________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
૭૫ (૫) એક પ્રદેશત્વ સ્વભાવઃ- એક પ્રદેશત્વ સ્વભાવ પરમાણુમાં જ રહે છે, અન્ય કંધોમાં કે જીવાદિમાં રહેતો નથી, તેથી પરમાણુનો વિશેષ સ્વભાવ છે. વળી, કાળના દરેક સમયો પૃથફ પૃથફ છે; પરંતુ જીવની જેમ અનેક પ્રદેશના સ્કંધરૂપ નથી. તેથી કાળના સમયમાં પણ એક પ્રદશીત્વ સ્વભાવ છે, તે તેનો વિશેષ સ્વભાવ છે. | () અનેક પ્રદેશીત્વ સ્વભાવઃ- પરમાણુને છોડીને અને કાળના સમયોને છોડીને ધર્માસ્તિકાયાદિ બધાં દ્રવ્યોમાં અનેક પ્રદેશીત્વ સ્વભાવ રહેલો છે તેથી ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યોનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
(૭) વિભાવસ્વભાવઃ- સંસારી જીવમાં વિભાવસ્વભાવ પ્રાપ્ત થાય છે, ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યોમાં વિભાવસ્વભાવ રહેતો નથી અને સિદ્ધના જીવોમાં પણ વિભાવસ્વભાવ રહેતો નથી; કેમ કે કર્મના નિમિત્તે થતા જીવના પરિણામોરૂપ વિભાવસ્વભાવ છે. તે સંસારી જીવમાં જ પ્રાપ્ત થતો હોવાથી સંસારી જીવનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
(૮) શુદ્ધ સ્વભાવ:- કમરહિત આત્મામાં પોતાનો સહજભાવે વર્તતો જે ભાવ, તે શુદ્ધ સ્વભાવ છે. જેમ, સિદ્ધના જીવોમાં સર્વ બાધાઓથી રહિત જ્ઞાનના ઉપયોગરૂપ જે સ્વભાવ છે તે શુદ્ધ સ્વભાવ છે. આથી જ, સિદ્ધના જીવોમાં દેહના ભાવરૂપ બાધા નથી અને કર્મજન્ય બાધા નથી; પરંતુ સર્વ ઉપદ્રવ વગરની જ્ઞાનમય ચેતના સદા સુસ્થિત રહે છે, તેથી શુદ્ધ સ્વભાવ સિદ્ધના જીવદ્રવ્યનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
(૯) અશુદ્ધ સ્વભાવ :- સંસારી જીવોમાં કર્મના નિમિત્તને પામીને જે રાગાદિ ભાવો દેખાય છે તે જીવનો અશુદ્ધ સ્વભાવ છે. તે અશુદ્ધ સ્વભાવ સિદ્ધના જીવોમાં નથી કે અન્ય દ્રવ્યોમાં પણ નથી, માટે સંસારી જીવનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
(૧૦) ઉપચરિત સ્વભાવ :- જ્ઞાન સ્વપરવ્યવસાયી છે અર્થાત્ જ્ઞાન પોતાના સ્વરૂપનું વેદન કરે છે અને પરના સ્વરૂપની પણ પ્રતીતિ કરે છે. જેમ, ઘટનું જ્ઞાન થાય છે ત્યારે તે ઘટના સ્વરૂપનું અને વેદના થાય છે ઘટના નીલાદિ
