________________
દુર્જનો પણ સજ્જનો ઉપર આફતોથી ખુશ થાય છે ને ? સજ્જનને જરા આપત્તિ આવે તો કહે કે, 'અમે નહોતા કહેતા ?" અને જો આપત્તિ ટળી જાય તો બહારથી મીઠું ય બોલે કે, સારા માણસને આપત્તિ ન હોય.'
રાક્ષસ અને વાનર સુભટો વચ્ચેનું મહાયુદ્ધ આ બાજુ હસ્ત અને પ્રહસ્તના મરણથી શ્રી રાવણની સેનામાંથી મારીચ, સિંહજઘન, સ્વયંભૂ, સારણ, શુક્ર, ચંદ્ર, અર્ક, ઉદ્દામ, બીભત્સ, કામાક્ષ, મકર, જવર, ગંભીર, સિંહરથ, અને અશ્વરથ તથા બીજા પણ સુભટો ક્રોધથી મોખરે આવ્યા. તે રાક્ષસ સુભટોની સાથે મદનાંકુર, સંતાપ, પ્રથિ, આક્રોશ, નંદન, દુરિત, અનંગ, પુષ્પાસ, વિધ્ય તથા પ્રીતિકર વગેરે વાનરસુભટો જુદા જુદા યુદ્ધ કરવા લાગ્યા અને કુકડાઓની સાથે કુકડાઓ લડતાં ઉંચા ઉછળે અને નીચા પછડાય તેમ તે સુભટો પણ ઉંચા ઉછળવા લાગ્યા, તથા નીચે પછડાવા લાગ્યા. યુદ્ધમાં મારીચ રાક્ષસે સંતાપ વાનરને, નંદન વાનરે જ્વર રાક્ષસને, ઉદ્દામ રાક્ષસે વિધ્ધ વાનરને, દુરિત વાનરે શુક રાક્ષસને અને સિંહજઘન રાક્ષસે પ્રથિત વાનરને યુદ્ધ કરાવી દઢપણે હણ્યા.
એ જ વખતે સૂર્યનો અસ્ત થયો. સૂર્યાસ્ત થયો એટલે શ્રી રામચંદ્રજીનું અને શ્રી રાવણનું સૈન્ય યુદ્ધથી નિવૃત્ત થયું અને પોતપોતાના હણાએલાઓની અગર નહીં હણાયેલાઓની પણ શોધ શરૂ થઈ. યુદ્ધ એ એવી સ્થિતિવાળું છે કે ત્યાં મરેલાની કે જીવતાની રાતના જ પ્રાય: ખબર લેવાય.
યુદ્ધ કરનારાઓને પોતાનાં કાળજાં કેટલાં કઠણ બનાવવાં પડતાં હશે ? ખરેખર માણસો પોતાને ઈષ્ટ લાગે તે મેળવવા માટે શું શું નથી કરતા ? તેમ ધર્મ જો ઈષ્ટ જ લાગી જાય તો ધર્મ માટે પણ જો પ્રાણાર્પણ કરવાની તક આવી પડે તો ય એ આત્મા ભીરતાથી પાછો ન પડે.
બિભીષણ એક સાચો સ્નેહી...૨
