________________
ઉs
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ભાવાર્થ -
(i) વ્યાવહારિક કાળને બે વિભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે: (૧) સમયાદિરૂપે અને (૨) મોટા કાળના સમૂહરૂપે.
(૧) (i) સમય કેવલીના કેવળજ્ઞાનથી અવિભાજ્ય એવો કાળ. મંદગતિથી ગતિમાન પરમાણુ અન્ય આકાશપ્રદેશને સ્પર્શે તેનું જે કાળમાન તેને એક સમય કહેવાય છે.
(ii) આવલિ - અસંખ્યાત સમયના જથ્થાને આવલિ કહેવાય છે. (ii) મુહૂર્ત - આવલિકાળનો સમૂહવિશેષ મુહૂર્ત છે. (iv) દિવસ - મુહૂર્તનો સમૂહવિશેષ દિવસ છે. (v) માસ - દિવસોનો સમૂહવિશેષ માસ છે.
(M) વર્ષ - બાર માસનું એક વર્ષ છે, ક્યારેક તેર માસનું પણ વર્ષ હોઈ શકે છે.
(i) યુગ - વર્ષોનો સમૂહવિશેષ યુગ છે વગેરે. . (iii) પલ્યોપમ :- અસંખ્યાતા યુગોના સમુદાયરૂપ પલ્યોપમ છે. એક યોજનપ્રમાણ ખાડો ખોદીને તેને સાત દિવસના જન્મેલા યુગલિક બાળના સૂક્ષ્મ વાળથી ભરવામાં આવે અર્થાત્ એક વાળના અસંખ્યાતા ટુકડા કરીને આખો ખાડો એવો ખચોખચ ભરવામાં આવે કે જેથી ઉપરથી હાથી પસાર થાય તોપણ દબાય નહીં. દર સો વર્ષે વાળનો એક ટુકડો બહાર કાઢવામાં આવે; આ રીતે કરવાથી જેટલા કાળે આખો ખાડો ખાલી થાય તે કાળને એક પલ્યોપમ કહેવાય છે.
(ix) સાગરોપમ - દશ કોટાકોટી પલ્યોપમપ્રમાણ=દશ ક્રોડને દશ ક્રોડથી ગુણવામાં આવે એટલા પલ્યોપમ પ્રમાણ એક સાગરોપમ છે.
(x) ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી:- ૧૦ કોટાકોટી સાગરોપમપ્રમાણ ઉત્સર્પિણીકાળ અને ૧૦ કોટાકોટી સાગરોપમપ્રમાણ અવસર્પિણી કાળ કહેવાય છે.
(i) કાળચક્ર - એક ઉત્સર્પિણી + એક અવસર્પિણી કાળપ્રમાણને એક કાળચક્ર કહેવાય છે અર્થાત્ ૨૦ કોટાકોટી સાગરોપમપ્રમાણ એક કાળચક્ર છે.
