________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રસના છૂટા બોલ
૬૧ છે ત્યારે પ્રથમ સમયની ગતિરૂપ વર્તના છે; કેમ કે સ્થિર અવસ્થામાંથી ગતિરૂપ પરિણામને પામે છે. બીજા આદિ સમયની ગતિ એ અન્યસ્વરૂપે વર્તન નથી તેથી પ્રથમ સમયની ગતિને વર્તનારૂપે ગ્રહણ કરેલ છે. મૂળ બોલ :
(૨) ક્રિયાના ભેદો - (i) પ્રયોગગતિ, (ii) વિઐસાગતિ, (ii) મિશ્રગતિ. ભાવાર્થ
(૨) ક્રિયાના ભેદો - જીવમાં થતો ગતિપરિણામ અને પુદ્ગલમાં વર્તતી ક્રિયા એ ક્રિયારૂપ નૈચ્ચયિક કાળ છે. તેના ત્રણ ભેદો છે.
(i) પ્રયોગગતિઃ- કોઈ જીવના પ્રયત્નથી શરીરનું ગમન કે વાહનાદિનું ગમન થાય છે તે પ્રયોગગતિક્રિયારૂપ નૈશ્ચયિક કાળ છે.
(ii) વિસસાગતિ - પરમાણુ આદિ કંધો સ્વાભાવિક રીતે એક સ્થાનથી બીજા સ્થાને જાય છે ત્યારે તેમાં વિસસાગતિ થાય છે તેથી તે વિસસાગતિવાળા પરમાણુ આદિમાં વર્તતો વિસસાગતિક્રિયારૂપ પરિણામ તે નૈયિક કાળ છે.
(i) મિશ્રગતિઃ- વળી, વાદળાં આદિ એક સ્થાનેથી અન્ય સ્થાને જાય છે ત્યારે વિસસાગતિથી જાય છે છતાં તે વખતે પવનાદિ કે અન્ય કોઈ વિમાન આદિનો સંઘર્ષ થાય ત્યારે તેની ગમનક્રિયામાં પ્રયોગગતિ અને વિસસાગતિ એમ બંને ગતિની પ્રાપ્તિ છે, તેથી મિશ્રગતિ છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે કોઈક જીવ શાસ્ત્રશ્રવણ આદિ દ્વારા તત્ત્વની પ્રાપ્તિ અર્થે યત્ન કરે છે ત્યારે તે જીવના મનોવ્યાપારરૂપ ગતિ તે પ્રયોગગતિરૂપ ક્રિયા છે, જે અધિગમ સમ્યગુદર્શનનું કારણ છે અને કોઈક જીવ નિસર્ગથી સમ્યગ્દર્શન પામે છે ત્યારે સહજ સ્વભાવે તત્ત્વને જોવાને અનુકૂળ તેનો મનોવ્યાપાર થાય છે તે વિસસાગતિરૂપ ક્રિયા છે. મૂળ બોલ -
(૩) પરિણામના ભેદોઃ - (i) આદિમાન, (ii) અનાદિ.
