________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ત્રણે વિદ્યમાન છે છતાં પર્યાયને જોનારી દૃષ્ટિથી જ્યારે ઉપયોગ પ્રવર્તે છે ત્યારે ઉત્પાદવ્યય મુખ્ય દેખાય છે અને સત્તા ગૌણ દેખાય છે. તેથી પર્યાયનયની દૃષ્ટિથી પદાર્થમાં રહેલા ઉત્પાદવ્યય દેખાય છે. ઉત્પાદવ્યય અનિત્યસ્વરૂપ છે તેથી અનિત્યત્વને બતાવનાર સ્વભાવને ગ્રહણ કરનાર દૃષ્ટિ પર્યાયાર્થિકનયની દૃષ્ટિ છે. મૂળ બોલ :
(૫) એકત્વ સ્વભાવ - ભેદકાનારહિત શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી. ભાવાર્થ :
ભેદકલ્પનારહિત શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી એકત્વ સ્વભાવ દેખાય છે. શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનય ઊર્ધ્વતાસામાન્ય અને તિર્યસામાન્યને ગ્રહણ કરનાર છે. તિર્યસામાન્યને જોનારી દૃષ્ટિથી પદાર્થમાં પરસ્પર ભેદ દેખાતો નથી; પરંતુ બધા પદાર્થો દ્રવ્યરૂપે છે એમ જ દેખાય છે. દરેક દ્રવ્યો ત્રિકાળવાર્તા દ્રવ્યરૂપે શાશ્વત છે, તેથી દ્રવ્યોમાં પરસ્પર ભેદનો પણ અભાવ છે અને દ્રવ્યના પૂર્વઉત્તર કાળમાં પણ ભેદનો અભાવ છે. આમ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી સર્વ પદાર્થોમાં એકત્વની પ્રતીતિ થાય છે અર્થાત્ ધર્માસ્તિકાયાદિ ચાર દ્રવ્યો, અનંત પગલો અને અનંત જીવો તે સર્વમાં દ્રવ્યરૂપે કોઈ ભેદ નથી. બધા એકસ્વરૂપવાળા છે તેથી એકત્વની પ્રતીતિ થાય છે, માટે શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી એકત્વ સ્વભાવ દેખાય છે. મૂળ બોલ :
(૬) અનેકત્વ સ્વભાવ - ભેદકલ્પનાયુક્ત દ્રવ્યાર્થિકનથી. ભાવાર્થ
ભેદકલ્પનાયુક્ત દ્રવ્યાર્થિકનયથી દરેક પદાર્થોમાં અનેકત્વ સ્વભાવ છે; કેમ કે ધર્માસ્તિકાયાદિ ચાર દ્રવ્યો અને અનંતા જીવો તથા અનંતા પુદ્ગલો એ સર્વ વચ્ચે ભેદની પ્રતીતિ છે. પદાર્થમાં વર્તતા ઉત્પાદવ્યયને ગૌણ કરીને દ્રવ્યને જોનારી દૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો અનેક દ્રવ્યો છે તેવી પ્રતીતિ થાય છે, માટે દ્રવ્યોમાં અનેકત્વ સ્વભાવ છે.
