________________
' આશ્ચર્યજનક લાગે તેવી વિગત જણાય છે, પરંતુ એટલું કહી શકાય કે, રાયધણજી બીજા, વિશે ઐતિહાસિક મૂલ્યાંકન કરતી વખતે તટસ્થરૂપે નોંધ ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે કે તેમણે રાપરમાં જિનાલય બનાવવાનો આદેશ આપ્યો હતો.
તપગચ્છના યતિશ્રી ખાંતિવિજયજીને રાઓશ્રીદેશળજી બીજાએ (ઇ.સ.૧૮૧૯-૧૮૬૧) ભદ્રેશ્વર તીર્થનો ઉધ્ધાર કરાવી આપવાનું વચન આપ્યું હતું અને આ મહાનતીર્થની ઉપેક્ષા કરવા બદલ કચ્છના જૈનસંઘના અગ્રેસરોને ઠપકો આપીને છેવટે એનું સમારકામ સારી રીતે થાય એવી ગોઠવણ એમણે કરી હતી. તેઓની હયાતીમાં આ કામ પૂરું ન થયું, તેથી એમના ઉત્તરાધિકારી મહારાઓશ્રી પ્રાગમલજી બીજાએ (ઇ.સ.૧૮૬૧-૧૮૭૬) પુરું કરાવ્યું હતું. પણ એનો ખરો યશ તો ગોરજી ખાંતિવિજયજી તથા દેશળજી બીજાને આપી શકાય.૩૦
મહારાવશ્રી ખેંગારજી ત્રીજાના સમયમાં (ઇ.સ. ૧૮૭૬-૧૯૪૨) પાટણથી શ્રી નગીનદાસ કરમચંદ સંઘવીએ સંઘયાત્રા ઈ.સ.૧૯૨૭ માં કાઢેલ, તે સંઘયાત્રા સમગ્ર કચ્છમાં ફરીને ગિરનારની યાત્રાએ રવાના થયેલી. આ યાત્રાનું વર્ણન “શ્રી કચ્છ ગિરનારની મહાયાત્રા” પુસ્તકમાં કર્યું છે. જેમાં કચ્છ વિશે જણાવ્યું છે કે વાગડમાં જ્યારે સંઘે પ્રવેશ ર્યો ત્યારે કચ્છના મહારાવશ્રી સરખેંગારજી બહાદુરે લેખિતમાં ફરમાન કરેલું કે, “પાટણના એક ગૃહસ્થ મોટો સંઘ લઈને મારા દેશમાં આવે છે. તેથી જકાત માટે તેઓ કહે તે નોંધી લેશો અને તમે જાતે સ્વારો સાથે માણા (માણસો) બોક્યો અને તેમની ચોકી જાપ્તાની પુરતી કાળજી રાખજો અને બનતી મદદ કરજો.”૩૧
- વધુમાં નોંધેલું છે કે, નામદાર મહારાવશ્રી ખેંગારજી બહાદુરના ધર્મપ્રેમ માટે પ્રત્યેક જૈનોએ અભિમાન લેવું ઘટે તેમણે સંઘની જકાત-દાણ માફ કર્યા હતાં અને એક પોલીસ ટુકડી આખા કચ્છનાં પ્રવાસમાં સાથે આપી હતી. જ્યાં
જ્યાં સંઘ ફર્યો ત્યાં દરેક ગામના અમલદારો ઉપર પણ સંઘને કોઈ જાતની અગવડ ન પડે અને તેની જરૂરિયાતો પુરી પાડવા એ મતલબનો હુકમ કર્યો હતો. ભુજ, માંડવી, અંજાર આદિસ્થળોના જોવાલાયક સ્થાનો સંઘને માટે ખુલ્લા કરાવ્યાં હતાં, વેપારીવર્ગને સંઘના એક બાળક પાસેથી પણ વધારે ભાવ ન લેવો એવી સુચના આપી હતી. તેમજ ભુજમાં પાંચ દિવસ રાજ્ય તરફથી મોટરો - ઘોડાગાડીઓ વગેરે તહેનાતમાં મોકલવામાં આવી હતી. આ ઉપરાંત
કશ્માં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાતા
૩૧
