________________
૬૪: આધ્યાત્મિક નિબંધો પણ સત્ય હકીકત છે. તે તેનું કારણ શું? ગતભવ જેવા જાણવાનું કાર્ય મતિજ્ઞાનથી ( જાતિસમૃતિજ્ઞાનથી) તથા અવધિજ્ઞાનથી થાય છે. ત્યાં ઉપયોગની દષ્ટિએ સમાનતા અને ફળની અપેક્ષાએ ભિન્નતા શા માટે? તે બને જ્ઞાન વચ્ચે તફાવત છે? આ પ્રશ્ન જરૂર ઉપસ્થિત થાય (નારકી જીવોને પણ જન્મથી સહજ અલ્પ અવધિજ્ઞાન છે એટલે ત્યાં પણ તે જ પ્રશ્ન ઉદ્દભવ પામે છે).
તેના સમાધાન માટે આટલું વિચારવું એગ્ય છે. અવધિજ્ઞાનમાં ઉપયોગ મૂકવો પડે છે તે ખરું છે, પરંતુ તે સહજ છે અને ત્યાં ઊંડું ચિંતન નથી, જાતિ
મૃતિજ્ઞાન વખતે ઊંડા ચિંતનમાં પડી જવાય છે; અવવિજ્ઞાનમાં વિશેષ જિજ્ઞાસા, ઉહાપોહ તેમજ ઝરણું નથી,
જ્યારે તે બધી અવસ્થાએ જાતિસ્મૃતિજ્ઞાન લેતી વેળાએ હેય છે; અવધિજ્ઞાનમાં અંતર સ્થિરતા નથી, બીજામાં છે; પહેલામાં વૈરાગ્યની ઝલક પણ નથી જ્યારે બીજામાં વૈરાગ્યનું મુખ્યપણું છે. આથી અવધિજ્ઞાનથી પૂર્વભવ જેવા જાણવા છતાં તે પ્રસંગ કે પ્રસંગેની આમાં પર વિરાગ્યભાવની અસર થવા પામતી નથી, આત્માના અસ્તિત્વ, નિત્યસ્વ આદિ પદ સંબંધે સુવિચારણું કરવા જેટલે અવકાશ નથી હોતું અને તેથી જેવા જાણવાનું કાર્ય ઈન્દ્રિયો અને મનના કાર્યોની પેઠે સામાન્ય થઈ જાય છે, પરંતુ જાતિસ્મૃતિજ્ઞાનથી જાણેલ પૂર્વભવને પ્રસંગ (પ્રસંગે) વિશેષ વૈરાગ્યને પ્રેરે છે, તેની આત્મા પર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
