________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રસના છૂટા બોલા ભાવાર્થ -
પરસ્પર વિરોધી જે ચાર ગુણો છે તેના આશ્રયભૂત દ્રવ્યોમાં કયા કયા વિરોધી એવા સામાન્ય ગુણો રહે છે ? તે બતાવે છે –
(1) જીવોમાં ચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ એ બે સામાન્ય ગુણો છે, જે અચેતનત્વ અને મૂર્તત્વ સાથે વિરોધી છે. આ બે ગુણો જીવમાં સદા વર્તે છે માટે સામાન્ય ગુણો છે. | (i) પુદ્ગલોમાં અચેતનત્વ અને મૂર્તિત્વ સદા રહે છે. અચેતનત્વ એ ચેતનત્વનો વિરોધી છે અને મૂર્તિત્વ એ અમૂર્તત્વનો વિરોધી છે અને પુદ્ગલમાં અચેતનત્વ અને મૂર્તત્વ સદા વર્તે છે તેથી સામાન્ય ગુણો છે.
(ii) ધર્માસ્તિકાયમાં, (iv) અધર્માસ્તિકાયમાં અને (v) આકાશાસ્તિકાયમાં અચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ ગુણો સદા રહે છે. અચેતનત્વ એ ચેતનત્વનો વિરોધી ગુણ છે અને અમૂર્તત્વ એ મૂર્તત્વનો વિરોધી ગુણ છે. અચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ ધર્માસ્તિકાયાદિ ત્રણે દ્રવ્યોમાં સદા પ્રાપ્ત થાય છે, માટે સામાન્ય ગુણો છે. મૂળ બોલ :
(b) વિશેષ ગુણોના ભેદોઃ- (૧) જ્ઞાન, (૨) દર્શન, (૩) સુખ, (૪) વીર્ય, (૫) વર્ણ, (૬) ગંધ, (૭) રસ, (૮) સ્પર્શ, (૯) ગતિ હેતુતા, (૧૦) સ્થિતિ હેતુતા, (૧૧) અવગાહના હેતુતા, (૧૨) વર્તના હેતુતા, (૧૩) ચેતનત્વ, (૧૪) અચેતનત્વ, (૧૫) મૂર્તત્વ, (૧૬) અમૂર્તત્વ. ભાવાર્થ
(b) વિશેષ ગુણોના ભેદો - જગતવર્તી સર્વ દ્રવ્યોમાં કયા કયા વિશેષ ગુણો છે ? તે સર્વ વિશેષ ગુણોને ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે –
(૧) જ્ઞાન, (૨) દર્શન, (૩) સુખ, (૪) વીર્ય - આ ચાર વિશેષ ગુણો જીવમાં જ રહે છે, અજીવમાં રહેતા નથી તેથી જીવના વિશેષ ગુણો છે. જ્ઞાન વિશેષ બોધાત્મક છે, દર્શન સમ્યગુદર્શનસ્વરૂપ છે, સુખ આત્માની નિરાકુલ અવસ્થારૂપ છે અને વીર્ય સંસારઅવસ્થામાં મનવચનકાયાના વ્યાપારસ્વરૂપ છે
