________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
ભાવાર્થ:
દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય વચ્ચે કેટલાક દૃષ્ટિકોણથી પરસ્પર અભિન્નતા છે તે બતાવે છે
મૂળ બોલ :
(૧) ગુણ–ગુણીભાવ અખંડ રહે છે.
ભાવાર્થ:
(૧) ગુણ-ગુણીભાવ અખંડ રહે છે અર્થાત્ દ્રવ્યમાં વર્તતા ગુણો સાથે ગુણી એવા દ્રવ્યમાં ગુણ-ગુણીભાવ સદા રહે છે. તેથી ઘટ, પટની જેમ દ્રવ્ય અને ગુણ વચ્ચે ભેદ નથી; પરંતુ ગુણ સાથે દ્રવ્ય લોલીભાવરૂપે સદા રહે છે અને પર્યાયો સાથે પણ દ્રવ્ય લોલીભાવરૂપે રહે છે. આમ દ્રવ્ય અને ગુણપર્યાયો પૃથક્ પ્રાપ્ત થતા નથી. માટે દ્રવ્ય અને ગુણ-પર્યાયનો પરસ્પર અભેદ છે.
મૂળ બોલ :
(૨) અનવસ્થા દોષ લાગતો નથી.
ભાવાર્થ:
અનવસ્થા દોષ લાગતો નથી=ગુણ-ગુણીભાવને અખંડ સ્વીકારવામાં અનવસ્થા દોષ લાગતો નથી. જો દ્રવ્યનો અને ગુણનો પરસ્પર અભેદ ન સ્વીકારવામાં આવે અને નૈયાયિક માને છે તેમ દ્રવ્યમાં ગુણનો સમવાય સંબંધ છે તેમ સ્વીકા૨વામાં આવે તો તે સમવાય સંબંધને ગુણમાં અને દ્રવ્યમાં રાખવા માટે અન્ય સંબંધાંતરની કલ્પના કરવી પડે, તેથી અનવસ્થા દોષ લાગે છે. તેના બદલે દ્રવ્યમાં ગુણ-પર્યાય અખંડરૂપે રહે છે જેને દ્રવ્યમાં રાખવા માટે સંબંધની આવશ્યકતા નથી, તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો અનવસ્થા દોષ લાગતો નથી.
મૂળ બોલ :
(૩) એક દ્રવ્યના અનેક અવસ્થાભેદો ઘટી શકે છે.
