________________
ઉલ
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ તથા સિદ્ધ અવસ્થામાં આત્મભાવમાં સ્થિરતારૂપ છે.
(૫) વર્ણ, () ગંધ, (૭) રસ, (૮) સ્પર્શ - આ ચાર ગુણો પુદ્ગલના વિશેષ ગુણો છે. પુદ્ગલ સિવાયના અન્ય દ્રવ્યોમાં નથી તેથી પુદ્ગલના વિશેષ ગુણો છે.
(૯) ગતિeતુતા - જીવ-અજીવદ્રવ્યની ગતિમાં ધર્માસ્તિકાય હેતુ બને છે. ગતિeતુતા એ ધર્માસ્તિકાયનો વિશેષ ગુણ છે; કેમ કે ધર્માસ્તિકાય સિવાય અન્ય દ્રવ્યમાં તે ગુણ પ્રાપ્ત થતો નથી.
(૧૦) સ્થિતિeતુતા :- જીવ-અવદ્રવ્યની સ્થિતિમાં અધર્માસ્તિકાય હેતુ બને છે. સ્થિતિeતુતા એ અધર્માસ્તિકાયનો વિશેષ ગુણ છે; કેમ કે અધર્માસ્તિકાય સિવાય અન્ય દ્રવ્યમાં તે ગુણ પ્રાપ્ત થતો નથી.
(૧૧) અવગાહનાહેતુતા - જીવ-અવદ્રવ્યને આકાશાસ્તિકાય અવગાહના આપે છે તેથી અવગાહનાહેતુતા એ આકાશાસ્તિકાયનો વિશેષ ગુણ છે; કેમ કે આકાશાસ્તિકાય સિવાય અન્ય દ્રવ્યમાં તે ગુણ પ્રાપ્ત થતો નથી.
(૧૨) વર્તનાહેતુતા :- વર્તનાહેતુતા એ વ્યાવહારિકકાળનો વિશેષ ગુણ છે; કેમ કે સમય, આવલિકારૂપે પસાર થતો વ્યાવહારિકકાળ દરેક પદાર્થોને તે તે ભાવરૂપે વર્તન કરાવે છે.
(૧૩) ચેતનત્વ - ચેતનત્વ એ ચેતનનો વિશેષ ગુણ છે; કેમ કે માત્ર જીવદ્રવ્યમાં જ તે ગુણ રહે છે, અજીવદ્રવ્યમાં રહેતો નથી. જો કે સર્વ ચેતન દ્રવ્યમાં ચેતનત્વ રહે છે એ અપેક્ષાએ ચેતનવને સામાન્ય ગુણ સ્વીકારેલ છે તોપણ ચેતનત્વગુણ અચેતનમાં રહેતો નથી, માત્ર ચેતનમાં જ રહે છે, તે અપેક્ષાએ ચેતનત્વ એ ચેતનનો વિશેષ ગુણ છે.
(૧૪) અચેતનત્વ - અચેતનત્વ એ અજીવદ્રવ્યનો વિશેષ ગુણ છે; કેમ કે માત્ર અજીવદ્રવ્યમાં જ તે ગુણ રહે છે, જીવમાં રહેતો નથી. જો કે સર્વ અચેતન દ્રવ્યમાં અચેતનત્વ રહે છે એ અપેક્ષાએ અચેતનવને સામાન્ય ગુણ સ્વીકારેલ છે તોપણ અચેતનવ ગુણ ચેતનમાં રહેતો નથી, માત્ર અચેતનમાં જ રહે છે, તે અપેક્ષાએ અચેતનત્વ એ અચેતનનો વિશેષ ગુણ છે:
(૧૫) મૂર્તત્વ- મૂર્તત્વ એ પુદ્ગલ દ્રવ્યનો વિશેષ ગુણ છે; કેમ કે
