________________
ર
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
સ્વરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી તે રીતે દરેક દ્રવ્ય ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ પ્રાપ્ત થાય છે અને તે સ્વરૂપ જ જગત્ છે.
મૂળ બોલ :
(B) એ ત્રણેય કથંચિત્ પરસ્પર (i) ભિન્ન અને (ii) અભિન્ન છે. ભાવાર્થ:
એ ત્રણેય–ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય એ ત્રણેય, કથંચિત્ પરસ્પર ભિન્ન અને અભિન્ન છે. જેમ પોતાના આત્મદ્રવ્યમાં વર્તતા પ્રતિક્ષણના બાલાદિ પર્યાયો આત્મસ્વરૂપ જ છે; પરંતુ ઘટપટાદિની જેમ પોતાના આત્માથી ભિન્ન નથી. તેથી પોતાના આત્મામાં વર્તતો બાલપર્યાય, યૌવનપર્યાય અને વૃદ્ધપર્યાય દ્રવ્યાર્થિકનયથી અભિન્ન છે અર્થાત્ દ્રવ્યને જોનારી દૃષ્ટિથી તે ત્રણે પર્યાયો આત્મસ્વરૂપ જ જણાય છે; પરંતુ પોતાના આત્માથી જેમ અન્ય દ્રવ્યો ભિન્ન દેખાય છે તેમ બાલાદિ પર્યાયો ભિન્ન જણાતા નથી.
વળી, જેમ બાળપર્યાય, યૌવનપર્યાય અને વૃદ્ધપર્યાય સર્વથા આત્મરૂપ હોય તો પોતાની બાલ્યાવસ્થા જુદી છે, યુવાવસ્થા જુદી છે તથા વૃદ્ધાવસ્થા જુદી છે, એવી જે પ્રતીતિ પોતાને થાય છે તે પ્રતીતિ સંગત થાય નહીં. માટે અવસ્થાને જોનારી પર્યાયાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી તે ત્રણેય પર્યાયો ૫રસ્પર ભિન્ન છે, તેમ તે પર્યાયમાં વર્તતો ધ્રુવ અંશ પણ તે પર્યાયથી ભિન્ન છે. માટે આત્મામાં વર્તતો પ્રતિક્ષણનો ઉત્પાદ, પ્રતિક્ષણનો નાશ અને પ્રતિક્ષણમાં વર્તતી ધ્રુવતા પર્યાયાર્થિકનયથી ભિન્ન છે અને દ્રવ્યાર્થિકનયથી અભિન્ન છે.
(૨) મૂળ બોલ :–
(C) દ્રવ્ય સ્કંધ, દેશ અને પ્રદેશ
-
એ ત્રણ પ્રકારે છે.
ભાવાર્થ:
દ્રવ્ય સ્કંધરૂપ, દેશરૂપ અને પ્રદેશરૂપ એ ત્રણ પ્રકારે છે. જેમ ધર્માસ્તિકાયદ્રવ્યને સમૂહરૂપે વિચારીએ તો ધર્માસ્તિકાયદ્રવ્ય એક સ્કંધરૂપ છે, તેનો એક દેશ ગ્રહણ કરીને વિચારીએ તો તે ધર્માસ્તિકાયનો દેશ છે એ પ્રકારે બોધ થાય છે તથા પરમાણુની અવગાહનાતુલ્ય ધર્માસ્તિકાયનો પ્રદેશ છે=પ્રકૃષ્ટ એવો નાનો દેશ
