________________
ચોવીસ યક્ષો :
ચોવીસ તીર્થંકરો થયાં હોવાથી ચોવીસ યક્ષોનાં નામો જાણવા મળે છે : ગોમુખ, મહાયક્ષ, ત્રિમુખ, યક્ષેશ્વર, યક્ષનાયક, તુમ્બુરૂ, કુસુમ અથવા પુષ્પયક્ષ, માતંગ અથવા વરનન્દ્રિ, વિજય, અજિત, બ્રહ્મયક્ષ, ઇશ્વરયક્ષ, કુમા૨, બર્મુખ અથવા ચતુર્મુખ યક્ષ, પાતાલયક્ષ, કિન્નરયક્ષ, ગરુડયક્ષ, ગંધર્વયક્ષ, યક્ષેન્દ્ર, કુબેર, વરુણ, ભૃકુટિ, ગોમેધ અથવા ગોમેદ, પાર્શ્વયક્ષ અથવા ધરણેન્દ્ર અને માતંગયક્ષ.૪૨
ચોવીસ યક્ષિણીઓ :
:
ચોવીસ યક્ષિણીઓમાં : ચક્રેશ્વરી, અજિતા અથવા રોહિણી, દુરિતારિ અથવા પ્રજ્ઞપ્તિ, કાલિકા, મહાકાલી અથવા પુરુષદત્તા, અચ્યુતા અથવા શ્યામા કે મનોવેગા, શાન્તા અથવા કાલી, ભૃકુટિ અથવા જ્વાલામાલિની, સુતારા અથવા મહાકાલી, અશોકા અથવા માનવી, માનવી અથવા ગૌરી, ચંડા અથવા ગાંધારી, વિદિતા અથવા વિજ્યા અથવા વૈરોટી, અંકુશા અથવા અનન્તમતી, કંદર્પામાનસી, નિર્વાણી અથવા મહામાનસી, બલા અથવા વિજ્યા, ધારિણી અથવા તારા, વૈરોટિ અથવા અપરાજિતા, નરદત્તા અથવા બહુરૂપિણી, ગાંધારી અથવા ચામુંડા, અંબિકા કુષ્માશ્મિની અથવા આમ્રા, પદ્માવતી અને સિદ્ધાયિકા.૪૩
૧૧. અન્ય જૈન દેવતાઓઃ
અન્ય દેવદેવીઓ જૈનધર્મમાં છે પરંતુ તે રૂપાંતિરત થયેલા જણાય છે. જેમાં મુખ્યત્વે હરિણેગમેષી અથવા નૈગમેષ, ક્ષેત્રપાલ, ગણેશ, શ્રી અથવા લક્ષ્મી, શાન્તિદેવી અને સાથે આગમ સારસંગ્રહમાં ચોસઠ યોગિણીના નામ આપેલા છે. મણિભદ્ર, ઘંટાકર્ણ મહાવીર અને પદ્માવતી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
જૈનોમાં ક્ષેત્રપાલ :
શબ્દાર્થની દૃષ્ટિએ જોઇએ તો ‘ક્ષેત્રપાળ’ અને ‘ખેતરપાળ’ શબ્દ પરસ્પર સંકલિત છે. ‘ક્ષેત્ર’ શબ્દમાંથી ‘ક્ષેત્રપાલ’ શબ્દ બન્યો છે. જૈનોમાં ખેતરપાળનું એક જુદું જ રૂપ અંત૨ તરીકેનું જોવા મળે છે. તપગચ્છીય લક્ષ્મીસાગરસૂરિના શિષ્યકવિ લવણ્યસમયે જૂની ગુજરાતીમાં રચેલ
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ – એક દૃષ્ટિપાત
૧૩
