________________
મહાવીર જયંતિ મુખ્ય છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ પર્વપ્રધાન છે. પર્વ બે પ્રકારનાં હોય છે. એક લૌકિક અને બીજું લોકોત્તર. લૌકિક પર્વ એ છે કે જેમાં રાષ્ટ્રીય, સામાજિક વિચારધારા ગુંજતી હોય છે. અને લોકોત્તર પર્વ એ છે જેમાં આધ્યાત્મિક વિચારધારા કલકલ નિનાદ કરતી વહેતી હોય છે.
પર્યુષણ પર્વ
જૈન સંસ્કૃતિનું પાવનપર્વ પર્યુષણ છે. પર્યુષણ પર્વ એટલે શું ? ‘પરિ’ ઉપસર્ગ, ‘વસ’ ધાતુ અને ‘અન’ પ્રત્યયથી પર્યુષણ શબ્દ નિષ્પન્ન થયો છે. એટલે કે આત્માની વધારે નજીક વસવું તે પર્યુષણ. સર્તન - સદ્વિચાર દ્વારા પાપને જલાવી હૃદયશુદ્ધિ - ચિત્તશુદ્ધિ કરવા માટે નિર્માણ કરેલો દિવસ તેનું નામ પર્યુષણ. આ મહાયજ્ઞનો પ્રારંભ અને પ્રવર્તન યુગ - પ્રવર્તક ભગવાન મહાવીરે એ સમયે કર્યો જ્યારે ભારતવર્ષમાં મૂંગા પશુઓના યજ્ઞ થતાં હતાં અને તેમને જીવતાં યજ્ઞકુંડમાં હોમી દેવામાં આવતાં હતાં, ત્યારે મહાવીરે ઊંચે સ્વરે કહ્યું : પશુપક્ષી અને મનુષ્યોની આહુતી દેવી એ યજ્ઞ નથી. સાચો યજ્ઞ તે જ છે કે જેમાં મનના વિકારોની, ઇન્દ્રિયોના વિષયોની અને ખરાબ વિચારો વાસનાઓની આહુતી દેવામાં આવતી હોય. પર્યુષણ પર્વ આત્મામાં જે પરભાવની ખરાબીઓ, અનિષ્ટો આવી ચૂક્યાં હોય તેને વિસર્જન કરવાની પવિત્ર પ્રેરણા લઇને આ પર્વ ઉજવાય છે.૩૩ શ્રી સંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ પછી નૂતનવર્ષનો આરંભ થાય છે એમ કહી શકાય. પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ થી નવા પખવાડીયાનો, ચાતુર્માસિક, પ્રતિક્રમણથી નવા ચાતુર્માસનો અને સંવત્સરિક પ્રતિક્રમણથી નવા આધ્યાત્મિક સંવત્સરનો આરંભ થાય છે.૩૪
પ્રતિક્રમણ એટલે દિવસ કે રાત દરમિયાન જાણતાં કે અજાણતાં જે કંઇ ભૂલો થઇ હોય, પાપનું સેવન થયું હોય તેની નિંદા આલોચના કરવી અને બાહ્યવૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિમાં પરોવાયેલા આત્માને ભીતર પરમાત્મા તરફ વાળવોને સ્થિર કરવો આમ પાપથી પાછા હટવાની ક્રિયાને પ્રતિક્રમણ કહે છે.૩૫ જૈનોનો એક પક્ષ ભાદરવા શુદ પાંચમે અને બીજો પક્ષ ભાદરવા શુદ ચોથે સાં.પ્ર. કરે છે. દિગંબરોનો દશલક્ષણ પર્વ ભાદરવા શુદ પાંચમથી શરૂ થાય છે.
‘ સિદ્ધચક્ર’:
જૈનધર્મના દરેક મંદિરમાં ‘સિદ્ધચક્ર' પૂજા માટે રાખવામાં આવે છે. તે ઘણું જ માનીતું તાંત્રિકયંત્ર છે. તેમાં પંચ પરમેષ્ઠિન્ અને ચાર મોક્ષ માટે જરૂરી
૧૦
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ – એક દૃષ્ટિપાત
