________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
૩૫ તે સત્ જીવરૂપ કે અજીવરૂપ છે ઇત્યાદિ વિશેષનો વિભાગ કરીને પ્રવર્તે છે. વ્યવહારનયે જીવને ત્રણકાલવર્તી સામાન્યરૂપે ગ્રહણ કરેલ તેને જ વર્તમાન ક્ષણ દ્વારા ઋજુસૂત્રનય વિશેષ બતાવે છે. વર્તમાન ક્ષણના તટને ઋજુસૂત્ર તટ કહે તેને જ “ત:, તટી, ત૮' એ પ્રમાણે લિંગના ભેદથી ભેદ કરીને શબ્દનય વિશેષસંચારી બને છે. શબ્દનય “ઘટ, કુંભને સામાન્યથી ઘટરૂપે ગ્રહણ કરે છે તેને જ સમભિરૂઢનય ઘટરૂપે ઘટને અને કુંભરૂપે કુંભને ભિન્ન સ્વીકારીને વિશેષ સંચારી બને છે. વળી, સમભિરૂઢનય ઘટનક્રિયાકાળવાળા ઘટને અને ઘટનક્રિયાકાળ વગરના ઘટને સામાન્યથી ઘટરૂપે ગ્રહણ કરે છે તેને જ એવંભૂતનય ઘટનક્રિયાવાળાને ઘટ કહીને અને ઘટનક્રિયા વગરનાને અઘટ કહીને ભેદ કરે છે, જે અંતિમ વિશેષને જોનાર છે. ત્યારપછી વિશેષની અપ્રાપ્તિ છે. મૂળ બોલ :
સૈકાલિક નયઃ નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર. ભાવાર્થ
નિગમનય, સંગ્રહનય અને વ્યવહારનય વૈકાલિક છે; કેમ કે આ ત્રણે નયો ક્ષણના ભેદથી વસ્તુનો ભેદ કરનારા નથી; પરંતુ પદાર્થને ત્રિકાળવર્તી વસ્તુરૂપે સ્વીકારીને તેના જ પૂર્વીપૂર્વના નય કરતાં ઉત્તરનો નય સૂક્ષ્મ સ્વરૂપને બતાવનાર છે. મૂળ બોલ :
વર્તમાનકાલિક નય : ઋજુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂટ, એdભૂત. ભાવાર્થ -
ઋજુસૂત્રનય, શબ્દનય, સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનય આ ચાર નયો વર્તમાનકાલિક નય છે; કેમ કે ત્રિકાળવર્તી વસ્તુને માત્ર વર્તમાનક્ષણરૂપે સ્વીકારીને ઋજુસૂત્રનય પ્રવર્તે છે અને તેમાં જ સૂક્ષ્મ-સૂક્ષ્મતર સ્વરૂપને બતાવનાર શબ્દનય, સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનય આ ત્રણ નયોની દૃષ્ટિ છે. મૂળ બોલ :
સર્વનિક્ષેપગ્રાહી: નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર.
