________________
૮૦
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રસના છૂટા બોલ ભાવાર્થ
દરેક પદાર્થોમાં પરદ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પરક્ષેત્રની અપેક્ષાએ, પરકાળની અપેક્ષાએ=જે કાળમાં વિદ્યમાન છે તેનાથી અન્ય કાળની અપેક્ષાએ, અને પરભાવની અપેક્ષાએ=અન્ય દ્રવ્યમાં વર્તતા ભાવની અપેક્ષાએ, નાસ્તિત્વ સ્વભાવ છે. તેથી દરેક પદાર્થોમાં પરદ્રવ્યક્ષેત્રકાળભાવગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી જોતાં નાસ્તિત્વ સ્વભાવ દેખાય છે, કેમ કે વિવક્ષિત વસ્તુરૂપ દ્રવ્યને તે સ્વરૂપે જોનારી દૃષ્ટિથી તે વસ્તુ નથી તેવો બોધ થાય છે. માટે નાસ્તિત્વ સ્વભાવની ગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિ છે. મૂળ બોલઃ
(૩) નિત્યત્વ સ્વભાવ - ઉત્પાવ્યયની ગૌણતા કરીને સત્તાગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિકનયથી. ભાવાર્થ :
ઉત્પાદવ્યયને ગૌણ કરીને સત્તાને ગ્રહણ કરનાર દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી પદાર્થમાં રહેલો નિત્યત્વસ્વભાવ દેખાય છે; કેમ કે ધ્રુવ અંશને જોનારી દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિ છે અને પદાર્થની સત્તા ત્રિકાળવર્તી હોવા છતાં તે સત્તા ઉત્પાદવ્યયથી આક્રાંત છે પરંતુ ઉત્પાદવ્યયથી રહિત નથી. પુરુષ ઉત્પાદવ્યયને ગૌણ કરીને સત્તાને જોવામાં વ્યાપાર કરે છે ત્યારે ધ્રુવઅંશને જોનારી દ્રવ્યની દૃષ્ટિ પ્રવર્તે છે. તેથી દ્રવ્યાર્થિકનયથી પદાર્થનો નિત્ય સ્વભાવ દેખાય છે માટે પદાર્થમાં નિયત્વ સ્વભાવ છે. મૂળ બોલ :| (૪) અનિત્યત્વ સ્વભાવ - ઉત્પાદવ્યયની મુખ્યતાએ સત્તાગ્રાહક પર્યાયાર્થિકનયથી. ભાવાર્થ -
ઉત્પાદવ્યયની મુખ્યતા અને સત્તાની ગૌણતા ગ્રાહક પર્યાયાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી અનિત્યત્વ સ્વભાવ છે અર્થાત્ દરેક પદાર્થોમાં ઉત્પાદ, વ્યય અને સત્તા
