________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ભાવાર્થ :
પરસ્પર અવિરોધી ગુણો કયાં દ્રવ્યોમાં, કેટલા છે ? તે બતાવે છે –
(i) જીવોમાં અચેતનત્વ અને મૂર્તત્વ સિવાયના આઠ સામાન્ય ગુણો પરસ્પર અવિરોધરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે, કેમ કે અસ્તિત્વાદિથી માંડીને સપ્રદેશત્વ સુધીના છ ગુણો બધાં દ્રવ્યોમાં સામાન્ય છે તેથી જીવમાં પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આ છ ગુણો સાથે બધા જીવોમાં ચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ પણ રહે છે તેથી અસ્તિત્વથી માંડીને સપ્રદેશત્વ સુધીના છ ગુણોની જેમ ચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ પરસ્પર અવિરોધીપણે બધા જીવોમાં પ્રાપ્ત થાય છે. | (i) પુદ્ગલોમાં ચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ સિવાયના આઠ સામાન્ય ગુણો પરસ્પર અવિરોધરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે; કેમ કે પુદ્ગલોમાં જેમ અસ્તિત્વાદિથી માંડીને સપ્રદેશ સુધીના છ ગુણો પ્રાપ્ત થાય છે તેમ અચેતનત્વ અને મૂર્તત્વ પણ બધા પુદ્ગલોમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આ આઠે ગુણો પરસ્પર અવિરોધીપણે પુદ્ગલમાં સદા રહે છે. તેથી સામાન્ય ગુણો છે.
(iii) ધર્માસ્તિકાય, (iv) અધર્માસ્તિકાય અને (v) આકાશાસ્તિકાય - આ ત્રણે દ્રવ્યોમાં ચેતનત્વ અને મૂર્તત્વ સિવાયના આઠ સામાન્ય ગુણો સદા પ્રાપ્ત થાય છે. આ આઠ ગુણો ધર્માસ્તિકાયાદિમાં પરસ્પર વિરોધ વગર રહેનારા હોવાથી અવિરોધી છે. મૂળ બોલ -
(૧) પરસ્પર વિરોધી ગુણોના આશ્રયભૂત દ્રવ્યો - I) જીવોમાં - ચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ હોય. (i) પુદગલોમાં – અચેતનત અને મૂર્તત્વ હોય. (ii) ધર્માસ્તિકાયમાં - અચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ હોય. (iv) અધર્માસ્તિકાયમાં – અચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ હોય. () આકાશાસ્તિકાયમાં - અચેતનત અને અમૂર્તત્વ હોય.
