________________
ભાગ ૨. પ્રકરણ ૧૩.
૨૫૫
ગુણનિષ્પન્ન “સ્થાનક” શબ્દને ગ્રહણ કર્યો. એ બંને નામ યુક્તિસંગત અને શાસ્ત્રનુદિત નામે છે. તેમાં વિવાદને કોઈ સ્થાન નથી.
પાઠકને એ તે સારી રીતે વિદિત છે કે શાસ્ત્રોમાં સાધુને અણ ગાર કહેલા છે. તેમને પોતાનું કઈ ઘર હેતું નથી. તેમ તેઓ પિતાને માટે કઈ ઘર બનાવતા નથી. તેમ જ તેમના નિમિત્તથી બનાવેલા ઘરમાં રહેવાની પણ શાસ્ત્રમાં આજ્ઞા નથી. એટલા માટે શ્રમણું (સાધુ) અને શ્રમણે પાસક( ગૃહસ્થ)ના ધર્મધ્યાનને માટે વ્યવહારમાં આવવાવાળા ઉપાશ્રય કે સ્થાનક કેવા અને કેવા પ્રકારના હોવા જોઈએ એ બાબતને ઉલેખ જેનાગમમાં સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કરેલો છે.
આચારાંગ સૂત્રના પ્રથમ અંગનું શયા અધ્યયન પ્રાયઃ આ જ વિષયના વર્ણનથી ભરેલું છે. તેમ જ પ્રશ્નવ્યાકરણના આઠમા અધ્યયનને નિમ્નલિખિત સત્રપાઠ એ જ વિષયને આ પ્રમાણે ખુલાસે કરે છે. (મૂળમાં પાઠ આપેલ છે તે લાંબે હેવાથી અત્રે આપેલ નથી.)
આ પાઠને ભાવાર્થ એ છે કે – દેવકુળ, યક્ષ આદિના સ્થાન, સભા, પ્રપા(પીઆઉ), પરિવાજકસ્થાન (મઠ, આશ્રમ), વૃક્ષમૂળ, આરામ, ગુફા, આકર (જ્યાં લેખંડ આદિની ક્રિયાઓ થતી હોય), ઉદ્યાન, યાનશાળા, કુણ્યશાળા, મંડપ, સ્મશાન, શૂન્યગ્રહ, શૈલગ્રહ (પર્વતની અંદર થતું મકાન), દુકાન વગેરે પ્રકારના અન્ય સ્થાન જેમાં ભાટી, પાણું, બીજ, લીલેતારી, ઘાસ વગેરે સચિત્ત પદાર્થ ન હોય તથા ત્રસપ્રાણી –સ્ત્રી, પશુ અને નપુંસક આદિથી રહિત શુદ્ધ વસતી હોય અને જે સાધુના નિમિત્તથી બનાવેલ ન હોય તેમજ તેની અંદર સાધુના નિમિત્તથી કેઈપણ પ્રકારના આરંભસમારંભની ક્રિયા કરી ન હોય તો તેવા શુદ્ધ સ્થાને ઉપાશ્રય, વસતી કે સ્થાનક કહે છે.
આત્મસમાધિને માટે એવા જ શુદ્ધ, નિર્દોષ અને વિવિક્ત
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
