Book Title: Yogabheda Dvantrinshika
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004678/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA virayitA yogabhedadvAaizikA zabdaza: vivecana adhyAtmayoga bhAvanAyoga dhyAnayoga sabhatAyoga vRttisaMkSayayoga 'vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjaviracita dvAciMzadvAciMzikA aMtargata yogabhedadvArvizikA zabdazaH vivecana mULa graMthakAra tathA TIkAkAra laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA - AzIrvAdadAtA - vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa.pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA prAvacanika pratibhAdhAraka sva. pa.pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAnA gaNivarya pa.pU. zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja ka vivecanakAraka paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 9 saMkalana-saMzodhanakArikA che. pa.pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI gacchAdhipati pa. pU. hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjanA AjJAvartinI tathA pa. pU. pravartinI sAdhvIjI rohitAzrIjI mahArAjanA ziSyA sAdhvIjI caMdanabAlAzrI : prakAzaka : mAtA che.' 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-3. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedaddhAtrizikA zabdazaH vivecana + vivecanakAra 1 paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2533 - vi. saM. 2013 AvRtti : prathama nakala : 500 mUlya rU. 65-00 - Arthika sahayoga - ghAne nivAsI caMdanabena kanaiyAlAla pAnasovorA : mukhya prAptisthAna : ttAthad. (5) 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. * mudraka * mudreza purohita sUryA ophaseTa, AMbalIgAma, seTelAITa-bopala roDa, amadAvAda-58. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kana prAptisthAna ka * amadAvAda : gItArtha gaMgA. zrInaTavarabhAI ema. zAha(AphrikAvALA) 5, jaina marcanTa sosAyaTI, 9, parizrama beMka opha InDiyA sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. vijayanagara krosIMga pAse, amadAvAda-13. 6 (079) 26604911, 32911471 4 (079) 27478512 * muMbaI: zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI zrI himAMzubhAI ena. zeTha viSNu mahala, trIje mALe, e-241, azoka samrATa, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400010. upara, malADa (I.), muMbaI-400097. 8 (022) 22814048 = (022) 39438434 (mo.) 9322274851 zrI lalitabhAI dharamazI pUnA : 302, caMdanabALA epArTamenTa, Shri Maheshbhai C. Patwa javAharalAla naheru roDa, 1/14, Vrindavan Society, B/h. Mira Society, Nr. Anand Marg, sarvodaya pArzvanAthanagara, Off. Shankar Sheth Road, jaina derAsara pAchaLa, muluMDa (ve), muMbaI-80. Pune-411037. (022) 25380014, 25689030 (020) 26436265 * surata : * rAjakoTa : DaoN. praphulabhAI je. zeTha zrI kamalezabhAI dAmANI DI-1, arpaNa epArTamenTa, "jinAjJA", 27, karaNaparA, bAbu nivAsanI galI, rAjakoTa-360001. TImalIyAvADa, surata-395001. 8 (0281) 2233120 8 (0261) 3013244 * BANGALORE : Shri Vimalchandji C/o. J. NEMKUMAR & COMPANY Kundan Market, D. S. Lane, ChickpetCross, Bangalore-53. = (080)-(O)22875262, (R) 22259925 * jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varkasa C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. 1 (0288) ra678513 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tattvonAM rahasyonuM naya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAMgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsu mumukSuo tathA zrAvako-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. mutipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja sAhebanAM tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to saphaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. tattvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyajJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita - - 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vyAkhyAnanA graMtho (gujarAtI) vyAkhyAnakAra - pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI (moTA paMDita) ma. sA. 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudagala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra vyAkhyAnakAra - pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. 1. yogadaSTisamuccaya 2. karmavAda karNikA 3. sadgati tamArA hAthamAM ! 4. darzanAcAra 5. zAsana sthApanA 6. anekAMtavAda 7. praznottarI 8. cittavRtti 9. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 10. manovijaya ane Atmazuddhi 11. bhAgavatI pravrayA paricaya 12. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 13. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, viSNajaya, siddhi, viniyoga) 14. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 15. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. saMpAditA 1. zrAvakanAM bAravratonA vikalpo Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che : gItArtha gaMgA dvArA prakAzita karo vyAkhyAnanA graMtho dinI) vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma.sA. 1. jainazAsana sthApanA 3. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 2. cittavRtti 4. praznottarI [ | saMpAdava :- pa. pU. bAvarya zrI ddhitasaranI mahAna sAhaba 1. pAkSika aticAra Ess gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI , IMDa 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananA graMtho (gujarAtI) | vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA | 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana (aprApya) 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecanA 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecanA 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka canaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAciMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecanA 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dvAciMzadvAciMzikA' graMthanI 'yogamedAgiMzikA'nA zabdazaH vivecananA saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika zrutasadananA sUtradhAra upAdhyAyajI mahArAjA : vizvakalyANakara zrIjinazAsananA gaganane jJAnAlokathI prakAzita ane prabhAvita karanArA aneka mahApuruSomAM svaparadarzananiSNAta, prakAMDa vidvAna, vistRtasacoTa-spaSTa-saMdehamukta sAhityanA samartha sarjaka, sarvanayamaya vANI vahAvanAra, nyAyAcArya, nyAyavizArada mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjAnuM AgavuM sthAna che. teozrInA vizALa sAhityajagatamAM eka Master Piece uttama namUnArUpa, judA judA batrIza viSayo upara viSayavAra 32-32 arthagaMbhIra zlokothI vizada chaNAvaTavALo, tathA 5050 zlokapramANa adbhuta, adhyayanIya, 'tattvArthadIpikA' nAmanI svopajJavRttithI samalaMkRta, A 'dvAnniza dvAtrizikA' graMtha pU. upAdhyAyajInI eka amara kRti che. varSonI akhaMDa sAdhanA ane jIvananA vividha anubhavonA paripAkarUpe eka-ekathI caDIyAtA graMtharatnonuM sarjana mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjAe karyuM che. e graMtharatnono prakAza aneka jijJAsuonA aMtarane ajavALato rahyo che. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjA lokomAM laghuharibhadra'nI prasiddhine pAmelA che. jIvananA aMta sudhI emanA sAhityasarjananuM kArya cAlatuM ja rahyuM che. lagabhaga aDhI dAyakA sudhI upAdhyAya pade ArUDha rahIne teozrIe jinazAsanane jayavaMtu rAkhyuM che. pUjya upAdhyAya yazovijayajI mahArAjAnI bahumukhI pratibhAe bhAgye ja koI viSaya aNakheDyo rAkhyo hoya tema lAge che. teozrIe je vipula sAhityanuM sarjana karyuM che, e badhA graMtho Aje upalabdha nathI. emAMthI ghaNAM ja thoDA graMtho upalabdha thAya che. Agama, nyAya, prakaraNa, yoga, adhyAtma, vAda, kathA, kAvya vagere aneka sAhityanI zAkhAomAM temanuM pradAna amUlya che. gurjara bhASAmAM paNa vipula pramANamAM stavana-sakjhAya-rAsa-TabA vagerenI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/prastAvanA racanA teozrIe karela che. 10mI yogalakSaNabatrIzImAM pU. mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjAe yoganuM lakSaNa karatAM kahyuM ke "mokSamuzcatuvyApAra?"=mokSanA mukhya hetuno vyApAra te "yoga" che. yoganA vividha rIte aneka prakAranA bhedonuM varNana yogagraMtho-adhyAtmagraMthomAM Ave che - yoganA (1) adhyAtmayoga (2) bhAvanAyoga (3) dhyAnayoga (4) samatAyoga ane (5) vRttisaMkSaya yoga, ema pAMca prakArano yoga che, to vaLI - (1) sthAnayoga, (2) UrNayoga, (3) arthayoga, (4) AlaMbanayoga ane (5) vRttisaMlayayoga, ema pAMca prakArano paNa yoga che, to vaLI - (1) IcchAyoga (2) pravRttiyoga (3) dhairyayoga ane (4) siddhiyoga ema cAra prakArano paNa yoga che to vaLI - (1) IcchAyoga (2) zAstrayoga ane (3) sAmarthyayoga ema traNa prakArano paNa yoga che to vaLI - (1) yogAvaMcakayoga, (2) kriyAvaMcakayoga ane (3) phalAvaMcakayoga ema traNa prakArano paNa yoga che, to vaLI - (1) tAkiyoga ane (2) atAttvikayoga, (1) sAnubaMdhayoga ane (2) niranubaMdhayoga, (1) sAzavayoga ane (2) anAzravayoga, (1) sApAyayoga ane (2) nirapAyayoga, (1) sopakramayoga ane (2) nirupakramayoga, (1) sabIjayoga ane (2) nirlIjayoga, (1) sAlaMbanayoga ane (2) nirAlaMbanayoga, (1) dravyayoga ane (2) bhAvayoga, (1) nazcayiyoga ane (2) vyAvahArikyoga, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/prastAvanA (1) saMprajJAtayoga ane (2) asaMprajJAtayoga. A rIte be-be prakAre paNa yoganuM varNana Ave che, to vaLI - bIjA paNa jJAnayoga, tapoyoga, kriyAyoga, bhaktiyoga, rAjayoga, maMtrayoga, haThayoga, layayoga, nAdayoga, AnaMdayoga, karmayoga, samAdhiyoga, upAsanA bhUmikAyoganuM varNana paNa Ave che, to vaLI -- pAtaMjalayogasUtramAM aSTAMgayoganuM varNana paNa Ave che. A badhA bhinna bhinna prakAranA yogonuM varNana sva-para darzananA graMthomAM jovA maLe che. AmAMthI prastuta yogabhedabatrIzImAM (1) adhyAtmayoga, (2) bhAvanAyoga, (3) dhyAnayoga, (4) samatAyoga ane (pa) vRttisaMkSayayoganuM varNana mahopAdhyAyajI yazovijayajI mahArAjAe karela che. sAthe sAthe adhyAtmAdi pAMce yogonA sevanathI thatA phaLonI prAptinuM paNa varNana karela che, adhyAtmanI prAptimAM upakAraka maitrAdi cAra bhAvanAonuM darekanA 44 peTAbhedonA varNanapUrvaka kula-16 bhAvanAonuM varNana karela che ane temAM maharSi pataMjalinA pAtaMjala yogasUtra-133nuM uddharaNa ApIne kahyuM che ke (1) sukhI jIvomAM maitrI, (2) du:khI jIvomAM karuNA, (3) puNyazALI jIvomAM muditA ane (4) puNyarahita jIvomAM upekSA karavAnI che. A prakAranI bhAvanA karavAthI jIvamAM IrSyAdibhAvono tyAga thAya che ane tenAthI citta prasanna thAya che ane kAluSyarahita prasannacitta adhyAtmanI prAptimAM upayogI che. tyArapachI adhyAtmanI uttamatAnuM svarUpa batAvela che. vaLI bhAvanAyogano atizaya karavA mATe dRDha saMskAranI kAraNa bane tevI pAMca prakAranI bhAvanAonuM bhAvana karavA kahyuM che. te A rIte - jJAnabhAvanA :- zeyanuM jJAna karavuM e jIvanuM pAramArthika svarUpa che. darzanabhAvanA :- tattvane tattvarUpe jovuM e jIvanuM pAramArthika svarUpa che. cAritrabhAvanA :- AtmabhAvomAM caravuM e jIvanuM pAramArthika svarUpa che. tapabhAvanA :- karmarahita thavuM e jIvanuM pAramArthika svarUpa che. vairAgyabhAvanA:- bAhya viSayothI virakta thavuM e jIvanuM pAramArthika svarUpa che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/prastAvanA bhAvanAyogavALA sAdhaka yogI A pAMca prakAranI bhAvanA kare che, tenA baLathI dhyAnane anukULa cittanI bhUmikA pragaTe che. vaLI dhyAnayogane vRddhivALo karavA mATe cittanA ATha doSono tyAga Avazyaka che, te cittanA ATha doSo batAvela che ane temAM SoDazaka graMthanA uddharaNo Apela che. vaLI dhyAna vagara samatA nathI ane samatA vagara dhyAna nathI, AthI dhyAna ane samatAnuM anyonya kAraNapaNuM batAvela che. mokSanI sAthe AtmAne joDe tevo AtmavyApAra' yoga che. e prakAranA yoganA lakSaNane sAme rAkhIne adhyAtmAdi pAMca bhedonuM varNana karyA pachI vRttirodhane yoga kahIe topaNa adhyAtmAdi pAMca bhedonI temAM saMgati karI Apela che - adhyAtmAdi cAra yogano prathamanI be prakAranI manoguptimAM samAveza karela che ane vRttisaMkSayayogano trIjA prakAranI manoguptimAM samAveza karela che ane tyArapachI traNa prakAranI manoguptinuM svarUpa batAvela che ane tyArapachI anya vacanagupti, kAyagupti ane IryAsamiti Adino paNa adhyAtmAdi pAMca yogamAM yathAyogya aMtarbhAva karavAnI bhalAmaNa karela che. jainadarzanamAM "samiti-guptino vistAra' utkRSTa yoga che ane samitiguptithI anya koI yoga nathI. A prakArano mahattvano ullekha batAvyo che. yogabhedabatrIzInA aMtima tabakkAmAM kahyuM che ke zAstramaryAdAthI samitiguptikALamAM dezaviratidhara zrAvaka ke munibhagavaMta pUrNa rIte bhagavAnanA vacanane parataMtra thaIne yogamArgamAM yatna karanArA che, tethI dezaviratidhara zrAvakamAM ane munimAM sAnubaMdha utkRSTa yoganI pravRtti che ane pAMca samiti ane traNa guptinI prApti pUrveno aviratasamyagdaSTi ke apunabaMdhakAdi jIvono yoga utkRSTa yoga nathI, paraMtu utkRSTa yoganuM kAraNa bane tevI pUrvasevArUpa yoganA upAyanuM sevana che. aMtima zlokamAM kahyuM ke bhagavAnanA vacananI sthitithI adhyAtmAdi pAMca prakArano paNa yoga zIdhra paramAnaMdarUpa sarvottama evA mokSaphaLane Ape che, mATe mokSanA arthI evA jIve zAstravacanathI yogano bodha karIne zAstrane parataMtra thaIne zaktinA prakarSathI yogamArgamAM yatna karavo joIe ke jethI zIdhra mokSaphaLanI prApti thAya. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedaDhAtrizikA/prastAvanA A rIte yogabhedabatrIzImAM AvatA viSayonI samajUtI saMkSepamAM ahIM jaNAvela che, te aMge tattvajijJAsu vAcakavargane vizeSa samajUtI 18mI yogabhedabatrIzImAM AvatA padArthonI saMkSipta saMkalanA tathA 18mI yogabhedabatrIzInA padArthano sugamatAthI bodha karavA mATe saMkSipta TrI banAvela che, te jovAthI prApta thaze ane vizeSa to zrImad mahopAdhyAyajInI paMktio uparathI taiyAra karela zabdazaH vivecana jovAthI apUrva padArthadarzana thayAnI anubhUti thaze. mArI nAdurasta tabiyatanA kAraNe jaMghAbaLa kSINa thatA amadAvAda mukAme pUjyonI AjJAthI sthiravAsa karavAnuM thayuM che, te daramyAna jIvananuM kAMIka sadbhAgya samajuM chuM ke satata yogagraMthonA paThana-pAThanamAM rata paMDitavaryazrI pravINabhAI pAse yogagraMthoadhyAtmagraMthonA vAcananuM sadAlaMbana sAMpaDyuM. AgamonA sArabhUta kahI zakAya evA ane je graMthomAM yogamArgane sAMgopAMga AvarI lIdho che evA aneka graMthonuM kramazaH vAcana cAlI rahyuM che. sAthe sAthe e vAcananI saMkalanA paNa roje rojanA pAThanI sva svAdhyAya mATe karIe chIe ane aneka tattvajijJAsuvarganI bhAvanAne anulakSIne taiyAra thayelI saMkalanAo TIkA-TIkArya-zabdazaH vivecana sahita vacce vacce joDANa mATe aneka utthAno ApavApUrvaka ane aneka tattvajijJAsuvargane AvA uttama graMtho vAcavAnI sugamatA rahe e dRSTithI gItArtha gaMgA saMsthAnA upakrame prakAzita karavAmAM Ave che. ghaNA zramasAdhya A saghaLuM kArya hoya che, Ama chatAM paramAtmAnI aciMtya kRpAzakti, yogamArgasaMdarzaka upakArI pUjya guruvaryonI satata varasatI kRpAdRSTi, aneka tattvajijJAsuvarganI sadbhAvanAo, A badhAnA phaLasvarUpe nAdurasta tabiyatamAM paNa vairAgyavardhaka-saMvegavardhaka A graMthonI zrutabhaktirUpe ane vizeSa to chellA 10 varSothI yogagraMthonA zravaNa-manana-ciMtana vagere kAraNe yogamArga pratye je ruci ullasita thaI che, deva-gurunI kRpAthI AvA mahAmUlA graMthonA vAcanathI je yogamArgano AMzika bodha prApta thayo che, te pariNatinA stare A janmamAM ke chevaTe janmAMtaramAM paNa sudevatva-sumanajatvanI prApti dvArA vizeSa yogamArganI prApti mATe upakAraka bane e ja uddezathI karelo A parizrama sArthaka gaNAze. nAdurasta tabiyatamAM zarIra-saMyogonI pratikULa paristhitimAM paNa A graMthonA vivecananA pATha-lekhananA kArya dvArA prasannatA jaLavAI rahI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtrizikA/prastAvanA che. kharekhara ! cittanI prasannatA mATe uttamottama A yogagraMtho-adhyAtmagraMthonA svAdhyAyarUpa saMjIvanIe auSadhanuM kArya karela che. A zrutabhaktinuM kArya prastuta batrIzInA zloka-32mAM mahopAdhyAyajI bhagavaMte kahyuM tema mokSanA arthI evA mane ane mokSanA arthI evA sau koIne zIdhra mokSaphaLanI prApti karAve e ja ekamAtra uddezathI karela che. A yogabhedaddhAtrizikAnA gujarAtI vivecananA mupha saMzodhana kAryamAM mRtopAsaka zrI zAMtilAla zivalAla zAhano suMdara sahayoga prApta thayo che ane temaNe paNa AvI uttama kAtrizikAnA vAcanano-prupha saMzodhanano lAbha maLavA badala kRtArthatA vyakta karela che. prastuta yogabhedabatrIzInuM vivaraNa lakhavAmAM ke saMkalana-saMzodhanAdi kAryamAM chadmasthatAne kAraNe taraNatAraNa zrI jinezvaradevonI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha padArthanuM nirUpaNa thayela hoya to "micchA mi dukkaDa" mAMguM chuM. prAMte sva adhyAtmAdi yogonI nirmaLatA mATe karAyelo A prayAsa sva-para upakAraka bane ane A saMkalana-AlekhanakArya anubhavamAM palaTAya ke jethI yogInAtha paramAtmAe batAvelA yogamArgane pAmI adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya yoganI prApti dvArA zIghra paramAnaMdasvarUpa sarvottama mokSaphaLanI prApti mane ane sau koI yogamArganA ArAdhaka bhavya jIvone thAya e ja zubhakAmanA. fobhAgamatu sarvagIvALAma" - mahA suda-13, vi. saM. 2012, zukravAra, tA. 10-2-2006 epha-2, jeThAbhAI pArka, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. vyAkhyAnavAcaspati pa.pU.A. zrI rAmacaMdbhUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI gacchAdhipati pa.pU. hamabhUSaNasUri mahArAjanA AjJAvartinI tathA pa.pU. samatAmUrti pravartinI sA. rohitAzrIjI mahArAjanA ziSyA sA. caMdanabAlAzrI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18mI 'yogabhedadvAAizikA'mAM AvatA padArthonI - saMkSipta saMkalanA mokSanI sAthe AtmAne joDI Ape te yoga kahevAya ane te yoga adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya ema pAMca bhedavALo che ema zloka1mAM graMthakArazrIe kahela che. (1) adhyAtmayoga : aucityapUrvaka aNuvrata ke mahAvratathI yuktanuM maityAdibhAvothI sahita zAstravacanAnusAra tattvaciMtana te adhyAtma che ema zloka-ramAM graMthakArazrIe kahela che. AnAthI e phalita thAya ke aucityapUrvaka vrato grahaNa karyA pachI bhagavAnanA vacanane parataMtra thaIne ucita kriyAo thatI hoya tyAre mokSane anukULa je sudaDha manoyoga che te adhyAtma che. te adhyAtmanI prAptimAM maitrAdi cAra bhAvo upakAraka che, tethI maityAdi cAra bhAvonuM svarUpa graMthakArazrIe zloka-3 thI 7 sudhI vistArathI batAvela che. adhyAtmanA sevanathI pApano kSaya, sattvano prakarSa, cittanI samAdhi ane zAzvata jJAnanI prApti thAya che, te adhyAtmanA phaLo graMthakArazrIe zloka-8mAM batAvela che. (2) bhAvanAyoga - adhyAtmanI prApti pachI vIryanA prakarSathI adhyAtmano bhAva pratidina vRddhi pAme te bhAvanAyoga che ane te bhAvanAyoganuM phaLa kAma-krodhAdi azubha bhAvonI nivRtti ane zuddha sattvano utkarSa che, te zloka-9mAM graMthakArazrIe batAvela che. A bhAvanAyoga jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vairAgyanA bhedathI pAMca prakArano che, e kathana zloka-10mAM graMthakArazrIe batAvela che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/saMkalanA (3) dhyAnayoga : dhyAnayoganuM svarUpa zloka-11mAM graMthakArazrIe batAvela che. sthira dIpaka jevuM dhArAlagna jJAna hoya tyAre eka padArtha viSayaka matijJAnanA avicyuti bhedano pravAha cAle che ane te dhyAna koI prazasta AlaMbanathI pravartatuM hoya tyAre dhyAnayoga bane che. dhyAnamAM vighnabhUta cittanA ATha doSo che, te doSonA parihArathI dhyAnayoga samyag bane che. tethI zloka-12 thI 20 sudhI te doSonuM varNana graMthakArazrIe karela che. dhyAnamAM vartatA khedAdi ATha doSo kriyAnA paNa doSo che, tethI dhyAnanI pUrvabhUmikArUpe Agamane parataMtra thaIne karAtI kriyAomAM paNa khedAdi doSono tyAga karavAmAM Ave to te kriyA pUrNa vacanAnusAra bane che ane zAstrathI paripUrNa niyaMtrita kriyAmAM citta ekAgra bane tyAre dhyAnayoga Ave che. te dhyAnayogamAM paNa khedAdi ATha doSomAMthI koIpaNa doSa prApta thAya to te dhyAnayoga truTita thAya che, tethI mokSanA arthI jIve sadanuSThAna ane sadanuSThAnanA phaLarUpa dhyAnayogamAM khedAdi ATha doSonA parihArapUrvaka yatna karavo joIe. dhyAnayoganA abhyAsathI AtmAmAM svAdhInatA Ave che arthAt karmane parataMtra cAlavAnI vRttino abhAva thAya che ane aMtaHkaraNamAM pariNAmanuM nizcalapaNuM Ave che ane karmonA anubaMdhano viccheda thAya che. A dhyAnayoganuM phaLa zloka21mAM graMthakArazrIe batAvela che. (4) samatAyoga : vyavahAranayathI kudRSTithI kalpita evA ISTa-aniSTa padArthomAM vivekane kAraNe samatvabuddhi pragaTe che, te samatA che. A prakAranuM samatAyoganuM svarUpa zloka-22mAM graMthakArazrIe batAvela che. samatA ane dhyAna 5raspara ekabIjAnI vRddhinA kAraNa banIne pravAharUpe cAle che te vAta zloka-23mAM graMthakArazrIe batAvela che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvADhizikA/saMkalanA samatAyoganA phaLarUpe aneka Rddhio pragaTe che, topaNa nirapekSa munio Rddhiono upayoga karatA nathI. vaLI, samatAnA phaLarUpe sUkSma karmano kSaya thAya che ane karmabaMdhanA hetubhUta evI apekSAno viccheda thAya che te vAta zloka-24mAM graMthakArazrIe batAvela che. (5) vRttisaMkSayayoga - vikalparUpa vRttiono ane parispaMdarUpa vRttiono apunarbhAvathI rodha vRttisaMkSaya che. kevalajJAna vakhate mohanA vikalpo ane matijJAnanA vikalporUpa vRttio nAza pAme che ane yoganirodha vakhate parispaMdarUpa vRttio nAza pAme che. te vRttisaMkSaya nAmano pAMcamo yogabheda che te kathana zloka-rapamAM graMthakArazrIe kahela che. vRttisaMkSayayoganA phaLarUpe kevalajJAnanI prApti, zailezI avasthAnI prApti ane aMte anAbAdha evA mokSanI prApti thAya che te vAta zloka-20mAM graMthakArazrIe batAvela che. mokSanI sAthe AtmAne joDe tevo AgamanA vacanAnusAra dezavirAdharanI kriyAthI mAMDIne zailezI sudhIno vyApAra yoga che ane te yogane grahaNa karIne adhyAtmAdi pAMca yoganA bhedo batAvyA. have saMsAranA kAraNabhUta evI vRttiono rodha yoga che, e prakAranuM lakSaNa karIe topaNa adhyAtmAdi pAMca bheda ghaTI zake che, te vAta zloka-27mAM graMthakArazrIe batAvela che. vaLI pravRttirUpa ane sthiratArUpa be prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi cAra bhedo kaI rIte saMgata che ane trIjI manoguptimAM vRttisaMkSayayoga kaI rIte saMgata che, te vAta zloka-28mAM graMthakArazrIe batAvela che. yogazAstramAM prasiddha traNa prakAranI manoguptinuM svarUpa zloka-29mAM graMthakArazrIe batAvela che. te traNa prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca bhedono aMtarbhAva thAya che. vaLI pAMca prakAranI samiti ane traNa prakAranI guptimAM saMpUrNa yogamArga saMlagna che, tethI adhyAtmAdi pAMca bhedo manogupti, vacanagupti ane kAyaguptimAM ane IryAsamiti Adi pAMca prakAranI samitimAM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedasvAtrizikA/saMkalanA paNa yathAyogya avatAra pAme che te vAta zloka-30mAM graMthakArazrIe batAvela che. nayavizeSane avalaMbIne keTalAka vRttinirodhane yogarUpe svIkAre che ane adhyAtmAdi cArane yogarUpe svIkAratA nathI, paraMtu yoganA upAyarUpe svIkAre che. te kathana nathavizeSathI ISTa hovA chatAM ekAMte tema mAnavuM ucita nathI, paraMtu zAstramaryAdA pramANe pAMcamA guNasthAnakathI prAraMbha thatA adhyAtmAdi yogone paNa yoga mAnavA ucita che ane pAMcamA guNasthAnakathI pUrvanA jIvonI dharmanI pravRttine yoganI pUrvasevArUpe kahevI ucita che, te vAta zloka-31mAM batAvela che. saMpUrNa yogamArgano phalitArthaH adhyAtmAdi pAMca yogo bhagavAnanA vacanane parataMtra yogamArganA sevanarUpa hovAthI amRtaanuSThAnarUpa che, tethI zIghra mokSanuM kAraNa che, e vAta graMthakArazrIe zloka-32mAM batAvela che. chadmasthatAne kAraNe prastuta vivecanamAM vItarAga bhagavaMtanI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha ajANatA kaMI paNa lakhAyuM hoya to trividha trividhe micchA mi dukkaDuM mAMguM chuM. - pravINacaMdra khImajI motA. vi. saM. 206ra, mahA suda-13, zukravAra, tA. 10-2-2006, 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18mI "yogabheda dvAciMzikA'nA padArthano sugamatAthI saMkSipta srIrUpe bodha yoganA bhedo : zloka-1 (1) adhyAtmayoga(2) bhAvanAyoga (3) dhyAnayoga (4) samatAyoga (5) vRttisaMlayayoga (1) adhyAtmayoganuM svarUpa : zloka-2 aucityapUrvaka aNuvrato ke mahAvratothI yuktanuM maitrAdibhAvothI sahita zAstrAnusArI tattvaciMtana. adhyAtmanI prAptimAM upakAraka maithyAdi cAra bhAvo ane tenA 4-4 prakAro H zloka-3-4-5-6 (1) maitrIbhAva (2) karuNAbhAva (3) muditAbhAva (4) upekSAbhAva (1) upakArI (2) svakIya (3) svapratipanna (4) akhila viSayaka viSayaka viSayaka viSayaka maitrI maitrI maitrI maitrI (1)mohathI (2) duHkhitanA (3) saMvegathI (4) svabhAvathI karuNA duHkhathI karuNA karuNA karuNA (1)ApAtaramya(2) saddhaturamya (3) anubaMdhayukta (4) prakRSTa sukhamAM muditA sukhamAM muditA sukhamAM muditA sukhamAM muditA (1)karUNAthI ahitamAM upekSA (2) anubaMdhathI anavasaramAM upekSA (3) nirvedathI (4) tattvaciMtanathI asAra sukhamAM sarvatra upekSA upekSA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 yogabhedadvAciMzikA/saMkSipta TrIrUpe bodha maithyAdi bhAvanAono phaLaprApti dvArA adhyAtmanI naSpattimAM upayoga H zloka-7 (1) sukhImAM (2) du:khitonI (3) prANIonA (4) adharmI jIvomAM IrSyAno upekSAno sukRtamAM dveSano rAga-dveSano tyAga karI tyAga karI tyAga karI harSane tyAga karI upekSA maiitrIbhAvane kRpAne rAkhI dhAraNa karI rAkhI adhyAtmano prApta karI adhyAtmano adhyAtmano Azraya adhyAtmano Azraya Azraya Azraya adhyAtmathI prApta thatA phaLo H zloka-8 (1) pApano kSaya (2) vIryano prakarSa (3) cittanI samAdhi (4) zAzvata jJAnanI prApti adhyAtmanI uttamatAnuM svarUpa H zloka-8 (1) svasaMvedanathI pratyakSa amRta (2) moharUpa viSanA vikArone dUra karanAra (2) bhAvanAyoganuM svarUpa : zloka-9 pratidivasa utkarSane pAmato adhyAtmano abhyAsa bhAvanAyoganA phaLo H zloka-9 (1) kAma-krodhAdinI uparati zAMti (2) zuddhasattvanA samutkarSarUpa bhAvanI vRddhi Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 cogabhedadvAciMzikA/saMkSipta TrIrUpe bodha bhAvanAyogano atizaya karavA mATe daTasaMskAranuM kAraNa bane tevI pAMca prakAranI bhAvanAonuM bhAvanaH zloka-10 (1) jJAna (2) darzana (3) cAritra (4) tapa (5) vairAgya bhAvanA bhAvanA bhAvanA bhAvanA bhAvanA (3) dhyAnayoganuM svarUpa H zloka-11 sthirapradIpa sadaza dhArAlagna jJAnarUpa upayoga, vijAtIya pratyayathI avyavadhAnavALo sUkSma Alocana sahita prazasta ekArthabodha. dhyAnayogane vRddhimatuM karavA mATe cittanA ATha doSono tyAga Avazyaka che te cittanA ATha doSo H zloka-12 thI 20 (1)kheda (2) udvega (3) bhrama(4) utthAna (5) lepa (6) AsaMga (7) anyamudda(8)rugu (1) kheda - pUrvakriyAthI utpanna thayelA mAnasa duHkhAnubaMdhI yatna-cittanI daDhatAno abhAva. (2) udvega :- apravRtti hovAne kAraNe aDhAMta vyaktino sadanuSThAnamAM mAnasaduHkhAnubaMdhI yatna-zAstravidhimAM anAdara thavAthI rAjaveTha jevI kriyA yogIkuLamAM janmanI bAdhaka. (3) bhrama :- cittano viparyaya-kRtAkRtanI vAsanA vagara yoganuM karaNa yogasiddhirUpa arthane aniSpanna karanAra. (4) utthAna :- prazAMtavAhitAno abhAva. (5) lepaH-yogakaraNakALanA vacce vacce adhikRta kriyAthI bIje cittano nyAsa. () AsaMga :- niyata anuSThAnaviSayaka abhiniveza. (7) anyamud - pote je anuSThAna seve che, tenA karatAM vihita ke avihita anya anuSThAnamAM prIti. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/saMkSipta TrIrUpe bodha 14 (8) rum - zAstravidhithI kAMIka khalanArUpa ke bhaMgarUpa rogadoSa-samyagu anuSThAnano uccheda thavAthI vaMdhya phaLavALuM anuSThAna. dhyAnathI prApta thatAM phaLo : zloka-21 (1) sarva kAryamAM (2) aMtaHkaraNanA (3) karmanA anubaMdhano AtmAnI svAdhInatA pariNAmanuM nizcalapaNuM vyavaccheda mohanIya karmanA jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya aMtarAya karmanA vaMdhyabhAvane karmanA vaMdhyabhAvane kAraNe vaMdhyabhAvane kAraNe nirmohI nirmaLa koTinuM sukha kAraNe nirmaLa avasthA koTinuM sattva (4) samatAyoganuM svarUpa zloka-22 vyavahAranayanI kudRSTithI atyaMta kalpita ISTa-aniSTa vastumAM viveka vaDe tulyatAbuddhi. samatAyoganA phaLo H zloka-24 (1) RddhinuM apravartana (2) sUkSma karmakSaya (3) apekSAtaMtuno viccheda (5) vRttisaMkSayayoganuM svarUpa : zloka-25 (1) manodravyanA saMyogathI utpanna thayela (2) zarIradravyanA saMyogathI vikalporUpa vRttiono utpanna thayela parispaMdanarUpa apunarbhAvathI rodha vRttiono apunarbhAvathI rodha kevalajJAna vakhate mohanA vikalpo ane matijJAnanA vikalporUpa vRttiono nAza yoganirodha vakhate parispaMdarUpa vRttiono nAza Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 yogabhedadvAciMzikA/saMkSipta TrIrUpe bodha vRttisaMkSayayoganA phaLo H zloka-26 (1) kevalajJAnanI prApti (2) zaileza avasthAnI prApti (3)bAdhArahita evI mokSanI prApti mana, vacana ane kAyAnI vRttinA rodhamAM vyApArabhedane kAraNe vRttirodha yoganA paNa pAMca bhedo H zloka-27 (1) adhyAtma (2) bhAvanA (3) dhyAna (4) samatA (5) vRttisaMkSaya mana, vacana ane kAyAnI vRttinA rodhamAM vyApAranA bhedathI adhyAtmAdi pAMca bhedonI saMgatiH zloka-28 adhyAtma bhAvanA dhyAna samatA vRttisaMkSaya 1 2 3 4 5 6 7 8 pravRtti sthiratA pravRtti sthiratA pravRtti sthiratA pravRtti sthiratA rU5 rU5 rU5 rU5 rU5 rU5 rU5 rUpa manogupti manogupti manogupti manogupti manogupti manogupti manoguptimanogupti noMdha:- adhyAtmamAM pravRttirUpa manogupti karatAM adhyAtmamAM sthiratArUpa manogupti vizuddha che. adhyAtmamAM sthiratArUpa manogupti karatAM bhAvanAmAM pravRttirUpa manogupti vizuddha che. A rIte yathottara vizuddhapaNuM che. kevalajJAna vakhate pragaTa thatI trIjI manogupti traNa prakAranI manoguptinuM svarUpa zloka-29 (1) vimukta kalpanAjALavALuM mana (2) samapaNAmAM supratiSThita mana (3) AtmArAma mana Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/saMkSipta TrarUpe bodha samiti-guptino vistAra uttama-utkRSTa yoga : zloka-30 zAstramaryAdAthI kathana: zloka-31 adhyAtmAdi pAMce yogasvarUpa pAMcamA guNasthAnakathI pUrvamAM pAMcamA guNasthAnakathI pUrvasevArUpa upAya sAnubaMdhayoganI pravRtti adhyAtmAdi pAMca prakAranA yoganuM phaLa H zloka-32 pAMcamA guNasthAnakathI adhyAtmAdiyogano prAraMbha, bhagavAnanA vacanAnusAra mana, vacana ane kAyAnI pravRttithI upara-uparanI kakSAnA yoganuM pragaTIkaraNa, yoganirodhamAM niSThA, paramAnaMdarUpa sarvottama mokSaphaLanI prApti. - pU. rohitAzrI ziSyANu sA. caMdanabAlAzrI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ja che. kema , ja -9 13-17 17-21 22-23 yogabhedadvAciMzikA/anukramaNikA fka anukramaNikA , blioka naM. viSaya pAnA naM. yoganA pAMca prakAranA bhedonA nAma: (1) adhyAtmayoganuM svarUpa. maitrInA cAra bhedonuM svarUpa. | karuNAnA cAra bhedonuM svarUpa. 10-13 muditAnA cAra bhedonuM svarUpa. upekSAnA cAra bhedonuM svarUpa. maitrAdi bhAvanAono phaLaprApti dvArA adhyAtmanI niSpattimAM upayoga. (i) adhyAtmathI prApta thatAM phaLo. (ii) adhyAtmanI uttamatAnuM svarUpa. . (2) (i) bhAvanAyoganuM svarUpa : (ii) bhAvanAyoganuM phaLa. 30-32 daDha saMskAranuM kAraNa bane tevI pAMca prakAranI bhAvanAonuM svarUpa. (3) dhyAnayoganuM svarUpa : 36-39 | (i) dhyAnayoganI uttarottara vRddhi mATe cittanA ATha doSono tyAga Avazyaka. (ii) cittanA ATha doSonA nAmo. khedadoSanuM svarUpa. (i) ugadoSanuM svarUpa. (ii) khedadoSa ane uddhagadoSamAM taphAvata. bhramadoSanuM svarUpa. utthAnadoSanuM svarUpa. 49-52 27-30 33-35 39-41 41-43 44-46 43-49 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 + + makama ka, jana ga Na '* * 17. | 18. | 19. 21. 24. | cogabhedadvAciMzikA/anukramaNikA 'zloka naM. viSaya " pAnA naM. kSepadoSanuM svarU5. 53-55 AsaMgadoSanuM svarUpa. papa-pa7 anyamud doSanuM svarUpa. 58-61 rugu doSanuM svarUpa. 91-94 dhyAnanA phaLo. u4-67 22.] | (4) samatAyoganuM svarUpa. ka7-70 dhyAnathI samatA ane samatAthI dhyAnanI vRddhi. 70-75 samatAnA phaLo. 76-77 25. | (5) vRttisaMkSayayoganuM svarUpa. 78-81 26. vRttisaMkSayayoganA phaLo. 81-82 27. adhyAtmAdi pAMca bhedavALo vRttirodha yoga. 83-85 traNa prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca yogono samAveza. 86-93 manoguptinuM svarUpa. 93-95 samiti-guptino prapaMca=vistAra uttamayoga. 9pa-98 (i) yogasvarUpe adhyAtmAdi pAMce yoganuM kathana. (ii) pAMcamA guNasthAnakathI pUrvamAM pUrvasevArUpa upAya. 99-101 32. | adhyAtmAdi pAMca prakAranA yoganuM phaLa. 101-102 28. 31. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM aha~ namaH / OM hrIM zrIzaLezvarapArzvanAthAya namaH / mahAmahopAdhyAyazrImadyazovijayavAcakaviracitA svopajJavRttiyutA dvAtriMzadvAtriMzikA antargata yogametAgriMzio-28 17mI devapuruSakArabatrIzI sAthe prastuta yogabhedabatrIzInuM yojanA : anantaraM puruSakAraprAdhAnyena cAritraprAptau yogapravRttirukteti tadbhedAnevAtrAha - artha : anaMtara-pUrve 17mI batrIzImAM puruSakAranA prAdhAnyathI cAritranI prAptimAM-deva goNa ane puruSakAra pradhAna pravartatuM hoya tevA cAritranI prAptimAM, yogapravRtti kahevAI mokSanI sAthe AtmAne joDe tevA pariNAmavALI pravRtti kahevAI, ethI karIne tenA bhedone ja yogabhedone ja, ahIM=prastuta 18mI batrIzImAM kahe che - bhAvArtha : jIvanI je kAMI paNa pravRttio che te sarva pravRttiomAM deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che, ane saMsAravartI paNa keTalIka pravRttiomAM deva pradhAna hoya che, to keTalIka pravRttiomAM puruSakAra pradhAna hoya che. jema - arthaupArjananI kriyAmAM koIkane alpa puruSArtha ane ghaNuM bhAgya hoya to daivathI dhana maLyuM che ema kahevAya che, tyAM deva pradhAna che ane puruSakAra gauNa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-1 che, ane keTalAka jIvo udyama karI karIne devane anukULa kare che ane dhanane meLave che, te sthAnamAM deva gauNa che ane puruSakAra pradhAna che. tema dharmanI pravRttimAM paNa daiva ane puruSakAra kAraNa che ane je dharmanI pravRttimAM puruSakAra pradhAna hoya ane deva gauNa hoya te pravRtti jIvane mATe kalyANanuM kAraNa bane che ane puruSakAranA prAdhAnyathI dezavirati ke sarvaviratirUpa cAritranI prApti thAya tyAre yogamArganI pravRtti thAya che, ema pUrve 17mI batrIzImAM batAvyuM. AnAthI e prApta thAya ke jIva jyAM sudhI vItarAga na bane tyAM sudhI rAga ane dveSathI sarvathA mukta nathI; topaNa jyAre jIvane zAstrathI bodha thAya che ke tenuM pAramArthikasvarUpa siddhAvasthAmAM che, ane siddhAvasthAmAM asAMyogika sukha che, te ja paramArthathI jIvane mATe prakRSTa sukha che, ane sAMyogika sukha che, te jIvanuM vikAravALuM sukha che tyAre te bodhathI viveka pragaTavAne kAraNe asAMyogika sukhano arthI jIva cAritramAM pravRtti kare, tyAre teno rAga asAMyogika sukha pratye hoya che ane asAMyogika sukhanI prAptinA upAyabhUta ucita AcaraNA pratye hoya che ane tenAthI viparIta pravRtti pratye dveSa hoya che. tethI asAMyogika sukha pratyenA rAgathI tenA upAyabhUta ucita pravRttimAM jIva yatna karato hoya tyAre teno rAga Atmika hitamAM pravarte che, tethI cAritranI prAptikALamAM vartatA rAgAMzane AzrayIne vicArIe to rAga ApAdaka kSayopazamabhAvanuM karma devano aMza che ane te rAgAMzane jIva potAnA Atmika hitamAM svaparAkramathI pravartAve che, tethI tyAM puruSakAra pradhAna che ane deva gauNa che arthAt sAdhaka yogI jyAre cAritramAM pravRtti kare che tyAre deva gauNa che ane svaparAkrama pradhAna che ane jyAre te sAdhaka yogI pramAdavaza thaIne lokasaMjJAthI ke anya koI saMjJAthI ke anAbhogathI cAritranA AcAromAM pravRtti karatA hoya tyAre pramAda ApAdaka karma baLavAna che ane puruSakAra gauNa che, tethI mokSane anukULa yatna thato nathI, paraMtu vidyamAna guNasthAnakanA pAtane anukULa vyApAra thAya che. tethI te vyApAra yoga nathI, paraMtu jyAre mohane vaza karIne sAdhaka yogI yogamArgamAM pravRtti kare che tyAre te cAritranI pravRtti bane che AthI yoga pravRttinA bhedone prastuta 18mI batrIzImAM graMthakArazrI upAdhyAyajI mahArAjA batAve che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/bloka-1-2 avataraNikA - yogamArgavizArado vaDe pAMca prakArano yoga kahevAyo che, te pAMca prakAranA yoganA nAmo graMthakArazrI kahe che - zloka - adhyAtma bhAvanA dhyAnaM samatA vRttisaGkSayaH / yogaH paJcavidhaH prokto yogamArgavizAradaiH / / 1 / / anvayArtha cokAmAvizArada=yogamArganA vizArado vaDe adhyAtma bhAvanA dhyAne samatA vRttisakSaya =adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya paSyavidha: yo:=pAMca prakArano yoga protta =kahevAyo che. nA. zlokArca - yogamArganA vizArado vaDe adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRtisaMkSaya pAMca prakArano yoga kahevAyo che. III TIkA - adhyAtmamati-vya: IT TIkArca - adhyAtma ..... vyava| 'adhyAtma' e pramANenA prathama zlokano artha spaSTa che. I1II. avataraNikA: pUrve zloka-1mAM yoganA bhedonA nAma batAvyAM. have adhyAtmanuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : aucityAdvRttayuktasya vacanAttattvacintanam / maitryAdibhAvasaMyuktamadhyAtmaM tadvido viduH / / 2 / / * Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * anvayArtha: divo--tenA jANanArAo=adhyAtmanA jANanArAo vityAnvRttayuvattasya=aucityathI vRttayuktanA=ucita pravRttipUrvaka vRttayuktanA maMtryAtimAvasaMyuktam=maMtryAdi bhAvathI saMyukta vadhanAt tattvavantana!=vacanathI tattvanA ciMtanane adhyAtma vidyu=adhyAtma kahe che. / 2 / / zlokArtha : adhyAtmanA jANanArAo aucityathI vRttayuktanA maitryAdi bhAvathI saMyukta vacanathI tattvanA ciMtanane adhyAtma kahe che. IIIaa TIkA H yogabhedadvAtriMzikA/mloka-2 aucityAditi-aucityAd - ucitapravRttilakSaNAt, vRttayuktasya- aNuvratamahAvratasamanvitasya vacanAt - jinAgamAt, tattvacintanaM jIvAdipadArthasArthaparyAlocanaM, maitryAdibhAvai:- maitrIkaruNAmuditopekSAlakSaNaiH samanvitaM - sahitaM, adhyAtmaM tadvido= adhyAtmajJAtAro, vivuH=nAnate ||2|| 7 , TIkArya : sAvityAr ..... nAnate / / tenA jANanArAo=adhyAtmanA jANanArAo, ucita pravRttisvarUpa aucityathI vRttayuktanA=aNuvrato mahAvratothI sahitanA, maitrI, karuNA, muditA ane upekSAsvarUpa maitryAdi bhAvothI samanvita= sahita, vacanathI=jinAgamathI, tattvaciMtanane=jIvAdi padArthonA samUhanA paryAlocanane, adhyAtma kahe che. rA bhAvArtha : (1) adhyAtmayoganuM svarUpa : koIpaNa vratanA grahaNa pUrve potAnA cittanI bhUmikA te vratane anurUpa niSpanna karavA mATe je samyag vyAyAma=mAnasika, vAcika, kAyika kasarata karavAmAM Ave te ucita pravRtti che, ane A ucita pravRtti karIne sAdhaka AtmA vratane anukULa adhikAritA pragaTa kare che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedaDhAtrizikA/zloka-2 A rIte adhikArI banyA pachI potAnA saMyoga. pramANe mAtA-pitA vagere sarvaviSayaka aucityano vicAra karIne ucita pravRtti karavApUrvaka dezavirati ke sarvavirati vratane svIkAre tevo sAdhaka yogI, aucityathI vratayukta bane, ane aucityathI vratayukta banyA pachI potAnA AtmAne cAra bhAvanAthI vAsita kare. te A rIte -- (1) aucityathI vratayukta sAdhaka AtmAnuM citta maitrIbhAvasaMyukta hoya : aucityathI vratayukta sAdhaka prathama potAnuM citta jIvamAtra pratye maitrIbhAvavALuM kare, tethI tenA cittamAM koInA hitanI upekSA ke svArtha sAdhavAnI vRtti rahe nahi. (2) aucityathI vratayukta sAdhaka AtmAnuM citta karuNAbhAvasaMyukta hoya : aucityathI vratayukta sAdhaka potAnuM citta duHkhI jIvo pratye karUNAvALuM kare, tethI tenA cittamAM kaThoratA rahe nahi. (3) aucityathI vratayukta sAdhaka AtmAnuM citta pramodabhAvasaMyukta hoya : aucityathI vratayukta sAdhaka potAnuM citta adhika guNavALA pratye pakSapAtavALuM kare, tethI guNonuM Abhimukhya tenA cittamAM varte. (4) aucityathI vratayukta sAdhaka AtmAnuM citta upekSAbhAvasaMyukta hoya : aucityathI vratayukta sAdhaka potAnuM citta ayogya jIvo pratye dveSavALuM na thAya tadarthe upekSA bhAvanA kare, tethI ayogya jIvonA nimittane pAmIne tenuM citta kaluSita na bane. A rIte maityAdibhAvanAthI bhAvita thayela yogI sarvajJanA vacanAnusAra jIvAdi tattvonuM paryAlocana kare tyAre tenA cittano upayoga pratikSaNa saMveganI vRddhivALo hoya che, ane te saMveganI vRddhivALo upayoga jIvane AtmabhAvamAM niveza karAve che, tene adhyAtmane jANanArAo adhyAtma kahe che. A upayogakALamAM jIvamAM vartatA rAgAdibhAvo svaparAkramathI tattvamArganI vRddhimAM pravartatA hovAthI deva gauNa che ane puruSakAra pradhAna che, ane sAdhaka yogI je dezavirati ke sarvaviratine pAmyA hoya te dezavirati ke sarvaviratino pariNAma prastuta tattvaciMtananA baLathI uttarottara vRddhi pAmato hoya che, tethI te Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-3 yogIno mokSa pratye ke mokSanA upAya pratyeno rAga pUrva pUrva karatAM vizeSa prakarSavALo banato jAya che, ane bhavanA saMcArane kare tevA rAgAdibhAvonI zakti pratikSaNa kSaNa-kSINatara thatI jAya che, tethI sAdhaka yogI pUrva pUrva karatAM adhika adhika adhyAtmabhAvonA vikAsane pAme che, tene yogIo adhyAtma kahe che. zA. avataraNikA - zloka-ramAM adhyAtmanuM lakSaNa karyuM ane te lakSaNamAM maitrAdi bhAvothI yukta tattvaciMtanane adhyAtma karyuM. tethI maitrAdi cAra bhAvonuM svarUpa zuM che? ane tenA avAMtara bhedonuM svarUpa zuM che ? te batAvavA arthe kahe che, tyAM prathama maitrInA cAra bhedo graMthakArazrI batAve che - zloka - sukhacintA matA maitrI sA krameNa caturvidhA / upakArisvakIyasvapratipannAkhilAzrayA / / 3 / / anvayArtha: sucintA maitrI matA=sukhanI ciMtA maitrI kahevAyela che. sAkate maitrI mena=kramathI paricIyasvatipannadhitnAzraya upakArI AzrayavALI, svakIya AzrayavALI, svapratipanna AzrayavALI ane sarva AzrayavALI caturvidhA=cAra prakAre che. Ima zlokArtha : sukhanI ciMtA maitrI kahevAya che. te maitrI kramathI upakArI AzrayavALI, svakIya AzrayavALI, svapratipanna AzrayavALI ane sarva AzrayavALI ema cAra prakAre che. Imall TIkA - sukheti-sukhacintA-sukhecchA maitrI matA, sA krameNa viSayabhedena caturvidhAupakArIsvopakArakartA, svakIyo anupakartA'pi nAlapratibaddhAdiH, svapratipannazca Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/mloka-3 svapUrvapuruSAzritaH svAzrito vA akhilAzca = pratipannatvasambandhanirapekSAH sarva eva, tavAzrayA=tadviSayA | tahuktam - "3parisvapnanetarasAmAnyAtA patuvidhA maMtrI" (13/1 poi. pUrvA.) kRti 113 || TIkAryaH sucintA ... caturvidhA - sukhanI IcchA maitrI kahevAyela che. te=maitrI krama vaDe viSayanA bhedathI, cAra prakAre che. upakArI rtA, (1) upakArI=svaupakAra karanAra, svakIyaH ..... prativaddhAviH, (2) svakIya=anupakArI paNa nAlapratibaddhAdi= kauTuMbika saMbaMdhavALA, svapratipannazca ..... svAzrito vA, (3) ane svapratipanna=svapUrvapuruSaAzrita=potAnA vaDIlajanoe jene Azraya Apyo hoya te athavA svAzrita=pote jene Azraya Apyo hoya te, akhilAca ..... sarva v, (4) ane akhila pratipannatvasaMbaMdhathI nirapekSa= svIkAra karAyela saMbaMdhathI nirapekSa, sarva ja. tavAzrayA=diSayA upakArI Adi AzrayavALI=upakArI Adi viSayavALI arthAt upakArIviSayavALI, svakIyaviSayavALI, svapratipannaviSayavALI ane sarvaviSayavALI cAra prakAranI maitrI che, ema anvaya che. navuMvatam=te=cAra prakAranI maitrI che, te SoDazaka-13 zloka-9nA pUrvArdhamAM kahevAyuM che - upakArisvajane maitrI" kRti / / upakArIgata-upakArIviSayavALI, svajanagata= svajanaviSayavALI, Itaragata=svapratipannaviSayavALI, sAmAnyagata=sarvajIvaviSayavALI cAra prakAre maitrI che. 'kRti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. / / 3 / / * svIyoDanupaLartADapi=ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke svaupakArI viSayavALI maitrI che, paraMtu svaanupakArI viSayavALI paNa maitrI che. * nAtaprativaddhAti- ahIM'vi' thI mitravarga, paricita varga AdinuM grahaNa karavuM. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedahAviMzikA/zloka-3 bhAvArtha :(1) maitrIbhAvanAnuM svarUpa - mitrano bhAva te maitrI che. jenI sAthe maitrI hoya tenA sukhanI ciMtA jIvane varte che. A maitrI viSayanA bhedathI nIce pramANe cAra prakAranI che : (1) svaupakArIviSayaka maitrI :- jemaNe potAnA upara upakAra karyo che, evA mAtA-pitA ke anya koI upakArI hoya temanA sukhanI ciMtA karavI, te upakArI AzrayA maitrI che. A prakAranI maitrI jIvamAM kAMIka viveka pragaTa thavAthI thAya che ane tethI tene potAnA upakArI mATe hitaciMtAno zubha adhyavasAya pravarte che. (2) svakIyaviSayaka maitrI - potAnA upara jemano koI upakAra nathI, tevA paNa kauTuMbika saMbaMdhavALAnA hitanI ciMtA karavI te svakIya AzrayA maitrI che. A maitrImAM kauTuMbika saMbaMdhavALA, potAnI sAthe mitratAvALA ke potAnA paricita varga pratye hitanI ciMtA varte che. A prakAranI maitrI jIvamAM kAMIka adhika viveka pragaTa thavAthI thAya che. tethI potAnA upakArI mAtA-pitA Adi sivAya anya paNa kauTuMbika saMbaMdhI Adi te sarva viSayaka hitaciMtAno zubha adhyavasAya pravarte che. (3) svapratipannaviSayaka maitrI :- jeone potAnA vaDIloe Azraya Apyo che ke pote Azraya Apyo che, temanA hitanI ciMtA karavI te svapratipannAzrayA maitrI che. A prakAranI maitrImAM potAnA upakArI ke kauTuMbika saMbaMdhI AdithI atirikta, potAnA vaDIlone Azrita ke potAne Azrita sarvaviSayaka hitaciMtAno zubha adhyavasAya pravarte che. (4) akhilaviSayaka maitrI :- koIpaNa prakAranA saMbaMdha vagara sarva jIvonA sukhanI ciMtA te akhilAzrayA maitrI che. A prakAranI maitrImAM atyaMta udAra Azaya pragaTelo hovAthI upakArI hoya ke anupakArI hoya, kauTuMbikAdika saMbaMdhI hoya ke kauTuMbikAdika saMbaMdhI na hoya, potAnA vaDIloe ke pote Azraya Apela hoya ke potAnA vaDIloe ke pote Azraya Apela na hoya evA sarva jIvonA sukhanI ciMtA karavAno vizALa adhyavasAya pravarte che. AvA adhyavasAyavALA jIvo, koIpaNa jIvanI pravRtti potAne anukULa hoya ke pratikULa hoya topaNa tenA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/mloka-3 C hitane anukULa IcchAvALA hoya che. tethI sarva jIvo sAthe ucita vartana karI zake che. jIvano sahaja svabhAva che ke potAnA svArthane pradhAna ka2vo. tethI jeNe potAnA upara upakAra karyo che, te upakAra paNa potAne tenAthI lAbha prApta thato hoya tyAM sudhI ja te upakArIo priya lAge che, paraMtu A mArA upakArI che mATe mAre temanA hitanI ciMtA karavI joIe, tevo adhyavasAya paNa thato nathI. jyAre jIvamAM kAMIka zubha adhyavasAya pragaTe che, tyAre potAnA upakArInA upakArane yAda karIne temanA hitanI-sukhanI IcchAno adhyavasAya thAya che arthAt 'huM zuM karuM ke jethI A upakArI jIvo sukhI thAya', evo adhyavasAya thAya che. vaLI keTalAka jIvomAM kAMIka udAra Azaya pragaTe che, jethI kauTuMbika saMbaMdhavALA, mitrAdi ke svajanAdi, teoe potAnA upara upakAra karyo hoya ke na karyo hoya topaNa, te sarva pratye sukhanI IcchA thAya che, ane Avo udAra Azaya yogamArganI pravRttimAM atyaMta upakAraka che. AnA karatAM paNa adhika udAra Azaya svapratipakSAzrayA maitrImAM hoya che ane sauthI utkRSTa udAra Azaya akhilAzrayA maitrImAM hoya che. vaLI, jemane mAtra bAhyasukha sukharUpe dekhAtuM hoya teonI anya jIva viSayaka sukhaciMtA paNa bAhyapadArthamAtramAM ja vizrAMtivALI hoya che; paraMtu jemaNe saMsAranuM svarUpa jANyuM che, tevA jIvo anya saMsArI jIvonA Aloka ane paraloka ema ubhayalokanA sukhane sAme rAkhIne temanA hitanI ciMtA kare che, ane vicAre che ke "huM evuM karuM ke jethI A jIvone tattvamArganI prApti thAya, ane tenA baLathI A lokamAM paNa sukhI thAya ane paralokamAM paNa sukhI thAya ane aMte pUrNa sukhamaya evA mokSasukhane prApta kare." A prakAranI abhilASAvALA jIvo potAnI zaktine anurUpa sarva jIvo sAthe ucita vartana karIne teonA hitamAM kAraNa bane che. 11311 avataraNikA : kramaprApta karuNAnA cAra bhedo graMthakArazrI batAve che Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 yogadAtrizis/PRTs-4 zTos: karuNA duHkhahAnecchA mohAd duHkhitadarzanAt / saMvegAcca svabhAvAcca prItimatsvapareSu ca / / 4 / / manvayArtha : duHkhahAnecchA karuNA-bharArI ch| 29 // cha (sane ta) mohAmorathI-mAnathI, duHkhitadarzanAt-jitanA nithI, saMvegAcca prItimatsu-sane saMvegathI prItimAnamA svabhAvAcca apareSu ca-mane svabhAvathI aparamAM prItimatAsaMtima che. // 4|| lokArtha : huH" pahAranI 91 seche (mane d) (1) mohathI, (2) hu:NitanA nithI, (3) saMvegathI prItimAnabhAM mane (4) svabhAvathI prItimattAividharahitamA cha. ||4|| TIs:___ karuNeti-duHkhahAnasya-duHkhaparihArasya, icchA karuNA, sA ca mohAd= ajJAnAd, ekA, yathA glAnayAcitApathyavastupradAnAbhilASalakSaNA / anyA ca duHkhitasya dInAdeH darzanAt tasya lokaprasiddhAhAravastrazayanAsanAdipradAnena / saMvegAt-mokSAbhilASAcca, sukhiteSvapi sattveSu prItimatsu sAMsArikaduHkhaparitrANecchA chadmasthAnAM aparA / aparA punarapareSu ca prItimattAsambandhavikaleSu sarveSveva, svabhAvAcca pravartamAnA kevalinAmiva bhagavatAM mahAmunInAM sarvAnugrahaparAyaNAnAm / ityevaM caturvidhA / taduktam - "mohAsukhasaMvegAnyahitayutA caiva karuNA" (13/9 SoDa. utta.) iti / / 4 / / ToDArtha : duHkhahAnasya ..... karuNA, pahananI 291-:panA parivAranI 291, sue| che. sA ca ..... abhilASalakSaNA / sanata (1) mothI=mazAnathI pahelI, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/zloka-4 11 karuNA che. je pramANe glAna vaDe-bImAra vaDe, yAcita=maMgAyela, apathya vastunA pradAnanA=ApavAnA, abhilASasvarUpa che. anyA bAsanavipravAnena / (2) du:khita evA dInAdinA darzanathI tene= duHkhitane,lokaprasiddha AhAra, vastra,zayana vagere ApavA dvArA anya=bIjI, karuNA che. ***** saMvegAt ..... laparA (3) ane sukhita paNa prItivALA jIvomAM saMvegathI= mokSanA abhilASathI, du:khathI paritrANasvarUpa=cAra gatinA paribhramaNarUpa duHkhathI rakSaNanI IcchAsvarUpa, chadmasthone apara=trIjI, karuNA che. aparA punaH sarvAnupradaparAyAnAm / (4) ane vaLI aparamAM=prItimattA saMbaMdhathI rahita evA sarva jIvomAM ja, svabhAvathI kevalIonI jema pravartatI evI sarva anugrahaparAyaNa evA bhagavAna mahAmunionI apara= cothI karuNA che. nRtyevaM caturvidhA A prakAranI arthAt AgaLamAM varNana karI e prakAranI, cAra prakAre karuNA che. tayuktam -te-cAra prakAranI karuNA che te, SoDazaka-13 zloka-9nA uttarArdhamAM kahevAyuM che - "mohAt ru" kRti || (1) moha=ajJAnayukta (2) asukhayukta (3) saMvegayukta ane (4) anyanA hitayukta karuNA che. 'ti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. 4 / / * suhitevi sattvavu ahIM pa thI e kahevuM che ke bAhya rIte duHkhI jIvomAM to karuNA che, paraMtu bhautika rIte sukhI evA paNa jIvomAM sAMsArika duHkhathI mukAvavAnI IcchArUpa trIjI karuNA che. bhAvArtha: ..... (2) karuNAbhAvanAnuM svarUpa - anya jIvanA duHkhane joIne tenA te duHkhane dUra karavAnI IcchA e karuNA che. te karuNA cAra prakAranI che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 yogabhedaDhAtrizikAzloka-4 (1) mohathI karuNA :- avivekamUlaka ajJAnathI thatI A karuNA che. jema koI glAna-bImAra vyakti apathya mAMge tyAre tene apathya ApavAno abhilASa thAya te ajJAnathI thatI karuNA che. e rIte saMsArI jIvo pApAraMbhamAM pravRtta hoya tyAre tevA jIvone pApAraMbhamAM sahAyaka thavAne anukULa je karuNA hoya che, te prathama prakAranI ajJAnamUlaka karuNA che. jema saMsArI jIvo AraMbha-samAraMbha karIne dhanArjana karatA hoya tyAre huM temane dhanArjanamAM sahAyaka thau ke jethI temane bhautika anukULatAnI prApti thAya." AvI karuNA avivekavALI che, je mohathI thanArI prathama karuNA che. (2) duHkhitanA darzanathI karuNA :- duHkhI evA dInAdine joIne temanA duHkhane dUra karavAnA AzayathI AhAra, vastrAdi ApavAnA abhilASarUpa A bIjA prakAranI karuNA che. A karuNAmAM mohano pariNAma nathI, paraMtu duHkhI jIvonA duHkhanA parivArano adhyavasAya che. A rIte duHkhitanA duHkhanA parihArano abhilASa te bIjI karuNA che. (3) saMvegathI karuNA - sukhI hoya ke duHkhI hoya evA prItimattA saMbaMdhavALA jIvonA sAMsArika cAra gatinA paribhramaNasvarUpa duHkhane dUra karavAnA AzayathI teone dharmamAM joDavAnA abhilASarUpa chadmastha jIvothI karAyelI karuNA te trIjI karuNA che. (4) svabhAvathI karuNA :- koIpaNa prakAranA prItinA saMbaMdha vagara sarva jIvomAM svabhAvathI kevalIone karuNA pravartatI hoya che. tethI teramA guNasthAnakavALA sayogI kevalIo yogya jIvonA upakAra arthe ucita yatna karatA hoya che. AvA prakAranI karuNA samabhAvanA pariNAmanA phaLarUpa ucita yatnasvarUpa hoya che, paNa tathA prakAranI rAgAtmaka lAgaNIrUpa hotI nathI, jyAre prathamanI traNa prakAranI karuNA te prakAranA rAgAtmaka pariNAmothI UThelI hoya che. jema - kevalIne samabhAvane kAraNe jagatanA jIvonA hitapariNAmarUpa karuNA hoya che, tema sarva jIvonA anugrahamAM parAyaNa evA mahAmunione paNa samabhAvanA pariNAmamAMthI UThelI A cothA prakAranI karuNA hoya che. A karuNAthI yukta evA mahAmuni yogya jIvane potAnAthI thaI zake tevA upakAra arthe ucita pravRtti Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedatAsiMcikA/zloka-5 kare che. A rIte svabhAvathI kevalIone ane samabhAvanA pariNAmathI mahAmunione thanArI A cothI karuNA che. saMvegathI thanArI ane svabhAvathI thanArI karuNA vacceno bheda :- saMvegathI thanArI trIjA prakAranI karuNAmAM potAnA saMbaMdhavALA jIvone sAMsArika duHkhathI mukta karIne AtmahitamAM pravRtti karAvavAno abhilASa varte che, jyAre koIpaNa prakAranA prItinA saMbaMdha vagara svabhAvathI thanArI cothA prakAranI karuNA kevalIone ane mahAmunione hoya che. kevalI bhagavaMto vItarAga hovAthI rAgAtmaka koI lAgaNI temane hotI nathI, topaNa jyAM sudhI yoga che tyAM sudhI vezyA che, tethI jagatanA jIvonuM hita karavAnI vezyArUpa karuNAnI pravRtti kevalIone hoya che. vaLI mahAmunio paNa rAgAdi pariNAma vagaranA vItarAgaprAya hoya che. tethI koI jIvone joIne rAgAtmaka lAgaNIrUpa karuNAno bhAva temane thato nathI, Ama chatAM samabhAvanA pariNAmakALamAM vartatI zubha lezyAne kAraNe kevalInI jema jagatanA jIvonA hitano pariNAma temanAmAM varte che. tethI yogya jIvonA anugraha mATe mahAmunio ucita yatna kare che, te cothA prakAranI svabhAvathI karuNA che. jo avataraNikA: krama prApta muditAbhAvanAnuM pramodabhAvanAnuM, svarU5 graMthakArazrI kahe che - zloka : ApAtaramye saddhetAvanubandhayute pare / santuSTirmuditA nAma sarveSAM prANinAM sukhe / / 5 / / anvayArtha sarveSAM pranAM sarva prANIonA patira su=ApAtaramya sukhamAM saddhatI suve-sahetuvALA sukhamAM anuvanyuyute su=anubaMdhayukta sukhamAM pare su=prakRSTa sukhamAM sastuSTi: mudritA=saMtoSa arthAt AnaMda dhAraNa karavo, te muditA arthAt pramoda bhAvanA che. pA. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 yogabhedadvAciMzikA/bloka-pa zlokArya : sarva prANIonA (1) ApAtaramya sukhamAM, (2) sahetuvALA sukhamAM, (3) anubaMdhayukta sukhamAM ane (4) prakRSTa sukhamAM AnaMda dhAraNa karavo te pramodabhAvanA che. ApA TIkAH__ ApAteti-muditA nAma santuSTiH, sA cAdyApAtaramye-apathyAhAratRptijanitapariNAmAsundarasukhakalpe tatkAlamAtraramaNIye, svaparagate vaiSayike sukhe / dvitIyA tu saddhetau zobhanakAraNe aihikasukhavizeSa eva paridRSTahitamitAhAraparibhogajanitasvAdurasAsvAdasukhakalpe / tRtIyA cAnubandhayute=avyavacchinnasukhaparamparayA devamanujajanmasu kalyANaprAptilakSaNe ihaparabhavAnugate / caturthI tu pare-prakRSTe, mohakSayAdisambhave avyAbAdhe ca / sarveSAM prANinAM sukhe ityevaM caturvidhA / taduktam - "yuvamatre saddhatAvanuvanyuyute ghare ja mudritA tu" (0rU/10 po. pUrvA.) tirADA TIkArya : mudritA ...... anuSTi, muditA eTale saMtuSTi arthAt AnaMda. sA ..... vaiSaya suve che ane te (1) ApAtaramya evA=apathya AhAranI tRptithI utpanna thayela pariNAmathI asuMdara sukha jevA tatkALa mAtra ramaNIya evA, sva-paraviSayaka vaiSayika sukhamAM AnaMda, e prathama muditA che. dvitIyA ..... suhatve (2) vaLI saplemAMzobhana kAraNamAM arthAta aihika sukhavizeSamAM ja, paridaSTa=jovAyela, hita-mita AhAranA paribhogathI utpanna thayela svAdiSTa rasAsvAdanA sukha jevA ehika sukhavizeSamAM ja AnaMda, e bIjI muditA che. tRtIyo ....... paramavAnumate . (3) avyavacchinna=nAza na pAme tevI, sukhaparaMparAthI deva ane manuSyajanmamAM kalyANanI prAptisvarUpa Abhavaparabhava atugata evA anubaMdhayukta sukhamAM AnaMda, e trIjI muditA che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 yogabhedadvAtrizikA/bloka-5 caturthI ....... vyaviAthe ve ! (4) mohakSayAdithI thayelA ane avyAbAdha evA prakRSTa sukhamAM AnaMda, e cothI muditA che. sarveSAM .... caturvidA | badhA prANIonA sukhamAM A prakAre pUrvamAM varNana karyuM e prakAre, cAra prakAranI muditA che. taduvam - te=cAra prakAranI muditA che te, SoDazaka-13, zloka-10nA pUrvArdhamAM kahyuM che - "yuvanAtre ... [vatA tu" rUri | vaLI sukhamAtramAM=sukhasAmAnyamAM, saddhatumAM= zobhana evA aihika sukhavizeSamAM, anubaMdhayuktaAbhava ane parabhavanA anubaMdhayukta evA sukhamAM, paramA=prakRSTa sukhamAM, AnaMda e muditA che." ti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. pA. saMtuSTi saMtoSa, toSa, AnaMda, pramoda A badhA ekAryavAcI zabdo che. bhAvArtha :(3) pramodabhAvanAnuM svarUpa: muditA eTale saMtuSTi arthAt koInI sArI sthiti joIne cittamAM thato AnaMda e pramodabhAvanA che. te muditA cAra prakAranI che : (1) ApAtaramya sukhamAM muditA :- avivekamUlaka A prathama muditAmAM ApAtathI ramya evA sva-paraviSayaka vaiSayika sukhamAM pramoda hoya che arthAt saMtoSa-AnaMda hoya che. ApAtaramya sukhamAM kevo AnaMda hoya che, te spaSTa kare che - jema apathya AhArathI thatI tRpti pariNAmathI asuMdara hoya che ane tatkALa mAtra ramya hoya che, tema jemanI pAse bAhya samRddhi hoya, paraMtu bhogAdiviSayaka pravRttimAM koI viveka hoya nahi. tethI te bhogathI thayela sukha tatkALa suMdara hovA chatAM dehAdino nAza karIne pariNAme asuMdara che. tevAM vaiSayika sukho potAne prApta thayAM hoya ane bIjAne paNa maLyAM hoya tene joIne jemane AnaMda thAya che, te prathama muditA che. (2) saddhaturamya sukhamAM muditA :- potAnA ane bIjAnA vivekapUrvakanA AlokanA sukhavizeSamAM je AnaMda e bIjA prakAranI muditA che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 yogabhedadvAbiMzikA/zloka-5 A bIjA prakAranI muditA kevI che ? te spaSTa kare che - jema koI vyakti hita-mita AhArano paribhoga karatI hoya, tethI tenuM zArIrika svAthya sAruM rahetuM hoya, tema je jIvo AlokanA bhogone vivekapUrvaka bhogavatA hoya, tethI zarIrAdinA vinAza dvArA te bhogo anarthanuM kAraNa banatA nathI. A prakAranA potAne je bhogo prApta thayA che te, ane anyane paNa prApta thayelA bhogone joIne jemanA cittamAM AnaMda thAya che, te bIjA prakAranI muditA che. (3) anubaMdhayukta sukhamAM muditA :-anubaMdhayukta evA Aloka ane paralokanA sukhamAM muditA-saMtoSa pAmavo, te trIjA prakAranI pramodabhAvanA che. Azaya e che ke je jIvo vivekapUrvaka yogamArgamAM pravRtti karI rahyA hoya ane pote paNa vivekapUrvaka yogamArgane sevatA hoya ane tenA phaLarUpe avicchinna= sAnubaMdha, sukhanI paraMparAnI prApti thAya tevuM dekhAtuM hoya tyAre potAnA anubaMdhayukta sukhamAM pramoda hoya; ane potAnI jema je anya jIvo paNa yogamArgamAM vivekapUrvaka pravartatA hoya, tethI anubaMdhayukta Abhava ke parabhavanA sukhanI paraMparA teone maLaze, tene joIne pramoda thAya; vaLI bhUtakALanA yogIonAM caritro sAMbhaLIne temanAM kathAnakomAM anubaMdhayukta sudevatva, sumAnuSatvarUpa sukhanI paraMparAne joIne jemane pramoda thAya, te trIjA prakAranI muditAbhAvanA che. A trIjA prakArano pramodabhAva vivekacakSu khUlyA pachI jIvamAM pragaTa thAya che. AvA prakAranA uttama bhAvane pragaTa karavA mATe bhAvanA karavAmAM Ave to potAnA cittamAM paNa AvI bhAvanA ullasita thaI zake che, je kalyANanI paraMparAnuM kAraNa che; kema ke je guNone joIne pramoda thAya te guNone khIlavavAnI zakti jIvamAM pragaTa thAya che. (4) prakRSTa sukhamAM muditA :- mohakSayAdithI thayelA ane avyAbAdha evA prakRSTa sukhamAM je AnaMda e cothA prakAranI muditAbhAvanA che. mohayAdithI thayela sukhamAM AnaMda ema kahyuM, tyAM "Adi padathI jJAnAvaraNIyAdino kSaya grahaNa karavAno che. tethI e prApta thAya ke bAramA, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAaizikA/bloka-1 teramA guNasthAnakavALA logIone mohakSayAdithI thayeluM prakRSTa sukha hoya che ane sarvakarmanA kSayathI siddhanA jIvone avyAbAdha sukha hoya che. jemanAM vivekarUpI cakSu khUlelAM che, evA jIvone saMsAramAM rahelA mohakSayAdivALA jIvonuM ane siddhanA jIvonuM prakRSTa sukha dekhAya che, ane temanA te sukhane joIne ke yAda karIne haiyAmAM pramodabhAva kare che, te cothA prakAranI muditAbhAvanA che. paNa avataraNikA: krama prApta upekSAbhAvanAnuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : karuNAto'nubandhAcca nirvedAt tattvacintanAt / upekSA hyahite'kAle sukhe'sAre ca sarvataH / / 6 / / anvayArtha to dite upekSA-karuNAthI ahitamAM upekSA anuvanziAvya sAne upekSA ane anubaMdhathI akALamAM anavasaramAM, upekSA nirvetA sAre 2 suve upekSA=ane nirvedathI asAra evA sukhamAM upekSA tattvarittanAt sarvataH upekSAtatvaciMtanathI sarvatra upekSA che: iaa. zlokArca - (1) karuNAthI ahitamAM, (2) anubaMdhathI anavasaramAM, (3) nirvedathI asAra evA sukhamAM ane (4) tattvaciMtanathI sarvatra upekSA che. Isll TIkA : karuNAta iti-upekSA hi mAdhyasthyalakSaNA, karuNAto'hite viSaye bhavatyekA, yathAturasya svAtantryAdapathyaM sevamAnasya karuNayA tannivAraNamavadhIryopekSA kriyate / aparA cAnubandhAda-AyatyAlocanena kAryaviSayapravAhapariNAmAda, akAle-anavasare, yathA kazcidAlasyAderarthArjanAdiSu na pravartate, taM cApravartamAnaM kadAcittaddhitArthI pravartayati, kadAcittu pariNAmasundaraM kAryasantAnamanavekSamANo mAdhyasthyamavalambata Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 yogabhedadvAsiMcikA/zloka-1 iti / anyA ca nirvedA=bhavasukhavairAgyAd, asAre bahutaraduHkhAnuviddhatcena duHkhAnativiziSTe sukhe, yathA sarvendriyotsavakaraM saMsArisukhamanupazyato'pi yoginaH / itarA ca tattvacintanAt-manojJAmanojJAnAM vastUnAM paramArthato rAgadveSAnutpAdakatvasya svAparAdhasyaiva ca mohAdikarmavikArasamutthasya bhAvanAt, sarvata: sarvatreva, svavyatiriktasya kasyApi sukhaduHkhahetutvAnAzrayaNAt / taduktam - "ranuvardhInirvavatattvasArI supekSA" (0rU/10 poDha. utta) rUti TddA TIkArya :upekSA ..... madhyazcattakSA, upekSA mAdhyazmasvarUpa che. vAto .... citte ! (1) karuNAthI ahita viSayamAM, eka=prathama upekSA che. je pramANe AturanuM-rogInuM, svataMtrapaNuM hovAne kAraNe apathyane sevatA evA tenI karUNAthI tenA nivAraNanI=apathyanA nivAraNanI, avagaNanA karIne upekSA karAya, te prathama upekSA che. kaparA ...varnanvata ta aa ane (2) anubaMdha hovAne kAraNe=AyatinA AlocanathI=bhaviSyanA vicArathI, kAryaviSaya pravAhanI paraMparAno, pariNAma hovAne kAraNe arthAt upekSA karavAthI anya vyaktinA hitanA kAryano pravAha cAlaze evo pariNAma hovAne kAraNe, akALamAM anavasaramAM, bIjI upekSA che. je pramANe ALasa AdithI arthatA arjanAdimAM=artha kamAvA AdimAM, koIka pravartato nathI, ane apravartamAnanahi pravartatA evA tene, kyAreka teno hitArthI pravartAve che, ane kyAreka pariNAmasuMdara evA kAryasaMtAnane= kAryanI paraMparAne, nahi joto, mAdhyamathyanuM avalaMbana kare che, te bIjI karuNA che. 'tti" zabda kathananI samAptisUcaka che. lAM ....ni. / ane (3) nirvedathI=bhavasukhanA vairAgyathI, asAra evA sukhamAM=bahutara duHkhathI anuviddhapaNuM hovAthI arthAt ghaNA duHkhathI vyApta hovAthI duHkhathI anativiziSTa evA sukhamAM arthAt duHkhathI jeno Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/bloka-6 bahu bheda nathI evA sukhamAM, anyatrIjI upekSA che. je pramANe sarva IndriyonA utsavane karavAra=AhlAdane karanAra, saMsArI jIvanA sukhane jotA paNa yogIone nirvedathI asAra evA sukhamAM trIjI upekSA che. itarA banAyAt / ane (4) tattvaciMtanathI=manojJa-amanojJa vastuonuM paramArthathI rAga-dveSanA anutpAdakapaNAnuM ane mohAdi karmavikArathI utpanna thayela svaaparAdhanuM ja bhAvata karavAthI, sarvataH=sarvatra ja=sarva padArthamAM, Itara=cothI upekSA che; kema ke svavyatirikta=svabhinna, koIpaNa vastunA sukha-duHkhahetupaNAnuM anAzrayaNa che arthAt potAnAthI bhinna anya koI vyakti sukha-du:khanuM kAraNa nathI. taduktam tecAra prakAre upekSA che te, SoDazaka-13, zloka-10nA uttarArdhamAM kahevAyuM che ***** 66 - karuNA upekSA" / vRtti / / (1) karuNAsArA upekSA, (2) anubaMdhasArA upekSA, (3) nirvedasArA upekSA ane (4) tattvasArA upekSA che. 'kRti' zabda uddharaNanI samAptisUcaka che. // 6 // bhAvArtha: ***** 19 (4) upekSAbhAvanAnuM svarUpa : koIpaNa padArtha pratye madhyasthabhAva te upekSA che. te upekSA cAra prakAranI che : (1) karuNAthI ahitamAM upekSA H- koI vyakti ahitamAM pravRtti karatI hoya ane tenA ahitanA nivAraNa mATe yatna karavAmAM Ave to te adhika ahitamAM pravRtti kare tevo jaNAya tyAre ahitane sevatA evA tenI karuNAthI upekSA karAya che, te prathama upekSA che. jema - koI rogI svataMtra hoya arthAt vaidhanI sUcanA pramANe pravRtti karato na - hoya, paraMtu manasvI rIte pravRtti karato hoya ane apasevananuM nivAraNa karavAthI te adhika apathyanuM sevana karaze tevuM jaNAya tyAre apathya sevanAra evA tenA pratyenI karuNAthI apathyanA nivAraNanI upekSA karAya che, te prathama prakAranI upekSA che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-1 (2) anubaMdhathI anavasaramAM upekSA :-bhaviSyano vicAra karIne koI vyaktinI anucita pravRttinuM nivAraNa karavAmAM Ave to, anucita pravRttinI nivRttino pravAha cAlaze nahi, arthAt anucita pravRttino pravAha cAlaze, tevuM dekhAya to te vakhate anucita pravRttinA nivAraNa mATe yatna karavAmAM na Ave, paraMtu tyAre ema lAge ke ucita avasare kahevAthI suMdara pariNAma Avaze, to te vakhate upekSA karavAmAM Ave te bIjA prakAranI upekSA che. jema - ALasa Adine kAraNe artha upArjana karavAmAM koI vyakti pravartatI na hoya to apravartamAna evA tenA hitano arthI kyAreka tene pravartAve ane kyAreka dhana upArjana mATe preraNA karavAmAM pariNAme suMdara kAryaparaMparA na dekhAtI hoya to madhyasthabhAvanuM avalaMbana le, ane ucita kALe preraNA kare, tethI temanA hitanI pravRttino pravAha cAle, te anubaMdhathI anavasaramAM karAyelI bIjI upekSA che. (3) nirvedathI asAra sukhamAM upekSA :- saMsAranuM sukha ghaNA duHkhathI sahita che; kema ke sukhakALamAM rAgAdinI AkuLatAkRta aMtastApa vartato hoya che ane sukhanA bhogathI vRddhivALA thayelA rAgAdi bhAvothI kliSTakarma baMdhAya che, je ghaNA duHkhanI paraMparAnuM kAraNa che. tethI saMsAranuM sukha ghaNA duHkhathI anuviddha che, mATe saMsAranA duHkha karatAM saMsAranA sukhamAM bahu bheda nathI. A rIte sukhanA svarUpano vicAra karavAthI sukha pratye nirveda utpanna thAya che. tethI sAMsArika sukho pratye upekSA pragaTe che, te trIjA prakAranI upekSA che. jema - sarva iMdriyonA AllAdane karanAruM paNa saMsArI jIvonuM sukha ghaNA duHkhathI sahita che, tema jotA yogIone nirvedane kAraNe saMsAranA sukho pratye upekSA varte che, te trIjA prakAranI upekSA che. (4) tattvaciMtanathI sarvatra upekSA :- manojJa ke amanojJa vastuo paramArthathI rAga-dveSane utpanna karanAra nathI, paraMtu modAdi karmanA vikArothI UThela potAnA aparAdhane ja kAraNe jIvamAM rAgAdi thAya che. A prakAranA tattvaciMtanane kAraNe sarva vastumAM upekSA thAya, te cothI upekSA che. Azaya e che ke rAgAdithI AkuLa cetanA duHkharUpa che ane rAgAdithI anAkuLa cetanA sukharUpa che, tevo bodha thavAne kAraNe, ane rAgAdithI AkuLa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 yogabhedadvAciMzikA/zloka-6 thavAmAM bAhya nimitto nahi, paraMtu potAno aparAdha ja kAraNa che, AvuM ciMtana karavAne kAraNe; manojJa-amanojJa evI sarva bAhya vastuo jIva mATe upekSaNIya bane che; ane bAhya vastu pratye upekSA thAya to jIva rAgAdithI AkuLa thAya nahi, ane rAgAdithI anAkuLa cetanAno anubhava kare. A prakAranuM bhAvana karavAne kAraNe bAhya sarva vastu pratye upekSAno bhAva thAya che. AvI bhAvanA karanAra yogI AtmAthI bhinna koI vastuno sukha-duHkhanA hetu tarIke Azraya karatA nathI, paraMtu rAgAdithI anAkuLa cetanAmAM karAyelo svayatna sukhanuM kAraNa che ane rAgAdithI AkuLa cetanAmAM karAyelo svayatna duHkhanuM kAraNa che, ema vicArIne sarva padArtho pratye parama upekSA rAkhe che, te cothI upekSA che. phalitArtha : (1) karuNAthI ahitamAM upekSA ane (2) anubaMdhathI anavasaramAM upekSA, A be upekSA vyavahArika che. (3) nirvedathI saMsAranA asAra sukhamAM upekSA tAttvika upekSA che ane (4) tattvaciMtanathI sarva padArthamAM upekSA paramatAttvika upekSA che. * prathamanI upekSAmAM sAmI vyaktinI karuNAbuddhi che. bIjI upekSAmAM sAmI vyaktinA suMdara kAryanA anubaMdhanI ciMtA che. trIjI upekSAmAM saMsAranAM sukho pratye ane sukhanAM sAdhano pratye upekSA che. * cothI upekSAmAM parama mAdhyathya sukharUpa dekhAya che ane amAdhyacya duHkharUpa dekhAya che. tethI parama mAdhyazkanA avalaMbanathI parama upekSAbhAva varte che. A cothI upekSA apramatta munione hoya che. AvA avataraNikA - uktabhedAnAmetAsAM maitryAdInAM yathAkramaM pariNamamAnAnAM vizuddhasvabhAvAnAmevAdhyAtmopayoga iti phaladvArA darzayannAha - avataraNitArtha - ukta bhejavALI AgaLamAM kahevAyela bhejavALI, yathAkrama pariNamana Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 : yogabhedadvAciMzikA/zloka-7 pAmanArI, vizuddha svabhAvavALI, evI ja A maitrAdino adhyAtmamAM upayoga che, e pramANe phaLa dvArA batAvatAM graMthakArazrI kahe che - avataraNikAno bhAvArtha - pUrvamAM maitrI Adi cAra bhAvanAonA cAra cAra bhedo batAvyA, ane te cAra bhedomAMthI jIvane kramasara jema jema viveka khUle che tema tema upara uparanI maitrI Adi cAra bhAvanAo pragaTa thAya che. te batAvavA mATe kahyuM ke yathAkrama pariNamana pAmatI evI A maitrAdi cAra bhAvanAo che. vaLI jyAre A maitrAdi bhAvanAo vizuddha svabhAvavALI bane tyAre A maitrI Adi bhAvanAono adhyAtmanI niSpattimAM upayoga che. maitrAdi bhAvanAono adhyAtmamAM kaI rIte upayoga che ? te batAvavA mATe maitrAdi bhAvanAothI utpanna thatA phaLane batAvavA dvArA maitrAdi bhAvanAono - adhyAtmamAM upayoga batAve che=maityAdi bhAvanAothI jIvamAM IrSyAdibhAvonI nivRtti thAya che, tethI maitrAdi bhAvanAo IrSAdinI nivRtti dvArA adhyAtmamAM upayogI che. te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - zloka : sukhIO duHkhitopekSAM puNyadveSamadharmiSu / rAgadveSo tyajannetA labdhvAdhyAtma samAzrayet / / 7 / / anvayArtha - suvarSo sukhImAM IrSyA,kuvokSAM du:khitonI upekSAne, puSpaSa= puNyamAM=sukRtamAM, dveSane 3tharmiSu rANI=adharmImAM rAga-dveSane cana--tyAga karato yogI tA.=AnetramaitrAdibhAvone, naththA=prApta karIne adhyAtma samAye-adhyAtmano Azraya kare. IkA zlokArca - (1) sukhImAM IrSyAne, (2) duHkhitonI upekSAne, (3) sukRtamAM dveSane, (4) adhamamAM rAga-dveSane tyAga karato yogI maigyAdi bhAvone prApta Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogale dvAtriMziDA / zloDa-7 jharIne adhyAtmano Azraya ure. // 7 // TIDA : sukhIti - sukhivIrSyA, na tu sAdhveSAM sukhitvamiti maitrI, duHkhitAnAmupekSAM, na tu kathaM nu nAmaiteSAM duHkhavimuktiH syAditi kRpAM, puNye= prANinAM sukRte, dveSaM na tu tadanumodanena harSa, adharmiSu rAgadveSI, na tUpekSAM tyajan pariharan, , etAH pariNatizuddhA maitrAdyAH, labdhvA adhyAtmaM samAzrayet / niSpannayogAnAM hi maitryAdirahitaM saddbodhameva svabhAvataH parArthasAraM cittaM, yogArambhakANAM tvabhyAsAdeva sukhIrSyAdityAgena maitryAdivizuddhiriti / taduktam - "etAH khalvabhyAsAt krameNa vacanAnusAriNAM puMsAm / sadvRttAnAM satataM zuddhAnAM (zrAddhAnAM ) pariNamantyuccaiH " / / (13/11 SoDa . ) tatazca nirapAyo'dhyAtmalAbha iti sthitaM pataJjalirapyAha "maitrIkaruNAmuditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyavipayANAM bhAvanAtazcittaprasAdanam [1-33] iti / / 7 / / TIDArtha : 9 sukhiSu . maitrI, khAmanuM sukhIpAsuM suMdara che se prabhAeMge maitrIne nahi paraMtu sukhImAM IrSyAne, tyAga karatA, 23 duHkhitAnAm kRpAM, sAmanA du:janI vibhukti thAya se prabhAranI kRpAne nahi paraMtu duHkhitonI upekSAne, tyAga karatA, puNye harSam, puNyamAM=prANIkhanA suddhRtamAM, temanA anumohana dvArA harSane nahi paraMtu dveSane, tyAga karatA, ..... adharmiSu ..... samAzrayet / adharmIyomAM upekSAne nahi paraMtu rAga-dveSate, tyAga karatA evA yogI, Ane=pariNatizuddha evI maitryAdine, pAmIne aghyAtmano Azraya kare, niSpanna cittam, niSpannayogavANAkhone maitryAhirahita svabhAvathI parArthasAra sadbodha ja=sadbodharUpa ja, citta che, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/zloka-7 yogArambhakANAM vizuddhiriti / vaLI yogAraMbhakone abhyAsathI ja sukhImAM IrSyAditA tyAga dvArA maitryAdinI vizuddhi che. kRti=e hetuthI sAdhaka yogI pariNatizuddha evA maitryAdine pAmIne adhyAtmano Azraya kare, ema pUrvanA kathana sAthe saMbaMdha che. 24 ..... tavruttam - te=zlokamAM je kahyuM te, SoDazaka-13, zloka-11mAM kahevAyuM che. tA: ujjai ||9 || sadAcAravALA, zAstramAM zraddhAvALA, vacanane anusaranArA puruSone satata=anavarata, abhyAsathI AmaitryAdi bhAvanAo, kramasara atyaMta pariNamana pAme che. tatazca sthitam / ane tethI=sAdhaka yogI pariNatizuddha maitryAdine pAmIne adhyAtmano Azraya kare tethI, nirapAya=IrSyAdi apAyarahita evA adhyAtmano lAbha thAya che, e pramANe sthita che=e pramANe padArtha sthita che. patanirapyAda - pataMjali paNa pAtaMjala yogasUtra-1/33mAM kahe che "maitrI . prabhAvanam" kRti 11 sukha, du:kha, puNya ane apuNya viSayavALI maitrI, karuNA, muditA ane upekSAnI bhAvanAthI cittanuM prasAdana che=sukhaviSayavALI maitrI, du:khaviSayavALI karuNA, puNyaviSayavALI muditA ane apuNyaviSayavALI upekSAnI bhAvanA karavAthI cittanI vizuddhirUpa prasannatA thAya che. 'kRti' zabda uddharaNanI samAptisUcaka che. / / 7 / aa bhAvArtha: maithyAdi bhAvanAono phaLaprApti dvArA adhyAtmanI niSpattimAM upayoga :anAdi svabhAvathI mohane vaza thayelA jIvane sukhI jIvomAM IrSyA varte che, paraMtu A jIvomAM raheluM sukhIpaNuM suMdara che, evI maitrI hotI nathI. vaLI duHkhita jIvone joIne temanA du:kha pratye upekSA varte che, paraMtu A jIvonA duHkhanI mukti kevI rIte thAya ? evI kRpA hotI nathI. vaLI prANIonA sukRtamAM dveSa utpanna thAya che, paraMtu teonA sukRtane Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra5 yogabhedadvAtrizikA/zloka-7 joIne anumodanAno pariNAma thato nathI arthAt A jIvoe pUrvamAM suMdara kRtyo karyA che ke jethI vartamAnamAM AvI uttama cittavRtti prApta thaI che, tevo harSa thato nathI; paraMtu tathAsvabhAve mohane vaza thaIne teonA puNyanA kAryane joIne dveSa utpanna thAya che. vaLI adharmI jIvomAM jo teo potAne phAve tevI prakRtivALA hoya to rAga thAya che ane potAne pratikULa prakRtivALA hoya to veSa thAya che, paraMtu adharmI jIvo pratye upekSA thatI nathI. sAdhaka yogI yogamArgane abhimukha thAya che tyAre, anAdi mohavaza thayelA IrSAdibhAvono tyAga karato maitrAdino Azraya kare che, tyAre maitrAdibhAvanAothI bhAvita thavAne kAraNe tenuM citta vizuddha bane che, ane AvuM vizuddha thayeluM citta jyAre tattvanuM ciMtana kare tyAre adhyAtmano Azraya kare arthAt je yogIe aucityapUrvaka vrato grahaNa karyA hoya ane anAdi mohathI utpanna thayelA IrSyAdi bhAvono tyAga karavA yatna karatA hoya ane maityAdi bhAvono Azraya karatA hoya, tyAre tenuM vizuddha thayeluM citta adhyAtmane niSpanna karavA mATe anukULa varte che; ane AvA yogI jyAre zAstravacananA avalaMbanathI tattvanuM ciMtana karatA hoya tyAre adhyAtmano Azraya kare che=adhyAtmabhAvane pAme che. A rIte sAdhaka yogI adhyAtmane pAmyA pachI satata tattvaciMtana dvArA adhyAtmano Azraya kare to nirapAya evA adhyAtmano lAbha thAya che arthAt IrSyAdi bhAvosvarUpa klezarUpa apAya na sparze tevA adhyAtmano lAbha thAya che, e pramANe vastusthiti che. yogamArganI AraMbhanI bhUmikAvALA kulayogIo ane pravRttayogIo A rIte maityAdibhAvonA abhyAsathI sukhImAM IrSA, duHkhitonI upekSA, dharmI jIvonA sukRtamAM dveSa ane adharmIomAM rAga-dveSanA tyAga dvArA maityAdinI vizuddhine pAme che, ane maityAdinI vizuddhine pAmyA pachI adhyAtmano Azraya kare to kramasara nirapAya evA adhyAtmano lAbha thAya che. vaLI je niSpannayogavALA=asaMgaanuSThAnavALA, yogIo che, teonuM svabhAvathI ja paropakArapradhAna evuM maitrAdithI rahita sadgodharUpa citta hoya che. Azaya e che ke asaMgaanuSThAnavALA yogIo maityAdi bhAvanA karatA nathI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 yogabhedadvAciMzikA/zloka-7 ane maitryAdithI viruddha IrSyAdi bhAvo paNa teone thatA nathI; paraMtu teonI svAbhAvika pravRtti hoya che ke yogya jIvo Ave to temano upakAra kare, te sivAya samatAnA pariNAmavALuM temanuM citta hovAne kAraNe rAgAdinA saMzleSa vagaranA zrutajJAnanA upayogarUpa dhyAnano pariNAma temane vartato hoya che, je sabodharUpa che; ane AvA asaMgabhAvavALA yogI sahaja pravRttithI dhyAnamAM varte che, jethI teone maitrAdibhAvo karavAnA hotA nathI ke jIvo pratye IrSyAdi bhAvo thavAno saMbhava nathI. mAtra samyagbodharUpa upayogavALuM temanuM citta hoya che, je uttarottara vizuddha-vizuddhatara jJAnanA pariNAmarUpa banatuM vItarAgabhAva tarapha jatuM hoya che. tevA jIvone maitrAdi bhAvanAonI koI upayogitA nathI. prastuta zlokamAM SoDazaka-13 zloka-11nuM je uddharaNa ApyuM teno bhAva A pramANe che - je sAdhaka yogIo zAstravacanane anusaranArA hoya, zAstramAM zraddhAvALA hoya, sArA AcArane pALanArA hoya, evA yogIo satata maityAdi bhAvono abhyAsa kare to kramasara A maityAdi bhAvo temanAmAM atyaMta pariNamana pAme che; ane jemanAmAM maitrAdi bhAvo atyaMta pariNamana pAmelA che, tevA yogIo jinavacanAnusAra tattvanuM ciMtana karatA hoya tyAre temanuM citta saMvegavALuM bane che, ane tevA cittane yoganA jANanArAo adhyAtma kahe che. prastuta zlokamAM pataMjalinI sAkSI ApI, teno bhAva A pramANe che - sukhI jIvomAM maitrI karavAnI che, duHkhI jIvomAM karuNA karavAnI che, puNyazALI jIvomAM muditA karavAnI che ane puNyarahita adharmI jIvomAM upekSA karavAnI che. A prakAranI bhAvanA karavAthI jIvamAM IrSyAdi bhAvono nAza thAya che, tenAthI citta prasanna bane che arthAt kAluSya vagaranuM bane che, tevuM prasanna citta adhyAtmanI prAptimAM upayogI che. AgA. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 yogabhedadvAtrizikA/zloka-8 avataraNikA : pUrve zloka-7mAM batAvyuM ke IrSyAdi bhAvonA tyAga dvArA maitrAdi bhAvone pAmIne sAdhaka yogI adhyAtmano Azraya kare. have te adhyAtma prApta thAya to tenA phaLarUpe zuM zuM prApta thAya che? te graMthakArazrI batAve che - athavA te adhyAtma kevuM uttama che ? te graMthakArazrI batAve che - zloka : ata: pApakSayaH sattvaM zIlaM jJAnaM ca zAzvatam / tathAnubhavasaMsiddhamamRtaM hyada eva nu / / 8 / / anvayArtha utaH =AnAthI=adhyAtmathI, pApakSaya =pApakSaya satyaM vIryano utkarSa zItaM=zIla=cittanI samAdhi zAzvatam jJAna ane zAzvata evuM jJAna arthAt apratighAtavALuM jJAna, thAya che tathA=ane ta va =A ja adhyAtma ja, kanubhavasiddha anubhavasaMsiddha di=spaSTa amRtaamRta che. dA zlokArca - adhyAtmathI pApakSaya, vIryano utkarSa, cittanI samAdhi ane pratighAta jJAna thAya che ane adhyAtma ja anubhavasaMsiddha spaSTa amRta che. llcil A zlokamAM di zabda spaSTa arthamAM che. kanu zabda pAdapUrti mATe che. TIkAH ata iti-ato-adhyAtmAt, pApakSayo jJAnAvaraNAdikliSTakarmapralayaH, sattvaM vIryotkarSaH, zIlaM-cittasamAdhiH, jJAnaM ca vastvavabodharUpaM, zAzvatam-apratighaM, tatheti vaktavyAntarasamuccaye, anubhavasaMsiddhaM-svasaMvedanapratyakSaM, amRtaM-pIyUSaM, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 yogabhedadvAtrizikA/zloka-8 hi sphuTaM, ada evAdhyAtmameva nu atidAruNamohaviSavikAranirAkArakatvAdasyeti / / 8 / / TIkArya : to ..... pratiya, AnAthI zAstrAnusArI tatvaciMtanarUpa adhyAtmathI, jJAnAvaraNIyAdi kliSTakarmanA pralayarUpa pApakSaya-AtmAne pAramArthika hita batAvavAmAM pratibaMdhaka evA jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIyarUpa kliSTakarmanA nAza svarUpa pApakSaya, sarvatravIryano utkarSa-AtmaguNono prakarSa karavAmAM upayogI evA vIryano utkarSa, zIla=cittanI samAdhi=citta bAhya padArthothI samAdhAna pAmeluM hovAthI AtmabhAvamAM vizrAMta pAme evuM citanuM svarUpa, zAzvataHapratigha, vastunA avabodharUpa jJAna-tattvane jovAmAM pratighAta na pAme tevuM tattvanuM jJAna, thAya che. tathati ..samuccaye / zlokamAM tathA' zabda anya vaktavyanA samuccayamAM che. te anya vaktavya zlokanA uttarArdhathI batAve che - hanumavasaddha ..... uccati A ja adhyAtma ja, spaSTa anubhavasaMsiddhara svasaMvedana pratyakSa, amRta-pIyUSa che; kema ke AnuM adhyAtmanuM, atidAruNa evA moharUpa viSanA vikAronuM nirAkArakapaNuM che. tti' zabda TIkAnI samAptisUcaka che. ITA bhAvArtha : koI yogIe aucityapUrvaka vratone grahaNa karyA hoya ane vrata grahaNa karIne maityAdi bhAvothI AtmAne vAsita karelo hoya, tethI maityAdinA pratipakSa evA IrSyAdi doSo cittamAM kAluSya karatA na hoya, AvA nirmaLa cittavALo yogI zAstravacanAnusAra tattvaciMtana karato hoya, te ciMtanakALamAM vartato upayoga adhyAtmanA pariNAmarUpa che. A adhyAtmathI thatA kAryane batAve che - Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 yogabhedadvADhizikA/bloka-8 adhyAtmathI prApta thatAM phaLo : (1) pApano kSaya :- adhyAtmathI sUkSma tattvane jovAmAM pratibaMdhaka evA jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIyarUpa kliSTakarmano kSaya thAya che, tenAthI AtmAne uttarottara sUkSma Atmika bhAvonuM darzana thAya che, tenA baLathI jIva kSapakazreNInI najIka javA mATeno yatna karI zake tevI nirmaLa prajJA thAya che. (2) vIryano utkarSa :- adhyAtmathI pApano kSaya thAya che, tema yogamArgamAM pravRtti karavAne anukULa vIryano utkarSa thAya che. tethI mahAdhRtinA baLathI mohano nAza karavA mATe jIva samartha bane che. (3) cittanI samAdhi:- adhyAtmathI pApano kSaya thAya che, sattvano prakarSa thAya che, tema cittanI samAdhi pragaTe che. adhyAtmanA sevanathI viSayothI vimukha thayeluM citta svAbhAvika nirAkuLa rIte AtmabhAvamAM rahI zake tevA samAdhAnavALuM bane che, tenA baLathI jIva aMtaraMga sukhano anubhava karI zake che. (4) apratighAtavALuM jJAna - adhyAtmathI pApano kSaya thAya che, sattvano prakarSa thAya che, cittanI samAdhi pragaTe che, tema zAzvata evuM jJAna=pratighAta na pAme tevuM tattvane jovA mATe samartha evuM sUkSma jJAna thAya che. tenA baLathI jIva uttarottara yogamArgane jovA mATe samartha bane che. sAmAnya rIte jIvanuM jJAna mohathI pratighAta pAme tevuM hoya che. tethI sukhano arthI paNa jIva "huM kyAM yatna karuM ke jethI mAruM hita thAya" tevuM samyaguM joI zakato nathI. kvacit kAMIka tattva dekhAya ane Atmahita mATe dharmamAM udyamazIla thAya topaNa AgaLa kaI dizAmAM javuM teno bodha hoto nathI. tethI AvA jIvano bodha tattvamArganI pravRttimAM pratighAta pAmanAro hoya che. adhyAtmanA sevanathI pragaTa thayeluM nirmaLa jJAna pratighAta vagara aMtaraMga duniyAne vizeSa vizeSa rIte jovA samartha bane che. tethI nirmaLa jJAnanA baLathI jIva nirAkuLa rIte yogamArgamAM pravRtti karI zake che. A rIte adhyAtmanA cAra kAryo batAvyAM. have adhyAtmanA viSayamAM anya vaktavyano samuccaya karatAM 'tathA' thI kahe che - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 yogabhedadvAciMzikA/zloka-9 adhyAtmanI uttamatAnuM svarUpa - A adhyAtma ja svasaMvedanapratyakSa amRta che. jema koIe viSanuM pAna kareluM hoya to tenA dehamAM asvasthatArUpa viSanA vikAro thatA hoya che, vizvanA vikArothI vyAkuLa thayelo jIva asvasthatAno anubhava karato hoya che, ene amRtanuM pAna karavAmAM Ave to dehamAM vartatA viSanA vikAro dUra thAya che ane jIva dehanA svAthyane pAme che; tema AtmAmAM mohanIya karmanA kAraNe aneka vikAro thAya che. mohathI vyAkuLa thayelo jIva sukhanA arthe bAhya pravRttimAM zrama karIne adhika adhika duHkhanI prApti kare che, paraMtu kyAMya svasthatAno anubhava karI zakato nathI. Avo jIva pUrvamAM varNana karyuM evA prakAranA adhyAtmanuM sevana kare to zAstrAnusArI tattvaciMtanathI mohanA vikAro dUra thAya che ane jIva parama svasthatAthI Atmika bhAvomAM vizrAMtino anubhava kare che. tethI sAdhaka yogIne svasaMvedanathI pratyakSa rIte dekhAtuM A adhyAtma amRta che. III avataraNikA : pUrve zloka-8mAM adhyAtmanuM svarUpa ane adhyAtmanuM phaLa batAvyuM. have krama prApta bhAvanArUpa yoganA bIjA bhedanuM svarUpa ane phaLa batAve che - zloka : abhyAso vRddhimAnasya bhAvanA buddhisaGgataH / nivRttirazubhAbhyAsAd bhAvavRddhizca tatphalam / / 9 / / anvayArtha: uca=Ano=adhyAtmano, vRddhina-vRddhivALo vRddhisata =jJAnathI anugata abhyAso abhyAsa, mAvanA=bhAvanA che. sagumAsyAsA nivRtti-azubha abhyAsathI nivRtti bhAvavRddhistha ane bhAvanI vRddhi tatta--tenuM bhAvanAnuM, phaLa che. ICI zlokArtha: vRddhivALo jJAnathI anugata adhyAtmano abhyAsa, bhAvanA che. azubha abhyAsathI nivRtti ane bhAvanI vRddhi bhAvanAnuM phaLa che. zA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedaddhAtrizikA/zloka-9 31 TIkA - abhyAsa iti-(pratyahaM-pratidivasaM )vRddhimAn-utkarSamanubhavan, buddhisaGgato= jJAnAnugataH, asya-adhyAtmasya, abhyAso'nuvartanaM bhAvanocyate / azubhAbhyAsAt kAmakrodhAdiparicayAt, nivRttiH-uparatiH, bhAvavRddhizca zuddhasattvasamutkarSarUpA, tatta=bhAvanApram II TI TIkArya : pracadaM .... uccate pratidivasa vRddhimAnaHutkarSane anubhavato, buddhithI saMgata=jJAnathI anugata arthAt tattvajJAnathI anugata, Ano adhyAtmano, anuvartanarUpa abhyAsa bhAvanA kahevAya che. rAma... mAvanAm II azubha abhyAsathI kAma-krodhAdi paricayathI nivRti-uparati ane zuddhasatvanA samutkarSarUpa bhAvanI vRddhi tenuM phaLa che=bhAvanAnuM phaLa che. bhAvArtha :(2) bhAvanAyoganuM svarUpa - koI sAdhaka yogI, pUrvamAM batAvyuM e rIte zAstrAnusArI tattvaciMtana karIne adhyAtmabhAvane pragaTa kare to tenAthI pratighAta vagarano sUkSma bodha pragaTa thAya che. tyArapachI te sUkSmabodharUpa jJAnathI yukta evA adhyAtmano abhyAsa kare= adhyAtmanuM puna: puna: anuvartana kare, ane te adhyAtmano abhyAsa pratidivasa utkarSane pAmato hoya arthAt pUrva pUrva karatAM uttarottaranA Atmika bhAvamAM AtmA niveza pAmato hoya tevA prakAranA adhyAtmano abhyAsa vartato hoya, tevA adhyAtmanA abhyAsane bhAvanA kahevAya che. phalitArtha - adhyAtmanuM sevana e zAstrAnusArI tattvaciMtanarUpa che, ane te tattvaciMtana karyA pachI te tattvaciMtanane kAraNe dekhAtA sUkSma bhAvothI AtmAne bhAvita karavA mATeno jIvano je mAnasavyApAra che, te bhAvanA che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 yogabhedadvAciMzikA/bloka-9 bhAvanAyoganuM phaLa : bhAvanAothI AtmA jema jema bhAvita thato jAya che, tema tema AtmAmAM vartato azubha abhyAsa nivartana pAmato jAya che. tethI kAma-krodhAdinA vikAronI te rIte nivRtti thAya che ke sAmagrI na hoya tyAre paNa ke sAmagrI hoya tyAre paNa vikAra vagaranI jIvapariNatinuM vadana thAya che. sAmAnya rIte saMsArI jIvo nimittane pAme tyAre kAma-krodhAdinA vikArone anubhave che. Ama chatAM bhagavadbhakti Adi anuSThAnakALamAM ullasita thato Atmika bhAvono jyAre upayoga hoto nathI, tyAre jIvano je kAMI upayoga che te kAma-krodhAdinA vikArothI upadravavALo che. te vikAro kvacit cetanA maMda pravartatI hoya to avyakta rIte pravartatA hoya ane cetanA te te vikAromAM upayukta hoya tyAre kAma-krodhAdinA te te vikArono spaSTa anubhava thAya che, paraMtu vikAra vagaranI cetanAno anubhava to adhyAtmanA sevanathI ane bhAvanAthI bhAvita thayelA AtmAne thAya che. adhyAtmanA abhyAsarUpa bhAvanAyogathI krodhAdinA vikArono nAza thAya che ane zuddha sattvanA utkarSarUpa bhAvanI vRddhi thAya che, je bhAvanAyoganuM phaLa che. ahIM zuddha sattvanA samutkarSarUpa bhAvanI vRddhirUpa phaLa kahyuM, teno bhAva e che ke AtmA vikAra vagaranA svAbhAvika parama svAthyano anubhava karI zake tevA prakAranA bhAvonI vRddhi thAya che. ahIM vizeSa e che ke jIva anAdikALathI saMsAranI bhAvanAothI bhAvita che, tethI sahaja rIte mohathI bhAvita thayeluM citta mohanA bhAvomAM vartatuM hoya che, paraMtu adhyAtmanA bhAvomAM vartatuM nathI. sAdhaka yogI jyAre adhyAtmanA sevanathI saMpanna thAya che ane tyAra pachI bhAvanAyoganuM Asevana kare che, tyAre bhAvanAthI bhAvita thayeluM zuddha sattva mohanA vikAra vagara sahaja svasthatApUrvaka Atmika bhAvomAM dIrghakALa sudhI rahI zake tevA prakAranI zaktinA saMcayavALuM thAya che, je bhAvavRddhirUpa che. lA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 yogabhedadvAciMzikA/zloka-10 avataraNikA - pUrve zloka-9mAM prati divasa utkarSane pAmato adhyAtmano abhyAsa bhAvanA che ema batAvyuM ane bhAvanAyoganuM phaLa batAvyuM. have bhAvanAyogane pAmelA yogIo bhAvanAno atizaya karavA mATe daDha saMskAranuM kAraNa bane tevI pAMca prakAranI bhAvanAonuM bhAvana kare che, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : jJAnadarzanacAritratapovairAgyabhedataH / iSyate paJcadhA ceyaM dRDhasaMskArakAraNam / / 10 / / anvayArtha: gha=ane jJAnavarzanavAritratapoverAgyamevata =jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vairAgyanA bhedathI saMrivAra--daDha saMskAranuM kAraNa =A=bhAvanA, paSyadhA=pAMca prakAre rUdhyate IcchAya che. 10 zlokArca - ane jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vairAgyanA bhedathI daDha saMskAranuM kAraNa evI bhAvanA pAMca prakAre IcchAya che. II10nA TIkA - jJAneti-iyaM ca bhAvanA bhAvyamAnajJAnAdibhedenAvazyakabhASyAdiprasiddhA paJcadheSyate, dRDhasya jhaTityupasthitihetoH saMskArasya kAraNaM, bhAvanAyA eva paTutarabhAvanAjanakatvaniyamAt / / 10 / / TIkArca - .....niyaman ane daDha saMskAranuM kAraNa=zIdhra upasthitino hetu evA saMskAranuM kAraNa, bhAvyamAna jJAnAdinA bhedathI Avazyaka bhASyAdimAM prasiddha A=bhAvanA, pAMca prakAre IcchAya che; kema ke bhAvanAnuM japatara bhAvanAnA janakapaNAno niyama che=bhAvanA japaTutAra bhAvanAnuM kAraNa che. II10 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bhAvArtha: dRDha saMskAranuM kAraNa - pAMca prakAranI bhAvanA : adhyAtmanI prApti thayA pachI adhyAtmanA punaH punaH sevanane kAraNe jIvamAM bhAvanAyoga pragaTe che, je bhAvanAyoga pratidivasa vRddhimAna hoya che. tethI jema jema sAdhaka yogI tattvathI bhAvita banato jAya che, tema tema anAdinA vikAronI nivRtti thatI jAya che ane AtmAnA zuddha bhAvonI vRddhi thatI jAya che. AvA bhAvanAyogane pAmelA yogI jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vairAgyanA bhedathI pAMca prakAranI bhAvanA kare che. tenAthI AtmAmAM jJAnAdibhAvomAM javA mATe dRDha saMskAro paDe che. tethI jIva mana, vacana ane kAyAnA yogone atyaMta saMvRta karIne jJAnAdi pAMca bhAvomAM sthira rahI zake che. bhAvyamAna evA jJAnAdinA bhedathI te bhAvanAone yogIo A pramANe kare che yogabhedadvAtriMzikA/bloka-10 ---- (1) jJAnabhAvanA :- jJeyanuM jJAna karavuM e jIvanuM pAramArthikasvarUpa che, paraMtu zeya padArthone jANavAnI utsukatA, ane zeya padArthone jANIne zeyanA ramyaaramya bhAvothI rAgAdi karavA, e jIvano jJAnasvabhAva nathI. A prakAre sUkSma buddhithI jJAnanA svarUpanuM ciMtana karIne jJAnabhAvanAthI AtmAne bhAvita karavAthI nirmaLa koTinA jJAnanA saMskAro zIghra upasthita thAya che ane tenAthI sahaja rIte sAdhaka yogI jJAnabhAvamAM jaI zake che. (2) darzanabhAvanA :- tattvane tattvarUpe jovuM e jIvanuM pAramArthikasvarUpa che, ane A svarUpa satata AvirbhAva 2he te mATe tattvane tattvarUpe jovA yatna karavo jarUrI che, ke jethI jIvamAM vartatuM samyagdarzana jIvanI prakRtirUpe banI jAya. e rIte sUkSmabuddhithI tattvanuM ciMtana karIne AtmAne darzanabhAvanAthI bhAvita karavAthI darzananA saMskAro zIghra upasthita thAya che ane tenAthI sahaja rIte sAdhaka yogI darzanabhAvamAM jaI zake che. (3) cAritrabhAvanA :- AtmabhAvomAM caravuM e jIvanuM pAramArthikasvarUpa che ane te bhAvonI vRddhine anukULa samiti-guptionI AcaraNAo che, ane te AcaraNAo AtmabhAvone pragaTa karavA mATe, jIvADavA mATe ane vRddhi karavA mATe prabaLa kAraNa che, ane samiti-guptiothI viparIta AcaraNAo jIvane Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 yogabhedadvAciMzikA/zloka-10 acAritrabhAvamAM laI janAra che. A rIte sUkSma UhapUrvaka cAritrabhAvanAthI AtmAne bhAvita karavAthI cAritranA daDha saMskAro paDe che ane tenAthI sAdhaka yogI sahaja rIte cAritrabhAvamAM jaI zake che. (4) tapabhAvanA:- karmarahita thavuM e jIvanuM pAramArthikasvarUpa che. karmone je tapAve te tapa che. tethI AtmAmAM rahelAM karmone vighaTana karavAnuM kAraNa bane tevI jIvanI pariNati e tapa che ane tevI pariNatino AvirbhAva karavA mATe bAra prakArano tapa che. te tapanA sevanathI sAdhaka yogI karmone dUra karIne karmarahita avasthAsvarUpa potAnA mULa svarUpane pragaTa karI zake che. A rIte sUma UhapUrvaka tapabhAvanAthI AtmAne bhAvita karavAthI tapanA daDha saMskAro paDe che ane tenAthI sAdhaka yogI sahaja rIte zIdhra nirjarAne anukULa tapabhAvamAM javA mATe samartha bane che. (5) vairAgyabhAvanA:- bAhya viSayothI virakta rahevuM e jIvanuM pAramArthikasvarUpa che. karmadoSane kAraNe jIvamAM bAhya padArtho sAthe saMzleSanI buddhi thAya che. paramArthathI bAhya padArthano yoga jIvamAM kAMI adhikatA karato nathI ke bAhya padArthano viyoga jIvamAM kAMI nyUnatA karato nathI, paraMtu avirakta evuM citta karmadoSathI bAhya padArthonI hAni-vRddhimAM rati-arati kare che. tethI viraktabhAva jIvanuM pAramArthikasvarUpa che. e rIte sUkSma buddhithI AtmAne bhAvita karavAthI viraktabhAvanA dRDhasaMskAro paDe che ane tenAthI sAdhaka yogI zIdhra viraktabhAvamAM jaI zake che. A pAMca prakAranI bhAvanA bhAvanAyogavALA sAdhaka yogI kare che. tethI pUrva pUrva karatAM paTutara bhAvanA temanAmAM pragaTa thAya che, jenA baLathI dhyAnane anukULa cittanI bhUmikA prApta thAya che. II10nA avataraNikA : zloka-1mAM pAMca prakAranA yoganA bhedo batAvyA. zloka-2 thI 8mAM adhyAtmayoganuM svarUpa batAvyuM. zloka-9-10mAM bhAvatAyoganuM svarUpa batAvyuM. have krama prApta dhyAnayoganuM svarUpa batAve che - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 yogabhedadvAciMzikA/zloka-11 zloka : upayoge vijAtIyapratyayAvyavadhAnabhAk / zubhaikapratyayo dhyAnaM sUkSmAbhogasamanvitam / / 11 / / anvayArtha : upayo=dhArAlagna jJAnarUpa upayogamAM, vinAtIyapratyayavyavadhAnamAvijAtIya pratyayanA avyavadhAnavALuM sUkSmamosamanvita=sUkSma AbhogathI samavita=sUkSma AlocanathI sahita, zumapracayo-zubha eka pratyayaHprazasta eka arthano bodha dhyAnaM-dhyAnakadhyAnayoga kahevAya che. ll11il. zlokArtha: dhArAsagna jJAnarUpa upayogamAM vijAtIya pratyayanA avyavadhAnavALuM, sUkSma AlocanathI sahita, prazasta eka arthano bodha dhyAnayoga kahevAya che. ll11il TIkA - upayoga iti-upayoge sthirapradIpasadRze dhArAlagne jJAne, vijAtIyapratyayena tadvicchedakAriNA viSayAntarasaJcAreNAlakSyakAlenApyavyavadhAnabhAg-anantaritaH zubhaikapratyayaH prazastaikArthabodho dhyAnamucyate, sUkSmAbhogena-utpAtAdiviSayasUkSmAloMcanena, samanvitaM-sahitam / / 11 / / TIkArca - upayone ... saditam II sthirapradIpasadaza dhArAsagna jJAnarUpa upayogamAM viSayAMtara saMcAra dvArA tenA vicchedane karanAra upayoganA vicchedane karanAra, evA vijAtIya pratyayathI alakSyakALa dvArA paNa anaMtarita vyavadhAna vagaranA sUkSma AbhogathI samanvitaHutpAtAdiviSaya sUkSma AlocanathI sahita, zubha eka pratyayaHprazasta ekArthavALo bodha, dhyAna kahevAya che. [11] nIkAntanArthavyavasthAnamAM ahIM 3 thI e kahevuM che ke lakSyakALathI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/mloka-11 to avyavadhAnavALo che, paraMtu alakSyakALathI paNa avyavadhAnavALo che. * utpAAtiviSayasUkSmAtoSanena - ahIM'vi' thI vyaya ane dhrauvyanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha: (3) dhyAnayoganuM svarUpa : bhAvanAyogathI bhAvita thayelA yogIo, jyAre bhUmikA saMpanna thAya tyAre dhyAnamAM yatna kare che, te vakhate trIjA prakArano dhyAnayoga pragaTe che. A dhyAnamAM upayoga kevo hoya che ? te kahe che . 37 sthirapradIpasadaMza dhArAlagna jJAnarUpa upayoga : dhyAnamAM upayoga sthira pradIpa jevo hoya che ane dhArAlagna jJAnarUpa hoya che arthAt prathama darzanano upayoga pachI jJAnano upayoga, e prakAranA upayogano pravAha nathI hoto, paraMtu darzana pachI uttaramAM thayelo je jJAnAMza ane te jJAnAMza paNa apAya uttarabhAvI avicyuti aMzarUpa hoya che, tethI apAyathI thayelo bodha avicyutikALamAM dhArArUpe cAle che. eka viSayane choDIne anya viSayano bodha thAya to anya viSayanuM darzana thaIne navuM jJAna pragaTe che, tethI avicyutirUpa jJAnanI dhArA tUTe che; paraMtu dhyAnamAM avicyutinI dhArA cAle che. A jJAnano upayoga kevo hoya che ? te spaSTa karavA mATe kahe che vijAtIya pratyayathI avyavadhAnavALo sUkSma Alocana sahita prazasta ekArtha bodha : - avicyutirUpa sthirapradIpasadaza jJAnano upayoga, te jJAnanA upayogane viccheda karanArA viSayAMtarasaMcArarUpa vijAtIya pratyayathI avyavadhAnavALo hoya che. Azaya e che ke je eka padArthaviSayaka avicyutirUpa jJAnano upayoga cAle che, tene choDIne anya viSayamAM upayoga jAya to te jJAnano upayoga viccheda pAme; paraMtu prastuta dhArAlagna jJAnanA upayogamAM anya viSayamAM upayoga jato nathI. vaLI, A anya viSayamAM jato upayoga kvacit lakSyakALathI vyavadhAnavALo hoya che ane kvacit alakSyakALathI vyavadhAnavALo hoya che. jyAre prastuta Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 yogabhedadvAciMzikA/zloka-11 dhyAnayogamAM lakSyakALathI paNa vyavadhAna hotuM nathI ane alakSyakALathI paNa vyavadhAna hotuM nathI. AvA prakArano eka padArtha viSayaka dhArAlagna jJAnano upayoga hoya che. ahIM alakSyakALathI avyavadhAnavALo upayoga kahyo. tethI e prApta thAya ke jIva koI padArthamAM upayogavALo hoya tyAre vacce anya padArthamAM upayoga gayo, tevuM spaSTa dekhAtuM hoya, to te lakSyakALathI vyavadhAna che; paraMtu potAne ema ja lAgatuM hoya ke pote lakSya choDIne anya padArthaviSayaka upayoga mUkyo nathI, Ama chatAM sUkSma rIte jovAmAM Ave to prastuta arthaviSayaka upayogakALamAM sUkSma rIte anya padArthamAM paNa kAMIka upayoga gayelo hoya, paraMtu te ati alpakALano hovAthI potAne anyaviSayaka upayoga gayo che tevo khyAla na Ave. Ama chatAM je upayogamAM alpakALa mATe paNa anya viSayaka upayoga hoya te upayoga dhyAnarUpa kahI zakAya nahi; kema ke dhyAnakALamAM vartato jJAnano upayoga cokkasa lakSya upara sthira hoya che, ane te dhyAnathI niSpanna karavA yogya samabhAvanA pariNAmane pragaTa karavA mATe pravRtta hoya che; ane A jJAnano eka akhaMDa upayoga vacce koI viSayAMtarane sparzato nathI, paraMtu matijJAnanA dhAraNAbhedanA avizruti aMzarUpe asmalita pravartato hoya che. vaLI, A jJAnano upayoga aprazasta ekArthabodhavALo hoya to te azubha dhyAna kahevAya, paraMtu A dhyAnayoga che, tethI prazasta ekArthabodhavALo dhyAnano upayoga hoya che. prazasta evI jinapratimA ke prazasta evA AtmAnA bhAvone avalaMbIne eka padArthano bodha avizrutirUpe akhkhalita cAlato hoya to te dhyAna kahevAya che. vaLI A dhyAnano upayoga utpAda, vyaya ane dhrauvyaviSayaka sUkSma AlocanathI yukta hoya che. te A rIte - zubha dhyAna haMmezAM prazasta AlaMbanathI UTheluM hoya che, ane te prazasta AlaMbanarUpe kvacit jinapratimA hoya ke kvacit jIvAdi padArthonuM svarUpa hoya, te jinapratimA ke jIvAdi padArtha upara cittane sthira karIne zuddha AtmAnA svarUpanuM ciMtana cAle te rIte upayoga pravartato hoya che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-12 jagatuvartI dareka padArtha utpAda, vyaya, dhrauvyarUpa trilakSaNAtmaka che. tethI jinapratimAdine avalaMbIne paramAtmAnuM dhyAna thatuM hoya tyAre paramAtmAnA zuddha dravyane ane paramAtmAnA zuddha paryAyone jovA mATe upayoga pravartato hoya che. ahIM zuddha dravya e dhrauvya aMzarUpa che ane zuddha paryAya e utpAda-vyaya aMzarUpa che. tethI paramAtmAnA zuddha svarUpane utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpe jovA mATe akhaMDa upayoga cAlato hoya to tenAthI potAno AtmA paramAtmabhAva tarapha sanmukhasanmukhatara thAya che. tethI te dhyAnanA upayogamAM samabhAvanI vRddhi thAya che.II11II avataraNikA - pUrvazloka-11mAM dhyAnayoganuM svarUpa batAvyuM. have A dhyAnayoga uttarottara vRddhivALo karavA mATe cittanA ATha doSono tyAga Avazyaka che, tethI citanA ATha doSo graMthakArazrI batAve che - bloka : khedodvegabhramotthAnakSepAsaGgAnyamudrujAm / tyAgAdaSTapRthakcittadoSANAmanubandhyadaH / / 12 / / anvayArtha: veThemotthAnakSepAsacamukuMgAm aSTapRthacittoSAgA=kheda, udvega, bhrama, utthAna, kSepa, AsaMga, avyamud ane run A ATha pRthapha cittadoSonA= ayogI jIvanA mananA doSonA tyA-tyAgathI 3:==dhyAna, anunci=uttarottara vRddhivALuM thAya che. 12 zlokArca - kheda, udvega, bhrama, utthAna, kSepa, AsaMga, anyamud ane run A ATha ayogavALA jIvanA mananA doSonA tyAgathI dhyAna uttarottara vRddhivALuM thAya che. ll1ravA TIkA - khedeti-khedAdInAM vakSyamANalakSaNAnAM aSTAnAM pRthakcittadoSANAm-ayogi Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 - yogabhedaddhAtrizikA/zloka-12 manodoSANAm, tyAgAt-aparihArAt, ado-dhyAnaM, anubandhi uttarottaravRddhimad bhavati / yadyapyanyatra "khedodvegakSepotthAnabhrAntyanyamudrugAsaGgaiH yuktAni hi cittAni prabandhato varjayenmatimAn" ityevaM kramo'bhihitastathApyatra bandhAnulomyAd vyatyayenAbhidhAnamiti draSTavyam / / 12 / / TIkArya - veDhAvInAM ... mati e AgaLa kahevAze e lakSaNavALA khedAdi ATha pRthapha cittadoSonA ayogInA mananA doSonA, tyAgathI parihArathI, A= dhyAna, anubaMdhi=uttarottara vRddhivALuM thAya che. pa ..... draSTaTyam | jo ke anyatra=SoDazaka-14 zloka-3mAM "kheda, udvega, lepa, utthAna, bhrAMti, anyamudra, ruga ane AsaMgathI yukta evA cittone prabaMdhathI=prayatnathI, matimAna-buddhizALI, varjana kare." A pramANe krama kahevAyela che, topaNa ahIM baMdhAnulomyathI zlokaracanAnA baMdhanI maryAdAthI, vyatyayathI= viparIta kramathI, abhidhAna che, e pramANe jANavuM. 12aa bhAvArtha:cittanA ATha doSonA tyAgathI uttarottara vRddhivALuM dhyAna - dhyAnanI niSpatti mATe ane niSpanna thayelA dhyAnane uttarottara adhika karavA mATe cittanA ATha doSono tyAga karavAno che. ayogI jIvanuM sAmAnyajIvanuM, citta ATha doSonA saMzleSavALuM hoya che, tethI teo yogInI jema dhyAnamAM yatna karatA nathI. yogamArgamAM pravRtta evA yogIo dhyAna dvArA AtmAne niSpanna karavA mATe yatna karatA hoya tyAre, anAdikALanA abhyAsanA kAraNe ayogI jIvanA mananA doSo pragaTa thAya to dhyAnanA pravAhano nAza kare che. tethI dhyAnayogane pragaTa karavA mATe ane pragaTa thayelA dhyAnayogane sthira karavA mATe yogIe cittanA A ATha doSonA tyAga mATeno yatna karavo joIe, jethI pragaTa thayeluM dhyAna samatAnI niSpatti dvArA uttara-uttaranA dhyAnanI niSpattinuM kAraNa bane ane tenAthI dhyAnano pravAha cAle. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/mloka-13 41 joke SoDazaka-14, zloka-3mAM cittanA doSono krama nivRttine AzrayIne judA prakA2no batAvyo che, ane te doSonI nivRttinA krama pramANe ahIM paNa graMthakArazrIe kahevuM joIe. Ama chatAM batrIzInA zlokanI racanAmAM je chaMdanI maryAdA rAkhela che, te maryAdAne sAcavavA arthe arthAt chaMdabhaMga na thAya te mATe khedAdi doSonA kramano phe2phA2 karIne lakhela che. Ama chatAM doSanI nivRttino krama to je pramANe SoDazaka-14, zloka-3mAM batAvyo che, te mujaba jANavo. 12] avataraNikA : pUrvazloka-12mAM ayogInA cittanA ATha doSo dhyAnamAM vighnabhUta che, tema batAvyuM. tethI have kramasara te doSone graMthakArazrI batAve che zloka H pravRttijaH klamaH khedastato (tatra) dADharyaM na cetasaH / mukhyo heturadazcAtra kRSikarmaNi vArivat / / 13 / / anvayArtha H pravRttina=pravRttithI utpanna thayela-kriyAthI utpanna thayela, vattamaH=mAnasaduHkhAnubaMdhI prayAsa cheH=kheda che. tatra=te hote chate=kheda hote chate, cetata:=cittanI dRDhatA thatI nathI, ==ane tra=ahIM=yogakriyAmAM, gadda:=A= praNidhAnanI ekAgratA, RSirmaLi vAriva=kRSikarmamAM=khetInI kriyAmAM, pANInI jema mulyo hetuH=mukhya asAdhAraNa, hetu che. 13|| * vevastuto zlokamAM che tyAM TIkA pramANe vevastatra pATha hovo joIe. tethI te mujaba ame ahIM artha karela che. zlokArtha H kriyAthI utpanna thayela mAnasaduHkhAnubaMdhI prayAsa kheda che. kheda hote chate cittanI dRDhatA thatI nathI, ane yogakriyAmAM praNidhAnanI ekAgratA khetInI kriyAmAM pANInI jema asAdhAraNa hetu che. II13|| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 yogabhedadvAciMzikA/bloka-13 TIkA - pravRttija iti-pravRttijaH kriyAjanitaH, klamo-mAnasadu:khAnubandhI prayAsaH, khedaH / tatra-tasmin sati, dADhyaM praNidhAnaikAgratvalakSaNaM cetaso na bhavati / adazca-praNidhAnekAgryaM ca, atra-yogakarmaNi, kRSikarmaNi-kRSisAdhyadhAnyaniSpattI, vArivat mukhyo'sAdhAraNo hetuH / taduktam - "khede dADhAbhAvAnna praNidhAnamiha sundaraM bhavati / tarveda pravaraM kRSi kSattitraveblem| (14/4 po.) 193 TIkArca - pravRttina: ..... detu | pravRttithI utpanna thayela-kriyAthI utpanna thayela arthAt je anuSThAna sevavAnuM che te anuSThAnanA sevanathI pUrvanI kriyAthI utpanna thayela, klama=mAnasadu:khAnubaMdhI arthAt mAnasadu:khanA pravAhane calAvanAra prayAsa, kheda che arthAt anuSThAnaviSayaka samyapha yatna karavAmAM mananA anutsAhavALo pariNAma kheda che. te hote chateakheda hote chate, praNidhAnanA ekAcya svarUpa cittanI daDhatA thatI nathI. kRSikarmamAM=khetIthI sAdhya dhAnyanI niSpattimAM pANInI jema A=praNidhAnanI ekAgratA, ahIMyA=yogakarmamAM arthAt yoganI niSpattinA kAraNarUpa anuSThAnamAM, mukhya asAdhAraNa hetu che. taduttam - te kahevAyuM cheHkhedanuM svarUpa kahyuM te joDazaka-14, zloka4mAM kahevAyuM che - veDhe .... joya" || kheda hote chate daDhatAno abhAva hovAne kAraNe ahIMyogamAM, suMdara praNidhAna thatuM nathI arthAt anuSThAnakALamAM karAyeluM praNidhAna phaLanI niSpattinuM kAraNa bane tevuM suMdara thatuM nathI. kRSikarmamAM pANInI jema A=praNidhAna, ahIM=sadanuSThAnamAM, pravara=mukhya jANavuM. I13nA bhAvArtha(1) khedadoSanuM svarUpa - khedanuM lakSaNa SoDazaka-14/3mAM kahyuM ke - "pUrvakriyApravRttinanitamuttarakriyA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/zloka-13 43 pravRttitivandha du:slam''=pUrvakriyAnI pravRttithI utpanna thayela uttarakriyAnI pravRttinuM pratibaMdhaka evuM duHkha e kheda che. AnAthI e prApta thAya ke koI eka anuSThAnanuM sevana karyA pachI zArIrika ke mAnasika zrama vartato hoya, ane je anya anuSThAnane sevavA mATe yogI tatpara thayelo hoya, te anuSThAnano prAraMbha kare topaNa pUrva anuSThAnathI utpanna thayela zrama anya anuSThAnamAM praNidhAnane anurUpa upayogane pravartAvavAmAM vighnabhUta thAya che, tevuM mAnasaduHkha te kheda che. te khedanuM svarUpa batAvatAM TIkAmAM kahyuM ke pUrvakriyAthI utpanna thayela mAnasaduHkhanA pravAhane calAvanAra evo prayAsa te kheda che. tethI kheda hote chate kriyAkALamAM praNidhAnane anurUpa yatna karavA mATe citta anutsAhI hoya che, jethI karAtI paNa yogamArganI pravRtti mAtra kAyika ke vAcika kriyArUpa bane che, ane kvacit mAnasika kriyArUpa hoya topaNa praNidhAnane anurUpa prayAsa karavAmAM zrAnta=thAkI gayelA, musApharanA jevo prayAsa hovAthI samyag mAnasayatna thato nathI. khedadoSanuM phaLa ane tenA tyAgathI uttarottara dhyAnanI vRddhi : A khedadoSa kriyAmAM vartato hoya to praNidhAnapUrvaka karAyelA anuSThAnamAM paNa praNidhAna dvArA apekSita evuM cittanuM ekAgrapaNuM AvatuM nathI. jema - khetImAM pANI e dhAnyanI niSpattimAM prabaLa kAraNa che, tema sevAtA anuSThAnamAM praNidhAnapUrvakanuM ekAgrapaNuM mokSane anukULa evI yoganA pariNAmanI niSpattimAM mukhya kAraNa che. tethI khedadoSano parihAra karavAmAM Ave to sevAtuM anuSThAna praNidhAnapUrvakanI ekAgratAvALuM bane ane, tevA anuSThAnathI mokSane anukULa yoganI pariNati pragaTa thAya. mATe khedadoSanA parihArapUrvaka dhyAnamAM yatna karavAmAM Ave to dhyAnayoga samyag bane ane uttarottara vRddhivALo thAya che. 13 avataraNikA : zloka-12mAM ghyAnanA vighnabhUta khedAdi ATha doSo batAvyA, temAM prathama kheda doSanuM varNana zloka-13mAM karyuM. have udvega doSanuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 yogabhedadvAciMzikA/zloka-14 zloka - sthitasyaiva sa udvego yogadveSAttataH kriyA / / * rASTasamA nana vadhate copanAM gurune sA94 anvayArtha: - sthitaryava=sthitano ja apravRttino ja, sa: te klama arthAt mAnasaduHkhAnubaMdhI yatna, udvega che. tata: pAtrate yogadveSathI=udvegathI utpanna thayela yogadveSathI, rAsnaviSTasamA DhiyA rAjaveTha jevI kriyA yoganAM karta= yogIonA kuLamAM banmajanmano vAgha bAdha kare che. ll14 zlokArca - apravRttano ja klama=mAnasaduHkhAnubaMdhI prayAsa, udvega che. udvegathI utpanna thayela yogadveSathI rAjaveTha jevI kriyA yogIonA kuLamAM janmano bAdha kare che. II14il. TIkA : sthitasyaiveti-sthitasyaiva-apravRttasyaiva, sa-klamaH, udvega ucyate / tata:tasmAdanAdarajanitAt yogadveSAt, kriyA-pAravazyAdinimittA pravRttiH, rAjaviSTisamA nRpaniyuktAnuSThAnatulyA, yoginAM zrImatAM zrAddhAnAM, kule janma bAdhate pratibadhnAti, anAdareNa yogakriyAyA yogikulajanmabAdhakatvaniyamAt / taduktam - "udvege vidveSAdviSTisamaM karaNamasya pApena / yoninana+vA matadvimiTem" || (14/4 po.) 1987 TIkArya : zcitava ..... niyama- I sthitato ja=apravRttino ja, arthAt je anuSThAna sevavAnuM che, tenI pUrve koI pravRttithI thAkelo na hoya paraMtu aDhAMta rahelo hoya tevI vyaktino ja, te klama=mAnasaduHkhAnubaMdhI yatna, udvega kahevAya che. tataDakatamAte, yogadveSathI=anAdarathI utpanna thayela yogadveSathI arthAt udvegathI utpanna thayela yogadveSathI, rAjaveTha jevI=rAjA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-14 45 vaDe niyukta puruSanA anuSThAna jevI, kriyA=paravazatAdi nimitta pravRtti, yogInA kuLamAM=samRddhivALA zrAvakanA kuLamAM, janmano bAdha kare che arthAt yogInA kuLamAM janma thato nathI; kema ke yogakriyAnA anAdarathI yogIkuLamAM janmanA bAdhakapaNAno niyama che. takuttam - te kahevAyuM che=udvegadoSanuM svarUpa kahyuM, te SoDazaka-14, zloka-pamAM kahevAyuM che. ..... " !aa udvegavALuM citta hote chate vidveSathI AnuM yoganuM, pApa vaDe dAsapaNAnA kAraNa evA pApa vaDe, karaNa viSTi jevuM rAjAnI veTha jevuM, che, ane A=AvA prakAranuM karaNa, yogIkuLamAM janmanuM atyaMta bAdhaka, tenA jANanArAone yoganA jANanArAone, abhimata=ISTa che. ll14nA bhAvArtha(2) uddhagadoSanuM svarUpa : zloka-13mAM pUrvanI pravRttithI utpanna thayela klama=mAnasaduHkhAnubaMdhI prayAsa, kheda che tema batAvyuM, ane te kheda karatAM udvega judo che, te batAvavA mATe kahyuM ke pUrvamAM koI pravRtti karela na hoya, tethI apravRtti hovAne kAraNe azrAMta hoya=thAkelo na hoya tevI azrAMta vyaktino sadanuSThAnamAM je klama= mAnasaduHkhAnubaMdhI yatna te uga che. udveganuM lakSaNa SoDazaka-143mAM kahyuM ke "STasAdhyatAjJAnananitamAnaca" AnAthI e prApta thAya ke koI vyakti pUrvanI pravRttithI thAkelI na hoya, Ama chatAM dharmAnuSThAna karatI vakhate te anuSThAnamAM je praNidhAna AzayapUrvaka yatna karavAno che te kaSTasAdhya che, tevuM jJAna thavAne kAraNe kriyA karavAmAM te vyaktine ALasa pedA thAya, tethI kriyA kare to paNa zAstravidhi anusAra samyak karavA mATe yatna karato nathI te uddega doSa che. khedadoSamAM ane uga doSamAM taphAvata : khedadoSa ane uga doSamAM bheda e che ke khedamAM pUrvanI pravRttine kAraNe vyakti zrAMta thayelI hovAthI uttara kriyAkALamAM vidhimAM samyagu yatna karato nathI, mAtra kriyA thAya che, ane udvegamAM pUrvanI kriyAthI zrama thayelo na hoya topaNa yogamArganI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 yogabhedadvAciMzikA/zloka-15 kriyA kaSTasAdhya lAge che ane te kaSTasAdhya kriyA karavAmAM utsAha nahi hovAthI udvegapUrvaka kriyA kare che. baMnemAM kriyA to kare che, paNa eka khedapUrvakanI che, bIjI udvegapUrvakanI che. ugadoSanuM phaLa ane tenA tyAgathI uttarottara dhyAnanI vRddhi : kaSTasAdhyatAnA jJAnathI thayela ALasane kAraNe anutsAhathI kriyA karavAnA kAraNe zAstravidhimAM anAdara thAya che, te yogadveSarUpa che, ane te anAdarathI= udvegathI, thatI kriyA rAjaveTha jevI che, ane tevI pravRtti karavAthI yogIkuLamAM janmanI prApti thatI nathI; kema ke anAdarapUrvaka karAyelI yoganI kriyAthI yogIkuLamAM janmano bAdha thAya che. tethI yogamArgamAM pravRtta vyaktie udvega doSanA parihArapUrvaka dhyAnamAM yatna karavo joIe, jethI pragaTa thayelo dhyAnayoga uttarottara vRddhivALo thAya che. 14l avataraNikA : krama prApta bhramadoSanuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka - bhramo'ntarviplavastatra na kRtAkRtavAsanA / tAM vinA yogakaraNaM prastutArthavirodhakRt / / 15 / / anvayArtha - zramoDarnArvavA=bhrama antaviplava che cittano viparyaya che tatra te hote chate=bhrama hote chate, tAtavAsanA na=kRta-akRta vAsanA nathI= anuSThAna karAyuM ke nathI karAyuM tenI vAsanA hotI nathI. to vinA tenA vagara kRtAkRtanI vAsanA vagara,copArivaM yoganuM kAraNa prastutArthavirodha prastuta arthanA virodha karanAra che=yoganA sevanathI prastuta evA yogasiddhirUpa arthane aniSpanna karanAra che. 1pA. zlokArca - bhrama cittano viparyaya che. bhrama hote chate anuSThAna karAyuM ke nathI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-15 karAyuM, tenI vAsanA hotI nathI. kRtAkRtanI vAsanA vagara yoganuM karaNa, yoganA sevanathI prastuta evA yogasiddhirUpa arthane aniSpanna karanAra che. II15aa. TIkA : / bhrama iti-bhramo'ntarviplavazcittaviparyaya:, zuktikAyAM rajatamidamitivadatasmistadgraha iti yAvat / tatra-tasmin sati, kRtAkRtavAsanA=idaM mayA kRtamidaM vA na kRtamityevaMrUpA vAsanA, na bhavati, vibhramadoSeNa satyasaMskAranAzAdviparItasaMskArotpAdAdvA, tAM kRtAkRtavAsanAM, vinA yogakaraNaM prastutArthasya-yogasiddhilakSaNasya, virodhakRt, saMskArarahitayogasya tAdRzayoga eva hetutvAditi bhAvaH / tadidamuktam - "bhrAntau vibhramayogAnna hi saMskAraH kRtetarAdigataH / / tamAve tAra" prAntavarodhdhaniZcha7 || (14/8 po.) 9 To TIkArya : zramoDarnArvektavaH ..... mArA bhrama anarviplava che=cittano viparyaya che. te bhramane spaSTa kare che - zaktimAM A rajata che enI jema mazina tagha=je vastu tevI nathI temAM teno bodha e bhrama che. rUti vAva-e pramANe ahIM sudhIno bhramano artha jANavo. te hote chate=bhramadoSa hote chate, kRta-akRtanI vAsanA nathI=A mArA vaDe karAyuM ane A mArA vaDe nathI karAyuM, evA svarUpavALI vAsanA nathI; kema ke vibhramadoSathI satya saMskArano nAza thAya che=pote kareluM hoya ane meM karyuM nathI, evo vibhrama thAya tyAre karAyelA anuSThAnanA saMskArano nAza thAya che, athavA viparIta saMskArano utpAda thAya che-pote na kareluM hoya chatAM karyuM che evA viparIta saMskAra utpanna thAya che. tenA vinA kRta-akRtanI vAsanA vinA, yoganuM karaNa yogasiddhirUpa prastuta arthano-yoganI pravRtti dvArA prastuta evI yogasiddhirUpa arthano, virodha karanAra che arthAt yogasiddhirUpa arthane aniSpanna karanAra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 yogabhedadvAciMzikA/zloka-15 che; kema ke saMskArarahita yoganuM tAdaza yogamAM ja hetupaNuM che=yogazuddhinuM kAraNa na bane tevI yoganI pravRttimAM ja hetupaNuM che. tavimuvattam - te=zlokamAM bhramadoSanuM svarUpa kahyuM ke, A vakSyamANa, SoDazaka-14, zloka-TamAM kahevAyuM che. prAnto ..... niZrtam" || bhrAMti hote chate=bhrAMti e cittadoSa hote chate, vibhramanA yogathI kRtetarAdigata kRta ane Itara-akRtagata, saMskAra paDatA nathI ja arthAt A karAyuM che ke nathI karAyuM evA saMskAra paDatA nathI ja. tenA abhAvamAM kRtetarAdigata saMskAranA abhAvamAM, tenuM karaNa=prastuta yoganuM karaNa, prakrAMtanuM virodhI evuM aniSTa phaLa che yoganI kriyAthI prakrAMta evI jIvapariNatirUpa yoga, tenuM virodhI evuM aniSTa phaLa cheHniSphaLa che. II1paNA tetaravita: ahIM kATi zabdathI A mArA vaDe uccArAyuM ke nathI uccArAyuM enuM grahaNa karavuM. bhAvArtha :(3) bhramadoSanuM svarUpa : sadanuSThAnakALamAM ke dhyAnayogakALamAM je padArthanuM ciMtana cAlatuM hoya te padArthaviSayaka bhramadoSa vartato hoya to, A vacana mArA vaDe bolAyuM ke A vacana mArA vaDe nathI bolAyuM, e prakAranI vAsanA thatI nathI, tethI uttaramAM potAne viparyaya thAya che=pote karyuM hoya ke uccAraNa karyuM hoya chatAM meM nathI karyuM ke nathI uccAryuM, evI buddhi thAya che. jema - chIpamAM koIne rajatanI buddhi thAya, tema pote sevela anuSThAnanA viSayamAM bhrama varte che. jema - koI caityavaMdananI kriyA karatA hoya tyAre namuM Na' Adi sUtronA dareka pada pote bolela che, tevI smRti uttaramAM na thaI zake to, phakta sUtra bolavAno prAraMbha karyo mATe sUtra bolAyuM che, tevI kalpanA thaI zake. tethI je pado bolatAM uttaramAM smaraNa thaI zake tevA saMskAro na paDe to te bhramadoSa kahevAya. A bhramadoSapUrvaka karAyelI kriyAthI anuSThAna vaDe sAdhya evA anuSThAnanA saMskAro AtmAmAM paDatA nathI. tethI yoganI kriyAthI yoganI siddhirUpa phaLa maLatuM nathI. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 yogabhedadvAciMzikA/zloka-17 bhramadoSanuM phaLa ane tenA tyAgathI uttarottara dhyAnanI vRddhi :dareka sUtra cokkasa lakSyanuM praNidhAna karIne bolavAnuM hoya che ane te lakSyane abhimukha te sUtranA arthothI bhAvo karavAnA che, ane te sUtrathI apekSita bhAvo pragaTa thatA hoya to krame karIne te anuSThAna yogasiddhinuM kAraNa bane; paraMtu je anuSThAna "sevana karAyuM che ke nathI karAyuM" tevuM smaraNa uttarakALamAM karAvavA mATe samartha nathI te anuSThAnanA sevanathI kRta-akRtanI vAsanA thatI nathI, ane je anuSThAnanA sevanathI kRta-akRtanI vAsanA paDatI na hoya te anuSThAna AtmAmAM yoganI niSpatti karIne pUrNa yoganuM kAraNa banI zake nahi. mATe saMskArarahita evI yoganI kriyAthI yogasiddhinuM kAraNa na bane tevA yoganI niSpatti thAya che, paraMtu te anuSThAna ISTaphaLanuM sAdhaka banatuM nathI. mATe bhramadoSanA varjanapUrvaka dhyAnamAM yatna karavAthI pragaTa thayelo dhyAnayoga uttarottara vRddhivALo bane che. II1paNA avataraNikA : krama prApta utthAtadoSanuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka - prazAntavAhitAbhAva utthAnaM karaNaM tataH / tyAgAnurUpamatyAgaM nirvedAdatathodayam / / 16 / / anvayArtha: prazAntaryAditamava utthAnaM prazAMtavAhitAno abhAva utthAna che tad = tenAthI-utthAnadoSathI, rAM-karaNa-yoganuM karaNa, nirvavAditathIdA=nirvedane kAraNe atathAudayavALo cInupam tyAre tyAgane anurUpa atyAga che. 16. zlokArtha: prazAMtavAhitAno abhAva utthAna che. utthAnadoSathI yoganuM karaNa nirvedane kAraNe atathA udayavALo tyAgane anurUpa atyAga che. [1 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 yogabhedadvAciMzikA/zloka-16 TIkA : prazAnteti-prazAntavAhitAyA: prazamaikavRttisantAnasya, abhAvo manaHprabhRtInAmudrakAnmadAvaSTabdhapuruSavadutthAnamucyate, tata: karaNaM yogasya tyAgAnurUpaM= parihArocitaM prazAntavAhitA'bhAvadoSAt, atyAgaM na vidyate tyAgo yasya tattathA, kathaJcidupAdeyatvAt, nirvedAdekavRttibhaGgalakSaNAt khedAt, na vidyate tathA yogakaraNocitatvena udayo bhAvikAlavipAko yatra tattathA / taduktam - "utthAne nirvedAtkaraNamakaraNodayaM sadaivAsya / atyAre tyAM vitatig samaye pi matam" (14/7 po.) 9ddA TIkArya : prazAntavAhitAyA...toSAta, madathI avaSTabdha=madonmatta, puruSanI jema, mana vagerenA udrakane kAraNe, prazAMtavAhitAno prazamaekavRttisaMtAnano, abhAva utthAna kahevAya che. prazAMtavAhitAnA abhAvarUpa doSane kAraNe tenAthI-utthAna doSathI, karaNa=thoganuM karaNa, tyAgane anurUpa-parihArane ucita, che. vaLI te yoganuM karaNa kevuM che ? te spaSTa kare che - hatyA ... upadethaOAt, kAMIka upAdeya hovAne kAraNe atyAga che=atyAgavALuM che. 'satyA'no samAsa batAve che - tyAga vidyamAna nathI jene te, tevuM che=atyAgavALuM che. vaLI utthAnadoSapUrvakanuM karaNa kevA bhAviphaLavALuM che? te spaSTa kare che - nirvekA .... tattathA / nirvedane kAraNe-anuSThAnakALamAM eka vRttinA arthAt anuSThAnathI niSpAgha evA lakSamAM cittanI eka vRttinA, bhaMgasvarUpa khedane kAraNe, atathA udayavALuM che. latathIyam' no samAsa batAve che - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 yogabhedaDhAtrizikA/bloka-16 te prakAre yogakaraNanA ucitapaNA vaDe bhAvikALavipAkavALo udaya vidyamAna nathI jemAM te, tevuM che-atathAudayavALuM che. taluvattam - te=zlokamAM utthAnadoSanuM lakSaNa kahyuM te, voDazaka-14, zloka-7mAM kahevAyuM che. "sthAne ..... matam" | utthAnadoSa hote chate nirvedathI AnuM karaNa yoganuM karaNa, sadA ja akaraNa udayavALuM che=bhAvikALane AzrayIne akaraNa udayavALuM che. vaLI A utthAnadoSathI yoganuM karaNa, atyAga tyAga ucita svasamayamAM paNa kahevAyuM che. 16 bhAvArtha - (4) utthAnadoSanuM svarUpa : dhyAnanI pravRttimAM samyagu yatna thaI zake tevuM prazamapariNAmavALuM citta hoya to dhyAnanI pravRttithI jIva vizeSa prakAranA samabhAvanA pariNAmane niSpanna karI zake; paraMtu cittamAM prazAMtavAhitAno pariNAma na hoya to, dhyAnane anukULa mAnasika, vAcika ane kAyika kriyA karavAmAM Ave topaNa, te kriyA utthAnadoSavALI che. prazamaekavRttisaMtAnano abhAva e utthAnadoSa che ema kahyuM. AnAthI e prApta thAya ke jIva jyAre dhyAnAdi anuSThAnamAM yatna kare te vakhate mana ane Indriyo utsukatAvALI hoya to udraka avasthAvALI che, paraMtu zAMta thayelI nathI. tethI madathI avaSTabdha=madathI akkaDa, puruSanI jema, mana ane Indriyo yathAtathA javAne abhimukha pariNAmavALI che. Ama chatAM yatnapUrvaka manane lakSya tarapha pravartAvavAmAM Ave to IndriyonuM ke mananuM yathAtathA gamana na thAya, topaNa citta zAMta pariNAmavALuM nahi hovAthI, te dhyAnapravRtti utthAnadoSavALI bane. vaLI jemanuM citta prazamaekavRttisaMtAnavALuM hoya=prazamapariNAmavALuM hoya, ane kriyA dvArA adhika adhika prazama tarapha jAya tevuM hoya, tyAre te anuSThAna ke yoganuM kAraNa prazAMtavAhitAvALuM bane che. tethI te dhyAna ucita phaLanI prAptinuM kAraNa bane che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para yogabhedadvAciMzikA/zloka-16 utthAnadoSathI karAtA anuSThAnanuM phaLa ane svarUpa : utthAnadoSathI karAyela anuSThAna tyAgane anurUpa che=parihArane ucita che; kema ke anuSThAnanI samyagU niSpatti karavA mATe je prazAMtavAhitA joIe te nathI. tethI te anuSThAna phaLaniSpattinuM kAraNa banatuM na hovAthI phaLanA arthI mATe kartavya nathI; paraMtu samyagu anuSThAnanI niSpattine anukULa prazAMtavAhitAvALuM citta banAvavuM te ucita che. Ama chatAM je jIva prazAMtavAhitAvALA cittane niSpanna karI zakato nathI, ane utthAnadoSathI yukta evuM sadanuSThAna kare che, tenAthI kAMIka zubha bhAvo thAya che. te apekSAe te anuSThAna kAMIka upAdeya che, tethI atyAgavALuM che, arthAt te anuSThAnanA sevanathI kAMIka Atmahita thAya che, tethI atyAgavALuM che, ema kahela che. utthAnadoSathI sevAyelA anuSThAnanuM phaLa ane utthAnadoSanA tyAgathI uttarottara dhyAnanI vRddhi : anuSThAnanA sevanakALamAM utthAnadoSa hovAne kAraNe citta te anuSThAnathI upazAMta bhAvano svAda laI zake tevuM nathI, tethI te anuSThAnanuM sevana nirvedathI= khedathI, thAya che arthAt te anuSThAnanuM eka aMga bhaMgavALuM che=citta upazAMtabhAvavALuM nahi hovAne kAraNe te anuSThAnakRta kAyAno zrama prApta thAya che, ane te rUpa khedapUrvaka te anuSThAnanuM sevana hovAne kAraNe yogakaraNanA ucitapaNA vaDe bhAvikALano udaya te anuSThAnathI thato nathI=vartamAnamAM karAyeluM anuSThAna bhAvimAM ucita anuSThAnane utpanna karavAnuM kAraNa banatuM nathI, paraMtu jema vartamAnamAM utthAnadoSathI dUSita anuSThAna thAya che, tema bhAvimAM paNa tevA prakAranI kSativALuM anuSThAna thaze. tethI te anuSThAna uttarottara vRddhi pAmIne ISTaphaLanI prAptinuM kAraNa banatuM nathI; paraMtu utthAnadoSanA varjanapUrvaka anuSThAnamAM ke dhyAnamAM yatna karavAthI pragaTa thayelo dhyAnayoga vRddhivALo bane che. avakA avataraNikA:krama prApta kSepadoSanuM svarUpa graMthakArazrI kahe che - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 yogabhedadvAciMzikA/zloka-17 zloka : kSepo'ntarA'ntarA'nyatra cittanyAso'phalAvahaH / zAlerapi phalaM no yad dRSTamutkhanane'sakRt / / 17 / / anvayArthaH santAntarA=yogakaraNakALanA ja vacce vacce tra=adhikRta kriyAthI bIje vicAro cittano vyAsa nIvaha. kSetraphaLano ajanaka kSepa doSa che je kAraNathI zAntirapi zAlitA paNa=DAMgaranA paNa kesa vAraMvAra pavanane utpAdanamAM=ukhADavAmAM phakta no phaLa jovAtuM nathI. 1 zlokArca - yogakaraNakALanA ja vacce vacce adhikRta kriyAthI bIje cittano nyAsa phaLano ajanaka kSepadoSa che, je kAraNathI DAMgaranA paNa vAraMvAra ukhADavAmAM phaLa jovAtuM nathI. ll1LA TIkA : kSepa iti-antarA'ntarA yogakaraNakAlasyaiva anyatra-adhikRtAnyakarmaNi, cittanyAsaH kSepaH sa cAphalAvahaH phalAjanakaH, ya-yasmAt, zAlerapi, vrIherapi asakRd-vAraMvAraM, utkhanane-utpATane, phalaM na dRSTaM, asakRdutpATanena zAleriva kSepeNa yogasya phalajananazaktinAzAnna tataH phalamiti bhAvaH / taduktam - "kSepe'pi cAprabandhAdiSTaphalasamRddhaye na jAttat / / nAsaRtuATenataH zAnirapi viha: pula:" || (14/6 po.) 99ii TIkArya : uttarottarI ....... na dRSTa, yogakaraNakALanA ja vacce vacce anyatra adhikRta kriyAthI bIje, cittano vyAsa e kSepa che ane te aphalAvahaaphaLano ajanaka che, je kAraNathI zAlinA paNa=vrIhinA paNa arthAt DAMgaranA paNa, asakRvAraMvAra, ukhananamAMsutpAdanamAMsukheDavAmAM, phaLa jovAyuM nathI. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 yogabhedadvAciMzikA/zloka-17 ahIM yoganI pravRttine aphalAvaha na kahetAM kSepadoSane aphalAvaha kema kahyo ? ethI graMthakArazrI kahe che - ut..... rUti mAva: | asakRvAraMvAra utpAdanathI=ukheDavAthI, zAlinI jema kSepathI yoganI phaLajatatazaktino nAza hovAne kAraNe phaLane utpanna karanArI zaktino nAza hovAne kAraNe, tenAthI tevA yogathI, phaLa nathI, e pramANe bhAva che. teDuttam - te=zlokamAM kSepadoSanuM svarUpa kahyuM te, SoDazaka-14, zloka6mAM kahevAyuM che. kSepeDa i..... puMsa:" || ane kSepa hote chate paNa aprabaMdha hovAthIcittanuM zithilamULapaNuM hovAthI, AyoganuM karaNa, ISTaphaLanI niSpatti mATe nathI. vAraMvAra utpAdanathI=ukheDavAthI, zAli paNa=DAMgara paNa, puruSane phalAvaha thatA nathI phaLane ApanAra thatA nathI. ll17thA bhAvArtha :(5) padoSanuM svarUpa - dhyAnarUpa yoganA bhedanI niSpatti mATe kSepadoSa vijJabhUta che ane kSepadoSanA parihArathI pragaTa thayeluM dhyAna samatAnI prAptinuM kAraNa bane che. koI yogI sudaDha yatnapUrvaka dhyAnayogamAM prayatna karatA hoya, Ama chatAM kyAreka yogakaraNakALanA ja vacce vacce citta bIje jAya to te kSepadoSa che, ane te kSepadoSane kAraNe te dhyAnanI kriyA ISTaphaLanI janaka banatI nathI; kema ke dhyAnamAM sudaDha yatna hoya to ja rAgAdinA pratipakSa bhAvonI niSpatti dvArA te dhyAna samatAnI vRddhi kare che; vaLI kSepadoSane kAraNe dhyAnamAM karAtA yatnakALamAM cittanI pravRtti zithilamULavALI bane che, tethI zithila banelI te dhyAnanI pravRtti ISTaphaLane utpanna karatI nathI. ahIM kSepadoSane kAraNe dhyAnanI kriyA phaLa ajanaka che, Ama chatAM kSepadoSane phaLa ajanaka kahyo te upacArathI kahela che. temAM dRSTAMta batAve che - jema jamInamAM zAlikaDAMgara, vAvela hoya ane te zAli vAvyA pachI thoDI mATI AdithI sahita te bIjane anyatra sthApana karavAmAM Ave ane A rIte Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-18 papa vAraMvAra sthAnAMtara karavAmAM Ave, to te bIjathI zAlinuM phaLa kadAca thAya topaNa jevuM zAlinuM vRkSa thavuM joIe tevuM samRddha thatuM nathI, ane kvacit vAraMvAra anyatra sthApanane kAraNe bIjanI phaLa utpanna karavAnI zaktino nAza thaI jAya to phaLa paNa thAya nahi. tema #padoSane kAraNe paNa dhyAnanI kriyAthI phaLaprApti thatI nathI. kSepadoSanuM phaLa ane tenA tyAgathI uttarottara dhyAnanI vRddhi : kSepadoSane kAraNe dhyAnanI pravRtti zithilamULavALI thAya che. ekAda vakhata kSepadoSane kAraNe dhyAnanA sevanathI cittanI zAMtatArUpa phaLa thAya topaNa kSepadoSa vagaranA dhyAna jevuM phaLa thAya nahi. vaLI jemanuM citta vAraMvAra viSayAMtaramAM jaIne anuSThAnamAM joDAtuM hoya to te anuSThAna ISTaphaLa mATe asamartha bane. tethI te dhyAnathI samabhAvanI niSpattirUpa je phaLa prApta thavAnuM hatuM te samyagU thAya nahi. tethI #padoSanA varjanapUrvaka anuSThAna ke dhyAnamAM yatna karavAthI pragaTa thayelo dhyAnayoga vRddhivALo bane che.ll17nA avataraNikA - krama prApta AsaMgadoSanuM svarUpa kahe che - zloka - AsaGgaH syAdabhiSvaGgastatrAsaGgakriyaiva na / tato'yaM hanta tanmAtraguNasthAnasthitipradaH / / 18 / / anvayArtha: mAsa =AsaMga maM: cA-abhiLaMga che tatra te hote chate= AsaMga doSa hote chate, sacaiiva na-asaMga kriyA ja nathI. tataetethI usaye=A=AsaMga,tanAtrAsthAnesthitipdvaH=AtmAtraguNasthAnamAM sthiti prada che arthAt adhikRtaguNasthAnamAtramAM sthitiprada che. ll18 zlokArca - AsaMga abhivaMga che. AsaMga hote chate asaMga kiyA ja nathI. AsaMga adhikRta guNasthAnamAtramAM sthitiprada che. II18II Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 yogabhedadvAciMzikA/zloka-18 TIkA : AsaGga iti-AsaGgo'bhiSvaGga: syAt idameva sundaramanuSThAnamityevaM niyatAbhinivezarUpaH, tatra-tasmin sati, asaGgakriyaivAbhiSvaGgAbhAvavatyanavaratapravRttireva na bhavati, tato'yam-AsaGgo, hanta tanmAtraguNasthAne adhikRtaguNasthAnamAtre, sthitipradaH, na tu mohonmUlanadvAreNa kevalajJAnotpattaye prabhavatItyAsaGgAdapi tattvato'phalamevAnuSThAnaM / tadAha - "AsaGge'pyavidhAnAdasaGgazaktyucitamityaphalametat / mavatI 27muastavyasa thataH gharama" | (SoDaza-14/11) T18|| TIkArca - kAso ..... ne mati, "A ja suMdara anuSThAna che' e prakAre niyatamAM= niyata pravRttimAM, abhinivezarUpa AsaMga abhiLaMga che. te hote chate=AsaMga hote chate asaMga kriyA ja abhiLaMganA abhAvavALI anavarata pravRtti ja, thatI nathI. tato ....sanuSThAnam ! tethI A AsaMga, tatmAtraguNasthAnamAM adhikRta guNasthAnamAtramAM sthitiprada che, paraMtu mohanA umUlana dvArA kevalajJAnanI utpatti mATe samartha nathI. ethI AsaMgathI paNa anuSThAna tattvathI aphaLa ja che. tavAda - tene kahe che=zlokamAM AsaMganuM svarUpa kahyuM. tene SoDazaka-14, zloka-11mAM kahe che - "mAsI .... parama"" | AsaMgamAM paNa avidhAna hovAthI te prakAre karavAnuM zAstramAM avidhAna hovAthI, asaMgazaktine ucita che-asaMgazaktine ucita sadanuSThAna che, ethI AraAsaMgadoSavALuM anuSThAna, aphaLa che. je kAraNathI te paNa zAstroktapaNAthI prasiddha anuSThAna paNa arthAt zAstramAM kahevAyela prasiddha anuSThAna paNa, abhiLaMga rahita 3a =atizayathI, parama=pradhAna, ISTaphaLane ApanAruM thAya che. 18 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 yogabhedadvAciMzikA/bloka-18 bhAvArtha - (6) AsaMgadoSanuM svarUpa - "A ja anuSThAna suMdara che," A prakArano niyata anuSThAnaviSayaka abhiniveza e AsaMgadoSa che. A AsaMgadoSane kAraNe asaMgabhAva tarapha javAnI kriyA thatI nathI. vastutaH bhagavAne batAvela dareka anuSThAna kramasara uttara uttaranI bhUmikAne saMpanna karIne asaMgabhAva tarapha javA mATe che. chatAM koI yogInA anuSThAnamAM anya sarva doSono parihAra hoya ane AsaMgadoSa hoya to te anuSThAnathI uparanA anuSThAna tarapha javA mATe citta pravRtta thatuM nathI. tethI te anuSThAna mohanA umUlana dvArA kevalajJAnanI prAptinuM kAraNa banatuM nathI, mATe paramArthathI aphaLa che=sevAtuM evuM paNa te anuSThAna nirvANarUpa phaLamAM paryavasAna pAmatuM nathI, tethI aphaLa che. sAmAnya rIte anuSThAna sevanArane uttara uttaranA anuSThAna pratye javAnuM valaNa hoya to sevAyeluM anuSThAna samyagu niSpanna thayA pachI uttaranA anuSThAna pratyeno yatna zarU thAya, ane te rIte uttara uttaranA anuSThAnanI niSpatti dvArA jIva asaMgaanuSThAnane pAme ane aMte kevalajJAnane pAme che. AsaMgadoSanuM phaLa ane tenA tyAgathI uttarottara dhyAnanI vRddhi : keTalAka ArAdhaka jIvo mokSanA arthI hoya, mokSa mATe anuSThAna sevatA hoya, tethI Aloka ke paralokanI koI AzaMsA na hoya te rIte dezavirati AdinuM koIka niyata anuSThAna vidhipUrvaka sevatA hoya, Ama chatAM te anuSThAnanI niSpatti karIne uttaranA anuSThAnamAM javA pratyenuM valaNa na hoya, paraMtu te anuSThAnathI thatA bhAvo pratye citta AsaMgadoSavALuM hoya, to te anuSThAna mohanA unmelana dvArA kevalajJAnanI prAptinuM kAraNa bane nahi. mATe dhyAnathI samatAnI vRddhinA arthIe AsaMgadoSanA parihArapUrvaka dhyAnamAM yatna karavo joIe, jethI uttara uttaranA dhyAnanI vRddhi dvArA asaMgabhAvanI prApti thAya ane tenA aMtima phaLarUpe kevalajJAnanI prApti thAya.I18II Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa8 yogabhedadvAciMzikA/zloka-19 savatarazis: krama prApta atyamud doSanuM svarUpa batAve che - zTos: vihite'vihite vArthe'nyatra mutprakRtAtkila / iSTe'rthe'GgAravRSTyAbhAtyanAdaravidhAnataH / / 19 / / manvayArtha :prakRtAt prastuta yiAthI anyatra-vihite'vihite vArthe savya sevA vista savihita arthamA mut-prIti iSTe'rthe=STa arthamai=prItinA viSayabhUta 6STa samAM, aGgAravRSTyAbhA- rAnI vRSTi cha; atyanAdaravidhAnataH bha ke ati anAdaranuM vidhAna=sevana, che. 19 lokArtha : prastuta kriyAthI bIjA vihita ke avihita arthamAM prIti, prItinA viSayabhUta ISTa arthamAM aMgArAnI vRSTi jevuM che, kema ke ati anAdaranuM vidhAna che. I19ll s: vihita iti-prakRtAt prastutAt, karmaNo'nyatra vihite'vihite vA'rthe mut prItiH, iSTe'rthe'GgAravRSTyAbhA atyanAdarasya gADhAbahumAnasya, vidhAnato'vasarocitarAgAbhAvarAgaviSayAnavasarAbhyAM pratipakSarAgAcca, yathA caityavandanasvAdhyAyakaraNAdiSu pratiniyatakAlaviSayeSu, zrutAnurAgAdanyA''saktacittatayA vA caityavandanAdyanAdriyamANasya / taduktam - "anyamudi tatra rAgAttadanAdaratA'rthato mahA'pAyA / sarvAnarthanimittaM mudviSayAGgAravRSTyAbhA" / / (14/9 SoDa.) / / 19 / / TImArtha :prakRtAt ..... anAdriyamANasya / pravRtathI prastuta jiyAthI, jI vihita Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/zloka-19 59 ke avihita arthamAM mu=prIti, ISTa arthamAM=prItinA viSayabhUta ISTa arthamAM, aMgArAnI vRSTi jevuM che; kema ke ati anAdaranuM=gADha abahumAnanuM, vidhAna=sevana, che. ahIM prazna thAya ke pote je anuSThAna seve che tyAM gADha anAdaratA che, tethI te anuSThAnano vinAza thavo joIe, paraMtu prItinA viSayabhUta anya anuSThAnano vinAza kema thAya che ? tethI graMthakArazrI bIjo hetu kahe che avasarocita rAgano abhAva ane rAganA viSayanA anavasarathI pratipakSano rAga che. jema - pratiniyatakALaviSayavALA caityavaMdana-svAdhyAyakaraNAdimAM zrutanA anurAgathI athavA anyaAsaktacittapaNAthI, caityavaMdanAdi anAdriyamANanI=caityavaMdanAdino Adara nahi karanAranI, arthAt zrutanA anurAgathI caityavaMdanano Adara nahi karanAranI ane anyaAsaktacittapaNAthI svAdhyAyano Adara nahi karanAranI mu=prIti che, te ISTa arthamAM aMgArAtI vRSTi jevI che, ema anvaya che. tavruttam - te=zlokamAM anyamud doSanuM svarUpa kahyuM te, SoDazaka-14, zloka-9mAM kahevAyuM che. "anyamudi jhAravRtcAmAM" || anyamud doSa hote chate tyAM=anya anuSThAnamAM, rAga hovAne kAraNe taanAdaratA=sevAtA anuSThAnanuM anAdarapaNuM, arthathI mahAanarthavALuM, sarva anarthonuM nimitta ane muddA viSayamAM=sevAtA anuSThAnathI anya evA prItinA viSayabhUta anuSThAnamAM, aMgArAnI vRSTi jevuM che. / / 19 / / bhAvArtha: (7) anyamud doSanuM svarUpa : dhyAnamAM yatna karanArA yogIne, anyamudra=anya anuSThAnamAM prIti=rAga, nAmanA doSanA parihArapUrvaka, yatna karavAno che. anyamud eTale pote je anuSThAna seve che, tenA karatAM vihita ke avihita evA anya arthamAM=anya anuSThAnamAM prIti, te anyamud che. AvI anya arthamAM prIti, prItinA viSayabhUta ISTa arthamAM, aMgArAnI vRSTi jevI che; kema ke je anuSThAna pote seve che tenA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 yogabhedadvAciMzikA/zloka-19 pratye gADha anAdara varte che. vaLI je anuSThAna pote seve che, tenAthI pratipakSa evA anuSThAna pratye prIti=rAga avasarocita rAganA abhAvavALo ane rAganA viSayanA anavasaravALo che, mATe anucita che. tethI anucita evI te prIti=rAga, uttama evA paNa anya anuSThAnanA vinAzanuM kAraNa che. Azaya e che ke je sAdhaka je prakAranI yogyatAne dharAve te prakAranI yogyatAne anurUpa ucita anuSThAna karavAnuM zAstramAM vidhAna che. potAnI yogyatAne anurUpa ucita sarva anuSThAnomAM rAga rAkhIne te te ucita anuSThAno te te kALe sevavAnAM che. vaLI je kALe je anuSThAna ucita hoya te kALe te anuSThAna sevatAM temAM karavAnA abhilASarUpa rAgane pravartAvavAmAM Ave to te rAga te anuSThAnane samyagu niSpanna karIne nirjarAnuM kAraNa bane. vaLI anya kALe anya anuSThAna ucita hoya to te anya kALe te anuSThAna sevatAM temAM karavAnA abhilASarUpa rAga rAkhIne te anuSThAna sevavAmAM Ave to nirjarA thAya. paraMtu ucita kALe sevAtA anuSThAnane choDIne anya anuSThAnasevananA abhilASarUpa prIti=rAga, varte to te sevAtA ucita anuSThAna pratye gADha anAdaratA prApta thAya. tethI sevAtA anuSThAnamAM gADha anAdaratA prItinA viSayabhUta anya anuSThAnanA vinAzanuM kAraNa bane che. ahIM prazna thAya ke pote je anuSThAna seve che tyAM gADha anAdaratA che, tethI te anuSThAnano vinAza thavo joIe, paraMtu prItinA viSayabhUta anya anuSThAnano vinAza kema thAya che ? tethI graMthakArazrI bIjo hetu kahe che -- avasarocita rAganA abhAva ane rAganA viSayanA anavasarathI pratipakSano rAga che mATe prItiviSayaka anya anuSThAnano vinAza thAya che. jema - pratiniyatakALe caityavaMdana karavAnuM che. Ama chatAM caityavaMdana karatI vakhate paNa zrutanA rAganA kAraNe yathAtathA caityavaMdana karIne zruta bhaNavA yatna karavAmAM Ave to te caityavaMdananA anuSThAnamAM avasara ucita rAgano abhAva che, ane anavasarathI pratipakSa evA zruta pratyeno rAga che. tethI anucita evo te rAga uttama evA zrutanA vinAzanuM kAraNa bane che arthAt pUrve pote zrutanA anurAgathI mRtanuM sevana karela ane te ucita kALe sevana kareluM hovAthI ucita Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 61 yogabhedAviMzikA/zloka-20 pravRtti karavAnA AtmAmAM je uttama saMskAro paDela teno vinAza karanAra evo zrata pratyeno anucita anurAga caityavaMdanakALamAM varte che. je prItinA viSayabhUta evA zrutanA viSayamAM aMgAranI vRSTi kare che, kema ke anucita evA rAganA sevanano adhyavasAya anucita pravRtti karavAnA saMskAra pADe che, mATe anyamudra doSanA varjanapUrvaka anuSThAnamAM ke dhyAnamAM yatna karavAthI pragaTa thayelo dhyAnayoga vRddhivALo bane che. 19 avataraNikA - krama prApta yuga doSanuM svarUpa graMthakArazrI kahe che - zloka - ruji samyaganuSThAnocchedAdvandhyaphalaM hi tat / etAn doSAn vinA dhyAnaM zAntodAttasya taddhitam / / 20 / / anvayArthaH niroga doSa hote chate sacanuSTAnojhevA=samyam anuSThAnano uccheda thavAthI ta-te sevAnuM anuSThAna, vaccatta di=vaMdhyaphaLavALuM ja che. ta-te kAraNathI dhyAnamAM khedAdi doSo che te kAraNathI, chatAna hovAnuM vinA A doSo vagara=zloka-12 thI 20 sudhI batAvyA e doSo vagara, zAntikArI zAMta ane udAtta AzayavALAnuM dhyAna dhyAna hitama=hitara kuzalAnubaMdhi che. 20 zlokArca - roga doSa hote chate samyam anuSThAnano uccheda thavAthI sevAtuM anuSThAna vaMdhyaphaLavALuM ja che. te kAraNathI-dhyAnamAM khedAdi doSo che te kAraNathI, A doSo vagara zAMta ane udAtta AzayavALAnuM dhyAna kuzalAnubaMdhi che. [20] TIkA - rujIti-ruji pIDArUpAyAM bhaGgarUpAyAM vA satyAM samyaganuSThAnocchedAt= Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 yogabhedadvAciMzikA/bloka-20 sadanuSThAnasAmAnyavilayAt, vandhyaphalaM moghaprayojanaM, hi tadanuSThAnaM balAtkAreNa kriyamANam / taduktam - "ruji nijajAtyucchedAtkaraNamapi hi neSTasiddhaye niyamAt / cetyananuSThAna tenetadvayyanameva" | (14/10 po.) tat-tasmAdetAn doSAn vinA zAntodAttasya-krodhAdivikArarahitodArAzayasya, yojano dhyAna dataMtrazatAnunthi tAravI TIkArca - na .... vimAnam ! pIDArUpatrazAstravidhithI kAMIka skUlanArUpa, athavA bhaMgarUpa zAstranirapekSa evA bhaMgarUpa, roga doSa hote chate samyaguM anuSThAnano uccheda thavAthI=sadanuSThAna sAmAnyano vilaya thavAthI=sevAtA anuSThAnamAM sadanuSThAtatvajAtino vilaya thavAthI, baLAtkArathI karAtuM zAstranI preraNA vagara svamati pramANe karAtuM, te anuSThAna vaMdhyaphaLavALuM ja che mogha arthAt niSphaLa prayojanavALuM ja che. tatvavatta--te roga doSa hote chate anuSThAna vaMdhyaphaLavALuM che te, SoDazaka14, zloka-10mAM kahevAyuM che - na ..... vaNyanameva" || roga doSa hote chate nija jAtino uccheda hovAthI= anuSThAnamAM sadanuSThAnavajAtino uccheda hovAthI, AnuM karaNa paNa= anuSThAnanuM karaNa paNa, niyamathI ISTa siddhi mATe nathI, ethI anuSThAna che=anuSThAnanuM abhimata phaLa nahi maLatuM hovAthI abhimata phaLanuM sAdhaka te anuSThAna nathI, e apekSAe anuSThAna che. te kAraNathI=A anuSThAnanuM kAraNa, vaMdhyaphaLavALuM ja che. tat ..... zanInuvanthi che te kAraNathI-dhyAnamAM khedAdi doSo che te kAraNathI, A doSo vagara bloka-12 thI 20mAM batAvyA e doSo vagara, zAta-udAtta-krodhAdi vikArarahita udAra AzayavALA yogInuM dhyAna hita che kuzalAnubaMdhi che. 201. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/bloka-20 bhAvArtha: (8) ruN doSanuM svarUpa : je anuSThAna zAstramAM je rIte ka2vAnuM vidhAna karyuM che te rIte te anuSThAna sevavAmAM Ave to te anuSThAnanuM upazamabhAvarUpa phaLa maLe che. tema prastuta dhyAnayoganA adhikArane sAme rAkhIne vicArIe to dhyAnanA sevanathI samatAnI prApti thAya che; paraMtu te dhyAnanuM anuSThAna kheda-udvegAdi doSovALuM hoya to jema samyag phaLanI niSpattinuM kAraNa nathI, tema khedAdi anya doSovALuM na hoya, chatAM rugu doSane kAraNe zAstrathI niyaMtrita mana-vacana ane kAyAnA yogo pravRtta na thaI zakatA hoya, to te dhyAnayogathI paNa apekSita evo samabhAvano pariNAma pragaTa thato nathI. tethI te dhyAnayoganuM anuSThAna zAstranI vidhithI truTivALuM hovAthI pIDArUpa bane che, ane baLavAna rugu doSane kAraNe zAstravidhinA koI aMzo te dhyAnayogamAM na hoya to te anuSThAna bhaMgarUpa bane che. 63 vaLI A baMne prakAranA rugu doSavALA anuSThAnamAM sadanuSThAnatvarUpa sAmAnya jAtino vilaya thAya che arthAt pIDArUpa hoya to te anuSThAna kAMIka zAstravacanAnusAra hovA chatAM amRtaanuSThAnarUpa nathI, tethI anuSThAnamAM rahela amRtaanuSThAnatvarUpa sAmAnya jAtino abhAva che, tethI te anuSThAna vaMdhyaphaLavALuM che=amRtaanuSThAna je phaLa sAdhe che te phaLa te anuSThAna sAdhatuM nathI, ane jo te anuSThAna zAstravidhithI sarvathA nirapekSa hoya to bhaMgarUpa te anuSThAna sarvathA niSphaLa che. A rIte zloka-12 thI 20 sudhI dhyAnanA doSo batAvyA. have te sarvanuM nigamana karatAM kahe che pUrvamAM zloka-12 thI 20 sudhI varNana karyuM, te sarva dhyAnanA doSo che. tethI krodhAdi vikAra vagaranA ane udAraAzayavALA yogIonuM pUrvamAM batAvyA te doSo vagaranuM dhyAna kuzalAnubaMdhi che. Azaya e che ke je yogInA cittamAM krodha, mAna, mAyA ane lobhanA vikAro vartatA nathI ane pote je bhUmikAmAM che tenAthI upara uparanI bhUmikAmAM javAnA AzayavALA che, tevA yogIo khedAdi doSonA parihArapUrvaka dhyAnamAM yatna kare, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u4 yogabhedaddhAtrizikA/bloka-21 to te dhyAna kuzaLa evI hitanI paraMparAnuM kAraNa bane che; ane je yogIo uparokta doSonA parivAra mATe yatna karatA nathI, tevA yogIo dhyAnanA phaLanA arthI hovA chatAM kuzalAnubaMdhi dhyAna prApta karI zakatA nathI. vaLI jeonuM citta krodhAdi vikArovALuM che ane upara uparanI bhUmikAmAM javA mATe udAtta AzayavALuM nathI, evA yogIo dhyAnanA adhikArI nathI, mATe teo dhyAnamAM yatna kare topaNa samyagu dhyAnayogane prApta karI zakatA nathI. AnAthI e phalita thAya ke zAMta-udAtta evA yogI dhyAnanA adhikArI che ane adhikArI evA yogIo dhyAnamAM prApta thatA doSonA parihArapUrvaka yatna kare to teothI karAyeluM dhyAna kuzalAnubaMdhI bane che.ll20II avataraNikA - zloka-11mAM dhyAnanuM svarUpa batAvyuM ane zloka-12 thI 20mAM dhyAnamAM prApta thatA doSo batAvyA ane zloka-20nA uttarArdhamAM e batAvyuM ke dhyAnanA adhikArI evA zAMta-udAtta yogI dhyAnanA doSonA parihArapUrvaka dhyAna kare to te dhyAna kuzaLa anubaMdhavALuM thAya. have te rIte dhyAna sevanArane zuM phaLa prApta thAya che te graMthakArazrI batAve che - zloka : vazitA caiva sarvatra bhAvastaimityameva ca / anubandhavyavacchedazceti dhyAnaphalaM viduH / / 21 / / anvayArtha : ane sarvatra=sarva kAryamAM vasatA =vazitA ja=AtmAnI potAnI svAdhInatA ja, ane mAvartamatyameva-bhAvasaeNmitya ja=aMtaHkaraNanA pariNAmanuM nizcalapaNuM ja, ane anuvanthavyavacchedra=anubaMdhano vyavaccheda rUtipata A dhyAnautna vivuM =dhyAnanuM phaLa dhyAnanA jANanArAo kahe che. 21II zlokArca - ane sarvakAryamAM AtmAnI potAnI svAdhInatA ja ane aMtaHkaraNanA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 yogabhedadvAtriMzikA/bloka-21 pariNAmanuM nizcalapaNuM ja ane anubaMdhano vyavaccheda, A dhyAnanuM phaLa dhyAnanA jANanArAo kahe che. II21]I TIkAH zitati-sarvatra hArye, zitA jaiva-brAhmADa'yattataiva, mAvasya-antaHra1rimasya, svaimityameva va=nizvatatvameva, anuvanthavyavachevo=mavAntarASSrmbhkaannaamitressaaN ca karmaNAM vandhyabhAvakaraNaM ca iti = etad, dhyAnaphalaM vidurjAnate dhyAnaviH ||2|| TIkArya : sarvatra dhyAnavivaH / / sarvatra=sarva kAryamAM, vazitA japotAnA AtmA uparanuM potAnuM prabhutva ja, ane bhAvanuM=aMtaHkaraNanA pariNAmanuM, aumitya ja=nizcalapaNuM ja=bAhyanimittothI calAyamAna na thAya tevuM sthirapaNuM ja, ane anubaMdhano vyavaccheda=bhavAMtara AraMbhaka evAM mohanIyakarmono ane Itara-jJAnAvaraNIyAdi ghAtikarmonuM vaMdhyabhAvakaraNa kRti=taH e, dhyAnanuM phaLa, dhyAnanA phaLane jANanArAo kahe che. / / 21 / bhAvArtha: pUrvamAM varNana karAyelA dhyAnanA doSothI rahita evA dhyAnamAM zAMta-udAtta yogI=jenA kaSAyo ane Indriyo zAMta thayelA che evA ane ucca-uccatara bhUmikAmAM javA mATenA baddhacittavALA evA zAMta, udAtta yogI yatna kare to tenAthI traNa prakAranA phaLonI prApti thAya che. te A rIte - dhyAnanAM phaLo : (1) sarvatra vazitA :- zAMta-udAtta AzayavALA yogI dhyAnanA doSonA varjanapUrvaka dhyAnamAM yatna kare to potAnA AtmA upara potAnuM prabhutva vadhatuM jAya che. sAmAnya rIte jIvo upara karmanuM prabhutva hoya che, tethI karmathI ane IndriyonA vazathI jIvo sarva pravRtti kare che ane sukhanA arthI paNa jIvo duHkhanI paraMparAne prApta kare che. AnuM kAraNa, potAnA AtmA u52 jIvanuM potAnuM prabhutva nathI e che, ane tethI yogamArganI Adya bhUmikAmAM AvelA yogIo dharmAnuSThAna kare Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 yogabhedadvAciMzikA/zloka-21 che, chatAM potAnA uparanuM prabhutva tevuM pragaTa thayeluM nahi hovAthI sadanuSThAnamAM khulanAo pAme che; paraMtu je yogI dhyAnanA doSonA varjanapUrvaka dhyAnamAM sudaDha yatna kare che, te yogIonuM AtmA uparanuM prabhutva vadhatuM jAya che, tethI jyAM pote cittane sthApana kare tyAM nirAkuLa rIte citta pravartAvI zake che, ane potAnA uparanuM potAnuM prabhutva hovAthI viSama saMyogomAM paNa vyAkuLatAne prApta karatA nathI. (2) bhAvanuM oNmitya :- zAMta-udAtta AzayavALA yogI dhyAnanA doSonA varjanapUrvaka dhyAnamAM yatna kare to kramasara AtmA gupta-guptatara thAya che, ane te guptinA saMskAro AtmA upara daDha paDavAthI AtmA potAnA bhAvonI nizcaLatAne pAme che; kema ke AtmAno gupta svabhAva che ane dhyAnanA baLathI guptimAM vartato sudaDha yatna te prakAranA zairyane utpanna kare che ke jethI "samabhAvanA pariNAmathI potAnA AtmAnuM calana na thAya." evuM bhAvanaimitya=aMtaHkaraNanA pariNAmanI nizcaLatA, prApta thAya che. (3) anubaMdhano vyavaccheda- zAMta-udAtta AzayavALA yogI dhyAnanA doSonA varjanapUrvaka dhyAnamAM yatna kare to anubaMdhano vyavaccheda thAya che arthAt jIvamAM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya ema cAra prakAranAM ghAtakarmo vidyamAna che ane te ghAtikarmo anubaMdhazaktivALAM che. tethI mohanIyakarma mohanI dhArA calAve che, jJAnAvaraNIyakarma, ane darzanAvaraNIyakarma jIvamAM ajJAna pedA karAvIne ajJAnanI dhArA calAve che, ane aMtarAyakarma jIvane niHsattva banAve che; paraMtu jyAre yogI dhyAnamAM sudaDha yatna kare che tyAre mohanIya karmanA saMskAro atyaMta kSINa thaI jAya che. tethI bhavAMtara AraMbhaka evA mohanIyakarmano pravAha viccheda thAya che, jethI uttarottara moha hIna-hInatara thato jAya che. vaLI mohanIya sivAyanAM anya jJAnAvaraNIyAdi karmo paNa anubaMdhazakti vagaranAM thaI jAya che. tethI uttara uttaramAM jJAna vadhatuM jAya che ane mohane utpanna karAvanArA karmo ane jJAnAdinAM AvAraka karmo vaMdhyabhAvavALAM thAya che. vaLI aMtarAyakarma paNa anubaMdha zakti vagaranuM thAya che, tethI yogImAM sAttvikatA uttarottara vadhe che. jo yogIe dhyAnamAM yatna na karyo hota to A ghAtikarmo je uttara uttaramAM potAnI dhArA calAvavA samartha hatA te dhyAnanA yatnathI vaMdhyabhAvavALA thayA, te na thAta. tethI je yogIone dhyAna suabhyasta thAya che, teonA bhavAMtara AraMbhaka evA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u7 yogabhedadvAciMzikA/zloka-22 mohanIyarUpa ghAtakarma ane jJAnAvaraNAdirUpa anya ghAtika phaLa ApavA samartha thatAM nathI. tethI te yogImAM nirmohI avasthA, nirmaLa koTinuM jJAna ane nirmaLa koTinA sattvanI uttarottara vRddhi thayA kare che. sAdhaka yogImAM - mohanIyakarmanA vaMdhyabhAvane kAraNe nirmohI avasthAnI vRddhi thAya che. jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyakarmanA vaMdhyabhAvane kAraNe nirmaLa koTinuM jJAna thAya che. aMtarAyakarmanA vaMdhyabhAvane kAraNe nirmaLa koTinuM sarva pragaTe che. cAre karmonA anubaMdhanA vyavacchedanuM A phaLa che. pUranA avataraNikA - zloka-1mAM pAMca prakAranA yogo batAvyA. zloka-2 thI 8 sudhI adhyAtmayoganuM svarUpa batAvyuM. zloka-9-10mAM bhAvanAyoganuM svarUpa batAvyuM. zloka-11 thI 21mAM dhyAnayoganuM svarUpa batAvyuM. have samatAyoganuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : vyavahArakudRSTyoccairiSTAniSTeSu vastuSu / kalpiteSu vivekena tattvadhI: samatocyate / / 22 / / anvayArtha: vyavahAvRDhA=vyavahAranayanI kudaSTithI caiH Qitevu=atyaMta kalpita evI rUMniSTapu vastupu=ISTa-aniSTa vastumAM vivena-viveka vaDe= nizcayanayanA paryAlocana vaDe tattvathI =ISTa-aniSTatA parihArathI tulyatAnI buddhi samatA=samatA udhyate kahevAya che. 22aa. zlokArca - vyavahAranayanI dRSTithI atyaMta kalpita evI ISTa, aniSTa vastumAM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 yogabhedadvAciMzikA/zloka-22 viveka vaDe tattvabuddhi samatA kahevAya che. llrA TIkA - ___ vyavahAreti-vyavahArakudRSTyA-anAdimatyA vitathagocarayA kuvyavahAravAsanayA'vidyAparAbhidhAnayA, uccaiH atIva, kalpiteSu iSTAniSTeSu indriyamanApramodadAyiSu taditareSu ca vastuSu zabdAdiSu, vivekena="tAnevArthAn dviSatastAnevArthAn pralIyamAnasya / nizcayato nA'niSTaM na vidyate kiMcidiSTaM vA" / / ityAdinizcayA''locanena, tattvadhI: iSTAniSTatvaparihAreNa tulyatAdhI:, upekSAlakSaNA samatocyate / yaduktam - "avidyAkalpiteSUccairiSTAniSTeSu vastuSu / saMjJAnAvyAna samatA samAdhyate" || (co. vi./ssovara-rU64) rarA TIkArca - vyavahAraSTayA .... uccatte | anAdikALavALI, vitathaviSayavALI, kuvyavahAranI vAsanArUpa avidyA aparanAmavALI vyavahAranI kudRSTithI atyaMta kalpita evA Indriya ane manane pramoda ApanArA ane tenAthI Itara Idriya ane manane pramoda nahi ApanArA, evA ISTa-aniSTa zabdAdi vastumAM viveka vaDe te ja arthano dveSa karatA ane te ja arthano rAga karatA evA puruSane nizcayathI (kAMI) aniSTa nathI ane kAMI ISTa vidyamAna nathI" ItyAdi nizcayanayanA AlocanarUpa viveka vaDe, tattvadhI=ISTaaniSTapaNAnA parihArathI upekSAsvarUpa tulyatAnI buddhi, samatA kahevAya che. vaktam - je kAraNathI yogabiMdu zloka-364mAM kahevAyuM che - "vadA ..... samatadhyate" || atyaMta avighAthI kalpita evI ISTa-aniSTa vastumAM saMjJAnathI=samyajJAnathI, tenA vyadAsa vaDe=ISTa-aniSTanA cudAsa vaDe, samapaNuM samatA kahevAya che. 22 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 yogabhedadvAciMzikA/bloka-22 bhAvArtha(4) samatAyoganuM svarUpa: anAdikALathI jIvamAM avidyA varte che ane avidyAne kAraNe ja jIvamAM kutsita vyavahAra pravarte che. A kutsita vyavahAranI dRSTi jIvamAM anAdikALathI varte che ane te kutsita vyavahArano viSaya vAstavika padArtha nathI, paraMtu kAlpanika padArtha che; kema ke jIvana mATe paramArthathI jagatamAM koI padArtha ISTa nathI ane koI padArtha aniSTa nathI. paramArthathI jIvanuM potAnuM svarUpa jIva mATe sukhakArI che; paraMtu te svarUpa karmathI AvRta thavAthI ane potAnA vAstavika svarUpane jovAmAM pratibaMdhaka evA mithyAtvamohanIyakarmanA udayathI vyavahAranayanI kudRSTi jIvamAM pravarte che. A kudaSTinA mAhAbhyathI saMsArI jIvane svamatikalpanAthI A padArtha mane ISTa che ane A padArtha mane aniSTa che, ema pratibhAsa thAya che, kema ke A kudaSTi, Indriya ane manane pramoda ApanArA padArtho potAne ISTa che ane Indriya ane manane upaghAta karanArA padArtho potAne aniSTa che, tevI buddhi jIvamAM utpanna kare che, ane AvI kutsita buddhi utpanna karAvIne vyavahAranayanI kudRSTi jIvane anarthanI paraMparA karAve che; paraMtu jyAre jIvamAM nizcayanayanA AlocanarUpa viveka pragaTe che tyAre tene dekhAya che ke je arthono pote dveSa kare che te ja arthono pote kyAreka rAga paNa kare che. AnAthI e phalita thAya che ke jIvane koI cokkasa artho potAne ISTa nathI ane koI cokkasa artho potAne aniSTa nathI, paraMtu mithyA vAsanAne kAraNe kyAreka koIka padArtha ISTa dekhAya che, to vaLI te ja padArtha anya kALamAM aniSTa dekhAya che. A rIte nizcayanayanA paryAlocanane kAraNe vivekabuddhi sthira thAya tyAre jagatanA padArthomAM ISTa-aniSTanI buddhino parihAra thAya che, tethI jagatanA tamAma padArtho potAne tulya bhAse che. mATe sarva padArtho pratye tulyatAnI buddhi thavAthI AtmAnI aMdaramAM vikalponA kallolonA upadravo thatA nathI, paraMtu zAMtarasarUpa jIvano jJAnano pariNAma anubhavAya che, te samatA che. ahIM vizeSa e che ke adhyAtmAdi pAMce yogomAMthI adhyAtmayoga pragaTa thAya Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 yogabhedadvAciMzikA/bloka-23 che te kALamAM prAraMbhika samatA hoya che, je samatA viSayomAM pravRtti karAvatI nathI, paraMtu viSayothI vimukha thaIne Atmika bhAvonI vRddhi mATenA tapa-saMyamAdi anuSThAnamAM pravRtti karAve che, ane A adhyAtmayoganI ane bhAvanAyoganI vRddhi thayA pachI dhyAnayoga pragaTe che, je dhyAnayoga AtmAnI atyaMta sthiratAne utpanna kare che ane te dhyAnanA phaLarUpe jIvamAM samatA pragaTe che. te samatA jagatanA tamAma padArtho pratye upekSA karAvIne sahaja AtmabhAvamAM AtmAne avasthAna karAve che. A samatA prAraMbhika bhUmikAmAM hoya to bAhya upaghAtaka sAmagrIthI upaghAta paNa pAme che, ane A samatAno prakarSa kSakazreNimAM thAya che tyAre jagatanI koI zakti sAdhaka evA yogIne samatAnA pariNAmamAMthI bahAra kADhI zakatI nathI. sarva devatAo svazaktinA prakarSathI teone dhyAnamAMthI calAvavA prayatna kare topaNa kSapakazreNivartI jIvo dhyAnathI calAyamAna thatA nathI, paraMtu prAraMbha thayelI kSapakazreNi samatAnI vRddhi dvArA kSAyika vItarAgabhAvanI prAptimAM vizrAMta pAme che.razA avataraNikA: pUrvazloka-22mAM samatAnuM svarUpa batAvyuM ane tenI pUrve zloka-11mAM dhyAnayoganuM svarUpa batAvyuM. have dhyAna ane samatA paraspara kaI rIte ekabIjAno upakAra karIne mokSanuM kAraNa bane che, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : vinaitayA na hi dhyAnaM dhyAneneyaM vinA ca na / tataH (ata:) pravRttacakraM syAd dvayamanyo'nyakAraNAt / / 23 / / anvayArtha: tayA vinA-AnA vagara=samatA vagara di dhyAnaM na=dhyAna nathI, dhyAna vinA ra=ane dhyAna vagara rUAM na=A nathI samatA nathI. ta =AthI dhyAna ane samatA baMne joDavArA-anyonya kAraNa hovAne kAraNe pravRtta -anuparata pravAhavALA thAya aTakyA vagara pravAha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 yogabhedadvAciMzikA/zloka-23 cAle tevA thAya. 23il. zlokArya : samatA vagara dhyAna nathI ane dhyAna vagara samatA nathI. AthI dhyAna ane samatA baMne anyonya kAraNa hovAne kAraNe anuparata pravAhavALA thAya. 23 mULa zlokamAM 'tata:' che tyAM TIkA anusAra uta:' pATha hovAnI saMbhAvanA che. tethI te mujaba ame artha karela che. TIkA - vineti-etayA samatayA, vinA hi dhyAnaM na syAt, cittavyAsaGgAnuparamAt, dhyAnena vinA ceyaM-samatA, na bhavati, pratipakSasAmagryA balavattvAt, ato dvayaM dhyAnasamatAlakSaNaM anyo'nyakAraNAt pravRttacakram=anuparatapravAhaM, syAt, na caivamanyo'nyAzrayaH, aprakRSTayostayomitha utkRSTayorhetutvAt, sAmAnyatastu kSayopazamabhedasyaiva hetutvAditi jJeyam / / 23 / / TIkArya : tayA ..... thAt, AnA vagara=samatA vagara, dhyAna nathI; kema ke cittanA vyAsaMgano anuparama chekacitta bAhya padArthomAM AsaktinA tyAgavALuM nathI; ane dhyAna vagara samatA nathI; kema ke pratipakSa evI vikalpanI sAmagrInuM balavAnapaNuM che. AthI dhyAna ane samatA baMne anyonya kAraNa hovAne kAraNe pravRttacakra anuparata pravAhavALA, thAya. na zaivam... detutvAt, ane A rIte=samatA vagara dhyAna nathI ane dhyAna vagara samatA nathI e rIte, anyonyAzraya doSa che ema na kahevuM; kema ke aprakRSTa evA te benuM aprakRSTa samatA ane aprakRSTa dhyAnanuM utkRSTa evA te be-utkRSTa dhyAna ane utkRSTa samatAnuM hetupaNuM che. ra3 utthAna : ahIM prazna thAya ke pUrvanI samatAthI dhyAna ane te dhyAnathI pUrva karatA viziSTa Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 yogabhedadvAciMzikA/bloka-23 samatA Ave che. A rIte dhyAna ane samatA vacce paraspara kArya-kAraNabhAva svIkAravAthI anyonyAzraya doSa dUra thaze, topaNa eka vAra samatA AvyA pachI uttaranA dhyAnane utpanna karaze, ane uttaranuM dhyAna pUrva karatAM viziSTa samatAne utpanna karaze. A pramANe avicchinna dhArA cAlavAthI prApta thayelI samatA kSAyika vItarAgatAmAM vizrAMta thaze tema mAnavuM paDaze; paraMtu samatAthI dhyAna ane dhyAnathI samatA pragaTa thayA pachI paNa keTalAka yogIono pAta paNa thAya che te saMbhave nahi; kema ke pUrvanI samatA avazya uttaranA dhyAnane utpanna karIne samatAnI vRddhinuM kAraNa banavuM joIe, paraMtu prApta thayelI samatA uttaramAM dhyAna utpanna karyA vagara pAtanuM kAraNa kaI rIte banI zake ? ethI graMthakArazrI bIjo hetu kahe che - TIkArya : sAmAnyatatu .. cam | vaLI sAmAnyathI kSayopazamabhedanuM ja= kSayopazamavizeSanuM ja=pragaTa thayelI samatA ane dhyAnanI dhArA paraspara kramasara vRddhinuM kAraNa bane evA kSayopazamavizeSatuM ja, hetupaNuM hovAthI, koIka samatA uttaranA dhyAnanuM kAraNa na paNa bane. mATe dhyAnathI samatA ane samatAthI dhyAna vacce niyata vyApti nathI, e prakAre saMbaMdha che, ema jANavuM. pArakA bhAvArtha - dhyAnathI samatA ane samatAthI dhyAnanI vRddhi - tArve vAthe TAivi ..." ItyAdi annattha sUtra bolIne kAyotsarga karavAmAM Ave tyAre te sUtranA baLathI jemane zatru-mitra pratye, sukha-duHkha pratye ane jIvana-mRtyu pratye samabhAvano pariNAma pragaTa thAya temanuM citta koIpaNa padArthanA AsaMgavALuM rahetuM nathI, paraMtu kAyotsarganA adhikALa sudhI sarva bhAvo pratye samatAvALuM hoya che. AvI samatApUrvaka kAyotsarga karavAmAM Ave to te samatAthI dhyAna pragaTe che. arthAt kAyotsargakALamAM logassa Adi sUtro bolAya che tyAre, artha ke AlaMbanamAM ekAgratApUrvaka te sUtra dvArA citta vItarAgatAnuM avalaMbana laIne samabhAvanI vRddhimAM yatna kare, to samatAthI dhyAna pragaTe che. paraMtu jeone Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtriMzikA/mloka-23 73 'tAva bAya ToLuM .....' ItyAdi sUtra dvArA samabhAvano pariNAma ullasita thato nathI, teo kAyotsargakALamAM paNa samatAnI vRddhi na thavAthI dhyAnamAM yatna karI zakatA nathI; kema ke "cittamAM vyAsaMgano anu52ma che-cittamAMthI vyAsaMga dazA= AtmAnA bhAvothI anyatra Asakti virAma pAmatI nathI." AthI ja sUtra ane arthanA paryAlocanathI janya vItarAgatAmAM vizrAMta pAmatuM citta niSpanna thatuM nathI. vaLI samatAnI prApti pachI dhyAnamAM yatna na ka2vAmAM Ave to pUrvamAM je samatA pragaTI che te vRddhivALI thatI nathI, paraMtu nAza pAme che; kema ke "samatAnA pratipakSa evA je vikalpo che tenI sAmagrI baLavAna che." Azaya e che ke samabhAvanA yatnapUrvaka dhyAnamAM yatna karavAmAM Ave to utta2mAM pUrva karatAM adhika samatA pragaTe che, tenAthI adhika dhyAna tenAthI adhika samatA ema cakra cAle; paraMtu dhyAnamAM yatna na karavAmAM Ave to samatA TakatI nathI; kema ke samatA e nirvikalpa pariNAmarUpa che ane tenA pratipakSa evA savikalpanI sAmagrI baLavAna che arthAt nirvikalpanI sAmagrI dhyAna che ane dhyAnano abhAva e savikalpadazAnI sAmagrI che. tethI dhyAnamAM yatna na karavAmAM Ave to samatAnI vRddhi thAya nahi, paraMtu pragaTa thayela samatA vinAza pAme. A rIte dhyAna ane samatA paraspara kAraNa che ane e rIte dhyAna ane samatAno pravAha cAle che. Azaya e che ke prathama samatA pragaTyA pachI dhyAnamAM yatna karavAmAM Ave to te dhyAnamAM karAto yatna vidyamAna samatAnI vRddhi kare che ane vRddhi pAmelI samatA utta2mAM dhyAna pragaTa kare che, vaLI te dhyAnathI pUrve pragaTa thayelI samatA vRddhi pAme che ane te pUrva karatAM ucca kakSAnA dhyAnane pragaTa kare che. A rIte dhyAna ane samatAno pravAha askhalita cAle che. ahIM vizeSa e che ke samatA pachI dhyAna ane dhyAna pachI samatA, e prakArano paraspara AMtarA sAthe kArya-kAraNabhAva nathI, paraMtu samatA e jIvanI pariNatirUpa che ane dhyAna e jIvanA yatnasvarUpa che; ane pragaTa thayelI samatAnI pariNati dhyAnanA yatnathI vRddhivALI thAya che, ane vRddhine pAmelI samatA prathama dhyAna pUrNa thAya ke tarata anya dhyAnanA yatnano prAraMbha karAve che, ane te dhyAnano yatna Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 yogabhedadvAciMzikA/zloka-23 pUrvanI samatAnI kramasara vRddhi kare che. A rIte samatAnI ane dhyAnanI samAMtara dhArAo cAle che. ahIM kahyuM ke samatAthI dhyAna ane dhyAnathI samatA pragaTe che. tyAM koIne prazna thAya ke A rIte to anyonyAzraya doSa Avaze; kema ke samatA vagara dhyAna thAya nahIM ema kahIe to samatA pragaTyA pachI dhyAna AvI zake, paraMtu samatA vagara dhyAna AvI zake nahIM. vaLI dhyAnathI samatA thAya che ema kahIe to dhyAna AvyA vagara samatA pragaTa thaI zake nahIM ane tema svIkArIe to dhyAnanI niSpattimAM samatA kAraNa che ane samatAnI niSpattimAM dhyAna kAraNa che, e rIte baMne paraspara ekabIjAnA kAraNa che tema svIkAravuM paDe ane tema svIkArIe to anyonyAzraya doSa prApta thAya ane anyonyAzraya doSa Ave to samatA ane dhyAna paraspara ekabIjAnA kAraNa che, tema svIkArI zakAya nahi. tethI graMthakArazrI kahe che - "aprakRSTa evA samatA ane dhyAnanuM, utkRSTa evA dhyAna ane samatA pratye hetupaNuM che" tethI anyonyAzraya doSa nathI. Azaya e che ke aprakRSTa evI samatA dhyAna pratye hetu che ane te dhyAna pUrvanI aprakRSTa samatA pratye hetu nathI, paraMtu pUrvanI samatA karatAM utkRSTa samatA pratye hetu che ane te samatA pUrvanA dhyAna pratye hetu nathI, paraMtu pUrvanA dhyAna karatAM utkRSTa dhyAna pratye hetu che, tethI anyonyAzraya doSa nathI. ahIM prazna thAya ke samatA dhyAnanuM kAraNa che ane te dhyAna uttaranI samatAnuM kAraNa che ane uttaranI samatA pUrva karatAM utkRSTa dhyAnanuM kAraNa che, tema svIkArIe to, dhyAna ane samatAno pravAha vItarAgabhAvamAM vizrAMta thavo joIe; paraMtu A rIte pravAha cAlyA pachI paNa keTalAka jIvano pravAha tUTe che, tethI pUrvanI samatA uttaranA dhyAnanuM kAraNa banatI nathI. te kaI rIte saMbhave ? tethI graMthakArazrI bIjo hetu kahe che - "sAmAnyathI vaLI kSayopazamabhedanuM ja hetupaNuM che." Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedabrAjhizikA/bloka-23 75 Azaya e che ke jIvanA yatnathI samatA pragaTe che ane samatA pragaTyA pachI samatAnI vRddhino arthI jIva tenA upAyabhUta dhyAnamAM yatna kare che ane dhyAnanA baLathI pUrva karatAM adhika samatAne prApta kare che. Ama chatAM haju samatAnI niSThA prApta thaI nathI, tethI adhika adhika samatAno arthI jIva pharI pharI dhyAnamAM yatna kare che. A rIte adhika adhika samatAnI arthitA jIvaMta rahe to uttara uttaranA dhyAnamAM yatna karIne niSThA sudhI phaLanI prApti paNa thAya che. kvacit karmanA doSathI athavA koI nimittane pAmIne ke pramAdAdine pAmIne samatAnI amuka bhUmikAne pAmyA pachI jIva uttaranA dhyAnamAM yatna na kare to samatAnI vRddhi aTake che, eTaluM ja nahi paNa samatAmAM javA mATe upayogI evI anuprekSAmAM yatna na karavAmAM Ave ane pramAdamAM yatna thAya to samatAthI pAta paNa thAya che. A prakAranI samatAnI vRddhinA pravAhanuM cAlavuM ke aTakI javuM ke pAta pAmavuM temAM sAmAnyathI kSayopazamabhedanuM ja=kSayopazama vizeSanuM ja, hetupaNuM che arthAt je jIvono tevA prakArano mohanIyano kSayopazama che, teo kAryanI niSpatti sudhI apramAdabhAvathI uttara uttaranA dhyAnamAM eTale samatAthI dhyAna, dhyAnathI samatA ema vRddhigata pravAhamAM, yatna karatA hoya che. kvacit vRddhi pAmelI samatA paNa uttaranA dhyAnamAM yatna na karAvI zake to anuprekSA karIne jIva zaktisaMcaya kare che ane pharI dhyAnamAM yatna kare che. vaLI jeo samatAmAM yatna karIne dhyAna dvArA samatAnI vRddhine pAmyA che topaNa mohanIyano kSayopazama kAMIka judA prakArano hoya, to uttaramAM sadvaryano AkSepaka thavAne badale pramAdanuM paNa kAraNa bane, jethI jIva pAtane paNa pAme che. 23mA avataraNikA - pUrvamAM zloka-22mAM samatAyoganuM svarUpa batAvyuM. tyArapachI zloka23mAM dhyAna ane samatA paraspara ekabIjAnA upaSTabhaka banIne ekabIjAnI vRddhi kare che, te batAvyuM. have dhyAnanA baLathI kramasara vadhatI samatAthI kayAM phaLo prApta thAya che ? te graMthakArazrI kahe che - Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 yogabhedadvAciMzikA/zloka-24 zloka :RddhyapravartanaM caiva sUkSmakarmakSayastathA / apekSAtantuvicchedaH phalamasyAH pracakSate / / 24 / / anvayArtha: 2dhyapravartana--RddhinuM apravartana caiva sUkSmavermalaya =ane sUkSma karmono kSaya, tathA upekSAtattvavicchedra =ane apekSAtaMtuno viccheda usthA: patna--samatAnuM, phaLa pravakSate vicakSaNo kahe che. parajA. zlokArtha : RddhinuM apravartana ane sUkSama karmono kSaya ane apekSAtaMtuno viccheda samatAnuM phaLa vicakSaNo kahe che. ra4ll TIkA - RddhIti-RddhInAm-AmarpoSadhyAdInAm, anupajIvanenApravartanam-avyApAraNaM, sUkSmANAM kevalajJAnadarzanayathAkhyAtacAritrAdyAvarakANAM karmaNAM, kSayaH, tatheti samuccaye, apekSaiva bandhanahetutvAttantustadvyavacchedaH, phalamasyA:-samatAyAH, pravakSate vikSa: I4 TIkArya : saddhInA"... vivakSa: || AmaSaSadhi Adi RddhionA anupajIvana dvArA-Azraya nahi karavA dvArA, apravartana-avyApAraNa; kevalajJAna, kevaladarzana ane yathAkhyAtacAritrAdinAM AvAraka evAM sUkSma karmono kSaya; ane apekSA ja baMdhananuM hetupaNuM hovAthI-karmabaMdhanuM hetupaNuM hovAthI, taMtu che teno vyavaccheda nAza, AnuM=samatAnuM, phaLa vicakSaNo kahe che. 24 ka kathAthAtavaritra - ahIM 'sA'i zabdathI vItarAgabhAvanuM kSAyika samyaktva grahaNa karavuM. bhAvArtha : dhyAna ane samatAnA cakra dvArA vRddhi pAmelI samatAthI traNa prakAranAM phaLonI prApti thAya che. te A rIte - Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-24 samatAnAM phaLo : (1) RddhinuM apravartana:- sAdhaka AtmAmAM samatAnA baLathI jJAnAvaraNIyanA ane vIryAtaranA kSayopazamathI aneka prakAranI AkarSASadhi Adi labdhio pragaTe che. Ama chatAM sAdhayogInuM citta samatAnA kAraNe atyaMta nispRha hovAthI pragaTelI koI labdhiono potAnI jarUriyAta mATe upayoga karatA nathI. tethI RddhionuM apravartana samatAnuM phaLa che. jo A prakarSa pAmatI samatA na pragaTI hota to pUrvanI samatAthI pragaTelI Rddhio jIvane mohano pariNAma utpanna karAvIne te labdhiono upayoga karavA preraNA karata; paraMtu jemanI samatA uttarottara prakarSa pAmI rahI che, tevA yogIo potAne pragaTelI koI labdhiono upayoga karatA nathI. (2) sUkSma karmakSaya :- viziSTa samatA prApta thayA pUrve yogIo saMyamanI ucita kriyAo dvArA karmano kSaya kare che, paraMtu sUkSma karmono kSaya e samatAnuM phaLa che, ane te sUkSma karmo eTale kevalajJAna, kevaladarzana ane yathAkhyAta cAritra AdinAM AvAraka karyo. A sUkSma karmono kSaya samatAmAM upayukta yogI jyAre vItarAgatA sAthe laya avasthAne pAme che tyAre thAya che, je prakarSane pAmIne jIvane vItarAga banAve che. (3) apekSAtaMtuno viccheda - jIvane AtmaguNothI atirikta koIpaNa padArtha pratyenI apekSA thAya che, te baMdhanano hetu che. AtmAnA guNo svamAM rahelA che, tethI jene AtmAmAM rahelA guNo potAnAmAM che tevuM dekhAtuM hoya tevA yogIo, AtmaguNo pratye paNa apekSAvALA nathI, paraMtu te AtmaguNomAM tanmaya thaIne nirapekSabhAvathI rahe che; kema ke apekSA e AtmAno guNa nathI. sAdhaka yogImAM samatA pragaTa thAya che tyArathI apekSA utpanna karAvanArA saMskAro kSINakSINatara thatA jAya che, ane prakarSane pAmelI samatA karmabaMdhanA kAraNabhUta evA apekSArUpa taMtuno viccheda kare che, tethI sarvatra nirapekSa evA AtmAnuM svarUpa sahajabhAve AvirbhAva pAme che. 24 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. avataraNikA : zloka-1mAM pAMca prakAranA yogo batAvyA. zloka-2 thI 8 sudhI adhyAtmayoganuM svarUpa batAvyuM. zloka-9-10mAM bhAvanAyoganuM svarUpa batAvyuM. zloka-11 thI 21mAM dhyAnayoganuM svarUpa batAvyuM. zloka-22 thI 24mAM samatAyoganuM svarUpa batAvyuM. have vRttisaMkSayayoganuM svarUpa graMthakArazrI batAve che . zloka H yogabhedadvAtriMzikA/bloka-25 vikalpasya (spa) ndarUpANAM vRttInAmanyajanmanAm / apunarbhAvato rodhaH procyate vRttisaGkSayaH / / 25 / / anvayArtha : anyananmanAm=anyathI janita=tevA prakAranA mana ane zarIradravyanA saMyogathI utpanna thayela, vipazya(sva)narUpALAM-vikalparUpa ane spaMdarUpa vRttiono punarnAvato rodhaH=apunaHrbhAvathI rodha vRttikSaya:-vRttisaMkSaya prote kahevAya che. / / 25 / zlokArtha: anyathI utpanna thayela vikalparUpa ane spaMdarUpa vRttiono apunaHrbhAvathI rodha vRttisaMkSaya kahevAya che. / / 25 / -: * mULa zlokamAM tathA TIkAmAM mudrita pratamAM vizvasvarUpALAM pATha che tyAM vizvaspanarUpALAM pATha zuddha che. tethI te pATha laI te mujaba ame artha karela che. TIkA - , vikalpeti-svabhAvata eva nistaraMgamahodadhikalpasyAtmano anyajanmanAM - pavanasthAnIyasvetaratathAvidhamanaHzarIradravyasaMyogajanitAnAM vikalpasya (spa) ndarUpANAM vRttInAM apunarbhAvataH punarutpattiyogyatAparihArAt, rodhaH = parityAgaH, kevalajJAnalAbhakAle ayogikevalitvakAle ca vRttisaGkSayaH procyate / tadAha Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-25 "anyasaMyogavRttInAM yo nirodhastathA tathA / punaryAvarUpeNa na tu tatkRSayo mataH|09 | (co.viM./snovA-rU6) pArA TIkArya : svamAvata .... provyate | svabhAvathI ja nitaraMga mahodadhi evA AtmAnI anya janmonI=pavanasthAnIya svathI Itara arthAt AtmAthI Itara evA tevA prakAranA mana ane zarIradravyanA saMyogathI janita vikalparUpa ane spandarUpa evI vRttiono, kevalajJAnanA lAbhakALamAM ane ayogIkevalipaNAnA kALamAM apurbhAvathI pharI utpattinI yogyatAnA parihArarUpa apunarbhAvathI, rodha parityAga, vRtti saMkSaya kahevAya che. tavAda - tene kahe cheHvRttisaMkSayanuM svarUpa prastuta zlokamAM batAvyuM tene, yogabiMdu zloka-366mAM kahe che - saMyo ..... mata:" ! atyasaMyogavRttiono te te prakAre apunarbhAvathI je nirodha kevalajJAnanA lAbhakALamAM vikalparUpa prakAre apunarbhAvathI je nirodha, ane ayoga kevalI avasthAmAM spaMdarUpa prakAre apunarbhavathI je nirodha, te vaLI teno saMkSaya=vRttiono saMkSaya, kahevAya che. 1rapA bhAvArtha(5) vRttisaMkSayayoganuM svarUpaH AtmA svabhAvathI ja taraMga vagaranA samudra jevo che, ane samudramAM jema pavanathI taraMga UThe che tema AtmAthI Itara tevA prakAranA manodravyanA saMyogathI vikalparUpa vRttio UThe che, ane AtmAthI Itara tevA prakAranA zarIradravyanA saMyogathI spaMdarUpa vRttio UThe che. A vRttiono apunarbhAvathI rodha te vRttisaMkSaya kahevAya che arthAt A vRttio pharIthI UThe nahi tevI rIte te vRttionI utpattinI yogyatAnA nAzapUrvaka te vRttiono parityAga, te vRttisaMkSaya kahevAya che. manodravyanA saMyogathI utpanna thayela vikalparUpa vRttio kevalajJAnanA lAbhakAlamAM jAya che, ane zarIradravyanA saMyogathI utpanna thayela parispaMdarUpa vRttio Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 yogabhedadvAciMzikA/zloka-2pa ayogIkevalIkALamAM jAya che. ahIM tathAvidha manodravya ane zarIradravyanA saMyogathI janita vikalparUpa ane spaMdarUpa vRttio che ema kahyuM. tyAM tathAvidha manodravyasaMyoga kahevAthI e artha prApta thAya ke kevalIne manodravyano saMyoga che, chatAM bAramA guNasthAnaka sudhI manodravya dvArA je matijJAnanA vikalpo thatA hatA, tevA prakAranI manodravyanA saMyogajanita vikalparUpa vRttio kevalIne nathI; kema ke kevalIne jJAna karavA mATe manodravyanI AvazyakatA nathI. Ama chatAM anuttaravAsI Adi devo kevalIne koI prazna kare tyAre tenA uttararUpe kevalI manodravyathI teno uttara Ape tyAre anuttaravAsI devonA bodhanuM kAraNa bane te rIte manodravyanI racanA kevalI kare che, topaNa te manodravyathI kevalIne matijJAnanA ke zrutajJAnanA vikalpo thatA nathI; ane bAramAM guNasthAnaka sudhInA jIvo je kAMI matijJAna ke zrutajJAnathI bodha kare che te manodravya dvArA kare che, tethI temane matijJAnanA ke zrutajJAnanA vikalpo thAya che. te vikalpo kevalIne hotA nathI, tethI kevalIne tathAvidha manodravyasaMyogajanita vRttiono rodha che. vaLI tathAvidha zarIradravyasaMyoga kahevAthI e artha prApta thAya ke ayogIkevalIne zarIradravyano saMyoga che, topaNa pUrvamAM je prakAre zarIradravyanA saMyogane kAraNe spaMdarUpa vRttio thatI hatI, te prakAranI spaMdarU5 vRttio ayogIkevalIne thatI nathI. tethI te prakAranA zarIradravyano saMyoga ayogIkevalIne nathI, tethI tathAvidhasaMyogajanita vRttiono rodha ayogIkevalIne che. ahIM vizeSa e che ke jIvamAM matijJAnanA ane mohanA vikalpo varte che ane sAdhanA dvArA jIvamAM saMyamanI pariNati pragaTe che tyAre samatA pragaTe che tethI mohanA vikalpo kAMIka zAMta thatA jAya che. dasamAM guNasthAnaka sudhI kAMIka mohanA vikalpo che paNa maMda-maMdatara che. bAramA guNasthAnakamAM mohanA vikalpo sarvathA zAMta thAya che, paraMtu te vakhate matijJAnanA vikalpo pravarte che arthAt manodravyathI je matijJAnano upayoga varte che, te "A Ama che", "A Ama che" ema vikalpo dvArA bodha karAve che; paraMtu jIva jyAre kevalajJAnane prApta kare che tyAre matijJAnanA vikalpo vartatA nathI. te vakhate jJAnamaya kevala AtmA hoya che. tethI vikalpo vagara Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-26 sahaja zeyanuM prakAzana thAya che, topaNa sayogI kevalIne yogakRta spaMdano varte che; ane jIva jyAre yoganirodha kare che tyAre AtmA nistaraMga mahodadhi jevo bane che. tethI te vakhate AtmAmAM mohanA ke matijJAnanA koI vikalponA taraMgo nathI ke koI spaMdanarUpa vRttio nathI; ane AvuM AtmAnuM svarUpa hovAthI prathama bAramA guNasthAnake vikalponA taraMgorahita AtmA thAya che. tyArapachI jema bAramA guNasthAnake tevA prakAranA manodravyanA saMyogathI AtmAmAM vikalporUpa vRttio UThatI hatI, te teramA guNasthAnake baMdha thAya che ane teramA guNasthAnake tevA prakAranA zarIradravyanA saMyogathI spaMdanarUpa vRttio UThatI hatI, je yoganirodhanI prAptinA pUrvakALa sudhI hoya che. yoganirodha pachI ayoga guNasthAnakamAM spaMdanarUpa paNa vRttio baMdha thAya che. tethI caudame guNasthAnake sarva vRttiono nAza thavAthI nitaraMga mahodadhi jevo AtmA bane che ane tenA phaLarUpe karmabaMdha aTake che. tethI vidyamAna karmano ane dehanA saMbaMdhano nAza thAya che, tyAre sarvakarmarahita zuddha Atmadravya pragaTa thAya che. ripo avataraNikA - vRtisaMkSaya nAmanA yogabhedanuM phaLa batAve che - zloka : kevalajJAnalAbhazca zailezIsamparigrahaH / mokSaprAptiranAbAdhA phalamasya prakIrtitam / / 26 / / anvayArtha: vajJAnanAmagna ane kevalajJAnano lAbha zazIsampariprada=zailezIno saMparigraha navadhA mokSaprApta =bAdhArahita evI mokSanI prApti saca= AnuM-vRttisaMkSayanuM, staphaLa kIrtita kahevAyuM che. 26 zlokArca - ane kevalajJAnano lAbha, zelezIno saMparigraha, bAdhArahita evI mokSanI prAti, vRttisaMkSayanuM phaLa kahevAyuM che. rA. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-26 82 TIkA - varnati-spaSTa: raddA TIkArtha spaSTa - blokano artha spaSTa che. li26. bhAvArthavRttisaMkSacayoganA phaLo - manodravyanA saMyogathI janita vikalparUpa vRttinA saMkSayathI kevalajJAnano lAbha thAya che, kevalajJAnanA lAbhathI zailezI avasthAnI prAptino svIkAra thAya che ane zailezI avasthAnI prAptinA svIkArathI anAbAdha evA mokSanI prApti thAya che, e vRttisaMkSayanAM phaLo che. ahIM vizeSa e che ke manodravyanA saMyogathI janita vikalparUpa vRttionA nAzathI kevalajJAna thAya che ane kevalajJAnanI prAptithI jIva yoganirodha kare tyAre tathAvidha zarIradravyanA saMyogathI janita spaMdarUpa vRttiono nAza thAya che ane tenA phaLarUpe sarvabAdhArahita mokSanI prApti thAya che. vaLI nizcayanayanI dRSTie bAramAM guNasthAnakanA aMta samaye matijJAnanA vikalporUpa upayogano aMta thAya che ane bAramA guNasthAnakanA aMta samaye ja kevalajJAna thAya che, kema ke nizcayanayathI "nayamAna naSTa" e niyama pramANe bAramAM guNasthAnakanA aMta samaye nazyamAna=nAza pAmI raheluM evuM, matijJAna nAza pAmyuM ane matijJAnano nAza thatAMnI sAthe kevalajJAnanI utpatti thaI. tethI vikalporUpa vRttisaMkSayathI kevalajJAnanI prAptino lAbha thAya che, tema kahela che. garakA avataraNikA - mokSanI sAthe AtmAne joDe tevo AtmavyApAra yoga che, e prakAranA yoganA lakSaNane sAme rAkhIne adhyAtmAdi pAMca bhedonuM varNana graMthakArazrIe zloka-1 thI 26 sudhI karyuM. have vRttirodhane yoga kahIe topaNa adhyAtmAdi Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-27 yoganA pAMca bhedo saMgata thAya che, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : vRttirodho'pi yogazced bhidyate paJcadhA'pyayam / manovAkkAyavRttInAM rodhe vyApArabhedataH / / 27 / / anvayArtha : vRttiroghoDa ivRttirodha paNa yogye=jo yoga kahevAya che to manovAvAya vRttInAM roye mana, vacana ane kAyAnI vRttinA rodhamAM vyApAramevata:=vyApAranA bhedane kAraNe adhyAtmAdi pAMca prakAranA vyApAranA bhedane kAraNe, ya iA paNa vRttirodha paNa pazvagho mite pAMca prakAranA bhedavALo che. 27nA zlokArtha: vRtirodha paNa jo yoga kahevAya che to mana, vacana ane kAyAnI vRttinA rodhamAM adhyAtmAdi vyApAranA bhedane kAraNe vRtirodha paNa pAMca prakAranA bhedavALo che. rA. ja vRttiroghoDapi - ahIM vi' thI e samuccaya che ke mokSano hetu hoya te yoga che, ema kahevAmAM Ave to te pAMca bhedavALo che paraMtu vRttirodha paNa jo yoga che tema kahevAmAM Ave to te paNa pAMca bhejavALo che. paSyadhASNayam - ahIM pa thI e samuccaya che ke mokSano hetu yoga che, te to adhyAtmAdi pAMca bhedavALo che, paraMtu A paNa=vRttirodha paNa, adhyAtmAdi pAMca bhedavALo che. TIkA - vRttirodho'pIti-mokSahetulakSaNo yogaH paJcadhA bhinna iti pradarzitaM / vRttirodho'pi cedyoga ucyate, ayamapi paJcadhA bhidyate, manovAkkAyavRttInAM rodhe vyApArabhedataH, anubhavasiddhAnAM bhedAnAM durapahnavatvAt, anyathA dravyamAtraparizeSaprasaGgAditi mAvaH Tra7TI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 yogabhedadvAciMzikA/zloka-27 TIkArya : mokSadetunaHLo ...... vyApAramevatA, mokSano hetu che svarUpa jene evo yoga pAMca prakAranA bhedavALo che, e pramANe zloka-26 sudhI batAvAyuM. jo vRttirodha paNa yoga kahevAya che to A paNa=vRttirodha paNa, pAMca prakAranA bhedavALo che; kema ke mana, vacana ane kAyAnI vRttionA rodhamAM adhyAtmAdi pAMca prakAranA vyApArano bheda che. ahIM prazna thAya ke vRttirodharUpa yoga pAMca bhejavALo na svIkArIe to zuM vAMdho che ? tethI graMthakArazrI hetu kahe che - anubhava . mAva: // anubhavasiddha evA bhedono anubhavasiddha evA vRttirodhanA adhyAtmAdi pAMca prakAranA bhedono, apAlApa karI zakAya nahi. avyathA=vRttirodhanA adhyAtmAdi pAMca prakAranA bhedo anubhavasiddha hovA chatAM na svIkAravAmAM Ave to, dravyamAtra parizeSano prasaMga che= adhyAtmAdi pAMca bhedarUpa paryAyano apalApa karavAmAM Ave to mAtra vRtirodhapariNata Atmadravya che tema svIkAravAno prasaMga Ave, e pramANe bhAva che. rA bhAvArthaadhyAtmAdi pAMca bhejayukta vRttirodha yoga - yogalakSaNabatrIzI-10mAM yoganuM lakSaNa karela ke "mokSano hetu evo jIvano vyApAra" te yoga che ane te yoga adhyAtmAdi pAMca prakArano che. e vAta prastuta yogabhedabatrIzI-18mAM zloka-26 sudhI batAvI. have pAtaMjalamatavALA cittavRttino rodha yoganuM lakSaNa kare che, te apekSAe vRttirodha e yoga che, ema artha karIe topaNa yoganuM lakSaNa saMgata thAya che, kema ke jIvamAM vartatI vRttio saMsAranuM kAraNa che ane te vRttiono rodha karmabaMdhane aTakAvIne mokSanuM kAraNa che, ane vRttirodhane jo yoga kahIe topaNa adhyAtmAdi pAMca bhedo saMgata thaI zake che, kema ke karmabaMdhane anukULa evI mana, vacana ane kAyAnI vRttionA rodhamAM judA judA prakArano vyApAra che, tene AzrayIne vRttirodhavALo yoga paNa Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 yogabhedaDhAtrizikA/bloka-27 adhyAtmAdi pAMca bhedavALo che; ane te kaI rIte che te svayaM graMthakArazrI zloka28mAM batAvavAnA che. ahIM koI prazna kare ke vRttirodhanA adhyAtmAdi pAMca bhedo na pADIe ane mAtra vRttirodha yoga che tema kahIe to zuM vAMdho che? tethI graMthakArazrI kahe che - karmabaMdhane anukULa evI mana, vacana ane kAyAnI vRttionA rodhamAM adhyAtmAdi pAMca prakArano bheda anubhavasiddha che, teno apalApa karI zakAya nahi, ane jo te pAMca prakAranA bhedano apaloDa karavAmAM Ave to dravyamAtra parizeSano prasaMga Ave. Azaya e che ke sarvatra bhedanI prApti paryAyane AzrayIne che ane paryAyane AzrayIne thatA anubhavasiddha bhedono apalApa karavAmAM Ave to parizeSathI dravyamAtra prApta thAya=jema adhyAtmAdi pAMca prakAranA vRttirodhane mAtra vRttirodhamAM samAveza karIne eka vRttirodhane svIkAravAmAM Ave to vRttirodha pariNata Atmadravya yoga che tema prApta thAya ane te rIte sarva paryAyono dravyamAM aMtarbhAva karavAmAM Ave to jagatamAM dravyamAtra prApta thAya. tethI koIpaNa sthAnamAM paryAyano svIkAra thaI zake nahi, mAtra dravyanA svIkArano prasaMga Ave. jema jIvanA saMsArI ane mukta be bhedo paDe che ane saMsArI jIvonA pRthvIkAyAdi cha bhedo paDe che te paryAyane AzrayIne anubhavasiddha bhedo che. te anubhavasiddha bhedono apalApa karIe to sarva bhedathI rahita evA mAtra jIvadravyanA svIkArano prasaMga Ave, tethI jIvanA saMsArI ane mukta be bhedo paNa paDI zake nahi, jIvanA saMsArI ane mukta be bhedo pADavAmAM na Ave ane mAtra jIvadravyano svIkAra karavAmAM Ave to jagatuvartI saMsArI ane mukta evA jIvanA bhedano bodha thAya nahi, saMsArI ane mukta e prakAranA jIvanA bhedano bodha thAya nahi to mukta avasthAno bodha thAya nahi ane muktaavasthAno bodha thAya nahi to mokSane uddezIne yogamArganI pravRttino bodha thAya nahi. vaLI saMsArI jIvonA avAMtara pRthvIkAyAdi bhedo pADavAmAM na Ave to pRthvIkAyAdi avAMtara bhedono bodha thAya nahi ane pRthvIkAyAdi avAMtara bhedono bodha thAya nahi to SakAyanA pAlanane anurUpa yatna thaI zake nahi. tethI ucita Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 yogabhedadvAtriMzikA/zloka-28 pravRtti mATe paryAyAstika nayane AzrayIne anubhavasiddha bheda-prabhedo mAnavA joIe. e rIte vRttirodhanA paNa anubhavasiddha adhyAtmAdi pAMca bhedono apalApa thaI zake nahi, ane jo apalApa karIe to mAtra vRtti2odhapariNata Atmadravya yoga che tema svIkAravAno prasaMga Ave, ane tema svIkArIe to vRttirodhanA adhyAtmAdi avAMtara pAMca bhedono bodha thAya nahi, ane adhyAtmAdi avAMtara pAMca bhedono bodha thAya nahi to potAnI bhUmikAne ucita kayA prakAranA vRttirodhamAM pote yatna karI zake tema che, tevo nirNaya thAya nahi, ane potAnI bhUmikA pramANe kayo vRttirodha potAnAthI thaI zake tevo nirNaya thAya nahi to yogamArgamAM yatna thaI zake nahi. tethI yogamArgamAM samyag yatna karavA mATe avAMtara bhedono apalApa karavo ucita nathI.II27nA avataraNikA : mana, vacana ane kAyAnI vRttinA rodhamAM vyApAranA bhedathI adhyAtmAdi pAMca bhedo kaI rIte thaI zake che ? te batAvavA mATe manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca bhedo kaI rIte saMgata che, te prastuta zlokamAM graMthakArazrI batAve che - zloka H pravRttisthiratAbhyAM hi manoguptidvaye kila / bhedAzcatvAra iSyante tatrAntyAyAM tathAntimaH / / 28 / / anvayArtha: pravRttisthiratAmyAM dvi=pravRtti ane sthiratA dvArA thayelI manovruttiye be prakAranI guptimAM vitta=kharekhara vAra:=cAra bhedo=adhyAtma, bhAvatA, dhyAna ane samatArUpa cAra bhedo, tathA anyAyAM tatra=ane aMtya evI temAM=caramamAM-trIjI manoguptimAM nima:=vRttisaMkSaya yoga rUtte IcchAya che. ||28 // zlokArtha : pravRtti ane sthiratA dvArA thayelI be prakAranI manoguptimAM kharekhara adhyAtma, bhAvanA, dhyAna ane samatArUpa cAra bhedo ane trIjI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/bloka-28 manogatimAM vRttisaMkSaya yoga IcchAya che. ll28ll TIkA - - pravRttIti-pravRtti: prathamAbhyAsaH, sthiratA-utkarSakASThAprAptiH, tAbhyAM manoguptidvaye kila AdyAzcatvAro bhedA:-adhyAtmabhAvanAdhyAnasamatAlakSaNA:, iSyante, vyApArabhedAd, ekatra krameNobhayoH samAvezAt, yathottaraM vizuddhatvAt / tathA'ntyAyAM caramAyAM, tatra-manoguptau, antimo-vRttisaGkSayaH, iSyate / itthaM hi paJcApi prakArA nirapAyA eva / / 28 / / TIkArca - pravRttiH ..... vyApAramena, pravRtti=prathama abhyAsa, sthiratA=utkarSanI kASThAnI prAptiutkarSanI parAkASThA, baMne dvArA be prakAranI manogupti thAya che ane be prakAranI manoguptimAM kharekhara prathamanA cAra bhedo=adhyAtma, bhAvanA, dhyAna ane samatArUpa prathamanA cAra bhedo, IcchAya che; kema ke vyApArano bheda che=pravRtti ane sthiratArUpa be prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi cAra prakAranA vyApArano bheda che, tethI adhyAtmAdi cAra bhedo IcchAya che, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke pravRtti ane sthiratArUpa be manoguptimAM cAra bhedo kaI rIte saMgata thAya ? tethI graMthakArazrI kahe che -- tra..... samAveza, ekamAM-adhyAtmAdi cAramAMthI koI ekamAM, kramathI ubhayano=pravRtti ane sthiratArUpa baMne prakAranI manoguptino, samAveza hovAthI, pravRtti ane sthiratArU5 be prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi cAra bhedono samAveza che, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke adhyAtmamAM pravRttirUpa manogupti ane sthiratArUpa manogupti kramasara svIkAravAmAM Ave, tyArapachI bhAvanA Adi yogamAM paNa pravRttirUpa manogupti ane sthiratArUpa manogupti svIkAravAmAM Ave to pravRtti karatAM sthiratArUpa manogupti vizuddha hovAne kAraNe, bhAvanAdi yogamAM vartatI pravRttirUpa manogupti karatAM adhyAtmamAM vartatI sthiratArUpa manoguptine vizuddha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 yogabhedadvAciMzikA/zloka-28 mAnavAno prasaMga Avaze. tethI graMthakArazrI kahe che - thottara vizuddhavAn ! yathottara vizuddhapaNuM hovAthI adhyAtmamAM pragaTa thayelI pravRttirUpa manogupti karatAM sthiratArUpa matogupti vizuddha che, ane adhyAtmamAM vartatI sthiratArUpa manogupti karatAM bhAvanAmAM thayelI pravRttirUpa mogupti vizuddha che, ane bhAvanAmAM thayela pravRttirUpa mogupti karatAM bhAvanAmAM thayela sthiratArUpa matogati vizuddha che, ane bhAvanAmAM thayela sthiratArUpa mogupti karatAM dhyAnamAM thayela pravRttirUpa manogupti vizuddha che, ane dhyAnamAM thayela pravRttirUpa manogupti karatAM dhyAnamAM thayela sthiratArUpa matogupti vizuddha che, ane dhyAnamAM thayela sthiratArUpa mogupti karatAM samatAmAM thayela pravRttirUpa matogati vizuddha che, ane samatAmAM thayela pravRttirUpa manogupti karatAM samatAmAM thayela sthiratArUpa manogupti vizuddha che. A rIte yathottara vizuddhapaNuM hovAthI (adhyAtmamAM vartatI sthiratArUpa manoguptine bhAvanA vageremAM vartatI pravRttirUpa manogupti karatAM vizuddha mAnavAno prasaMga Avaze nahi, ema avaya che.) tathA ... va aaaa ane aMtya evI temAM carama evI manoguptimAM=prathamanI be matogupti karatAM trIjI evI manoguptimAM, aMtima-adhyAtmAdi pAMca yogamAMthI aMtima bheda vRttisaMkSaya, IcchAya che. hiM=je kAraNathI A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, pAMce paNa prakAro=adhyAtmAdi pAMce paNa prakAro, nirapAya ja che-vRtirodhamAM susaMgata ja che. li28. bhAvArthatraNa prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca yogono samAveza : zleka-29mAM graMthakArazrI svayaM batAvavAnA che te manogupti traNa prakAranI che. te traNa prakAranI manoguptimAMthI prathama prakAranI manogupti pravRttirUpa che ane bIjA prakAranI manogupti sthiratArUpa che, ane pravRttirUpa manogupti prathama abhyAsarUpa che ane sthiratArUpa manogupti utkarSanI parAkASThAnI prAptirUpa che. A be prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi yoganA cAra bhedo IcchAya che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAtrizikA/bloka-28 ahIM prazna thAya ke manorApti be prakAranI che, temAM adhyAtmAdi cAra bhedo kaI rIte saMgata thAya ? tethI graMthakArazrI kahe che - vyApAranA bhedathI be prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi cAra bhedo saMgata thAya che. tethI e prApta thAya ke pravRtti ane sthiratArUpa manoguptimAM adhyAtmano vyApAra che tenA karatAM pravRtti ane sthiratArUpa manoguptimAM bhAvanAno vyApAra judA prakArano che, ane pravRtti ane sthiratArUpa manoguptimAM bhAvanAno vyApAra che tenA karatAM pravRtti ane sthiratArUpa manoguptimAM dhyAnano vyApAra judA prakArano che, ane pravRtti ane sthiratArUpa manoguptimAM dhyAnano vyApAra che tenA karatAM pravRtti ane sthiratArUpa manoguptimAM samatAno vyApAra judA prakArano che. ahIM prazna thAya ke adhyAtmamAM pravRtti ane sthiratArUpa baMne manogupti kaI rIte rahelI che ? tethI graMthakArazrI kahe che - adhyAtmamAM kramasara pravRtti ane sthiratArUpa baMne manoguptino samAveza che, ane te rIte bhAvanAmAM paNa kramasara pravRtti ane sthiratArUpa baMne manoguptino samAveza che, ane te rIte dhyAnamAM paNa kamasara pravRtti ane sthiratArUpa baMne manoguptino samAveza che, ane te rIte samatAmAM paNa kramasara pravRtti ane sthiratArUpa baMne manoguptino samAveza che. ahIM prazna thAya ke pravRttirU5 manogupti karatAM sthiratArUpa manogupti zreSTha che. have adhyAtma, bhAvanA vagere yogomAM pravRtti ane sthiratArUpa baMne manogupti kramasara svIkAravAmAM Ave to bhAvanAdimAM vartatI pravRttirUpa manogupti karatAM adhyAtmamAM vartatI sthiratArUpa manoguptine zreSTha mAnavAno prasaMga Avaze. tethI kahe che - yathottara vizuddhapaNuM che. tethI Avo prasaMga Avaze nahi. yathottara vizuddhapaNuM A rIte che - (1) adhyAtmamAM pravRttirUpa manogupti vizuddha che. (2) adhyAtmamAM pravRttirUpa manogupti che, tenA karatAM adhyAtmamAM sthiratArUpa manogupti vadhAre vizuddha che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9o yogabhedadvAciMzikA/zloka-28 (3) adhyAtmamAM sthiratArUpa manogupti che, tenA karatAM bhAvanAmAM pravRttirUpa manogupti vadhAre vizuddha che. (4) bhAvanAmAM pravRttirUpa manogupti che, tenA karatAM bhAvanAmAM sthiratArUpa manogupti vadhAre vizuddha che. (5) bhAvanAmAM sthiratArUpa manogupti che, tenA karatAM dhyAnamAM pravRttirUpa manogupti vadhAre vizuddha che. (9) dhyAnamAM pravRttirUpa manogupti che, tenA karatAM dhyAnamAM sthiratArUpa manogupti vadhAre vizuddha che. (7) dhyAnamAM sthiratArUpa manogupti che, tenA karatAM samatAmAM pravRttirUpa manogupti vadhAre vizuddha che. (8) samatAmAM pravRttirUpa manogupti che, tenA karatAM samatAmAM sthiratArUpa manogupti vadhAre vizuddha che. vaLI trIjA prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca yogamAMthI vRttisaMkSaya rU5 aMtima bheda IcchAya che. tethI traNa prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca bhedonI saMgati che. (1) pravRttirUpa manoguptimAM adhyAtmayoga - zloka-31mAM kahevAze e pramANe pAMcamAM guNasthAnakathI sAnubaMdha yoganI pravRtti thAya che. te pramANe nizcayanayathI pAMcamA guNasthAnakathI adhyAtmayoga zarU thAya che ane te adhyAtmayoga zloka-2mAM batAvyuM e rIte zAstravacanathI tattvaciMtanarUpa che. pAMcamAdi guNasthAnakavartI je zrAvakAdi te pramANe zAstravacanathI tattvaciMtana karatA hoya tyAre pravRtti nAmanI manogupti hoya che ane te pravRtti nAmanI manoguptimAM adhyAtmayogarUpa prathama bheda prApta thAya che. zloka-ra9mAM batAvaze te pramANe prathama manogupti vimuktakalpanAjALavALI che. tethI pAMcamAguNasthAnakavALA yogI "A mane ISTa che, A mane aniSTa che,' e prakAranI kalpanAjALane choDIne zAstravacanAnusAra tattvaciMtana karatA hoya tyAre prathama manogupti varte che, vaLI tattvaciMtanathI yogamArganI pravRtti hovAthI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 yogabhedadvAciMzikA/zloka-28 pravRttirUpa A manogupti che ane te manogupti haju sthira pariNAmane pAmelI nathI, tethI prathama abhyAsarUpa A manogupti che. te vakhate adhyAtmAdi yoganA pAMca bhedomAMthI adhyAtmayogamAM pravRttirUpa prathama manoguptinA bhedanI prApti thAya che. (2) sthiratArUpa manogatimAM adhyAtmayoga - uparokta rIte manoguptimAM abhyAsa karavAthI jyAre saMsAranA ISTa, aniSTa padArtho pratye samabhAva pragaTe che tyAre jIva samatvamAM supratiSThita bane che, tethI sthiratArUpa manogupti Ave che, ane te vakhate adhyAtmAdi yoganA ATha bhedomAMthI adhyAtmayogamAM zloka-29mAM batAvaze e, sthiratArUpa bIjA manoguptinA bhedanI prApti thAya che. (3) pravRttirUpa manoguptimAM bhAvanAyoga - zloka-9mAM batAvyuM e pramANe adhyAtmano pratidina pravardhamAna pariNAma bhAvanAyoga che. tethI je yogI adhyAtmanI sthiratArUpa manoguptine pAmyA pachI pratidina adhyAtmanI vRddhi thAya te rIte bhAvanAyogamAM pravRtti kare che, tyAre bhAvanAyogane anukULa pravRttirUpa prathama manogupti che; paraMtu te manogupti sthira pariNAmavALI nathI, tethI ISTa-aniSTanA saMkalpanA tyAgapUrvaka adhyAtmanI pratidina vRddhi thAya te rIte zAstrAnusArI tattvaciMtana kare che. A bhAvanAyoganI manogupti abhyAsadazAnI hovA chatAM adhyAtmayoganI sthiratArUpa manogupti karatAM adhika vizuddha che; kema ke pratidina pravardhamAna pariNAmavALuM tattvaciMtana che. (4) sthiratArUpa manoguptimAM bhAvanAyoga: bhAvanAyogamAM pravRttirUpa manoguptivALA yogI jyAre te manogupti suabhyasta thAya tyAre sthiratArUpa manoguptine prApta kare che. te vakhate sarvatra samabhAvamAM citta supratiSThita bane che, tethI pratidina pravardhamAna evo adhyAtmayoga atizayita bane che. tethI bhAvanAyoganI parAkASThArUpa cittanI bhUmikA prApta thAya che, te bhAvanAyogamAM sthiratArUpa bIjI manogupti che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 yogabhedadvAciMzikA/zloka-28 (5) pravRttirUpa manogatimAM dhyAnayoga: zloka-11mAM dhyAnayoganuM svarUpa batAvyuM, te pramANe suabhyasta bhAvanAyogavALA yogIo dhyAnamAM yatnano prAraMbha kare che tyAre pravRttirUpa prathama manogupti pragaTa thAya che ane te vakhate abhyAsadazAnuM dhyAna pragaTe che. te dhyAnayogamAM pravRttirUpa prathama manogupti che. (6) sthiratArUpa manoguptimAM dhyAnayoga: dhyAnayogamAM pravRttirUpa manoguptivALA yogI dhyAnamAM yatna kare che topaNa nimittane pAmIne dhyAnamAM alanA thAya che ane dhyAnanI saMtatimAM teo yatna karI zakatA nathI, Ama chatAM abhyAsarUpe dhyAnayogamAM yatna karatA hoya che. jyAre dhyAna suabhyasta thAya che, tyAre dhyAnayogamAM sthiratArUpa manogupti Ave che ane dhyAnamAM sthiratArUpa manoguptivALA yogIo dhyAnanI saMtatimAM yatna karI zake che, te dhyAnayogamAM sthiratArUpa bIjI manogupti che. (7-8) pravRttirUpa ane sthiratArUpa manoguptimAM samatAyoga: zloka-22mAM samatAyoganuM svarUpa batAvyuM ane zloka-23mAM kahyuM ke bhAvanAyoganA sevanathI prathama samatA pragaTe che, je dhyAnayoganA kAraNarUpa che, paraMtu dhyAnanA uttarabhAvi evA cothA yogarUpa samatAyogasvarUpa nathI. tyArapachI dhyAna pragaTe che ane tyArapachI dhyAna ane samatAno paraspara pravAha cAle che. te pramANe prathama bhUmikAnI samatA pragaTyA pachI dhyAnamAM yatna zarU thAya che ane te dhyAna pravRttirUpa manoguptivALuM hoya che ane tyArapachI sthiratArUpa manoguptivALuM dhyAna pragaTe che, ane te dhyAna pragaTyA pachI viziSTa koTino samatAyoga Ave che. te samatAyogamAM paNa prathama pravRttirUpa manogupti hoya che, tyAre samatAvALA muni paNa suabhyasta samatAvALA nathI, paraMtu jyAre sthiratArUpa manogupti Ave che tyAre suabhyasta samatA Ave che. te vakhate viziSTa koTinA dhyAna ane samatAno pravAha cAle che. A rIte samatAyogamAM kramasara pravRttirUpa ane sthiratArUpa manogupti che. vaLI trIjI manogupti kevalajJAnanI prApti vakhate pragaTa thAya che ane te manoguptimAM vRttisaMkSaya nAmanA yogano pAMcamo bheda ghaTe che; kema ke kevalajJAna Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogAbhedaddhAtrizikA,bloka-29 93 vakhate mohanA ane matijJAnanA vikalpono nAza thAya che. tethI vRtti saMkSayarUpa pAMcamo yogabheda trIjI manoguptimAM=kevalajJAnakALamAM pragaTa thayela AtmArAma manarUpa trIjI manoguptimAM, ghaTe che. 28 avataraNikA : zloka-28mAM kahyuM ke traNa prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca bhedo ghaTe che. tethI have te traNa prakAranI manoguptinuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : vimuktakalpanAjAlaM samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manazceti(stajjJaiH) manoguptistridhoditA / / 29 / / anvayArthaH vimuvattAtpanAnAnaM=vimuktakalpanAjALavALuM samatve supratiSThita samapaNAmAM supratiSThita mAtmArAmaM AtmAmAM vizrAma pAmeluM mana=mana tatte =tenA jANanArAo vaDe trithA manotiH 3dritA traNa prakAranI manogupti kahevAI che. 29 zlokArca - (1) vimukta kalpanAjALavALuM, (2) samatvamAM supratiSThita ane (3) AtmAmAM vizrAma pAmeluM evuM mana, tenA jANanArAo vaDe traNa prakAranI manogati kahevAI che. ll29ll TIkA - vimukteti-vimuktaM parityaktaM, kalpanAjAlaM-saGkalpavikalpacakraM, yena tat, tathA samatve supratiSThitaM samyagvyavasthitaM, AtmArAma-svabhAvapratibaddhaM, manaH tajjJaiH= tadvedibhiH, manoguptistridhA-tribhiH prakAraiH, uditA-kathitA / / 29 / / TIkArca - vimuvatta .. thatA ! (1) vimukta=parityakta, kalpatAjAla saMkalpa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 yogabhedadvAciMzikA/zloka-29 vikalpanuM cakra jenA vaDe evuM te-mata (2) samapaNAmAM supratiSThita=samyam vyavasthita evuM mana ane (3) AtmArAma AtmAmAM ArAma karanAra= svabhAvamAtramAM pratibaddha evuM mana, tenA jANanArAo vaDe traNa prakAranI matogupti kahevAI che. ra9. bhAvArtha :traNa prakAranI manoguptinuM svarUpa :(1) vimukta kalpanAjALavALuM mana : pAMcamA Adi guNasthAnakavartI dezaviratidharAdi zAstravacanAnusAra caityavaMdanAdi kriyA karatA hoya ke zAstravacanAnusAra tattvaciMtana karatA hoya ke zAstrAdhyayana karatA hoya tyAre, saMsAranA padArthomAM ISTa ane aniSTanA saMkalpa-vikalpanuM cakra baMdha thAya che ane ISTa ane aniSTanA saMkalpa-vikalpanA cakra vagaranuM mana pravRttirUpa prathama manogupti che. ahIM saMkalpa eTale Indriyone anukULa bhAvomAM ane pratikULa bhAvomAM "A mane anukULa che ane A mane pratikULa che,' evI buddhi te saMkalpa che, ane te buddhine kAraNe padArthane joIne "A mane ISTa che ane A mane aniSTa che," e prakAranA je vicAro UThe che, te vikalpa che. AvA saMkalpa-vikalpavALuM mana agupta che ane agupta mana karmanAM jALAMone bAMdhIne saMsAranuM kAraNa bane che. dezaviratidhara zrAvakAdi jyAre Agamane parataMtra thaIne zAstravacanAnusAra tattvaciMtana karatA hoya ke koI ucita anuSThAna karatA hoya tyAre A saMkalpavikalpo baMdha thAya che, ane zAstranAM vacanothI AtmAne bhAvita karavAno manoyatna varte che, te vimukta kalpanAjALavALI prathama prakAranI manogupti che. (2) samapaNAmAM supratiSThita mana : dezaviratidhara ke sarvaviratidhara sAdhaka yogI zAstravacanAnusAra tattvaciMtana karIne prathama manoguptine prApta kare che tyAre pravRttirUpa manogupti pragaTe che, je vimuktakalpanAjAlasvarUpa che. A manoguptinuM sevana karI karIne jyAre te yogI zAstravacanathI atyaMta bhAvitamanavALA bane che, tyAre jagatanA padArtho pratye Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/bloka-30 5 atyaMta upekSAnA pariNAma thAya che. tethI bAhya padArthone joIne saMkalpo UThe tevuM temanuM mana hotuM nathI, mATe bAhya padArthone avalaMbIne vikalpo paNa UThatA nathI, paraMtu bAhya sarva padArtho potAnA mATe anupayogIrUpe samAna che, e prakAranI buddhi pragaTe che. tethI bAhya padArthone AzrayIne vikalpo na thAya ane AtmAnA svabhAvabhUta pariNAmamAM mana samyam vyavasthita rahe tevI cittavRtti pragaTe che, te bIjA prakAranI=samapaNAmAM supratiSThitarUpa manogupti che ane A bIjA prakAranI manogupti paNa adhyAtmayogakALamAM je vizuddhivALI che, tenA karatAM bhAvanAyoga, dhyAnayoga ane samatAyogamAM kramazaH adhika adhika vizuddhivALI che. (3) AtmArAma mana : kevalajJAnanI prAptikALamAM mana sadA AtmAmAM vizrAMta hoya che, tethI manamAM matijJAnanA vikalpo hotA nathI ane mohanA paNa vikalpo hotA nathI. A trIjA prakAranI AtmArAma manogupti kevalajJAnathI zarU thAya che ane tenI parAkASThA yoganirodhakALamAM hoya che. tethI vikalparUpa ane spaMdarUpa baMne prakArano vRttisaMkSaya A trIjA prakAranI manoguptimAM hoya che.29 avatAraNikA - zloka-27mAM kahela ke vRttirodhane yogarUpe svIkArIe topaNa mana, vacana ane kAyAnI vRttionA rodhamAM adhyAtmAdi pAMca bhedonI prApti che. tyArapachI zloka-28mAM mananA rodha vakhate prApta thatI traNa prakAranI moguptimAM adhyAtmAdi pAMca bhedo kaI rIte ghaTe che te batAvyuM ane mananA rodha vakhate traNa prakAranI manogupti kaI che te zloka-29mAM batAvyuM. have vacanagupti ane kAyamurti ane Isamiti AdinA rodhamAM adhyAtmAdi pAMca bhedo kaI rIte prApta thAya che ? tenuM dizAsUcana karavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : anyAsAmavatAro'pi yathAyogaM vibhAvyatAm / yataH samitiguptInAM prapaJco yoga uttamaH / / 30 / / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G9 anvayArtha: yogabhedadvAtriMzikA/bloka-30 ganyAsA=anyano=vAk-kAyagupti ane IryAsamiti Adino avatAropi=avatAra paNa=adhyAtmAdi pAMca yogabhedamAM aMtarbhAva paNa yathAyo=yathAsthAna vimAvyatA=vicAravo, yataH=je kAraNathI samiti guptInAM prapangva:=samiti, guptiono prapaMca=vistAra, uttamaH yoga:=uttama yoga kahevAya che. 113011 zlokArtha H anyano avatAra paNa yathAsthAna vicAravo, je kAraNathI samiti, guptiono vistAra uttama yoga kahevAya che. / / 30 / / * anyAtAmavatAro'vi - ahIM 'pi' thI e samuccaya che ke manoguptino to adhyAtmAdi yogamAM avatAra che, paraMtu anyano=vacanagupti-kAyagupti ane IryAsamiti Adino paNa adhyAtmAdi yogamAM avatAra che. TIkA H anyAsAmiti-anyAsAM-vAkkAyaguptIryAsamityAdInAM avatAro'pi - antmvorDAvi, yathAyonuM yathAsthAna, vimAnyatA viSArthatAM, yato casmAt, samitinuptInAM pravagyo cathAparyAya vistAro, yoga ucyate, uttama=utkRSTa:, na tu tivruttivibhinnsvbhaavo yogapadArtho'tiriktaH ko'pi vidyata iti / / 30 / / TIkArya : anyAsAM vidyuta kRti / / anyano=vA-kAyagupti ane IryAsamiti Adito, avatAra paNa=adhyAtmAdi pAMca yogabhedomAM aMtarbhAva paNa, yathAyoga=je sthAne je ghaTatuM hoya te pramANe, vicAravo, je kAraNathI samiti-guptino prapaMca=yathAparyAya vistAra=taratamatAnI bhUmikA pramANe samiti-guptino upara uparanI bhUmikAnI prAptirUpa vistAra, uttama=utkRSTa, yoga kahevAya che, paraMtu samiti-guptithI vibhinna svabhAvavALo atirikta koIpaNa yoga padArtha vidyamAna nathI. 'rUti' zabda kathananI samAptisUcaka che. 130nA " Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhedadvAciMzikA/zloka-30 bhAvArtha - samiti-guptino prapaMca=vistAra uttama yoga - zloka-28mAM traNa prakAranI manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca bhedono avatAra batAvyo. tema vacanagupti, kAyagupti ane IryAsamiti Adi pAMca prakAranI samitimAM ke jyAM ghaTe te pramANe adhyAtmAdi pAMca bhedono aMtarbhAva paNa vicAravo joIe. jema ke carama manoguptimAM vRttisaMkSayayogano avatAra che, tema carama vacanaguptimAM ane carama kAyaguptimAM vRttisaMkSayayogano avatAra che; kema ke carama vacanagupti ane carama kAyagupti kevalajJAna vakhate ane prakRSTa yoganirodha vakhate prApta thAya che. tethI jema manoguptimAM adhyAtmAdi pAMca bhedono aMtarbhAva batAvyo, tema; vacanagupti ane kAyaguptimAM paNa adhyAtmAdi pAMca bhedono aMtarbhAva vicArI levo ane IryAsamiti Adi kevalajJAna sudhI hoya che, tethI je samitimAM je yoga ghaTato hoya tenI vicAraNA svayaM karI levI. ahIM koIne prazna thAya ke yogamArganA adhyAtmAdi pAMca bhedo che, te pAMca bhedo samiti-guptimAM kema aMtarbhAva pAmyA? tethI graMthakArazrI kahe che - je kAraNathI samiti-guptino prapaMca=vistAra, utkRSTa yoga che ane samitiguptithI anya koI yogamArga nathI. AnAthI e phalita thAya ke saMpUrNa yogamArga samiti-guptinA vistArarUpa che ane te samiti-guptinA vistArarUpa yogamArga anya rIte adhyAtmAdi pAMca bhedavALo batAvAyo che. tethI samiti-guptinA vistAramAM adhyAtmAdi pAMca bhedono aMtarbhAva thAya che. ahIM TIkAmAM samiti-guptinA prapaMcano artha karyo ke samiti-guptino yathAparyAya vistAra. tenuM tAtparya e che ke koI sAdhaka saMsArathI virakta thaIne saMyama grahaNa kare ane saMyama grahaNa karyA pachI traNe guptiothI gupta hoya ane saMyamanI vRddhi arthe koIpaNa pravRtti kare ane jo tenI samiti-guptimAM leza paNa skUlanA na hoya, paraMtu Agamane parataMtra tenA mana, vacana ane kAyAnA yogo vartatA hoya, Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 yogabhedadvAciMzikA/zloka-30 chatAM tenI samiti-gupti, prAraMbhanI bhUmikAnI che. AvA sAdhaka saMyama grahaNa karyA pachI apramAdabhAvathI grahaNazikSAmAM yatna kare tyAre, atyaMta vidhipUrvaka svazaktinA prakarSathI zAstranA tAtparyane grahaNa karavAmAM upayukta hoya ane zAstranA paramArthane grahaNa karIne sthira karavAmAM apramAdabhAvathI yatnavALA hoya ane te zAstravacanone sthira karyA pachI je bodha thayo che, te pramANe AsevanazikSAmAM yatnavALA hoya to jema jema grahaNazikSA ane AsevanazikSAmAM yatna kare che tema tema temanA saMyamanA kaMDakasthAno vadhe che. tethI saMyama grahaNa karyA pachI je skUlanA vagaranI samiti-gupti hatI te samiti, gupti uttarottara vizuddhi vadhavAthI adhika adhikatara thAya che ane A rIte kevalajJAnanI prApti sudhI samiti-guptinA paryAyo vadhatA jAya che. te sarva samiti-guptinA paryAyono vistAra te yoga che. A samiti-guptino vistAra yoga che ema na kahetAM utkRSTa yoga che, ema kahyuM. tethI e prApta thAya ke pAMca samiti ane traNa guptinI prApti pUrveno avirata samyagdaSTi sudhIno yoga utkRSTa yoga nathI, paraMtu utkRSTa yoganuM kAraNa bane tevo yoga che; kema ke A samiti-guptikALamAM dezaviratidhara zrAvaka ke muni pUrNa rIte bhagavAnanA vacanane parataMtra thaIne yogamArgamAM yatna karanArA hoya che. tevo yatna avirata samyagdaSTi karI zakatA nathI. dezaviratidhara zrAvaka caityavaMdanAdi ke sAmAyikAdi anuSThAnamAM sarvajJanA vacanAnusAra yatnavALA hoya che ane sarvaviratidhara bhAvasAdhu sadA sarvajJanA vacanAnusAra yatnavALA hoya che, mATe te baMne uttama yoga che. jyAre pAMcamA guNasthAnakathI pUrvano prathamathI caturtha guNasthAnaka sudhIno yoga mokSanuM kAraNa hovA chatAM bhagavAnanA vacananuM pUrNa pArataMtra nahi hovAthI ane kAMIka parataMtrane abhimukha bhAva hovAthI yoga che, paNa uttama yoga nathI. 30 avataraNikA - zloka-27mAM kahyuM ke vRttirodhane yoga kahevAmAM Ave topaNa adhyAtmAdi pAMca bhedo vRtirodharUpa yogamAM saMgata thaze, ane tenI saMgati kaI rIte che te zloka-28thI 30 sudhI batAvI. tyAM koI kahe ke vRtirodha ja yoga che ane adhyAtmAdi cAra bhedo vRtirodhanA upAya che, mATe adhyAtmAdi Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 yogabhedadvAciMzikA/zloka-31 cAra bhedone yoga kahI zakAya nahi. e prakAranuM koIkanuM kathana koIka vaya apekSAe ISTa hovA chatAM zAstramaryAdAthI vRtirodhamAM pAMca bhedo mAnavA ucita che, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka - upAyatve'tra pUrveSAmantya evAvaziSyate / tatpaJcamaguNasthAnAdupAyo'rvAgiti sthitiH / / 31 / / anvayArtha: 3==ahIM-adhyAtmAdi yoganA pAMca bhedomAM, pUrveSapUrvanuM adhyAtmAdi cAra yogabhedonuM, rUpAyatveupAyapaNuM hote chateyoganuM upAyapaNuM mAtra kahevAya chad, sanca iva-aMtya ja vRttikSaya ja, viziSTa avazeSa rahe che. ta-te kAraNathI=vRttikSayamAtra yoga mAnavo ucita nathI paraMtu adhyAtmAdi pAMce yoga che tema mAnavuM ucita che te kAraNathI, paDyamAthAnA 3 =pAMcamA guNasthAnakathI pUrvamAM, upAyaH=pUrvasevArUpa upAya che, ti sthiti e pramANe sthiti che=zAstramaryAdA che. li31aaaa zlokArca - adhyAtmAdi pAMca bhedomAM adhyAtmAdi cAra bhedonuM yoganuM upAyapaNuM mAtra kahevAya chate vRttikSaya ja yoga avazeSa rahe che. te kAraNathI pAMcamA guNasthAnakanI pUrvamAM pUrvasevArUpa upAya che, e pramANe zAamaryAdA che. ll31|| TIkA : upAyatva iti-atra-adhyAtmAdibhedeSu yogeSu, pUrveSAm adhyAtmAdInAm, upAyatvebhyogopAyatvamAtre vaktavye, antya eva-vRttikSaya eva, yogo'vaziSyate / tat-tasmAt, paJcamaguNasthAnAdarvAk pUrvasevArUpa upAyaH, tata Arabhya tu sAnubandhayogapravRttireveti sthiti:-sattantramaryAdA / / 31 / / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 yogabhedadvAciMzikA/zloka-31 TIkArca : dhyAtmavimevu.... mA ahIM=adhyAtmAdi pAMca yogomAM, pUrvanuM= adhyAtmAdi cAranuM, upAyapaNuM=thoganuM upAyapaNe mAtra, vaktavya hote chate, aMtya ja vRttikSaya ja, yoga avazeSa rahe che. te kAraNathI=vRttikSaya mAtra yoga mAnavo ucita nathI, paraMtu adhyAtmAdi pAMce yoga che tema mAnavuM ucita che te kAraNathI, pAMcamAM guNasthAnakathI pUrvamAM pUrvasevArUpa upAya che, ane vaLI tyAMthI AraMbhInetrapAMcamA guNasthAnakathI mAMDIne, sAnubaMdha yoga pravRtti ja che, e prakAranI sthiti che=sataMtranI=sat AgamatI, maryAdA che. li31]. bhAvArtha :adhyAtmAdi pAMce yogasvarUpa : akSepaphaLasAdhaka nizcayanaya yoganirodhanI caramakSaNane mokSanuM kAraNa kahe che. tethI caudamAM guNasthAnakanI caramakSaNane yoga kahe che ane tenI pUrveno vyApAra yoga nathI, paraMtu yogano upAya che tema kahe che. tenI jema nathavizeSathI vRttikSayane yoga svIkArIe to vRttikSayanI pUrvanA adhyAtmAdi cAra bhedo yoganA upAya che, tema svIkArI zakAya. vaLI apekSAe jema vRttikSaya mokSanuM kAraNa che ane adhyAtmAdi yoganA cAra bhedo tenA upAyo che, tema anya apekSAe adhyAtmAdi paNa yogo che. tethI adhyAtmAdicArane yoganA upAyamAtra kahevA ucita nathI. te batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke adhyAtmAdi cAra bhedone yoganA upAyamAtra kahevAmAM Ave to vRttikSayarUpa aMtya bheda ja yogarUpe prApta thaze ane adhyAtmAdi cArayoganA upAya prApta thaze, paraMtu tema mAnavuM ucita nathI; kema ke mokSano arthI jIva mokSanA upAyone jANIne mokSanA upAyamAM pravRtti kare, ane mokSanA upAyo adhyAtmAdi pAMca yogo che; kema ke mokSano arthI jIva mokSanA upAyarUpa bhagavAnanA vacanane parataMtra thaIne ucita anuSThAnamAM yatna karato hoya tyAre te anuSThAna mokSanuM kAraNa che, ema vyavahAranaya svIkAre che, ane te vakhate adhyAtmAdi sarva bhedo yathAkrame prApta thAya che. mATe adhyAtmAdi pAMca bhedone yogarUpe kahevA ucita che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 101 yogabhedadvAciMzikA/zloka-32 pAMcamA guNasthAnakathI yogano prAraMbha tenI pUrve pUrvasevArUpa upAya - adhyAtmano prAraMbha pAMcamA guNasthAnakathI thAya che; kema ke pAMcamA guNasthAnakathI AraMbhIne sAdhaka yogI Agamane parataMtra thaIne yogamArgamAM pravRtti kare che, ane pAMcamAM guNasthAnakathI pUrvamAM samyagdaSTi ke apunabaMdhakAdi jIvo mokSanA arthe sadanuSThAnamAM pravRtti karatA hoya topaNa Agamane parataMtra thaI zake tevI guptinI pariNati nahi hovAne kAraNe teonI yoganI pravRtti yoga nathI, paraMtu pUrvasevArUpa upAya che arthAt te pUrvasevAnA baLathI adhyAtmAdi yogone prApta karaze; jyAre pAMcamA guNasthAnakathI AraMbhIne Agamane parataMtra thaIne yogamArgamAM pravRtti hovAthI sAnubaMdha yoganI pravRtti che. A prakAranI satuM zAstranI maryAdA che, mATe pAMcamA guNasthAnakathI prAraMbhIne yogIo je kAMI dharmAnuSThAna kare che te sarva yoga che ane pAMcamAM guNasthAnakathI pUrve sAdhaka jIva je kAMI dharmAnuSThAna kare che, te pUrvasevArUpa upAya che, tema mAnavuM ucita che. [31] avataraNikA: pAMca prakAranA yoganA bhedonuM atyAra sudhI varNana karyuM ane vRttirodhane yoga svIkArIne tyAM paNa adhyAtmAdi yoganA bhedo saMgata che tema batAvyuM. have sarva kathananuM nigamana karatAM graMthakArazrI kahe che - zloka : bhagavadvacanasthityA yoga: paJcavidho'pyayam / sarvottamaM phalaM datte paramAnandamaJjasA / / 32 / / anvayArtha: mAvikasthityA=bhagavAnanA vacananI sthitithI=maryAdAthI,paththaghoDapi= pAMca prakArano paNa =AEyoga, magnasa-zIdhra paramAnandra sarvottamaM hA~= paramAnaMdarUpa sarvottama phaLane Ape che. pa3rA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 yogabhedadvAciMzikA/bloka-32 zlokArtha : bhagavAnanA vacananI sthitithI pAMca prakArano paNa Akacoga zIgha paramAnaMdarUpa sarvottama phaLane Ape che. II3rA kanvivighaSdhyayam - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke vRttikSayarUpa eka prakArano yoga to sarvottama phaLane Ape che, paraMtu adhyAtmAdi pAMce paNa prakArano yoga sarvottama phaLane Ape che. TIkA - mAvati-nivasiddhoDayam ArUrI TIkArca - niyAsiddhoDayam - zlokanA kathanamAtrathI artha siddha che. 3rA bhAvArthaadhyAtmAdi pAMca prakAranA yoganuM phaLa : pAMcamAM guNasthAnake rahelA sAdhaka, Agamane parataMtra thaIne mana, vacana kAyAnA yogo yogamArganI ucita pravRttimAM pravartAvatA hoya tyArathI adhyAtmayogano prAraMbha thAya che; ane te mana, vacana ane kAyAnI pravRtti jema jema bhagavAnanA vacanAnusAra upara uparanI bhUmikAvALI thAya che, tema tema upara uparanI kakSAno yoga pragaTe che ane tenI niSThA yoganirodhamAM thAya che. tethI sarvajJanA vacananI parataMtratAthI karelA anuSThAnathI mAMDIne yoganirodha sudhIno sarva yoga bhagavAnanA vacananI maryAdA pramANe hovAthI zIghra paramAnaMdarUpa sarvottama evA mokSaphaLane Ape che. mATe mokSanA arthI evA jIve zAstravacanathI yogano bodha karIne zAstrane parataMtra thaIne zaktinA prakarSathI yogamArgamAM yatna karavo joIe ke jethI zIdhra mokSaphaLanI prApti thAya.IIrUrI iti yogabhedadvAtriMzikA / / 18 / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhavidUtranasthityA yogI: pnycvidho'pyym| sarvottamaM phalaM datte paramAnandamagnanA '' bhagavAnanA vacananI sthitithI adhyAtmAdi pAMca prakArano 'paNa yoga zIdhra paramAnaMdarUpa 'sarvottama phaLane Ape che.' : prakAzAka. chAtA gaga 5, jeta marcanTa sosAyaTI, kadhapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-38000I. 'kAta : (079) 26604911, 32911471 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in : mudraka : sUryA ophaseTa AMbalIgAma, seTelAITa-bopala roDa, amadAvAda-380058. 'kona : (02717) 230366, 230112