________________
.....લંકા વિજય.... ભાગ-૪
જો વિવેકપૂર્વક વિચારાય તો ય વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય
સભાઃ યુદ્ધના રસનું વર્ણન કેમ?
પૂજ્યશ્રી : યુદ્ધના વર્ણનનું પણ ધ્યેય વૈરાગ્ય પમાડવાનું. આ વર્ણન પણ જો વિવેકપૂર્વક વંચાય અને વિચારાય તો તેથી પણ વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય. યુદ્ધ કરનારા આત્માઓ કેવા? યુદ્ધનું નિમિત્ત કેવું? આંતરશત્રુઓની પરાધીનતા કેવી? અને કામાધીનતાના યોગે આત્મા કેવા ભયંકર પાપકાર્યોમાં પ્રવૃત્ત થાય છે? એ વગેરે ઘણું ઘણું આ વર્ણનો ઉપરથી વિચારી શકાય તેમ છે. અવસરે વિવેકપૂર્વક શ્રૃંગારનું વર્ણન કર્યા બાદ પણ વૈરાગ્યનું સુંદર પ્રકારે વર્ણન થઈ શકે છે. આવડવું જોઈએ ! સંસારની અસારતા બતાવવા સંસારના વિષમ અને જ્ઞાનદૃષ્ટિએ બિભત્સ સ્વરૂપનું પણ વિવેકપૂર્વક વર્ણન કરી શકાય. સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપ સમજાવવા મિથ્યાત્વના ભેદ-પ્રભેદ આદિનું પણ વર્ણન કરવું પડે. ક્ષમાના સ્વરૂપને સમજાવવા ક્રોધનું પણ વર્ણન કરવું પડે.
વળી આ કથાનો પ્રસંગ છે. એટલે બનેલો બનાવ લખાય. શ્રી રામચંદ્રજીની અને શ્રી રાવણની એટલી બળવત્તા બતાવ્યા પછીથી અને શ્રી રાવણની કામાધીનતા સાથે શ્રીમતી સીતાજીને નહિ છોડવાની પૂરેપૂરી મસ્ક્યતા દર્શાવ્યા પછીથી એમને એમ લખી દે કે, ‘યુદ્ધ થયું, શ્રી રાવણ હાર્યા અને શ્રી રામચંદ્રજીએ શ્રીમતી સીતાજીને પાછા પ્રાપ્ત કર્યા. તો એ કથાલેખન કળાની દૃષ્ટિએ પણ યોગ્ય ગણાય નહિ. યુદ્ધની ભીષણતા બતાવવા, બનેલા બનાવનું યોગ્ય રીતે કથાગ્રન્થના રચનારે વર્ણન કરવું પડે.’
અમુક મુનિ, અમુક ગામમાં ગયા અને વિરોધી વાતાવરણ સુધરી ગયું. એટલું લખી દેવા માત્રથી જ પૂરતી પ્રતીતિ સૌને ન થાય. પણ એમ લખાય કે ‘અમુક મુનિ, અમુક ગામમાં ગયાં, વિરોધીઓએ ખૂબ ધમાલો મચાવી, મુનિએ એ ધમાલોને મચક આપી નહિ. સિદ્ધાંત
