________________
૪
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
મૂળ બોલ :
(E) દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાય - એ ત્રણેય ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ લક્ષણવાળા છે.
ભાવાર્થ:
દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાય એ ત્રણેય ઉત્પાદવ્યયૌવ્યરૂપ લક્ષણવાળા છે; કેમ કે ‘સત્’નું લક્ષણ છે કે “જે ઉત્પાદવ્યયૌવ્યરૂપ હોય તે ‘સત્’ છે”. દરેક દ્રવ્યો ઉત્પાદવ્યયૌવ્યરૂપ છે માટે સત્ છે. વળી, તે દ્રવ્યમાં ૨હેલો ગુણ પણ ગુણરૂપે ધ્રુવ છે, કોઈક સ્વરૂપે વ્યય પામે છે અને કોઈક સ્વરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ આત્માનો જ્ઞાનગુણ ગુણસ્વરૂપે ધ્રુવ છે, જે તે-તે બોધસ્વરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે અને પૂર્વ-પૂર્વના બોધસ્વરૂપે નાશ પામે છે. વળી, આત્મામાં પરિવર્તન પામતા પર્યાયો પણ પર્યાયસ્વરૂપે સદા છે, પૂર્વ પર્યાયરૂપે નાશ પામે છે અને ઉત્તર પર્યાયરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. સંસારી જીવોનો આત્મા ક્યારેય પર્યાય વગરનો નથી તેથી પર્યાયસ્વરૂપે ધ્રુવ છે, તે તે પર્યાયસ્વરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે અને તે તે પર્યાયરૂપે નાશ પામે છે. આ રીતે દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયમાં ઉત્પાદવ્યયૌવ્યનું યોજન ક૨વાથી દ્રવ્યનો જ સૂક્ષ્મ બોધ થાય છે.
(૩) મૂળ બોલ :
(F) (૧) દ્રવ્ય
ધર્મો છે.
-
સામાન્ય ધર્મ છે. (૨) ગુણ, પર્યાય – વિશેષ
B
ભાવાર્થ:
દ્રવ્ય સામાન્યધર્મ છે અને ગુણ, પર્યાય એ વિશેષધર્મો છે અર્થાત્ દ્રવ્યમાં જે દ્રવ્ય, દ્રવ્ય એ પ્રકારે પ્રતીતિ થાય છે તે સામાન્યધર્મ છે. ગુણ અને પર્યાય અન્ય દ્રવ્ય કરતાં અન્ય દ્રવ્યને પૃથક્ કરતા હોવાથી વિશેષધર્મો છે. જેમ ઘટમાં રહેલ ઘટના ગુણો અને પર્યાયો અન્ય દ્રવ્યથી ઘટને જુદો પાડે છે દા.ત. ઘટમાં રહેલો જડત્વગુણ આત્મદ્રવ્યથી ઘટને પૃથક્ કરે છે, તેમ ઘટમાં વર્તતા પર્યાયો પણ આત્માથી ઘટને પૃથક્ કરે છે માટે ઘટના પર્યાયો ઘટના વિશેષધર્મો છે.
,
