્ફળ અને નિષ્ક્રીય યોદ્ધા સાબિત થયો છે.૧૬
આશકરણ શાહે દિવાનપદ તો પ્રાપ્ત કર્યું. પરંતુ તેને આર્થિક સંકડામણનો અનુભવ કરવો પડ્યો. કારણકે, પ્રથમ તો તેને વ્યક્તિગત રીતે નાણાંની ઘણીજ જરૂર હતી. વળી તે અંજારમાં ફતેહમહમદ પાસે મોટી રકમની માંગણી પૂરી ન કરી શકે ત્યાં સુધી પોતાનો પુત્ર બાનમાં રાખી બેઠો હતો. બીજી બાજુ પરગણાઓમાંથી આશકરણ શાહને કર સ્વરૂપે એક પાઇ પણ મળતી નહોતી. તેથી તેને નાણાંની સખત તંગી સાલવા માંડી પરિણામે શું કરવું તેની સૂઝ રહી નહીં. તેણે ભુજના અનેક ધનાઢ્ય શહેરીજનોની મિલકત જપ્ત કરવાની શરૂઆત કરી. કોઇપણ દિવાન પોતાની આર્થિક સ્થિતિને સુધારવા માટે આ રીતે ખૂલ્લી લૂંટ ન જ કરે. એજ બતાવે છે કે ફતેહમહમદના દિવાનપદેથી બરતરફ થયા બાદ કચ્છ આર્થિકદષ્ટિએ કેવું ડામાડોળ થઇ ગયું હતું. સામાપક્ષે હંસરાજશાહે પણ માત્ર માંડવી પુરતો વિકાસ કર્યો જેનો લાભ કેન્દ્રસ્થ સત્તાને નહિંવત મળ્યો. ધીરે ધીરે આશકરણ શાહ તંત્ર પરની પકડ ગુમાવતો ગયો. પ્રજા પણ વેપા૨ીઓના નેતૃત્વ તળે આશકરણ વિરુદ્ધ થઇ અને લગભગ
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ – એક દૃષ્ટિપાત
૪૩
