________________
૨૭
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલા
(૨) ગુણનો ગુણમાં ઉપચાર :- જેમ આત્માની ભાવલેશ્યા જીવના પરિણામરૂપ હોવાથી આત્માના અરૂપી ગુણમાં પુદ્ગલના કૃષ્ણાદિ ગુણનો ઉપચાર કરીને કૃષ્ણાદિ લેશ્યા કહેવાય છે. અહીં ગુણના ગુણમાં ઉપચારરૂપ બીજા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
(૩) પર્યાયનો પર્યાયમાં ઉપચાર :- હાથી, ઘોડા વગેરે આત્મદ્રવ્યના અસમાનજાતીય જે પર્યાયો છે તેને સ્કંધ કહીએ ત્યારે પર્યાયરૂપ હાથમાં આત્માના પર્યાયરૂપ હાથમાં, પુદ્ગલના કંધપર્યાયનો ઉપચાર કરીને હાથીને સ્કંધ કહેવાય છે. અહીં પર્યાયમાં પર્યાયના ઉપચારરૂપ ત્રીજા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
(૪) ગુણનો દ્રવ્યમાં ઉપચાર :- જીવદ્રવ્યમાં “હું ગૌર છું' એ પ્રકારે પુદ્ગલના ગુણનો ઉપચાર કરવામાં આવે ત્યારે ગુણના દ્રવ્યમાં ઉપચારરૂપ ચોથા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
(૫) પર્યાયનો દ્રવ્યમાં ઉપચાર :- જેમ, “હું દેહ છું” એમ બોલીએ ત્યારે હું” શબ્દથી આત્મદ્રવ્યનું ગ્રહણ થાય છે અને તેમાં દેહરૂપ પર્યાયનો ઉપચાર થાય છે, તેથી પર્યાયના દ્રવ્યમાં ઉપચારરૂપ પાંચમા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
(૯) દ્રવ્યનો ગુણમાં ઉપચાર:- આ ગૌર દેખાય છે” એમ કહેવામાં આવે ત્યારે પુદ્ગલના ગૌરરૂપ ગુણમાં આત્મદ્રવ્યનો ઉપચાર થાય છે. તેથી દ્રવ્યના ગુણમાં ઉપચારરૂપ છઠ્ઠા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
(૭) દ્રવ્યનો પર્યાયમાં ઉપચાર - “દેહ તે આત્મા છે” એમ કહેવામાં આવે ત્યારે દેહરૂપ પુદ્ગલપર્યાયમાં આત્મદ્રવ્યનો ઉપચાર થાય છે. તેથી દ્રવ્યના પર્યાયમાં ઉપચારરૂપ સાતમા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
(૮) પર્યાયનો ગુણમાં ઉપચારઃ- “મતિજ્ઞાન એ શરીર છે” એમ કહેવામાં આવે ત્યારે આત્માના મતિજ્ઞાનરૂપ ગુણમાં શરીરરૂપ પુદ્ગલપર્યાયનો ઉપચાર થાય છે. તેથી પર્યાયના ગુણમાં ઉપચારરૂપ આઠમા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
(૯) ગુણનો પર્યાયમાં ઉપચાર :- જેમ “શરીર તે મતિજ્ઞાનરૂપ છે” એમ કહેવામાં આવે ત્યારે શરીરરૂપ પગલપર્યાયમાં આત્માના મતિજ્ઞાનરૂપ ગુણનો ઉપચાર થાય છે. તેથી ગુણના પર્યાયમાં ઉપચારરૂપ નવમા ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
