________________
પપ
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ અને સિદ્ધ – એ પ્રમાણે વિચારીએ તો બે ભેદની પ્રાપ્તિ થાય. “અથવા”
સયોગી અને અયોગી - અન્ય રીતે વિચારીએ તો તેરમા ગુણસ્થાનક સુધીના જીવો યોગવાળા છે તેથી સયોગી છે. વળી, ચૌદમા ગુણસ્થાનકવાળા જીવો અને સિદ્ધના જીવો યોગવગરના છે તેથી અયોગી છે એ પ્રમાણે બે ભેદમાં સર્વ જીવોના ભેદનો સમુદાય છે. “અથવા”
છવસ્થ અને કેવળીઃ- વળી, છદ્મસ્થ અને કેવળી એ રીતે પણ બે ભેદની પ્રાપ્તિ છે. બારમા ગુણસ્થાનક સુધીના જીવ છદ્મસ્થ છે. વળી, તેરમા, ચૌદમા ગુણસ્થાનકવાળા અને સિદ્ધના જીવો કેવળી છે. તેથી છદ્મસ્થ અને કેવળી એમ બે ભેદમાં સર્વ જીવોનો સમુદાય સમાયેલો છે. “અથવા”
જ્ઞાની અને અજ્ઞાની - વળી, જ્ઞાની અને અજ્ઞાની એમ બે ભેદની પ્રાપ્તિ છે; કેમ કે સમ્યકત્વ પામ્યા પછી જીવનું જે મતિજ્ઞાન છે તે હિતમાં પ્રવૃત્તિ અને અહિતથી નિવૃત્તિ કરાવે છે માટે તે જીવ જ્ઞાની છે. વળી, સમ્યકત્વથી માંડીને ચૌદમાં ગુણસ્થાનક સુધીના સર્વ જીવો સમ્યગુજ્ઞાનવાળા છે અને સિદ્ધના જીવો પણ સમ્યગુજ્ઞાનવાળા છે તેથી જ્ઞાની છે. જ્યારે સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થતાં પૂર્વે જીવ અજ્ઞાની છે. તેથી જ્ઞાની અને અજ્ઞાની એમ બે પ્રકારના ભેદમાં સર્વ પ્રકારના જીવોનો સમુદાય છે.
(III) ૩ ભેદઃ ભવ્ય, અભવ્ય અને દુર્ભવ્ય - મોક્ષમાં જવાને યોગ્ય જીવો ભવ્ય છે, ચરમાવર્તને પામ્યા ન હોય તેવા ભવ્ય જીવો દુર્ભવ્ય છે જ્યારે મોક્ષમાં જવાને અયોગ્ય હોય તેવા જીવો અભવ્ય છે. વળી, સિદ્ધના જીવો ભવ્યત્વના કાર્યરૂપ હોવાથી ફળથી ભવ્ય છે. આ રીતે સર્વ જીવાસ્તિકાયનો ભવ્ય, અભવ્ય, દુર્ભવ્ય - એમ ત્રણ ભેદમાં સંગ્રહ થાય છે. આનાથી જણાય છે કે કેટલાક જાતિભવ્યરૂપ ભેદ કરે છે તે ઉચિત નથી; છતાં તત્ત્વ બહુશ્રુત વિચારે. “અથવા”
ત્રસ, સ્થાવર, સિદ્ધઃ- સંસારવર્તી એકેન્દ્રિયજીવો સ્થાવર છે. બેઇન્દ્રિયથી માંડીને પંચેન્દ્રિય જીવો યાવતું ચૌદમાં ગુણસ્થાનક સુધીના જીવો ત્રસ છે અને સર્વકર્મ રહિત મોક્ષે ગયેલા જીવો સિદ્ધ છે. તેથી સર્વ જીવોનો ત્રસ, સ્થાવર, સિદ્ધ – એમ ત્રણ ભેદમાં સંગ્રહ થાય છે. “અથવા
સૂમ, બાદર, અરૂપી - સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જીવો સૂક્ષ્મ છે. બાદર એકેન્દ્રિય,
