________________
૮૭
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ : મૂળ બોલ :
(૧૭) અને પ્રદેશીવ સ્વભાવ:- શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી જીવાદિ ૪ અનેકપ્રદેશી અને પુદગલ પરમાણુ અસભૂત વ્યવહારનયથી અનેક પ્રદેશ છે. ભાવાર્થ -
શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી જીવાદિ ચાર અર્થાત્ જીવ, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાય એ ચાર દ્રવ્યોમાં, અનેકપ્રદેશીત્વ સ્વભાવ છે; કેમ કે એ ચારે દ્રવ્યો અખંડ દ્રવ્ય હોવા છતાં પરમાણુની અવગાહનાતુલ્ય પ્રદેશો તેઓમાં એક નથી પરંતુ અનેક છે. વળી, આકાશમાં અનંત પ્રદેશો હોવાથી અનેકપ્રદેશીત્વ સ્વભાવ છે અને ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય તથા એક જીવમાં અસંખ્યાત પ્રદેશો હોવાથી અનેકપ્રદેશીત્વ સ્વભાવ છે. વળી, પુદ્ગલ અને પરમાણુમાં અસદુભૂત વ્યવહારનયથી અનેકપ્રદેશીત્વ સ્વભાવ છે; કેમ કે પુદ્ગલને પણ અનેકપ્રદેશના સ્કંધો હોવા છતાં તે અખંડ એકદ્રવ્ય નથી પરંતુ તેના પ્રદેશો છૂટા પડે છે, તેથી વર્તમાનમાં અનેકપ્રદેશના સ્કંધો હોવા છતાં અસદ્ભુત વ્યવહારનયથી તેને અનેક પ્રદેશીત્વ સ્વભાવ સ્વીકારાય છે. વળી, પરમાણુમાં અનેકપ્રદેશો નહીં હોવા છતાં અનેકપ્રદેશવાળો થવાની યોગ્યતા હોવાથી ઉપચારથી અસદ્ભુત વ્યવહારનય તેમાં અનેક પ્રદેશીત્વ સ્વભાવ સ્વીકારે છે. મૂળ બોલ :
(૧૮) વિભાવત્વ સ્વભાવ :- શુદ્ધઅશુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી. ભાવાર્થ -
શુદ્ધાશુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી આત્માનો વિભાવસ્વભાવ છે. જેમ કોઈ જીવ સંસારવર્તી પોતાના આત્માને શુદ્ધ સ્વરૂપે જોનારી દૃષ્ટિથી જ્ઞાનસ્વરૂપે અને અશુદ્ધ સ્વરૂપે જોનારી દૃષ્ટિથી મોહાદિ સ્વરૂપે એક સાથે જોવાનો યત્ન કરે ત્યારે પોતાનો આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ, મોહથી આકુળ, શાતા-અશાતા આદિ ભાવોથી યુક્ત દેખાય છે. વળી સત્તામાં પૂર્ણ જ્ઞાન હોવા છતાં તે જ્ઞાન વિકૃતરૂપ છે તેમ
