________________
જન ધર્મ અને એકતા ઘણું કરીને વર્તમાનમાં કાં તે શુષ્કક્રિયા પ્રધાનપણમાં જીવે મેક્ષમાર્ગ કયે છે અથવા બાઘક્રિયા અને શુદ્ધ વ્યવહાર ક્રિયાને ઉથાપવામાં મેક્ષ કર્યો છે અથવા સ્વમતિકલ્પનાએ અધ્યાત્મ ગ્રંથ વાંચી કાન માત્ર અધ્યાત્મ પામી મેક્ષમાર્ગ કહે છે. એમ કપાયાથી જીવને સત્સમાગમ આદિ હેતુમાં તે તે માન્યતાને આગ્રહ આડે આવી પરમાર્થ પામવામાં સ્થંભભૂત થાય છે.
જે છે શુષ્કક્રિયા પ્રધાનપણામાં મેક્ષમાર્ગ કલ્પે છે તે છે ને તથારૂપ ઉપદેશનું પિષણ પણ રહ્યા કરે છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપ એમ મેક્ષમાર્ગ ચાર પ્રકારે કહ્યો છે છતાં પ્રથમના બે પદ તે તેમણે વિસાર્યા જેવું હોય છે. અને ચારિત્ર શાબ્દને અર્થ વેષ તથા માત્ર બાહ્ય વિરતિમાં સમજ્યા જેવું હોય છે. તપ શબ્દને અર્થ માત્ર ઉપવાસ આદિ વ્રતનું કરવું તે પણ બાહ્ય સંજ્ઞાથી તેમાં સમજ્યા જેવું હોય છે. વળી કવચિત જ્ઞાન, દર્શનપદ કહેવા પડે તે લૌકિકકથન જેવા ભાના કથનને જ્ઞાન અને તેની પ્રતીતિ અથવા તે કહેનારની પ્રતીતિને વિષે દર્શન શબ્દને અર્થ સમજવા જેવું રહે છે.
જે છે બાળકિયા (એટલે દાનાદિ) અને શુદ્ધ વ્યવહાર કિયાને ઉથાપવામાં મોક્ષમાર્ગ સમજે છે તે છે શાસ્ત્રોના કોઈ એક વચનને અણસમજણભાવે ગ્રહણ કરીને સમજે છે. દાનાદિ ક્રિયા જે કંઈ અહંકાર આદિથી, નિદાનબુદ્ધિથી કે જ્યાં તેવી ક્રિયા ન સંભવે એવા છઠ્ઠા ગુણસ્થાન આદિ સ્થાને કરે છે તે સંસાર હેતુ છે એમ શાસ્ત્રો મૂળ આશય છે પણ સમૂળગી દાનાદિ કિયા ઉથાપવાને શાસ્ત્રોને હેતુ નથી, તે માત્ર પોતાની મતિકલ્પનાથી નિષેધે છે.
તેમજ વ્યવહાર બે પ્રકારના છે– ૫) એક પરમાર્થ મૂળ હેતુ વ્યવહાર અને (૨) બીજે વ્યવહારરૂપ વ્યવહાર.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
