________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ. તે આત્માને પરમભાવસ્વરૂપે જુએ છે. આત્માનો પરમભાવ એ આત્માનો પર્યાય છે અને આત્માને તે પર્યાયરૂપે જુએ છે તેથી મિશ્ર દૃષ્ટિ છે. મૂળ બોલ :
(b) પર્યાયાર્થિકઃ ૬ ૧. શુદ્ધઃ () અનાદિ નિત્ય (ii) સાદિ નિત્ય (iii) અનિત્ય.
૨. અશુદ્ધઃ (i) નિત્ય (ii) કર્મોપાધિ રહિત નિત્ય (ii) કપાધિ સાપેક્ષ નિત્ય. - ભાવાર્થ:
(b) પર્યાયાર્થિકનય:- દિગંબર મતાનુસાર પર્યાયાર્થિકનયના ૯ ભેદો છે. (૧) શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનયના ૩ ભેદો છે :
(i) અનાદિ નિત્ય - જેમ મેરુપર્વત પ્રતિક્ષણ ચયઉપચય પામે છે તોપણ પ્રવાહથી અનાદિ અને નિત્ય છે તેમ શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનય સ્વીકારે છે. અહીં દિગંબર મતાનુસાર ધ્રૌવ્ય અંશનો સ્વીકાર કરાયો નથી, પરંતુ ચયઉપચયમાત્રનો જ સ્વીકાર કરાયો છે અને સદશ આકારરૂપે ચયઉપચય થતો હોવાથી તેને શુદ્ધ કહે છે, માટે શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનયની દૃષ્ટિ છે.
(ii) સાદિ નિત્ય - વળી, સાદિ નિત્ય એ શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનયનો ભેદ છે. જેમ સિદ્ધના જીવો કર્મક્ષય કરીને ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારપછી સતત નવા નવા શુદ્ધ પર્યાયો થાય છે. સાદિ નિત્ય તેને જોનાર હોવાથી શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનય છે. તે પર્યાયો સદા સદશ જ થાય છે, તેથી સદશ પ્રવાહની અપેક્ષાએ નિત્ય કહે છે. વળી, આવો શુદ્ધ પર્યાય અનાદિનો નથી પરંતુ સિદ્ધ અવસ્થાની પ્રાપ્તિકાળમાં પ્રારંભ થાય છે અને પછી સદા રહે છે તેથી સાદિ નિત્ય શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનયનો ભેદ છે.
(iii) અનિત્ય :- શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનય સત્તાને ગૌણ કરીને પ્રતિક્ષણ ઉત્પાદવ્યયને ગ્રહણ કરે છે તેથી શુદ્ધ છે અને પર્યાયને ગ્રહણ કરે છે માટે પર્યાયાર્થિકનય છે.
૨. અશુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનયના ત્રણ ભેદો છે :- (i) અનાદિ નિત્ય (ii)
