________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
ભાવાર્થ:
૮૫
પરમભાવગ્રાહકનયથી અજીવ એવા પુદ્ગલમાં મૂર્તતા છે; કેમ કે અજીવ એવા પુદ્ગલદ્રવ્યનો ૫૨મભાવ મૂર્તત્વ છે. માટે તે નયદૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો અજીવ એવા પુદ્ગલદ્રવ્યમાં મૂર્તત્વ સ્વભાવ દેખાય છે. વળી, અસદ્ભૂત વ્યવહારનયથી જીવની મૂર્તતા છે; કેમ કે મૂર્ત એવા કર્મની સાથે અને દેહની સાથે જીવનો અભેદ દેખાય છે. તેથી જીવમાં મૂર્તતા નહીં હોવા છતાં દેહની અને કર્મની મૂર્તતા સાથે જીવ એકમેક ભાવે જોડાયેલો હોવાથી જીવમાં પણ અસદ્ભૂત વ્યવહારનયથી મૂર્તતા દેખાય છે.
મૂળ બોલ :
(૧૫) અમૂર્તત્વ સ્વભાવ :- પરમભાવગ્રાહક નયથી જીવાદિક અમૂર્ત છે. અસદ્ભૂત વ્યવહારનયથી પુદ્ગલ પરમાણુ વગેરે અમૂર્ત છે. ભાવાર્થ:
પરમભાવગ્રાહકનયથી જીવાદિક અમૂર્ત છે અર્થાત્ પુદ્ગલ સિવાયનાં પાંચે દ્રવ્યો અમૂર્ત છે; કેમ કે ધર્માસ્તિકાયાદિ પાંચે દ્રવ્યોનો ૫૨મભાવ અમૂર્તત્વ છે. વળી, અસદ્ભૂત વ્યવહારનયથી પુદ્ગલ, ૫૨માણુ વગેરે અમૂર્ત છે. અર્થાત્ અસદ્ભૂત વ્યવહારનયથી પુદ્ગલમાં અને પરમાણુમાં અમૂર્તત્વ છે; કેમ કે પુદ્ગલો જીવની સાથે સંબંધવાળા થયા છે તે સર્વની સાથે જીવનો એકમેક ભાવ હોવાથી તે પુદ્ગલોમાં પણ અમૂર્ત સ્વભાવ છે એમ અસદ્ભૂત વ્યવહારનય સ્વીકારે છે. વળી, જીવ સાથે અસંબંધવાળા ૫૨માણુ, ચણુકાદિ સ્કંધો ભવિષ્યમાં સંબંધ થવાની યોગ્યતાવાળા હોવાને કારણે ઉપચારને સ્વીકારનાર અસદ્ભૂત વ્યવહા૨નય તે પરમાણુઓમાં અને તે ણુકાદિ સ્કંધોમાં પણ અમૂર્તત્વ સ્વભાવ સ્વીકારે છે.
મૂળ બોલ ઃ
(૧૬) એકપ્રદેશીત્વ સ્વભાવ :- પરમભાવગ્રાહક નયથી કાળ અને પુદ્ગલાણુની એકપ્રદેશતા છે. ભેદકલ્પનારહિત શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયની અપેક્ષાએ બાકીના ચારમાં એકપ્રદેશતા છે.
