________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ | (i) (૧) શુદ્ધ ગુણવ્યંજનપર્યાયઃ પરમાણુના ગુણો - પરમાણુના ગુણો શુદ્ધ ગુણવ્યંજપર્યાય છે, કેમ કે પરમાણુ એ શુદ્ધ દ્રવ્ય છે અને તેમાં વર્તતા ગુણો એ શુદ્ધ દ્રવ્યના ગુણો છે. આ પરમાણુના ગુણો કેટલોક કાળ પ્રાપ્ત થતાં હોય તો પૂર્વમાં હતાં, વર્તમાનક્ષણમાં છે અને ઉત્તરક્ષણમાં તે ગુણ રહેશે, તેથી ત્રિકાળવર્તી હોવાથી શુદ્ધ ગુણવ્યંજનપર્યાય છે.
(૨) અશુદ્ધ ગુણવ્યંજનપર્યાય - કચણુકાદિના ગુણો - કચણુકાદિના ગુણો અશુદ્ધ ગુણવ્યંજનપર્યાય છે; કેમકે યણુકાદિમાં જે ગુણો ત્રણ કાળમાં પ્રાપ્ત થતા હોય તે વ્યંજનપર્યાય છે અને ક્યણુકાદિ અનેક પરમાણુના સંયોગથી બનેલા હોવાથી તેના ગુણો અશુદ્ધ છે. તેથી ચણકાદિમાં ત્રિકાળવાર્તા જે ગુણો હોય તે અશુદ્ધગુણવ્યંજનપર્યાય છે. મૂળ બોલ :
(૪) ધર્માસ્તિકાયાદિમાં વ્યંજનપર્યાય - (1) શુદ્ધ દ્રવ્યવ્યંજનપર્યાય - લોકાકાશમાન સંસ્થાનાકૃતિત્વ.
(ii) અશુદ્ધ દ્રવ્યવ્યંજનપર્યાય - લોકવર્તી દ્રવ્યસંયોગત્વ. ભાવાર્થ :
(૪) ધર્માસ્તિકાયાદિમાં વ્યંજનપર્યાયનું યોજન બતાવે છે –
(1) શુદ્ધ દ્રવ્યવ્યંજનપર્યાય - લોકાકાશમાન સંસ્થાનાકૃતિત્વઃ- ધર્માસ્તિકાયમાં અને અધર્માસ્તિકાયમાં રહેલું લોકાકાશમાન સંસ્થાન આકૃતિપણું શુદ્ધ દ્રવ્યવ્યંજનપર્યાય છે; કેમ કે ધર્માસ્તિકાયમાં અને અધર્માસ્તિકાયમાં કોઈના સંયોગ વગર તે પ્રકારનું લોકાકાશમાન સંસ્થાન આકૃતિપણું છે અને તે ત્રિકાળવર્તી છે, તેથી તે શુદ્ધ એવા ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યના વ્યંજનપર્યાય છે. વળી, આકાશાસ્તિકાયમાં રહેલું સર્વવ્યાપી સંસ્થાનાકૃતિત્વ શુદ્ધ દ્રવ્યવ્યંજનપર્યાય છે.
(ii) અશુદ્ધ દ્રવ્યવ્યંજનપર્યાય ? લોકવર્તી દ્રવ્યસંયોગત્વ :- ધર્માસ્તિકાય સાથે લોકવર્તી અધર્માસ્તિકાયનો, આકાશાસ્તિકાયનો, જીવનો અને પુદ્ગલનો સંયોગ છે, તેથી ધર્માસ્તિકાયમાં રહેલો લોકવર્તી દ્રવ્યસંયોગત્વ પર્યાય અન્યના સંયોગથી થયેલો હોવાથી અશુદ્ધ દ્રવ્યનો પર્યાય છે અને તે ત્રિકાળવર્તી હોવાથી
