________________
લ્પ
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ અશુદ્ધ દ્રવ્ય વ્યંજનપર્યાય છે. એ જ રીતે અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાયમાં પણ જાણવું. મૂળ બોલ :
બીજી રીતે પર્યાયના ચાર પ્રકાર (નયચક્રના અભિપ્રાયથી) :(૧) સજાતીય દ્રવ્યપર્યાય - દ્વિદેશાદિક સ્કંધો.
(૨) વિજાતીય દ્રવ્યપર્યાય - આત્મ-પુગલ સંયોગે-મનુષ્યત્વાદિ પર્યાય.
(૩) સ્વભાવ ગુણપર્યાય - કેવળજ્ઞાન. (૪) વિભાવ ગુણપર્યાય - મતિજ્ઞાન વિગેરે.
આ ચાર ભેદ પણ ખરી રીતે તો પ્રાયઃ જાણવા; કેમ કે પરમાણુરૂપ દ્રવ્યપર્યાય – આ ચારમાં સમાતો નથી; કેમ કે પરમાણુપણાને પણ શાસ્ત્રમાં વિભાગજાત [એવિ પર્યાયપણું કહ્યું છે. ભાવાર્થ :
નયચક્રના અભિપ્રાયથી પર્યાયના ચાર પ્રકાર બતાવે છે –
(૧) સજાતીય દ્રવ્યપર્યાય - દ્વિપ્રદેશાદિક સ્કંધો સજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે; કેમ કે એકપરમાણુ સાથે અન્ય પરમાણુનો સંયોગ થવાથી દ્ધિપ્રદેશાદિક સ્કંધો બને છે. તેથી ઢિપ્રદેશાદિક સ્કંધત્વ એ સજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે.
(૨) વિજાતીય દ્રવ્યપર્યાય - આત્માના અને પુદ્ગલના સંયોગથી મનુષ્યત્વાદિ જે પર્યાયો છે તે ચેતન એવા આત્મા અને અચેતન એવા દેહાદિરૂપ પુગલના સંયોગથી થયેલા છે. માટે મનુષ્યત્વાદિ વિજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે.
(૩) સ્વભાવ ગુણ-પર્યાય - કેવળજ્ઞાન એ સ્વભાવ ગુણ-પર્યાય છે; કેમ કે જીવનો ગુણ જ્ઞાન છે અને ગુણ પર્યાયથી પૃથક નથી તેથી કેવળજ્ઞાનગુણ એ જીવનો સ્વભાવ ગુણ-પર્યાય છે. -
(૪) વિભાવ ગુણ-પર્યાય - મતિજ્ઞાન વિગેરે ચાર જ્ઞાનો વિભાવ ગુણપર્યાય છે; કેમ કે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અને મન:પર્યવજ્ઞાન એ
