________________
- ૧૩
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ (૧) મૂળ બોલઃ
(K) જગતમાં નથવ્યવસ્થાનું બીજ :- દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય એ ત્રણેયની પરસ્પર ભેદ અને અભેદની અપેક્ષાએ જુદાં જુદાં દ્રવ્યો, ક્ષેત્રો, કાળો અને ભાવોને આશ્રયીને અનેક અભિપ્રાયભેદો વિચારણાના ભેદો, પડે છે, તે સઘળા નય પ્રકારો ગણાય. ભાવાર્થ :
જેમ જગતમાં નયવ્યવસ્થાનું બીજ શું છે ? તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે –
દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય એ ત્રણેયની પરસ્પર ભેદ અને અભેદની અપેક્ષાએ જુદાં જુદાં દ્રવ્યો, જુદાં જુદાં ક્ષેત્રો, જુદા જુદા કાળો અને જુદા જુદા ભાવોને આશ્રયીને અનેક અભિપ્રાયના ભેદો વિચારકની વિચારણારૂપે થાય છે, તે સઘળા નયના પ્રકારો ગણાય.
જગતમાં દરેક વસ્તુ દ્રવ્ય અને પર્યાય સ્વરૂપ જ છે. પર્યાયવિશેષને ગુણ કહેવામાં આવે છે અને તે ગુણ તથા પર્યાય ઘટ, પટની જેમ દ્રવ્યથી પૃથક પ્રાપ્ત થતા નથી; પરંતુ દ્રવ્યની સાથે જ એકપ્રદેશથી વળગેલા પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી દ્રવ્યથી ગુણ-પર્યાયનો અભેદ પ્રતીત થાય છે, જેને આશ્રયીને દ્રવ્યાર્થિકનય પ્રવર્તે છે. વળી, દ્રવ્યમાં વર્તતા ગુણ-પર્યાયોનો દ્રવ્ય સર્વથા સાથે અભેદ હોય તો દ્રવ્ય કરતાં ગુણ-પર્યાય જે ભિન્ન વસ્તુરૂપે ઉપસ્થિત થાય છે તે થાય નહીં, તેથી દ્રવ્યમાં વર્તતા હોવા છતાં પર્યાયને જોનારી દૃષ્ટિથી ગુણ-પર્યાયો દ્રવ્યથી પૃથક છે, જેને જોનારી પર્યાયાસ્તિકનયની દૃષ્ટિ છે. આ દ્રવ્યાસ્તિકનયની દૃષ્ટિ અને પર્યાયાસ્તિકનયની દૃષ્ટિ જુદાં જુદાં દ્રવ્યો, જુદાં જુદાં ક્ષેત્રો, જુદા જુદા કાળો અને જુદા જુદા ભાવોને આશ્રયીને જુદા જુદા અભિપ્રાયો પ્રાપ્ત કરાવે છે, તેથી વસ્તુને જોનારા જેટલા અભિપ્રાયભેદો પ્રાપ્ત થાય છે તે સર્વ નયના ભેદો છે. મૂળ બોલ :
| (L) દરેક વયોવાર સપ્તભંગીઓ પણ કરોડો ઉત્પન્ન થાય છે. ભાવાર્થ :
દરેક પદાર્થને આશ્રયીને વયોવાર ભિન્ન ભિન્ન નયને જોનારી દૃષ્ટિથી,
