________________
જૈન ધર્મ અને એકતા
કરણ એટલે ગણિત કાર્યના કારણરૂપ જે સૂત્ર તેને અનુયોગ અથવા અધિકાર તે કરણાનુયોગ છે. આ અનુગમાં ગણિત વર્ણનની મુખ્યતા છે.
કરણાનુગ શરીર આદિ નેકમને બાધક નથી માનતો પણ માત્ર કમને જ બાધક માને છે. કરણનગ વસ્ત્રાદિકને બાધક નથી માનતો. મરણ કરણાનુગ ભાવને માને છે તેથી તે મૂચ્છને પરિગ્રહ માને છે.
કરણાનુગમાં પાંચ ભાવમાંથી ચાર ભાવ માનવામાં આવે છે. (૧) દયિક, (૨) ઔપથમિક, (૩) ક્ષાપશમિક અને (૪) ક્ષાયિક. કરણાનુયોગમાં જ સંવર નિજેરાના ભેદ પડે છે, કરણાનુયોગમાં જ જ્ઞાનના લબ્ધિ અને ઉપગરૂપ ભેદ પડે છે અને બુદ્ધિપૂર્વક કે અબુદ્ધિપૂર્વક રાગાદિ કરણનુયોગમાં જ માનવામાં આવે છે.
ચરણનુગ–ભાવ પછી આચરણ આવે છે તેથી કરણનુગ પછી ચરણાનુયોગને મુકેલ છે. ચરણાનુગ એ માત્ર બાહ્ય વ્યવહાર છે. તેમાં આચારની મુખ્યતા છે. ચરણનુયાગ બાહ્ય પદાર્થને પરિગ્રહ માને છે એટલે વસ્ત્રાદિકને બાધક માને છે.
ચરણનુગ ધર્મના સાધનો, વ્રત, અનુડાનેનું નિરૂપણ કરી રાગના કારણને છોડાવે છે, કર્મ છોડવાને ઉપદેશ આપે છે. કારણ કે સંસારી જીને પદાર્થોમાં રાગ થાય છે. પદાર્થ રાગ કરાવતે નથી પણ ચરણનુગ કારણને ત્યાગ કરવાને ઉપદેશ આપે છે. જે કે ખરૂં તે મૂચ્છભાવ, મમત્વને ત્યાગ કરવો એ જ કાર્યકારી છે,
ચરણાનુયોગ છાસ્થ છોને બુદ્ધિગમ્ય વાતોનું જ વ્યાખ્યાન કરે છે. તે નેકમને સાધકબાધક માને છે ત્યારે કરણનુગ અમુહિપૂર્વક સમયવતી પર્યાયની વાત કરે છે અને કર્મને સાધકબાધા માનતો નથી પરંતુ દ્રવ્યકમને બાધક માને છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
