________________
૨૪ની સંખ્યા લીધી હોય તેવું અનુમાન કરી શકાય. જો આ તથ્ય વજૂદવાળું હોય તો હિન્દુનો ૨૪ અવતારનો આંકડો વધુ જૂનો છે. અને આ રીતે ત્રણે ધર્મોએ સામ્ય માટે ૨૪ની સંખ્યા અવતાર માટે રાખેલી જણાય છે. ૯. ચોવીસ તીર્થકરો અને તેમનાં લાંછનોઃ
જિનમૂર્તિ અને બુદ્ધિમૂર્તિમાં કેટલુંક સામ્ય છે તેને કારણે સામાન્ય માણસ કઈ મૂર્તિ કોની છે તે સમજવામાં ભૂલ કરે છે. તો આ બંને મૂર્તિઓમાં શો ફરક છે? તેના પ્રત્યુત્તરરૂપે, જૈનતીર્થકરોની મૂર્તિઓ જૂની કે નવી હોય તો પણ તેમાં ‘શ્રીવત્સ” નું ચિન્હ મૂર્તિની છાતી પર હોય છે. અને મૂર્તિના મસ્તક ઉપર છત્ર હોય છે. જૈન તીર્થકરોની એક સરખા દેખાવની વિવિધ મૂર્તિઓને ઓળખવા માટે મુશ્કેલી ઊભી થતાં લાંછનની જરૂરિયાત જણાઈ અને તેથી ગુuસમય અને તે પછીની તમામ મૂર્તિઓમાં લાંછન મૂકવામાં આવે છે. ચોવીસ તીર્થકરો અને તેમનાં લાંછનોની યાદી નીચે મુજબ છે.
(૧) ઋષભદેવ-પોઠિયો (૨) અજિતનાથ - હાથી (૩) સંભવનાથઘોડો (૪) અભિનંદન - વાંદરો (૫) સુમતિનાથ - ક્રૌંચપક્ષી (૬) પદ્મપ્રભુ – કમળ (૭) સુપાર્શ્વનાથ – સ્વસ્તિક (૮) ચંદ્રપ્રભપ્રભુ - ચંદ્રમા (૯) સુવિધિનાથ - મગર (૧૦) શીતલનાથ - શ્રીવત્સ (૧૧) શ્રેયાંસનાથ - ગેંડો (૧૨). વાસુપૂજય - પાડો (૧૩)વિમલનાથ - વરાહ (૧૪) અનંતનાથ – સીંચાણોપક્ષી (૧૫) ધર્મનાથ- વજ (૧૬)શાંતિનાથ – હરણ (૧૭) કુંથુનાથ – બકરો (૧૮) અરનાથ - નંદ્યાવર્ત (૧૯)મલ્લિનાથ - કળશ (૨૦) મુનિસુવ્રત – કાચબો (૨૧) નમિનાથ - નીલકમલ (૨૨)નેમિનાથ – શંખ (૨૩) પાર્શ્વનાથ - સર્પ (૨૪) મહાવીર પ્રભુ - સિંહ. ૧ (૧૦) ચોવીસ યક્ષો અને ચોવીસ યક્ષિણીઓ -
યક્ષો અને યક્ષિણીઓ કે શાસન દેવતાઓ જૈન દેવ-દેવીઓમાં કેવી રીતે સ્થાન પામ્યાં તે સંબંધી કાંઇ કહી શકાય એમ નથી. પરંતુ યક્ષો અને શાસનદેવતાઓના નામો જોઈએ તો તેઓનું હિંદુઓના દેવો સાથે સામ્ય જણાય છે. જૈન માન્યતા પ્રમાણે અનુચરો તરીકે દરેક તીર્થંકર ની સેવા કરવા માટે ઇન્દ્ર એક યક્ષ અને એક યક્ષિણીને નીમે છે. યક્ષ તીર્થકરની જમણી બાજુએ અને યક્ષિણી તેની ડાબીબાજુએ હોય છે. આથી તેઓ શાસનદેવતા કે અનુચર દેવતા તરીકે પણ ઓળખાય છે.
૧ ૨
કલ્માં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાતા
