________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલા ભાવાર્થ -
(i) સ્કંધના ભેદોઃ- (a) જઘન્ય સ્કંધ - બે પરમાણુના બનેલા સ્કંધને જઘન્ય સ્કંધ કહેવાય છે.
(b) મધ્યમ સ્કંધ - ત્રણ પરમાણુના સ્કંધથી માંડીને ઉત્કૃષ્ટ સ્કંધના પરમાણુની સંખ્યા કરતાં એક પરમાણુ ન્યૂન સંખ્યાવાળા પરમાણુથી બનેલા સ્કંધને મધ્યમ સ્કંધ કહેવાય છે.
(c) ઉત્કૃષ્ટ [મહા] સ્કંધ - જે સ્કંધ સૌથી વધુ અનંત સંખ્યાવાળા પરમાણુનો બનેલો હોય તેને ઉત્કૃષ્ટ કંઈ કહેવાય છે. મૂળ બોલ :
(i) દેશના ભેદોઃ (a) જઘન્ય દેશ (યણુક), (b) મધ્યમ દેશ (જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટની વચ્ચેના), (C) ઉત્કૃષ્ટ દેશ [મહાત્કંધમાં]. ભાવાર્થ :
(ii) દેશના ભેદોઃ- સ્કંધમાં રહેલા દેશના ભેદો બતાવે છે.
(a) જઘન્ય દેશ - કોઈ મોટો સ્કંધ હોય તેના અનેક દેશોની કલ્પના કરીએ તેમાં બે પ્રદેશના બનેલા એક ભાગને જઘન્ય દેશ કહેવાય છે.
(b) મધ્યમ દેશ - જઘન્ય દેશથી એક પરમાણુ વધુ અને ઉત્કૃષ્ટ દેશથી એક પરમાણુ ન્યૂન એવા દેશને મધ્યમ દેશ કહેવાય છે.
() ઉત્કૃષ્ટ દેશ :- સ્કંધના સર્વ પ્રદેશોમાંથી એક પ્રદેશ ન્યૂન એવા પ્રદેશોના સમૂહને ઉત્કૃષ્ટ દેશ કહેવાય છે.
દા.ત. આપણું શરીર એક સ્કંધ છે, તે કંધમાં બે પરમાણુ જેટલા ભાગને ગ્રહણ કરીને વિચારવામાં આવે ત્યારે જઘન્ય દેશની પ્રાપ્તિ થાય અને આખા શરીરરૂપ સ્કંધમાંથી એક પરમાણુ ન્યૂન ગ્રહણ કરીને વિચારવામાં આવે ત્યારે આપણા શરીરરૂપ સ્કંધમાં ઉત્કૃષ્ટ દેશની પ્રાપ્તિ થાય છે. વળી, જઘન્ય દેશ અને ઉત્કૃષ્ટ દેશની વચલા સર્વ દેશો મધ્યમ દેશ કહેવાય છે.
