Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakavara zrImAna umAsvAtijI viracita svopajJabhASyaalaMkRta tatvArthAdhigamasatra zabdazaH vivecana bhAga-2 adhyAya-2, 3, 4 'vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 zabdazaH vivecana adhyAya-2, 3, 4 mULa graMthakAra tathA bhASyakAra vAcakavara zrImAn umAsvAtijI mahArAjA divyakRpA * vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA teozrInA ziSyaratna SaDvanavettA, prAvacanikapratibhAdhAraka sva. 5. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna 5. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakartA paMDita zrI mayaMkabhAI ramaNikabhAI zAha * prakAzaka * saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI A pustaka jJAnabhaMDAra/zrIsaMghane bheTa Apela che. titha -10. gAthagaMgA 'zrutadevatA bhavana', pa, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 zabdazaH vivecana vivecanakAra ke paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vira saM. 2539 vi. saM. 2069 ja AvRttiH prathama + nakalaH 750 mUlya : rU. 150-00 Arthika sahayoga : ci. jenila prakAzabhAI zAha pATaNa-muMbaI : mukhya prAptisthAnaH tALa , 161/ mRtadevatA bhuvana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email: gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online: gitarthganga.wordpress.com * mudraka * sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAja, amadAvAda-17. phonaH 22174519 sarva haka gItArtha gaMgA darane AdhIna che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptisthAna - ja AmAvAda : gItArtha gaMgA "mRtadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. : (079) 23704911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com ja vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana', I-, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. 3 (0275) 2391697 (mo) 98rapara12997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI: zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, javAharalAla naherU roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 3 (022) ra5380014, 25689030 (mo.) 9322231117 Email : lalitent5@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-241, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA kvelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 3 (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbanivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 1 (0261) 32287ra3 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI vakarsa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. 1 (0288) ra678513 (mo) 972697990 Email : karan.u.shah@hotmail.com + BANGALORE: Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. 1 (080) (O) 0287232 (R) 2259:25 (Mo) 9359825. Email : amitvgadiya@gmail.com rAjakoTa: zrI kamalezabhAI dAmANI "jinA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. : (0281) 2233120 (mo.) 9427178013 Email : shree_veer@hotmail.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 prakAzakIya 0 sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva cokkasa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa je jIva tenAM rahasthajJAna vagarano ja raho, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. . ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI, kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka papU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono adhIza pragaTa thayela che. ' alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagati zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyazAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. "vikAnera vinAnA ividajanavijJAnanuM e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A viddhabhogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zutA bhakto
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 26 gItArtha gaMgAnAM prakAzano gItArtha pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudagala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kuta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSThisamuccayA 4. karmavAda karNikA pa. karmavAda karNikA (hindI AvRtti) 1. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. darzanAcAra 8. zAsana sthApanA 9. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 10. anekAMtavAda 11. praznottarI 12. prasnottarI (hindI AvRtti) 13. nivRtti 14. cittavRtti (hindI AvRti) 15. cAlo, mokSanuM sAcuM savarUpa samajIe 16. manovijaya ane Atmazuddhi 17. bhAgavatI pravajayA paricaya 18. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 19. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, virAjaya, siddhi, viniyoga)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. lokottara dAnadharma " anukaMpA" 21. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 22. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 23. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 24. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? (hindI AvRtti) 25. Is Jalna Order Independent Rellglon or Denomination? (aMgrejI AvRtti) 26. Status of rellglon In modern Nation State theory (aMgrejI AvRtti) 27. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 28. zrI upadhAna mArgo pardezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra - gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI AvRtti) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 7. 'Rakshadharma' Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) Mi saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita ' vivecananAM graMtho = = vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA ja 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabadazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SaTrasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcamutra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasatra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnatAbiMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedArjizikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAliMkSika-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmaggadvAtrizikA- zabdazaH vivecana 27. bhikSadvAtrizikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAAtrizikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30, kevalibhuktivyavasthApanadvAliMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAratAsiMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sutrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvavAliMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAliMzikA-15 zabadazaH vivecana 36. yogalakSaNatAsiMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAiizakA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42, adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zaza vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zaziH vivecana 45. devapuSakAratAsiMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayatAsiMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavaratuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAliMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAlAtrizikA-2 zabdazaH vivecana para. jinabhaktivAtrizikA-5 zabdazaH vivecana pa3, yogAvatAratAsiMzikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAkhyadvAaizikA-26 zabdazaH vivecana 55. sajjanastutidvAliMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevA tAsiMzikA-12 zabdazaH vivecana pa7. IzAnugrahavicAratAsiMzikA-16 zabdazaH vivecana pa8, klezalAnopAyahAliMzikA-25 zabdazaH vivecana pa9. vinayahAliMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 2. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 14. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutatvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktiAsiMzikA-31 zabdazaH vivecana 17. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 3pa0 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 19. zrI sImaMdharasvAmInuM 3pa0 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasutra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. Sozaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 5. AdhyAtmasAra zazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatava prakaraNa zabdazaH vivecanA 78. 150 gAthAnuM haDInuM stavana zabadazaH vivecana 79. paMcavarUphaprakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavaraka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane niccaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83. paMcavaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85, pIsatra (pAkisUtra) zabdazaH vivecana 89. dharmaparIkSA prakaNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahastha zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezaradasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjalayogasutra zabdazaH vivecana bhAga-1 1. pAtaMjalayogAtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92, dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 7. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAiizakA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAha-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijjA zabdazaH vivecana 105, samyatvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 10. dharmavyavasthAtAzizikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasiA rAInA pratikramaNa sutra zabadazaH vivecana 108, saMmatitaka prakaraNa zloka sparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zlokaparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110, vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zA : vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115, dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecana 118, dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 119, dravyaguNaparyAyanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecana 120. tattvArthAdhigamasatra zabdazaH vivecana bhAga-2 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2nI prastAvanA | ' adhyAya-2 prathama adhyAyamAM samyagdarzana-samyajJAna-samyakyAritra mokSamArga che, tema batAvyuM. tyArapachI samyagdarzana jIva Adi sAta tattvonI zraddhArUpa che tema kahyuM. tethI jijJAsA thAya ke jIva kevA svarUpavALo che ? mATe jIvanA svarUpane batAvavA arthe parAmika Adi bhAvarUpa jIva che, tema bIjA adhyAyamAM batAve che. te pazamika Adi bhAvo pAMca bhedavALA che. tethI te pAMca bhedo ane tenA avAMtara bhedonuM prathama nirUpaNa kare che. jIvanuM lakSaNa upayoga che. tethI upayoganA bhedo batAvela che. tyArabAda saMsArI ane mukta ema be prakAranA jIvo che. te jIvo paNa manavALA ane mana vagaranA che tema batAvela che. saMsArI jIvo ekendriya AdinA bhedavALA che te batAvIne indriyonuM svarUpa batAvavA arthe dravyendriya ane bhAvendriyanA bhedo batAvyA che, jethI indriyo ane mana kaI rIte bodhamAM kAraNa che ? teno vizada bodha thAya che. vaLI, jIvo vigrahagatimAM kevA yogavALA hoya che? kaI rIte vigrahagatithI janmAMtaramAM jAya che, tenuM svarUpa bIjA adhyAyamAM batAvela che. vaLI, jIvo saMmUrchAimarUpe, garbharUpe ane upapAtarUpe utpanna thanArA che tethI jIvonI yoni kevA svarUpavALI che? teno vistArathI bodha bIjA adhyAyamAM karela che. vaLI, dArika Adi pAMca zarIronuM svarUpa paNa bIjA adhyAyamAM batAvela che tathA kayA jIvane keTalA zarIra hoya ? tenuM varNana bIjA adhyAyamAM karela che. saMsArI jIvo traNa prakAranA vedanonA udayavALA che. tethI kaI gatimAM kayA vedanA udayanI prApti che? tenuM svarUpa bIjA adhyAyamAM batAvyuM che. vaLI, saMsArI jIvonuM AyuSya apavartanIya ane anapavartanIya tathA saupakrama ane nirupakrama che, tenuM varNana paNa bIjA adhyAyamAM karAyeluM che. adhyAya-3 trIjA adhyAyamAM nArInA jIvo kyAM rahelA che ? te nArakIonuM svarUpa kevA prakAranuM che? teone kayA prakAranI vedanAo varte che ? ityAdinuM svarUpa vistArathI batAvela che. tyArabAda nArakInA jIvonI sthiti keTalA kAlamAnavALI che, tenuM vistArathI varNana karAyeluM che. tyArabAda tiskRlokamAM asaMkhyAta dviIpa-samudro kaI rIte rahelA che ? jaMbUDhIpa Adi dvIpomAM bharata Adi kSetro kaI rIte rahelA che ? te batAvyuM che. tyArabAda Arya ane pleccha ema be prakAranA manuSyomAMthI 9 prakAranA Aryo kevA svarUpavALA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | prastAvanA che ? ane anya mleccho kevA svarUpavALA che ? tenuM varNana karAyela che. vaLI, nArakI-tiryaMcanuM AyuSya utkRSTathI ane jaghanyathI keTaluM che ? tenuM varNana karela che. adhyAya 4 vaLI, cothA adhyAyamAM devo keTalA bhedavALA che ? kevI lezyAvALA che ? tenuM vistArathI varNana karAyuM che. vaLI, manuSyalokamAM sUrya, caMdra Adi jyotiSavimAno kaI rIte gati kare che ? tenA kAraNe kALano vibhAga kaI rIte paDe che ? te batAvela che. vaLI, devo kevA prakAranA zreSTha sukhone anubhave che ? kevI uttama lezyAvALA che ? teonI jaghanyasthiti ane utkRSTasthiti keTalI che ? nArakIonI jaghanyasthiti keTalI che ? tenuM varNana cothA adhyAyamAM karela che. chadmasthapaNAmAM jinezvara paramAtmAnI vANIthI viparIta ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMI lakhAyuM hoya tenuM trividhe trividhe micchA mi dukkaDaM. vi. saM. 2069, poSa suda-5, tA. 16-1-2013, guruvAra, 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 pa - pravINacaMdra khImajI motA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvAdhigamasUtra bhAga-2/ anumArikA 6 % % anukramaNikA % % % viSaya pAnA naM. 1-3. - je nuM 3-4 4-5 5-7 9-10 10-14 14-18 $ $ $ 18 18-21 21 22-23 sUga ne. | aidhyAya-2 jIvanA pAMca prakAranA bhAvonuM svarUpa. pAMca prakAranA bhAvonA peTAbhedo. pathamikabhAvonA bhedo. zAyikabhAvanA 9 bhedo. zAyopathamikabhAvanA 18 bhedo. audayikabhAvanA 21 bhedo. pAriNAmikabhAvanA bhedo. jIvanuM lakSaNa. upayoganA bhedo. jIvanA bhedo. manavALA ane mana vagaranA jIvonA bhedo. saMsArI jIvonA bhedo. sthAvaranA bhedo. trasanA bhedo. pAMca indriyonuM svarUpa. dravyaindriya ane bhAvaindriyanuM svarUpa. nivRttichaniya ane upakaraNainDiyanuM svarUpa. bhAvaindriyanuM svarUpa. upayogano viSaya. pAMca indriyonuM svarUpa. pAMca indriyonA viSayo. manano viSaya. ekendriya jIvonuM svarUpa. beijiya Adi jIvonuM svarUpa. manavALA jIvonuM svarUpa. vigrahagatimAM vartatA yoganuM svarUpa. 23 $ $ 2 23-24 24-25 25-27 - 28 28-31 31-37 33-30 36-37 37 37-39 39-40 40-41 41-49 :. 43-44
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra ne. 37. 38. 39-40. 41. tatvArthavigamasUtra bhAga-2/ anukramaNikA | viSaya | pAnA naM. ] jIvanI anuzreNithI janmAMtaramAM gati. 44-46 jIvanI avigrahagati 46-47 saMsArI jIvonI vigrahagatinA bhedo. 47-50 eka samayathI avigrahagati. 50-para vigrahagatimAM anAhArakanI prApti. para-54 jIvonA janmanA bhedo. 54-56 jIvanI utpattinI yoninA bhedo. 57-58 garbhaja jIvonuM svarUpa. 58-59 upapAtathI janmanArA jIvonuM svarUpa. saMmUcchima jIvonA bhedo. 59-60 pAMca zarIro. 10-11 zarIronI paraspara sUkSmatA. 71-72 pAMca zarIranA pradezonuM pramANa. 92-93 apratizatavALA zarIro. 73-74 zarIrano anAdi saMbaMdha. 64 sarva saMsArI jIvone tejasazarIra ane kAryaNazarIrano saMbaMdha. upa- eka sAthe eka jIvane keTalA zarIrano saMbhava ? tenuM svarUpa. ka7-69 kArmaNazarIrathI upabhogano abhAva. 99-71 dArikazarIranA bhedo. nAraka, devone vekiyazarIra. manuSya-tiryaMcane labdhi nimittaka veDhiyazarIra. 72-73 cauda pUrvadharane AhArakazarIra. 73-85 nAraka ane saMpUcchimomAM napuMsakabheda. 85-87 devomAM napuMsakapaNAno abhAva. 87-89 anepavartanIya AyuSyavALA jIvo. adhyAya-3) sAta nArakanI bhUmio. 100-105 sAta nArakIo. 105-108 nArakIonA azubhabhAvo. 108-117 de 6 8 8 8 8 8 8 89-9 ? |
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavAryAvigamasUtra bhAga-| amaNikA pAnA na.. | re dhuM che $ $ $ $ $ $ de che $ = viSaya nArakIonA paraspara karAtA dukho. traNa nArakI sudhI paramAdhAmI kRta duHkho. nArakIonuM utkRSTa AyuSya. dviIpa-samudronA nAmo. hIpa-samudronA AkAra. jabUdvIpanuM svarUpa. jabUtIpamAM vartatA avAMtara kSetronuM svarUpa. jaMbUtIpamAM vartatA parvatonuM svarUpa. dhAtakIkhaMDamAM vartatA meruparvatonuM svarUpa. pukharAvartadvIpamAM vartatA meruparvatonuM svarUpa. manuSyalokanuM svarUpa. Arya ane plecchonuM svarUpa. karmabhUmi ane akarmabhUminuM savarUpa. manuSyonuM AyuSya. tiryaMconuM AyuSya. adhyAya-jo devonA bhedo. jyotiSThadevonI lezyA. kalpopapatradevonA bhedo. devanikAyanA devonA avAMtara bhedo. | vyaMtara-jyotiSkanA avAMtara bhedo. bhavanavAsI ane vyaMtaranA be-be ino.. 117-121 121-127 123-134 135-136 133-138 138-141 142-143 143-154 154-155 155-1pa7 158-159 159-160 100-164 114-15 15-169 = = = = $ $ $ $ $ devonI lezyA. 170 171 171-172 172-173 173-174 174-175 175-176 171-178 178-180 180-181 181-185 185-189 189-190 | IzAna devaloka sudhI kAyika bhoga. uparanA devomAM bhoganA bhedo. raiveyaka AdimAM bhogano abhAva. bhavanavAsI devonA bhedo. vyaMtaranA bhedo. 13. | jyotiSkanA bhedo.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ S sUtra naM. 14. 15. 17. 17. 18-19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 27. 27. 28. 29 thI 31. bhavanapatimAM AyuSyanI sthiti. 32. asurendranuM AyuSya. 33 thI 38. | vaimAnikadevonuM AyuSya. 39 thI 42.| vaimAnikadevonuM jaghanya AyuSya nArakIonI utkRSTasthiti. 43. prathama nArakInI janyasthiti. bhavanavAsInI janyasthiti. vyaMtaronI jayanyasthiti. vyaMtaronI utkRSTasthiti. jyotiSkanI utkRSTasthiti. viSaya 44. 45. 47. 47. 48. 49 thI 51. | graha-nakSatra-tArAnI utkRSTasthiti. 52-53. jyotiSmanI janyasthiti. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | anukramaNikA pAnA naM. sUrya-caMdranI gati. sUrya-caMdranI gatikRta kALavibhAga. aDhIdvIpa bahAra sUrya-caMdranI gatino abhAva. vaimAnikadevo. kalpopapanna ane kalpAtIta devonA bhedo. vaimAnikadevonA nAmo. vaimAnikadevonI samRddhi Adi. vaimAnikadevonAM gati-zarIra-parigraha AdinuM svarUpa. vaimAnikadevonI lezyA. greveyakathI pUrve kalpopapanna devo. brahmalokamAM lokAMtikadevo. lokAMtikadevonA bhedo. vijayaanuttara Adi devalokamAM alpasaMsArI devo. tiryaMcayonivALA jIvo. 190-192 192-199 199-200 200 201-202 202-201 209-210 210-219 219-221 221-224 224 224-225 225-227 226-227 227-229 229 229-232 232-235 235-237 2376 237 237-237 237 237 237-238 238-239
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI ahaM namaH / hai hIM zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / namaH | vAcakavara zrImAnuM umAsvAtijI viracita svapajJabhASaalaMkRta tatvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 adhyAya-2, 3, 4 | ditIyodhyAH | bhASya : atrAha - uktaM bhavatA jIvAdIni tattvAnIti, tatra ko jIvaH kathaMlakSaNo veti ? / atrocyate - bhASyArtha: ahIM=bIjA adhyAyanA prAraMbhamAM, kahe che - tamArA vaDe jIva Adi tattvo che e pramANe kahevAyuM. tyAM jIva Adi tatvomAM, jIva koNa che? athavA kevA lakSaNavALo che ? e prakAranI zaMkAmAM kahevAya che - bhAvArtha : prathama adhyAyamAM pratijJA karI ke samyagdarzana-jJAna-cAritra mokSamArga che, tene AgaLamAM kahIzuM. tyAra pachI samyagdarzananuM svarUpa batAvatAM kahyuM ke tattvArthazraddhAna samyagdarzana che. tyAM prazna thayo ke zraddhAnA viSayabhUta tatvo kayAM che ? tethI graMthakArazrIe jIva Adi sAta tattvo batAvyAM. tyAM prazna thAya ke jIva Adi sAta tattvomAM jIva koNa che? athavA kevA lakSaNavALo che ? e prakAranI jijJAsAmAM jIvanuM lakSaNa batAvavA arthe kahe che -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtraH cA/zA sUtrArtha - tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 | sUtra-1 aupazamika kSAyika bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmiko aupazamikabhAva, kSAyibhAva, mizrabhAva=kSAyopazamibhAva, audayibhAva ane pAriNAmika bhAva e jIvanuM svatattva che. 2/1I ca aupazamikaH, kSAyikaH, kSAyopazamika, audayikaH, pAriNAmika ityete paJca bhAvA jIvasya svatattva mavanti / / 2/ / / bhASyArtha H aupazamikaH matti / / aupazamika, zAyika, mAyopazamika, audayika ane pAriNAmika e pramANe A pAMca bhAvo jIvatA svatattva thAya che. / / 2/1 bhAvArtha: avataraNikAmAM zaMkA karI ke jIva koNa che ? tenA uttararUpe A sUtra hovAthI A pAMca bhAvomAMthI yathAyogya bhAvavALo jIva che, e prakArano artha prApta thAya che. ahIM jIva zabdathI saMsArI ane mukta banne jIvonuM grahaNa che. tethI mukta jIvomAM vicArIe to kSAyika ane pAriNAmikabhAvanI prApti che ane saMsArI jIvone AzrayIne vicArIe to koIka jIvamAM pAMceya bhAvonI prApti che. koIka jIvamAM auyika, pAriNAmika ane kSAyopazamikabhAvanI prApti che; kema ke yogamArgane nahIM pAmelA jIvomAM karmonA udayathI thanArA audiyakabhAva, bhavyatva AdirUpa pAriNAmikabhAva ane jJAnAvaraNa AdinA kSayopazamarUpa kSAyopazamikabhAva prApta thAya che. vaLI avataraNikAmAM prazna karela ke kevA lakSaNavALo jIva che ? te pramANe aupazamika Adi bhAvonA lakSaNavALo A jIva che, tema prApta thAya. anumApaka liMgane lakSaNa kahevAya che. tethI jema agninuM anumApaka liMga dhUma che, te agninuM lakSaNa che tema A jIva che ke ajIva che teno nirNaya ka2vA mATe jIvanuM lakSaNa A pAMca bhAvo che tema kahIe to jIvamAM jaghanyathI audayika, pAriNAmika ane kSAyopazamika bhAva vartatA hoya te jIva che, anya jIva nathI. koIka jIvamAM aupazamika, jJAyikabhAva paNa prApta thatA hoya te jIva che, tema kahI zakAya. mAtra pAriNAmikabhAvane jIvanuM lakSaNa karIe to pAriNAmikabhAvanA peTAbhedamAM astitva AdinuM grahaNa hovAthI dharmAstikAya AdimAM paNa pAriNAmikabhAvanI prApti che. ethI mAtra pAriNAmikabhAva jIvanuM lakSaNa karI zakAya nahIM, paraMtu jIvanuM svarUpa che tema kahI zakAya.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavArthAvagamasUtra bhAga-2) adhyAya-2| sUkSma1, 2 vaLI sUtrano artha spaSTa karatAM bhASyakArazrIe kahyuM ke A pAMca bhAvo jIvanA svatattva che. tethI e prApta thAya ke jIvanuM A svasvarUpa che arthAt A pAMca bhAvonA svarUpavALo jIva padArtha che. ahIM pathamika Adi pAMca bhAvo kahyA, teno artha A pramANe che - (1) pathamikabhAva : jIvanA adhyavasAyathI baMdhAyelAM karmo upazamabhAvane pAmelAM hoya tyAre te karmanA upazamathI pragaTa thanAro jIvano pariNAma te pathamikabhAva che. (2) kSAvikabhAva - jIvanA adhyavasAyathI baMdhAyelAM karmono kSaya thavAthI pragaTa thato jIvano pariNAma kSAyikabhAva che. (3) mizrabhAva arthAta kSAyopathamikabhAva: jIvanA adhyavasAyathI baMdhAyelA karmono kSaya ane upazama jemAM vartatA hoya te kSAyopathamikabhAva che. arthAt udayamAna karmano rasanA vikhaMbhaNathI kSaya ane anudayamAna karmanA rasanA vikhaMbhaNarUpa upazama je karmono thAya te kSAyopathamikabhAva che. (4) dathikabhAva - jIvanA adhyavasAyathI baMdhAyelAM karmo udayamAM Ave tenAthI jIvano je pariNAma thAya te audayikabhAva che. (5) pAriNAmikabhAva - karmanI apekSA vagara saMsArI jIvamAM ke mukta jIvamAM je pariNAma vartato hoya te pAriNAmikabhAva che. AmAMthI keTalAka pAriNAmikabhAvo karmavALA jIvamAM varte che jyAre keTalAka pAriNAmikabhAvo mukta jIvo ane saMsArI jIvo ubhayamAM varte che. II/1 avataraNikA - sutra-1mAM jIvavuM svarUpa batAvatAM pathamika Adi pAMca bhAvo jIvanuM svarUpa che ema kahyuM. tethI have ApazamikabhAva Adi pAMceya bhAvonA avAMtara bhedo keTalA che? te batAve che - sUtra - dinavA vizeviMzaktisimelA yathAna pAra/rA sUtrArtha: be, nava, aDhAra, ekavIsa ane traNa bhedo yathAkrama che=aupathamika Adi bhAvonA yathAkrama bhedo che. IIJcA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthavigamasutra bhAga-2/ azAya-2/ -2, 3 bhASya : ete aupazamikAdayaH paJca bhAvA dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA bhavanti, yathA-aupazamiko dvibhedaH, kSAyiko navabhedaH, kSAyopazamiko'STAdazabhedaH, audayika ekaviMzatibhedaH, pAriNAmikastribheda iti yathAkramamiti yena sUtrakrameNAta UrdhvaM vakSyAmaH / / 2/2 / / bhASyArtha: pate e vahecAna che A pathamika Adi pAMca bhAvo be, nava, aDhAra, ekavIsa ane traNa bhejavALA che. je A pramANe - parAmika be bhedavALI che, zAyika tava bhedavALo che, sAthopathamika aDhAra bhejavALo che, dathika ekavIsa bhedavALo che ane pariNAmika traNa bhedavALo che. tti' zabda pathamika Adi bhedonA thojananI samAptimAM che. yathAkrama e pramANe kahevAthI e prApta thAya ke je sUrano krama che prastuta adhyAyanA prathama sUtrano kama che, te kamathI AnAthI UrdhvamAM AgaLanA sUtromAM, ame kahIzuM. ra/rA bhAvArtha sugama che. 1ra/rA avataraNikA - pUrvasUtramAM pathamika Adi pAMca bhAvonA peTAbhedonI saMkhyA batAvI. tethI have kramaprApta prathama pazamikabhAvanA be bhedone batAve che - sUtra - savAraMvAnnei 2/rUA. suvArtha - sakhyattva ane cAritra e be pathamikabhAvonA bhedo che, ema anvaya che. ra/3. bhAga - samyaktvaM cAritraM ca dvAvaupazamiko bhAvau bhavata iti // 2/3 / / bhASyArtha :sacavAvaMti . sakhyatva ane cAritra e be pathamikabhAvavALA thAya che. vi' zabda bhAthanI samAptimAM che. rAmA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvAryAyigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2| sUtra-3, 4. bhAvArtha - pazamikabhAvanA uttarabhedoH anAdi mithyASTi anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya ane mithyAtvanI eka ema pAMca prakRtinA upazamathI aupazamikasamyakta pAme che athavA upazamazreNimAM caDelA jIvo upazamazreNi caDhatAM pUrve darzanasaptakano upazama kare che tyAre upazamasamyakta pAme che. upazamazreNimAM caDelA jIvo agiyAramA guNasthAnake cAritrano upazama kare che. tethI samyakta ane cAritrano pariNAma aupazamikabhAvarUpe thAya che, jagatavartI je padArtho je rIte saMsthita che tenuM saMkSepathI ke vistArathI yathArtha darzana e samyakta che ane te nisargathI ke jinavacanathI thato jIvano pariNAma che. cAritra e AtmAnA mULa svabhAvamAM vizrAMtine anukULa jinavacanane avalaMbIne vItarAgagAmI evo AtmavyApAra che. A banne bhAvo karmanA upazamathI thAya tyAre pathamikasamyakta ane aupazamikacAritra kahevAya che. parIkSA kAvataraNikA: pathamikabhAvonA bhedone batAvyA pachI krama prApta kSAvikabhAvanA nava bhedone batAve che - sUtraH jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca / / 2/4 // sUtrArtha - jJAna, darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya ane "gha'zabadathI gRhIta samyakta ane cAstri e nava bhedo zAyikanA che. II/II bhAga - jJAnaM, darzana, dAna, lAbho, bhoga, upabhogo, vIryamityetAni ca samyaktvacAritre ca nava kSAyikA mAvA mavati 2/4o. bhASArtha - sa ... avantIti | zAna, darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya e A=pAMca bhAvo, ane sabhyatva tathA cAritra e nava bhAvikabhAvo thAya che. "ti' zabda bhAthanI samAptimAM che. rAjA bhAvArthabhAvikabhAvanA uttarabhedoHcAra ghAtikarmono kSaya karIne jIva kevalI thAya che tyAre jJAnAvaraNIyakarmanA kSayathI kSAyikajJAna,
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2/ sU4, 5 darzanAvaraNIyakarmanA kSayathI kSAyikadarzana, dAnAMtarAyakarmanA kSayathI kSAyikadAna, lAbhAMtarAyakarmanA kSayathI kSAyikalAbha, bhogAMtarAyakarmanA kSayathI kSAyikabhoga, upabhogavaMtarAyakarmanA kSayathI kSAyikaupabhoga, viyatarAyakarmanA kSayathI kSAyikavIryanI prApti thAya che. darzanasaptakanA kSayathI zAyikasamyaktanI prApti thAya che, je cothA guNasthAnaka AdimAM hoya che ane cAritramohanIyakarmanA kSayathI kSAyikacAritranI prApti thAya che. je bAramA Adi guNasthAnake hoya che. vaLI karmanA kSayathI utpanna thayeluM kSAyikajJAna ane kSAyikadarzana siddhaavasthAmAM rahe che, jyAre karmanA kSayathI utpanna thayeluM bhAyikadAna siddhaavasthAmAM nathI, paraMtu kevalIne kSAyikadAnano lAbha che. tethI jene je ApavA jevuM temane jaNAya tene teo Ape temAM aMtarAya karanAra karma nahIM hovAthI avazya ApI zake che. kevalI vitarAga hoya che tethI tuccha bAhya padArthanuM dAna karavAnuM teone koI prayojana nathI, paraMtu yogya jIvone jJAna AdinuM dAna teo karI zake che, te rUpa ja kSAyikadAnanuM kArya kevalIne svIkArI zakAya. vaLI kSAyikalAbha siddhaavasthAmAM kAMI nathI, paraMtu kevalIne kSAyikalAbha hovAthI teone deha mATe anukULa AhAra vastra AdinI AvazyakatA jaNAya to tenI avazya prApti thAya che. paraMtu DhaMDhaNa RSinI jema bhikSA mATe javA chatAM lAbhAMtarAyane kAraNe nirdoSa AhAra aprApta thAya che, tema kevalIne thatuM nathI. te ja rIte kSAyika bhoga-upabhoga paNa siddhaavasthAmAM nathI, paraMtu kevalIne kSAyika bhoga-upabhoganI prApti hovAne kAraNe kevalIne je AhAra ke vastra AdinI prApti che, tenA grahaNa ane dhAraNamAM aMtarAya karanAra bhoga-upabhogavaMtarAya nahIM hovAthI vidgarahita AhAra Adino bhoga ane vastra Adino upabhoga karI zake che. kevalI vItarAga hovAthI AhAra AdimAM rAga Adino saMzleSa thato nathI. vIyatarAyano kSaya thayelo hovAthI siddhamAM paNa anaMta vIrya che, paraMtu vIryanuM koI kArya nathI tethI siddhamAM vIrya nathI e paNa nayabhedathI mAnya che. kevalI avasthAmAM kSAyikavIrya hovAthI kevalIne saMbhAvyavIryarUpe caudarAjalokane daDAnI jema uchALI zake tevI zakti che ane kRtyarUpe viyatarAya nahIM hovAthI je kRtyo temane ucita jaNAya te kRtya vipna rahita karI zake che. AthI kevalI ucita kALe yoganirodha kSAyikabhAvanA vIryathI ja kare che. vaLI kSAyikasamyakta ane kSAyikacAritra siddhamAM che; kema ke AtmabhAvamAM sthiratArUpa kSAyikacAritra ane padArthanA yathArtha darzanarUpa kSAyikadarzana siddhamAM che. vaLI koIka nayadRSTithI siddhamAM cAritrano svIkAra karyo nathI, te vyavahAranI kriyArUpa cAritrane grahaNa karIne karela che. A dRSTithI zAstramAM siddhanA jIvone nocAritrInoacArItrI kahela che. A prakAre kSAyikabhAvanA nava bhedonuM svarUpa jaNAya che. tattva bahuzruto vicAre.ll2/4mA avataraNikA : sUtra-1mAM pAMca prakAranA bhAvo jIvane hoya che, tema batAvela. temAMthI pathamikabhAva ane zAyikabhAvanA bhedo batAvyA. have kramaprApta thAyopathamikabhAvanA bhedane batAve che -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdhigama bhAga-2) adhyAya-2| sUvA-5 sUtraH jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH yathAkramaM samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca / / 2/5 / / svArtha - jJAna, ajJAna, darzana, dAna Adi labdhio kramasara cAra, traNa, traNa ane pAMca bhedovALI che. ane sabhyatva, cAstri ane saMyamAsaMyama ema kula aDhAra bhedo kSAyopathamikabhAvanA che. II/pA. bhASya : jJAnaM caturbheda-matijJAnaM, zrutajJAnaM, avadhijJAnaM, manaHparyAyajJAnamiti, ajJAnaM tribhedaM-matyajJAnaM, zrutAjJAnaM, vibhaGgajJAnamiti, darzanaM tribhedaM-cakSurdarzanaM, acakSurdarzanaM, avadhidarzanamiti, labdhayaH paJcavidhA - dAnalabdhiH, lAbhalabdhiH, bhogalabdhiH, upabhogalabdhiH, vIryalabdhiriti, samyaktvaM cAritraM saMyamAsaMyama ityete'STAdaza kSAyopazamikA bhAvA bhavantIti / / 2/5 // bhASArtha : ... mInizAna cAra bhedavALuM che - matijJAna, kRtajJAna, avadhijJAna ane manaparzavajJAna. tti' zabda jJAnanA bhedonI samAptimAM che. azAna traNa bhejavALuM che - matiajJAna, cutaajJAna, vibhaMganAna. ti' zabda ajJAnanA bhedonI samAptimAM che. darzana traNa bhedavALuM che - cakSudarzana, acasudarzana, avadhidarzana. ti' zabda darzananA bhedonI samAptimAM che. labdhi pAMca prakAranI che - dAnalabdhi, lAbhalabdhi, bhogalabdhi, upabhogalabdhi ane vIryalabdhi. ti' labdhinA bhedonI samAptimAM che. sapakva, cAritra, saMthamAsaMyama e pramANe AatyAra sudhI batAvyA e, aDhAra zAyopathamikabhAvo che. "tti' zabda bhAthanI samAptimAM che. ra/pA bhAvArtha: kSAyopathamikabhAvanA uttarabhedo H (1) matijJAna Adi cAra:kSayopazamabhAvanAM jJAna matijJAna Adi cAra che. temAM samyagdaSTi jIvone je pAMca indriyathI ane
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ . tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 adhyAya-2 / sUtrapa manathI vastuno yathArtha bodha thAya che, je bodha AtmahitanuM kAraNa ane AtmAnuM ahitathI rakSaNanuM kAraNa bane tevuM che te matijJAna che. samyagdaSTi jIvane jinavacananA zravaNathI ke adhyayanathI je yathArtha bodha thAya che te zrutajJAna che. je Adya bhUmikAmAM zrutajJAnarUpa hoya che, uttaramAM ciMtAjJAna pragaTe che ane aMte bhAvanAjJAnarUpa bane che. zrutajJAna dvArA jIvanI hitamAM pravRtti ane ahitathI nivRtti thAya che. vaLI avadhijJAna samyagdaSTine pragaTe che, jeone avadhijJAna pragaTa thayuM nathI teo anyanA avadhijJAnano nirNaya zAstrathI ja karI zake. mati ane zrutanI jema avadhijJAna chadmasthano viSaya nathI, tethI jeone avadhijJAna pragaTyuM nathI teo zAstravacananA baLathI te kevA svarUpavALuM che ? teno kAMIka bodha karI zake che. avadhijJAna yathArtha bodharUpa hovAthI avazya AtmakalyANanuM kAraNa bane che. mana:paryavajJAna cAritrIne ja pragaTa thAya che. manaHparyavajJAnanuM astitva manaHparyavajJAnI svasaMvedanathI karI zake che, anya jIvo zAstravacanathI teno nirNaya karI zake che. manaHparyavajJAna yathArthajJAna hovAthI AtmakalyANanuM pradhAna kAraNa che. AthI adhijina, mana:paryavajina ema kahevAya che; kema ke avadhijJAna ane manaHparyavajJAna jIvane jina thavA ja satata preraNA kare che. vaLI paramArthadRSTithI matijJAna ane zrutajJAna parokSa che, jyAre avadhijJAna ane manaHparyavajJAna pratyakSa che. matiajJAna Adi traNa : je jIvo samyaktva pAmyA nathI teone pAMca indriya ane mana dvArA je kSayopazamabhAva varte che, te viparIta bodharUpa hovAthI matiajJAna che. saMsArI jIvo matiajJAnane kA2Ne sukhanA arthe potAne ghaNAM duHkhonI prApti thAya tevI pravRtti karIne saMsAranI viTaMbaNA prApta kare che. te matinuM ajJAnanuM kArya che. A matiajJAna mati AvA2ka karmonA kSayopazama ane mithyAtvamohanIyakarmanA udayajanya jJAnanA pariNAmarUpa che. mokSanA kA2NIbhUta satzAstrane bhaNIne paNa jeone vItarAgatAnA upAyarUpe zrutajJAnano yathArtha bodha thato nathI; paraMtu te jJAna dvArA paNa mohadhArAnI vRddhi thAya che teone zrutanA adhyayanathI pragaTa thayeluM jJAna zrutaajJAna che. vaLI, saMsArIjIvone zabdo janya je kAMI bodha thAya che, jenAthI bAhya padArthomAM ja saMzleSanI vRddhi thAya tevI pravRtti kare che te sarva jJAna zrutaajJAna che. A zrutaajJAna mithyAtvamohanIyanA udayanA sahakArathI zAstravacananA viparIta bodha svarUpa che. zrutaajJAna bodha svarUpa hovAthI kSayopazamabhAvarUpa che. je jIvoe samyaktva prApta karyuM nathI teone pragaTa thatuM avadhijJAna mithyAtvanA sahakArathI vibhaMgajJAnarUpe varte che. A vilTaMgajJAna AtmakalyANanuM kAraNa banatuM nathI; paraMtu mohadhArAnI vRddhinuM kAraNa bane che, chatAM jJAna svarUpa hovAthI kSayopazamabhAvarUpa che. cakSudarzana Adi traNa H vaLI darzana traNa bhedavALuM che : cakSudarzana, acakSudarzana ane avadhidarzana. A traNeya darzano kSayopazamabhAvavALAM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ tArthAvagamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2/ sUga-5 hoya che. te samyagdaSTine paNa hoya che ane mithyAdaSTine paNa hoya che, kema ke darzanamAM sAmAnya bodha hoya che. sAmAnya bodhamAM viparyAsa saMbhave nahIM, paraMtu vizeSa bodhamAM ja viparyAsa saMbhave. tethI matijJAna AdimAM matiajJAna Adi bhedonI prApti che, paraMtu cakSudarzana Adi traNamAM viparIta darzananI prApti nathI. dAnalabdhi Adi pAMca vaLI labdhio pAMca prakAranI cheH dAnalabdhi, lAbhalabdhi, bhogalabdhi, upabhogalabdhi ane vIryalabdhi. A sarva labdhio kevaLajJAnanI prApti pUrve kSayopazamabhAvanI hoya che. jeone dAnAMtarAya Adino udaya varte che, teomAM kSayopazamabhAvanI dAna Adi labdhinI prApti nathI. joke vIryano sarvathA abhAva koI jIvamAM nathI to paNa potAne icchita kArya mATe samyagu vIrya pragaTAvI na zake teone te prakArano viyatarAyano udaya varte che. jeo potAne icchita kAryamAM samyagu vIrya phoravI zake che, teo vIryalabdhivALA che. AthI cAritramAM yatna karanAra mahAtmAne paNa cAritramAM yatna karavAne anukULa vayatarAyano kSayopazama hoya to te prakAranuM vIrya pravartAvIne Atmahita sAdhI zake che. je mahAtmAomAM cAritrane anukULa vIrya pravartAvI zake tevI kSayopazamabhAvanI vIryalabdhi nathI teo cAritrAcAranI kriyAmAM yatna kare che, topaNa te prakArano samyagu yatna karI zakatA nathI jenA kAraNe teo cAritranA pariNAmane pragaTa karI zakatA nathI ane uttarottaranA cAritranI vRddhi karI zakatA nathI. dAna ApavAnI icchA hoya ane pAtramAM dAna karI zake tevA prakArano dAnAMtarAyakarmano kSayopazama hoya te kSayopazamabhAvanI dAnalabdhi che. AthI ja koI jIve vizeSa dAnAMtarAyakarma bAMdhela hoya to te jIvane supAtrane joIne dAna ApavAnI icchA thAya che, chatAM koI prakAre te aMtarAyakarma tene te dAna ApavAnI icchAne saphaLa karavA detuM nathI. koIpaNa vastunI prAptinI icchA thAya ane tenI prApti mATe ucita prayatna karatAM tene prApta karI zake tevA prakArano lAbhAMtarAyakarmano kSayopazama hoya te lAbhalabdhi che. je jIvane je prakArano lAbhAMtarAyano udaya hoya te jIva tenI prApti mATe yatna kare to paNa tene prApta karI zake nahIM. vaLI bhoga-upabhogatarAyano kSayopazama hoya to prApta thayelI bhoga-upabhoganI sAmagrIno te jIva bhoga-upabhoga karI zake che, je anukrame bhogalabdhi ane upabhogalabdhi che. je jIvone bhoga-upabhogAMtarAya karmano kSayopazama nathI teone bhoga-upabhoganI sAmagrI prApta thaI hoya topaNa bhoga-upabhoga karI zakatA nathI. jema mammaNa zeThane bhoga-upabhoganI sAmagrI prApta thAya teTaluM dhana hovA chatAM ane bhogaupabhoganI icchA hovA chatAM lobhanA pariNAmane vaza te bhoga-upabhoga karI zakato na hato, te bhogaupabhogavaMtarAya karmanA udayanuM phaLa che. te rIte anya koIpaNa nimittathI bhoga-upabhoga na karI zake te bhogAMtarAya-upabhogAMtarAya karmanuM kArya che. koIpaNa kArya karavAnI icchA hoya ane te kArya karI zake tevA prakArano viyatarAyakarmano thayopazama hoya te viyalabdhi che. sava - vaLI samyakta e AtmAno guNa che, jenuM pratibaMdhaka mithyAtvamohanIyakarma che. je jIvone mithyAtvamohanIyano
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-5, 6 kSayopazama thayo che te jIvone kSayopazamabhAvavALuM samyaktva prApta thAya che. kSayopazamabhAvavALA samyaktvamAM mithyAtvamohanIyanI prakRti suvizuddha thaI samyaktvamohanIyarUpe udayamAM Ave che. jemAM mithyAtvanA rasanuM vikhuMbhaNa hovAthI te mithyAtvanA daLiyA kSayopazamabhAvarUpe che tema kahevAya che. 10 cAritraH vaLI sarvaviratidhara sAdhuo pratyAkhyAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamavALA hoya che. teomAM anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI ane pratyAkhyAnAvaraNIya karmano je kSayopazamabhAva varte che, tenA kAraNe je kSamA Adi bhAvo varte che te kSayopazamabhAvanuM cAritra che. cAritramohanIyakarmanA kSayopazamakALamAM jIva kSamA Adi bhAvomAM vizrAMti pAmavA mATe prayatnazIla hoya che, te vakhate saMjvalanakaSAyano je udaya che te paNa je je aMzathI kSayopazamabhAvane pAme che. te te aMzathI cAritrano kSayopazamabhAva vRddhi pAme che. jyAM sudhI soLa kaSAyano uccheda na thAya tyAM sudhI kSayopazamabhAvarUpe te cAritra uttarottara vRddhi pAme che. tene AzrayIne cAritranAM taratamatAnAM aneka sthAnonI prApti che. saMcamAsaMyama : saMyamAsaMyama dezaviratidhara zrAvakano pariNAma che. saMyamAsaMyamarUpa kSayopazamabhAva apratyAkhyAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI varte che. je zrAvaka sarvaviratinI icchAthI tenA zaktisaMcaya arthe bAra vratomAMthI yathAzakti ucita vrata grahaNa karIne sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya te prakAre svIkArelAM vratonuM pAlana kare che te zrAvakane anaMtAnubaMdhIkarmanA kSayopazamathI anuviddha apratyAkhyAnAvaraNIyakarmano kSayopazama che, je kSayopazamabhAvanuM saMyamAsaMyama che. 2/pA avataraNikA : jIvonA pAMca bhAvonA bhedonuM nirUpaNa karavAno prAraMbha karela, temAMthI kramaprApta audayikabhAvonA bhedone batAve che ca - sUtrArtha: - kaikaikaikaSaDbhedAH / / 2/6 / / : gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzcatuzcatustrye gati, kaSAya, , liMga=vedano udaya, mithyAdarzana, ajJAna=jJAnAbhAva, asaMyatatva=aviratapaNuM, asiddhapaNuM ane lephyA masara cAra, cAra, traNa, eka, eka, eka, eka, cha bhedo audayikabhAvanA che. 2/6
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ tacvAryAyagamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2suga-1 bhASya : gatizcaturbhedA - nArakatairyagyaunamAnuSyadevA iti / kaSAyazcaturbhedaH - krothI, mAnI, mAyI, lobhIti / liGgaM tribhedaM - strI pumAn, napuMsakamiti / mithyAdarzanamekabhedaM - mithyAdRSTiriti / ajJAnamekabhedaM - ajJAnIti / asaMyatatvamekabhedaM - asaMyato'virata iti / asiddhatvamekabhedaM - asiddha iti / ekabhedamekavidhamiti / lezyAH SaDbhedAH - kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, pAlezyA, zuklalezyA ityete ekaviMzatirodayikabhAvA bhavanti / / 2/6 / / bhASArtha : pati caturkhatA .... patti gatinA cAra bheda che - tAraka, tiryaMcayoni manuSya ane deva. prastutamAM narakagati ane narakagativALA tAraka e beno abheda karIne nArakane ja narakagati kahela che te pramANe cAre gatimAM gati ane gativALAno abheda karela che, tema anya bhedomAM paNa karela che. tti' zabda gatinA bhedonI samAptimAM che. kaSAyanA cAra bheda che - krodhI, mAnI, mAthI ane lobhI. ti' zabda kaSAyanA bhedonI samAptimAM che. liMganA traNa bheda che - strI, puruSa, napuMsaka. ti' zabda liMganA bhedonI samAptimAM che. mithAdarzanano eka bheda che - mizrAdaSTi. ti' zabda mithyAdarzananA bhedanI samAptimAM che. ajJAnano eka bheda che - ajJAtI=jJAnanA abhAvavALo. tti' zabda ajJAnanA bhedanI samAptimAM che. asaMyatatvano eka bheda che asaMyata avirata che. 'tti' zabda asaMyatatvanA bhedonI samAptimAM che. asiddhatvano eka bheda che asiddha. tti' zabda asiddhatvanA bhedonI samAptimAM che. eka bhedano artha spaSTa kare che ---- ekabheda che ekavidha che. lethAnA cha bhedo che - kamalethA, nIlalerathA, kApotalethA, tejalathA. palezyA, zukalathA. ji' zabda leyAnA bhedonI samAptimAM che. A ekavIsa audathikabhAvo thAya che. 2/6
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavAvigamasUtra bhAga-2 | dazA/ su-1 bhAvArtha dazikabhAvanA uttarabhedoHkarmanA udayathI je bhAvo thAya te audayikabhAvo kahevAya. e niyama pramANe karmanI mULa prakRtionI uttaraprakRtionA paNa avAMtara jeTalA bhedo thAya te sarvabhedo dvArA karmanA udayathI je je bhAvo thAya te sarva audayikabhAvo kahevAya. te dathikabhAvono saMgraha vivAvizeSathI graMthakArazrIe ekavIza bhedomAM karela che. madhyagati Adi cAra gatiH sAmAnyathI jIvo cAragatimAM varte che. te cAragati tene karmanA udayathI prApta thAya che. tethI te cAreya gatio audayikabhAvarUpa che. A pramANe svIkArIe to manuSyagati caudamA guNasthAnaka sudhI vidyamAna che. tethI yoganirodhakALamAM paNa manuSyagatirUpa audayikabhAva mahAtmAone vidyamAna che. kokaSAya Adi cAra kaSAyono udaya : kaSAya krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra bhedavALA che. tethI krodhI, mAnI, mAyI, lobhI jIvo audayikabhAvavALA kahevAya che. jyAre krodhano kSayopazamabhAva varte che, tyAre kSamAno pariNAma varte che ane krodhano sarvathA abhAva prApta thAya che tyAre kSAvikabhAvanI kSamA prApta thAya che. jyAre koIka nimittane pAmIne munine paNa krodha, aruci, IrSyA Adi pariNAmo vartatA hoya tyAre te krodhI che. mATe krodharUpa audayikabhAva temAM varte che. jema caMDarudrAcArya ziSya pratye krodhavALA thAya che tyAre krodharUpa audayikabhAva teomAM varte che. mAna e jIvano audayikabhAvano pariNAma che. jyAre mAnano kSayopazamabhAva varte che, tyAre jIva guNavAna pratye namratAnA pariNAmavALA hoya che. jyAre mAnano sarvathA kSaya thAya tyAre bhAvikabhAvano mArdava prApta thAya che. munine paNa koIka nimittane kAraNe mAnano pariNAma thAya to te audayikabhAvano pariNAma che. jema bAhubalIne dIkSA letI vakhate kevalajJAna prApta karyA bAda pUrvadIkSita evA 98 nAnA bhAImunio pAse javAno pariNAma thayo te mAnarUpa audayikabhAva hato. mAyA e jIvano audayikabhAvano pariNAma che. jyAre mAyAno kSayopazamabhAva vartato hoya che tyAre jIvane Arjavano pariNAma varte che. jIva saraLapaNe potAnA pApane ucitasthAne pragaTa karIne tenI zuddhi karavA yatna kare che tyAre te jIvamAM mAyAno kSayopazamabhAva varte che. ucita sthAne prAyazcitta karatI vakhate paNa kAMIka chupAvavAno pariNAma thAya tyAre te prAyazcittakriyAnA kALamAM paNa mAyAno pariNAma varte che. jema lakSmaNA sAdhvIjIe prAyazcitta karyuM te vakhate mAyAno udaya hato. jeone mAyA ApAdaka karma sarvathA dUra thAya che, teone kSAyikabhAvano ArjavapariNAma varte che. lobha e jIvano audayikabhAvano pariNAma che, jenA kAraNe bAhya padArtho pratye saMgrahano abhilASa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvigamasUtra bhAga-2/ AhAya-2| -1 thAya che. jemAM lobhano kSayopazamabhAva varte che, teomAM nirIhatAno pariNAma varte che. AvA jIvone AtmAnA guNone pragaTa karavAno yatna varte che ane bAhya padArthomAM koI padArthane prApta karavAnI icchA rahetI nathI. je mahAtmAo AtmAmAM pratibaMdhane dhAraNa karIne AtmAnA pariNAmanI prAptimAM upakAraka hoya tevA ja deha, upakaraNa Adine dhAraNa kare che temAM nirIhatAno pariNAma varte che. jeone zarIranI zAtAmAM prIti varte che, teone zarIra pratyenA mamatvarUpa lobha varte che. ane zarIranI upaSTabhaka bAhya sAmagrInI icchA thAya che tyAre te viSayaka lobha varte che. A sarva lobhanA udayakRta audayikabhAvo che. saMyamanA upaSTabhaka padArthathI atirikta bAhya padArthonI anicchAno pariNAma te lobhanA kSayopazamabhAvarUpa saMtoSano pariNAma che. lobhano sarvathA kSaya thAya che tyAre sarva bhAvo pratye icchAno abhAva sthira thAya che, je kSAyikabhAvanA saMtoSarUpa che. puruSaveda Adi traNa veda - liMga vedodaya Atmaka audayikabhAva che. tethI puruSavedano udaya, strIvedano udaya ke napuMsakavedano udaya te dayikabhAva che. A traNamAMthI je audayikabhAva vartato hoya tene anurUpa kAmanI vRtti thAya che te audayikabhAva svarUpa che. mahAtmAo saMyamanI sAdhanA kare che tyAre cAritranA pariNAmathI atyaMta maMda thayelo te audayikabhAva che. jyAM sudhI vedamohanIyakarmano kSaya na thAya tyAM sudhI maMda-maMdatararUpe vedamohanIyakarma Atmaka audayikabhAvarUpe avazya varte che. mithyAdarzana - vaLI mithyAdarzana eka bhedavALuM che, je mizrAdaSTi jIvone hoya che. mithyAdarzana audayikabhAvarUpe hoya che, tyAre jIvane padArthano viparIta bodha karAve che. ane te mithyAdarzana ja kSayopazamabhAvarUpe pariNamana pAme che tyAre kSayopazamabhAvanuM samyakta prApta thAya che. jyAre mithyAdarzana ApAdaka karmano sarvathA kSaya thAya che, tyAre kSAyikabhAvanuM samyakta prApta thAya che. ajJAna : ajJAna eka bhedavALuM che. je jIvomAM jeTalo jJAnAvaraNIyakarmano udaya che teTalA aMze teomAM audayikabhAvanuM ajJAna varte che. AthI caudapUrvamAM paNa je aMzathI jJAnAvaraNIyakarmano udaya che te aMzathI ajJAna varte che. mati Adi cAra jJAnanA prakarSanA uttarabhAvI prAtibhajJAna thAya che tyAre paNa je aMzathI jJAnAvaraNIyakarmano udaya che te aMzathI ajJAna varte che, je audayikabhAvarUpa che. jJAnAvaraNIyakarmano sarvathA kSaya thAya tyAre ajJAnarUpa audayikabhAvano sarvathA abhAva thAya che. asaMgatatva : asaMtapaNAno eka bheda che. asaMyata avirata che. jeo pApathI jeTalA aMzathI virata nathI teTalA aMzathI avirata che te asaMyatapaNuM audayikabhAvarUpa che. je jIvo apramAdabhAvathI saMyamamAM udyama kare che,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAryAdigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2/ sUca-6, 7 teomAM asaMmatapaNuM kSayopazamabhAvarUpe varte che. teo paNa jyAre pramAdavaza bane che, tyAre teTalA aMzamAM asaMyatatvarUpa audayikabhAva Ave che. kSAyikabhAvanA saMyatane sarvathA asaMtapaNAno abhAva che. asiddhatvaH asiddhapaNAno eka bheda che. caudamA guNasthAnaka sudhInA saMsAravartI sarva jIvomAM audayikabhAvarUpa asiddhapaNuM che. kuSNalethA Adi cha vaLI lezyarUpa audayikabhAvanA cha bheda che. temAM traNa azubhalezyArUpa audayikabhAva ane traNa zubhalezyArUpa audavikabhAva che. kevalIne zuklalezyArUpa zubhalezyA che te paNa audayikabhAvarUpa che. AthI ja kevalI avasthAmAM upadeza AdinI pravRtti kAle vartatI zuklalezyA audayikabhAvarUpa che. teramA guNasthAnakanA aMte yoganirodha mATe je udyama karAya che, te zuddhatara zuklalezyArUpa hovAthI audayikabhAva Atmaka che. caudamA guNasthAnake sarvathA lazyAno abhAva thAya che, tethI lekSArUpa audayikabhAva yoganirodhakALamAM nathI. rAjA avataralikA - kamaprApta jIvanA pAriNAmikabhAvanA bhedone batAve che - sUtra - jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca / / 2/7 // sUtrArtha: jIvatva, bhavyatva, abhavyatva Adi pAriNAmikabhAva che. rA. bhASya : jIvatvaM, bhavyatvaM, abhavyatvamityete trayaH pAriNAmikA bhAvA bhavanti, AdigrahaNaM kimarthamiti ?, atrocyate - astitvaM, anyattvaM, kartRtvaM, bhoktRtvaM, guNavattvaM, asarvagatatvaM, anAdikarmasantAnabaddhatvaM, pradezavattvaM, arUpatvaM, nityatvamityevamAdayo'pyanAdipAriNAmikA jIvasya bhAvA bhavanti, dharmAdibhistu samAnA ityAdigrahaNena sUcitAH, ye jIvasyaiva vaizeSikAste svazabdenoktA iti, ete paJca bhAvAstripaJcAzadbhedA jIvasya svatattvaM bhavanti, astitvAdayazca / / 2/7 / / bhASyArtha: gIvatva zastitkAla 4 | jIvatva, bhavyatva, abhavyatva e traNa pAriNAmikabhAvo che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvigamasUtra bhAga-2/ aSA-2| sU-7 Adi grahaNaHsUtramAM abhavyatva AdimAM rahela Adi zabda, kayA arthamAM che? e prakAranI zaMkAmAM uttara Ape che - tti' zabda zaMkAnI samAptimAM che. astitva, anyatva, kartRtva, bhoktatva, guNavatva, asIMgatatva, anAdikarmasaMtAnabaddhatva, pradezavAnapaNuM, arUpatya, nityatva e vagere paNa anAdi pAriNAmikajIvanA bhAvo thAya che. vaLI dhamadinI sAthe=dhamastikAya AdinI sAthe, astitva Adi samAna che, ethI Adi grahaNathI sUcita che. je jIvatA ja vaizeSikabhAvo che te svazadathI kahevAyA che-sUTamAM kahevAyA che. ti' zabda pathamikabhAva Adi pAMcanA bhedonI samApti mATe che. A trepana bhadavALA pAMca bhAvo jIvanuM svatatva thAya che. ane astitva Adi bhAvo jIvanuM savatatva thAya che. gara/zA bhAvArtha :pAriNAmikabhAvanA bhedo ane uttarabhedoH jIvatva, bhavyatva ane bhavyatva - jIvamAM raheluM jIvatva, saMsArI jIvomAM raheluM bhavyatva ke abhavyatva A traNe bhAvo karmanA udayakRta, kSayopazamaphata ke karmanA abhAvakRta nathI, paraMtu jIvanA sahaja bhAvo che. mATe pAriNAmikabhAvo che. jIvamAM raheluM jIvatva saMsArI jIvomAM ane mukta jIvomAM ema baMnemAM hoya che. tethI jIvatva pAriNAmibhAva che. saMsAravartI keTalAka jIvomAM bhavyatva che ane keTalAka jIvomAM abhavyatva che. bhavyatva ane abhavyatva jIvano potAno sahaja bhAva che, karmakRta bhAva nathI, tethI bhavyatva ane abhavyatva e pAriNAmikabhAva che, audayikabhAvarUpa nathI. abhavyatyAdimAM Adi padatha grahaNa karAtA pAriNAmikabhAvo - jIvatva, bhavyatva ane abhavyatva e traNa bhAvone sUtramAM sAkSAt batAvyA che. jIvane AzrayIne A traNa ja mukhya pAriNAmikabhAvo che. tethI aupazamikabhAva Adi pAMca bhAva aMtargata pariNAmikabhAvanA uttarabhedarUpe A traNa bhAvono ja saMgraha karela che. Ama chatAM sUtramAM abhavyatyAdi zabda mUkela che, tethI "Adi' zabdathI astitva, anyatva, kartRtva, bhoknatva, guNavattva, asarvagatatva, anAdikarmasaMtAnabaddhatva, pradezavattva, arUpatva, nityatva Adi anya paNa bhAvono saMgraha che, je jIvanA pAriNAmikabhAvo che. "Adi zabdathI saMgRhIta sarva bhAvo jIva-dharmAstikAya Adi sarvasAdhAraNa bhAvo che. astitva - jIvamAM astitvabhAva che te karmakRta bhAva nathI, paNa jIvanA pariNAmarUpa che. te astitvabhAva jema jIvamAM che tema dharmAstikAya Adi anya dravyomAM paNa che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-7 anyatva vaLI jIva anya sarva dravyothI anya che, tethI jIvamAM anyatvabhAva che. A anyatvabhAva paNa karmakRta bhAva nathI; paraMtu jIvano pAriNAmikabhAva che. vaLI A anyatvabhAva jIvanI jema dharmAstikAya Adi anya dravyomAM paNa samAna che. 17 kartRtva jIvamAM zubhAzubha karmanuM kartRtva che; kema ke jIva mana, vacana ane kAyAnA yatnavALo thAya che, tyAre zubhAzubha karma bAMdhe che. A kartRtvabhAva paNa karmakRta nathI, paraMtu bhavyatva-abhavyatvanI jema karmavALI avasthAmAM 2henAro sahaja bhAva che. tethI pAriNAmikabhAvarUpa che. A kartRtvabhAva jema karmavALA jIvamAM che, tema siddhanA jIvomAM paNa che; kema ke siddhanA jIvo zabdanaya Adi nayanA mate uttara uttaranA paryAyane karanArA che. tethI prathama samayanA siddhanA jIva bIjA samayanA siddhanA vartanAparyAyano kartA che. vaLI A kartRtvabhAva jema jIvamAM dekhAya che tema sUryakAMtamaNimAM paNa dekhAya che; kema ke sUryanAM kiraNo ane iMdhaNa evA chANAM Adino saMga thAya tyAre sUryakAMtamaNinA baLathI agni utpanna thAya che. tethI kartRtva jIva ane sUryakAMtamaNi sAdhAraNa hovAthI sUtramAM 'Adi' zabdathI grahaNa karela che. : bhautRtva -- vaLI jIva svakarmanA phaLano bhoktA che tethI temAM bhoktatvabhAva che je karmakRta nathI; paraMtu jIvanA pariNAmarUpa che, mATe pAriNAmikabhAva che. vaLI madirAdimAM bhoktatva atyaMta prasiddha che; kema ke madirA vaDe goLa bhogavAyo te prakArano vyavahAra che. tethI jIva-madirAdi sAdhAraNa bhoktatva hovAthI sUtramAM Adi padathI bhotRtvanuM grahaNa che. guNavattva H vaLI jIvamAM guNavattva che eTale jIva guNavAna che ane te guNano AdhAra jIva che. mATe guNanA AdhAratvarUpa guNavattva jIvano pAriNAmikabhAva che. te guNo krodha AdirUpa paNa che ane jJAna AdirUpa paNa che. tethI krodhAdimattva ke jJAnAdimattvarUpe guNavattva pAriNAmikabhAva che. joke krodha Adi bhAvo karmajanya che, tethI audayika che jyAre jJAna Adi bhAvo karmanA kSaya ke kSayopazamathI janya che tethI kSAyopazamika ke kSAyikabhAvarUpa che topaNa te guNo auyika, kSAyopazamikarUpa ke kSAyikarUpa hovA chatAM te guNano AdhAra jIvadravya che. ane te AdhAratvarUpa guNavattva e jIvano pAriNAmikabhAva che. AvuM guNavattva jema saMsArI jIvo ane siddhanA jIvomAM che, tema dharmAstikAya Adi anya dravyomAM paNa che, tethI guNavattvane Adi zabdathI pAriNAmikabhAvamAM grahaNa karela che. asarvagatatvaH vaLI jIvamAM asarvagatatva dharma che, je pAriNAmikabhAvarUpa che. saMsArI jIva potAnA prApta thayelA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAryAvigabhaga bhAga-2/ adhyAya-2/ susa-7 dehamAM varte che, samagra lokAlokamAM vartato nathI, mATe tenAmAM asarvagatatva che, te ja rIte mukta jIva lokAgra bhAge parimita kSetramAM rahe che, mATe te paNa asarvagata che. kevalIsamuddhAtakALamAM AtmA lokavyApI bane che, topaNa loka-aloka vyApI nathI, mATe asarvagata che. jema asarvagatatvadharma jIvamAM che tema paramANu Adi anya dravyamAM paNa che; kema ke AkAza sivAya anya sarva dravyomAM asarvagatatva che. anAdikarmasaMtAnabaddhatva - anAdikarmasaMtAnabaddhatva e jIvano pAriNAmikabhAva che. A bhAva saMsArI avasthAmAM ja varte che, siddhaavasthAmAM vartato nathI. saMsArI jIva, anAdikALathI karmanA pravAhathI baMdhAyelo che, tethI tenAmAM anAdikarmasaMtAnabaddhatva nAmano pAriNAmikabhAva varte che. vaLI A bhAva kArmaNazarIramAM paNa che; kema ke je navAM karma baMdhAya che te vartamAnanA kAryaNazarIranI sAthe baddha bane che. anAdikALathI baMdhAtAM karma jema AtmA sAthe baMdhAya che tema vidyamAna evA kAryaNazarIra sAthe ekamekabhAva pAme che, mATe anAdikarmasaMtAnabaddhatva Atmaka pariNAmikabhAva jIva ane karma ubhayasAdhAraNa hovAthI Adi padathI grahaNa karAyela che. pradezavatva - vaLI pradezavandra jIvano pAribhAmikabhAva che; kema ke jIva asaMkhyAta AtmapradezavALo che. pradezavatva dharma saMsArI jIvamAM che ane siddhanA jIvomAM che tema paramANu sivAyanA pudgala, dharmAstikAya Adi sarva dravyomAM che. tethI pradezavattva sarvadravyasAdhAraNa hovAthI Adi padathI grahaNa karela che. ArUpitra - vaLI AtmAmAM arUpisvadharma che; kema ke te rU5 Adi dharma vagarano che. A arUpisvadharma saMsArI jIvomAM kathaMcit che. siddhanA jIvomAM arUpindu dharma che ane dharmAstikAya AdimAM paNa arUpindu dharma che. phakta pudgalamAM arUpindu dharma nathI. mATe arUpindu dharmane Adi padathI grahaNa karela che. nityataH vaLI jevadravya nitya che; kema ke dravyarUpe jIvano kyAreya nAza thato nathI. tethI jIvamAM vartatuM nityatva pArizAmikabhAva che, te ja rIte dharmAstikAya Adi dravyo paNa nitya che tethI nityatvadharma sarvadravya sAdhAraNa che. mATe Adi padathI grahaNa karela che. nityatvAdimAM "Adi padathI joyatva Adi pAriNAmika bhAvono saMgraha che. prastuta adhyAyanA prAraMbhamAM bhASyakArazrIe kahyuM ke jIva koNa che ? ane kevA lakSaNavALo che? tethI jIva pathamika Adi pAMcabhAvovALo che. te atyAra sudhI batAvyuM. A sarvanuM nigamana karatAM bhASyakArazrI kahe che -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2/ cAdhyAyanI sU7, 8, 9 trepana bhedothI yukta evA opazamika Adi A pAMca bhAvo jIvanuM svatattva che je jIvanuM lakSaNa che ane astitva Adi bhAvo jIvanuM svatattva che, je jIvanuM ja anyathI vyAvartana kare evuM lakSaNa nahIM hovA chatAM jIvanuM svarUpa che. tethI AvA bhAvavALo jIva che tema phalita thAya che. rAma bhASya : kiJcAnyat - bhASArtha: anya zuM che?=opazamika Adi bhAvavALo jIva che tenAthI anya zuM che? tene kahe che - sUtra - 35yo nakSat aa2/8aaaa. sutrArtha - upayogalakSaNa jIva che. |rAtA bhAga - upayogo lakSaNaM jIvasya bhavati / / 2 / 8 / / bhASyArtha : 3yo . pati | jIvanuM upayoga lakSaNa che. ra/8 bhAvArtha : jIva jJAna-darzananA upayogavALo che. tethI saMsArIavasthAmAM pAMca indriyavALo hoya tyAre jema upayogavALo hoya che tema be Adi indriyavALo athavA nigodamAM eka indriyavALo hoya tyAre paNa avazya upayogavALo hoya che. te ja rIte yogamArganI sAdhanAkALamAM paNa upayogavALo che. upayoga vagarano jIva kyAreya prApta thato nathI. phakta jIvano A upayoga atyaMta mohane vaza pravarte che tyAre te upayoga dvArA saMsAranI paraMparAnuM sarjana thAya che. karmanI kAMIka laghutA thavAthI jIvano upayoga jyAre kaMIka aMze jinavacanAnusAra bane che tyAre te upayoga ja saMsAranA ucchedanuM kAraNa bane che tathA siddhaavasthAmAM sarva karmathI rahita evo zuddha upayoga sadA varte che. I/ avataraNikA - prathama adhyAyamAM samyagdarzananuM lakSaNa karela ke tatvArthaddhAna samyagdarzana che. tyAM jijJAsA thayelI ke tatva zuM che? tethI prathama adhyAyamAM jIva Adi sAta tatvo che tema batAvyuM. bIjA adhyAyanA prAraMbhamAM zaMkA karelI ke jIva koNa che ane kevA lakSaNavALo che? tethI batAvyuM ke
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAryAyigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 | sUtra-9 pathamika Adi bhAvavALo jIva che ane upayoga lakSaNavALI jIva che. tyAM jijJAsA thAya ke upayoganA keTalA bhedo che? tethI have upayoganA bhedo batAve che - sUtra: sa vithoDaSTacArmetAra/zA sUtrArtha : teaupayoga, be prakArano che. te be prakAramAMthI prathama prakAranA ATha bhedo che ane bIjA prakAranA cAra bhedo che. II/II bhAga : sa upayogo dvividhaH-sAkAro'nAkArazca jJAnopayogo darzanopayogazcetyarthaH sa punaryathAsaGkhyamaSTacaturbhedo bhavati, jJAnopayogo'STavidhaH - matijJAnopayogaH, zrutajJAnopayogaH, avadhijJAnopayogaH, manaHparyAyajJAnopayogaH, kevalajJAnopayoga iti, matyajJAnopayogaH, zrutAjJAnopayogaH, vibhaGgajJAnopayoga iti, darzanopayogazcaturbhedaH, tadyathA - cakSurdarzanopayogaH, acakSurdarzanopayogaH, avadhidarzanopayogaH, kevaladarzanopayoga iti / / 2/9 / / bhASArtha: sa - tti te=upayoga be prakArano che - sAkAra ane anAkAra=jJAnano upayoga ane darzanano upayoga. te vaLI-upayoga vaLI, yathAsaMkhya yathAkrama, ATha ane cAra bhedavALo che. jJAnano upayoga ATha prakArano che - matijJAnano upayoga, zrutajJAnano upayoga, avadhijJAnano upayoga, mana:paryavajJAnano upayoga, ane kevaLajJAnano upayoga. tti' zabda sAkAraupayoga paikI jJAnanA upayoganA bhedonI samApti arthe che. matiajJAnano upayoga, ataaAnano upayoga ane vibhaMgazAnano upayoga. "ti' zabda sAkAraupayoga paikI ajJAnanA upayoganA bhedonI samApti arthe che. darzanano upayoga cArabhedavALo che. te A pramANe - cakSadarzanano upayoga, acakudarzanano upayoga, avadhidarzanano upayoga, ane kevaLadarzanano upayoga. tti' zabda darzananA upayoganA bhedanI samApti arthaka che. 1ra/9 bhAvArtha - upayoga e bodhane anukULa jIvanA pariNAmarUpa che. te upayoga dravyane AzrayIne anAkArarUpa che ane paryAyane AzrayIne sAkArarUpa che. je sAkAraupayoga che te jJAnaupayoga che ane anAkAra che te darzanaupayoga che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAyagamana bhAga-2/ adhyAya-2| suda-9 sAkAraupayoganA ATha prakAraH matijJAnopayoga Adi pAMca vaLI sAkAraupayoganA ATha bhedo che. matijJAna Adi pAMca prakAranA jJAnano upayoga mokSane anukULa ucita pariNAma karavAnuM kAraNa bane che, tethI mokSanAM kAraNa che. AthI ja ratnatrayIrUpa mokSanA kAraNa aMtargata jJAna zabdathI pAMceya jJAnanuM grahaNa che. jIvanI kAMIka mati nirmaLa thAya che tyAre teno matijJAnano upayoga yathArtha tattvane batAve che. tethI matijJAnathI tattvanA yathArtha svarUpane jovA mATe abhimukha thayelo jIva zAstra bhaNIne zrutajJAna pragaTa kare che, je zrutajJAnano upayoga jinavacanAnusAra tattvane jovA mATe vyApAravALo bane che. vaLI sAdhaka avasthAmAM avadhijJAnAvaraNIyakarmano ane manaparyavajJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama thAya to te be nirmaLa jJAno pragaTa thAya che, jenA baLathI jIva vizeSa prakAre yogamArgamAM pravRtti karI Atmahita sAdhI zake che. saMpUrNa jJAnAvaraNIyakarmano kSaya thAya tyAre pUrNa evuM kevalajJAna pragaTe che. kevalajJAna upayoganA baLathI jIva yoganirodha karIne sarva karma rahita siddhaavasthAne prApta kare che. tethI A pAMca jJAno mokSa pratye kAraNabhAvavALAM che. vaLI, siddhAvasthAmAM kevalajJAna ane kevaladarzanano upayoga varte che te jIvanA sahaja jJAna-darzananA pariNAmarUpa che. matiajJAnopayoga Adi traNa: vaLI mithyAtvathI viparyasta buddhivALA jIvone matiajJAna, zrataajJAna ane vibhaMgazAnano upayoga varte che. A traNeya upayogo karmabaMdha dvArA saMsAranuM ja kAraNa bane che. AthI ja matiajJAnanA upayogane vaza jIva anAdithI karma bAMdhIne saMsAranA paribhramaNane prApta kare che. koIka rIte zrutano abhyAsa kare Ama chatAM viparyAsabuddhi sthira hoya tyAre te zratane paNa viparIta pariNamana pamADIne saMsAranuM ja kAraNa banAve che, tethI tevA jIvone zrutajJAnanI prApti che. vaLI koIka rIte avadhijJAnanuM AvAraka karma layopazamabhAvane pAme topaNa buddhimAM atyaMta viparyA hovAne kAraNe teonuM avadhijJAna vibhaMgajJAnarUpa bane che. A virbhAgajJAna paNa saMsAranuM kAraNa bane che. mATe AvA mithyAtvathI grasta viparyAsayukta thayela mati Adi traNeya jJAnano upayoga saMsAranI prAptinuM kAraNa che. Ama chatAM mithyAtvanI maMdatAmAM je matiajJAna Adi traNa ajJAnamAMthI koIka upayoga tattvane sanmukha thayela hoya tyAre te upayoga ajJAna Atmaka hovA chatAM kaMIka samyajJAnano hetu bane che. AthI ja maMdamithyAdRSTi jIvo upadeza Adine pAmIne tattvane jANavA yatna karatA hoya che tyAre temano upayoga ajJAnarUpa hovA chatAM samyajJAnane abhimukha hovAthI hetuthI samyajJAna kahevAya che. darzanaupayoga cArabhedavALo che. saMsArI jIvo cakSuthI dravyanuM darzana karIne je bodha kare che te paryAyane sparzanAro na hoya tyAre te cakSudarzanaupayoga kahevAya che. saMsArI jIvo cakSu sivAya anya indriyo dvArA dravyano bodha kare che, te paryAyane sparzanAro na hoya tyAre te acakSudarzanaupayoga kahevAya che. vaLI koI jIvane avadhijJAna thayeluM hoya ke vibhaMgazAna thayeluM hoya te jIvo avadhijJAnathI ke virbhAgajJAnathI vastune jANavA yatna kare tyAre prathama dravyano bodha thAya che, je paryAyanA sparza vagarano hoya che, jene avadhidarzana-upayoga kahevAya che. avadhijJAnamAM jema viparyaya che tethI virbhAgajJAna kahevAya che, tema
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 adhyAya-2 / sUtra-9, 10, 11 1 avadhidarzanamAM viparyaya nathI; kema ke paryAyanA sparza vagaranA sAmAnya bodhamAM viparyaya saMbhave nahIM. tethI avadhidarzanamAM viparyayane AzrayIne bheda nathI. vaLI kevaLajJAna pragaTa thayA pachI je sAmAnya bodha che te kevaLadarzanano upayoga che. A cAreya prakAranA darzananA upayogamAMthI koIpaNa darzanano upayoga viparyayarUpa nathI, tethI te saMsAranuM kAraNa bane nahIM. Ama chatAM cakSudarzanaupayoga, acakSudarzanaupayoga ane avadhidarzanaupayoga gauNarUpe jJAna ke ajJAnanA upayogathI saMvalita che. tethI je cakSudarzana Adino upayoga jJAnanA upayogathI saMvalita che te AtmahitanuM kAraNa che ane je ajJAnanA upayogathI saMvalita che te saMsAranuM kAraNa che. kevaladarzanano upayoga kevalIne ja hoya che, tethI te upayoga ekAMte AtmahitanuM ja kAraNa che. II2/lA avataraNikA - bIjA adhyAyanA prAraMbhamAM zaMkA karela ke jIva koNa che ane kevA lakSaNavALo che ? tethI aupazamikabhAvavALo jIva che ane upayoga lakSaNavALo jIva che, tema atyAra sudhI batAvyuM. have te jIvonA bhedo batAvatAM kahe che ca - saMtArikho muAtmya / / 2/20 / / sUtrArtha saMsArI ane mukta ema be prakAranA jIvo che. II2/10/I : bhASya te jIvAH samAsato dvividhA bhavanti - bhASyArtha : ..... te * muma ca / / te jIvo=pUrvamAM lakSaNathI jIvo batAvyA te jIvo, saMkSepathI be prakAranA che. saMsArI ane mukta. II2/10/ bhAvArtha kiJcAnyat saMsArano mukhya / / 2/0 / / upayogalakSaNavALo jIva che ema pUrvamAM batAvyuM te upayogavALA jIvo saMkhyAthI anaMta che, topaNa tenA saMkSepathI bhedo vicArIe to be prakAranA che. eka prakAranA jIvo karmavALA che, tethI saMsArI kahevAya che. bIjA prakAranA jIvo sAdhanA-karIne karmothI mukta thayA hovAthI mukta kahevAya che. II2/10 bhASyaH -
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-11 bhASyArtha H vaLI bIjuM zuM che ?jIvonA be bhedothI anya jIvo viSayaka zuM bheda che ? tethI kahe che - sUtra : samanAmanAH / / 2/ / / sUtrArtha H samanaska, amanaska ema jIvo be prakAranA che. II2/11/ bhASyaH samAsatasta eva jIvA dvividhA bhavanti sU0 25) vakSyAmaH / / 2/ / / bhASyArtha H samAsatasta pustAkaravAma: / / samAsathI te ja jIvo=pUrvasUtramAM kahelA saMsArI ane mukta ja jIvo, be prakAranA che samanaska ane amanaska. teone=samanaska jIvone, AgaLamAM=bIjA adhyAyanA paccIzamA sUtramAM, ame kahIzuM. 2/11/ bhAvArtha: sUtramAM 'samanAmanA 'rUpe samAsa che. tethI siddhanA jIvono saMgraha thato nathI ema TIkAkArazrI kahe che. jo sarva jIvonA samanaska ane amanaska e prakAranA be bhedo hoya to sUtra 10mAM jema saMsArI ane mukta e pramANe samAsa karyo, tema prastutamAM paNa graMthakArazrIe samAsa karyo hota. sUtra samAsathI che, mATe saMsArI jIvonA ja samanaska ane amanaska ema be bhedo che, ema TIkAkA2zrI kahe che. ***** - samanaskAzca amanaskAzca tAn purastAd (a0 2, vastutaH bhASyakArazrI kahe che ke te ja jIvosUtra 10mAM saMsArI ane mukta jIvo batAvyA te ja jIvo, saMkSepathI be prakAranA che, A pramANe artha karIe to je saMsArI jIvo ane mukta jIvo che, te ja anya prakAre vicAraNA karatAM samanaska-amanaska bhedamAM saMgRhIta che. bhAvamanavALA jIvo samanaska che arthAt jeonI pAse dravyamana nathI, paraMtu bhAvamana che tevA ekendriya Adi samanaska che, joke ekendriyAdine paNa alpa pramANamAM dravyamana che; kema ke chadmastha dravyamana vagara bhAvamana karI zake nahIM, topaNa eka rUpiyAno svAmI dhana vagarano che, ema kahevAya che tema asaMzI jIvone dravyamana vagaranA kahevAya che. jyAre dravyamanavALA paraMtu bhAvamana vagaranA kevalI amanaska che. siddhanA jIvone dravyamana ke bhAvamana eka paNa na hovAthI teo amanaska che. "te ja jIvo be prakAranA che" tevA bhASyavacana anusAre ame prastuta artha karyo che. bhASyamAM 'te ja' zabdathI saMsArI jIvanuM grahaNa karyuM hota to AgaLanA sUtramAM saMsArI jIvo be prakAranA che tema lakhyuM te
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-2/ sUtra-11, 12, 13 rIte prastuta sUtranA bhASyamAM bhASyakArazrI kaheta ke saMsArI jIvo samAsathI be prakAranA che. paraMtu sUtramAM ke bhASyamAM "saMsArI jIvo' zabdano ullekha nathI. tethI sarvajIvono saMgraha graMthakArazrIne abhipreta hoya tema amane jaNAya che. TIkAkArazrIe prastuta be bhedamAM mAtra saMsArI jIvono ja saMgraha karela che, muktAtmAono saMgraha karela nathI. tattva bahuzruto vicAre.ra/11AA avataraNikA - sUtra-8mAM jIvanuM lakSaNa karyuM te jIvo saMsArI ane mukta ema be prakAranA che. vaLI te ja jIvo anya rIte samanaska ane amanaska ema be bhedavALA che tema batAvyuM. have saMsArI ane mukta e prakAranA be bhedamAMthI saMsArI jIvonA bhedone batAve che - sUtra : saMsAridvAjasthAvara: /2/22aa sUtrArtha - saMsArI jIvo trasa ane sthAvara ema be bhedavALA che. Ara/1AA. bhASyaH saMsAriNo jIvA dvividhA bhavanti - trasAH sthAvarAzca / / 2/12 / / bhASArtha - siMoi ... sthAvara 4. saMsArI jIvo be prakAranA che - trasa ane sthAvara. I2/1rA bhAvArtha - karmathI yukta jIvo saMsArI che, te jIvo saMkhyAthI anaMta che. vaLI temanA bhedo paNa aneka che, chatAM skUlathI saMsArI jIvono be prakAramAM saMgraha karIe to jeo halanacalananI ceSTA karI zake che tevA jIvo trasajIvo che ane jeo halana-calananI ceSTA karI zakatA nathI tevA jIvo sthAvarajIvo che. ra/1NA bhAga - bhASyArtha tyAM==sa ane sthAvara e be prakAranA jIvonA bhedomAM - sUtra: pRthivyabvanaspatayaH sthAvarAH / / 2/13 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 adhyAya-2 / sUtra 13, 14 sUtrArtha H pRthvI, pANI, vanaspati sthAvaro che. II2/13|| bhASyaH pRthvIkAyikAH, apkAyikAH, vanaspatikAyikAH, ityete trividhAH sthAvarA jIvA bhavanti tatra pRthivIkAyo'nekavidhaH zuddhapRthivIzarkarAvAlukAdiH, apkAyo'nekavidho himAdiH, vanaspatikAyo'nekavidhaH zaivalAdiH / / 2 / 13 / / bhASyArtha H pRthvIkAyikA: zevalAliH / / pRthvIkAya, aplAya, vanaspatikAya A traNa prakAranA sthAvara jIvo che. tyAM pRthvIkAya zuddhapRthvI, zarkarA, vAlukA Adi anekavidha che. akhAya hima Adi anekavidha che. vanaspatikAya zevAla Adi anekavidha che. / / 2/13/ bhAvArtha: pUrvasUtramAM saMsArI jIvo trasa ane sthAvara ema be bhedavALA che ema batAvyuM temAMthI sthAvara jIvo traNa bhedavALA che pRthvIkAya, apkAya ane vanaspatikAya. teukAya ane vAukAya ekendriya hovA chatAM tattvArthakAre teno sthAvaramAM saMgraha karyo nathI; kema ke gamananI ceSTA kare te trasa kahevAya, e prakAranI vyutpattithI jemAM gamananI ceSTA na hoya tevA jIvo sthAvara kahevAya, pRthvIkAya-apkAya-vanaspatikAya tevA sthAvara jIvo che; kema ke pRthvI AdinA jIvomAM anyanA prayatna vagara gamananI ceSTA dekhAtI nathI, jyAre teukAya ane vAukAyamAM anyanA prayatna vagara gamananI ceSTA dekhAya che. karmagraMthamAM teukAya ane vAukAyane sthAvaramAM grahaNa karela che. tenuM kAraNa karmagraMthamAM trasano artha 'svataH gamanavALA trasa' evo artha svIkArela nathI paraMtu svaicchAthI je gamana kare te trasa kahevAya, e prakArano artha svIkArela che. tethI karmagraMthamAM gamanazIla evA teukAya ane vAukAyane sthAvaramAM saMgRhIta karyA che. II2/13 avataraNikA - sthAvaranA bhedo batAvyA pachI trasanA bhedo batAve che sUtraH tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH / / 2/14 / / sUtrArtha H teukAya, vAukAya ane beIndriya Adi trasa jIvo che. II2/14]
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-14, 15 bhASyaH tejaHkAyikA aGgArAdayaH, vAyukAyikA utkalikAdayaH, dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyA ityete sA bhavanti, saMsAriNastrasAH sthAvarA ityukte etaduktaM bhavati muktA naiva sA, naiva sthAvarA kRti||2/4|| bhASyArtha H tejaH kAyikA kRti || aMgArA Adi teukAya, utkalikA Adi vAukAya ane beIndriya, teIndriya, cauriMdriya ane paMceMdriya e pramANe A trasa jIvo che. saMsArI jIvo trasa ane sthAvara che e pramANe sUtra 2/12mAM kahevAye chate A kahevAyeluM thAya che - mukta=siddhanA jIvo, nathI ja trasa ke nathI ja sthAvara. 'kRti' zabda bhAthanI samApti arthaka che. / / 2/14/ ..... bhAvArtha: gati karanArA jIvo hoya te trasa kahevAya e prakA2no trasa zabdano artha karIne ekendriya evA teukAya ane vAukAyano paNa samAveza graMthakArazrIe trasamAM karela che. beindriya, teindriya, cariMdriya ane paMceMdriya jIvo to svaicchAnusAra gamana ceSTA kare che tethI trasa che ja. sUtrArtha - vaLI sUtra 12mAM kahyuM ke saMsArI jIvo trasa ane sthAvara che. tenAthI e nakkI thAya ke mukta jIvo trasa paNa nathI ane sthAvara paNa nathI. A prakAranA bhASyakAranA vacanathI jaNAya che ke saMsArI jIvo samanaska amanaska che tema kahela nahIM hovAthI mukta jIvono amanaskamAM saMgraha karavo ucita jaNAya che. tattva bahuzruto vicAre. II2/14/ 5 avataraNikA : pUrvasUtramAM beIndriya Adi trasa jIvo che tema kahyuM. tethI jijJAsA thAya ke indriyo keTalI che ? tethI have IndriyonA bhedone batAve che sUcaH pareMnkriyALi / / 2/ / / - bhASyaH pAMca Indriyo che. Il/15 // paJcendriyANi bhavanti, Arambho niyamArthaH SaDAdipratiSedhArthazca / " indriyaM - indraliGgamindradRSTa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-2| sUtra-1pa mindrasRSTamindrajuSTamindradattamiti vA" (pA0 a0 2, pA0 5, sU0 93) indro jIvaH, sarvadravyeSvezvaryayogAdviSayeSu vA paramaizvaryayogAt tasya liGgamindriyam, liGganAtsUcanAtpradarzanAdupaSTambhanAd vyaJjanAcca jIvasya liGgamindriyam / / 2/15 / / bhASyArtha: pajiLa -- vijilan ! pAMca indriyo che. niyamana arthavALo-eka jIva prakarSathI pAMceya Indriyono AraMbha kare che, nyUna-adhikano AraMbha karato nathI enA niyamana arthavALo, ane cha AdinA pratiSedha arthavALo sUtrano AraMbha che. indriya zuM che? e spaSTa kare che - indriya IjanuM liMga che, indrathI daSTa che. indrathI suSTa che, indrathI juSTa che. indrathI datta che, e indriya che." (pANinI vyAkaraNa adhyAya-2, pAda-5, sUtra-93) indranuM liMga indriya che ema kahyuM. tethI indra koNa che ? te batAve che - Ija jIva che; kema ke sarva dravyomAM ezvaryano yoga che athavA viSayomAM parama bharyano yoga che tenuM liMga Indriya che. kema indranuM liMga indriya che? tethI kahe che - liMgana hovAthI, sUcana hovAthI, pradarzana hovAthI, upakhaMbhava hovAthI ane vyaMjana hovAthI jIvanuM liMga Ikriya che. ra/15 bhAvArtha : graMthakArazrIe pAMca indriyo che e prakAranA sUtranI racanA kema karI? te prakAranI koIne jijJAsA thAya tethI bhASyakArazrI kahe che - koI jIva utkRSTathI pAMceya indriyono AraMbha kare tyAre eka eka indriya kramasara kare che tema nathI paraMtu eka sAthe pAMceya indriyono AraMbha kare che te AraMbhanA niyamana mATe pAMca indriya che, e prakAre sUtranI racanA karI che. vaLI, pAMcathI adhika cha Adi indriya nathI teno bodha karAvavA arthe pAMca indriya che, e prakAre sUtranI racanA karI che. tethI manane chaThThI indriyarUpe grahaNa karIne koI ja indriya svIkAratuM hoya to te ucita nathI, paraMtu indriyo cakSu Adi pAMca ja che teno bodha karAvavA arthe prastuta sUtranI racanA graMthakArazrIe karela che. vaLI, mana:paryApti che, paraMtu pAMca indriyanI jema mana nathI; phakta mananakALamAM jIva manovargaNAnAM pudgala grahaNa karIne dravyamanarUpe pariNamana pamADe che ane tenAthI bodha karIne te dravyamanano tyAga kare che; paraMtu indriyanI jema saMsArI jIvonAM zarIra aMtargata mana avasthita dravya nathI. indriya zuM che ? tene batAvavA mATe pANinIvyAkaraNanuM sUtra batAve che -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-15 pANinI vyAkaraNa adhyAya-2nA pAda-5nA sUtra-93mAM indriyanuM lakSaNa karyuM che ke indranuM liMga te indriya che. athavA indrathI duSTa=jovAyelI, che te indriya che. athavA indrathI sRSTa=sarjana karAyelI, che te indriyo che. athavA indrathI juSTasevAyelI, che te indriya che. athavA indrathI datta=apAyelI, che te indriya che. ahIM prazna thAya ke indra koNa che ? tethI bhASyakArazrI kahe che indra jIva che; kema ke sarva dravyomAM jIvane aizvaryano yoga che arthAt sarva dravyane jIva jANI zake che, upabhoga karI zake che. e rUpa aizvaryavALo hovAthI jIva indra che. athavA viSayomAM parama aizvaryano yoga che, mATe jIva indra che. arthAt saMsArI jIvo dhana Adi ghaNA viSayone ekaThA karIne parama aizvaryavALA thAya che, mATe indra jIva che jenuM liMga indriya che. kema indriya jIvanuM liMga che ? temAM yukti Ape che liMgananI kriyA hovAthI liMga che. - - Azaya e che ke jIva che teno bodha indriyathI thAya che. te A rIte - - koI zabdane sAMbhaLIne koInA cittamAM harSAdi vikAro thAya tene joIne buddhimAna puruSa nirNaya ka2I zake che ke A harSAdinI abhivyakti karanAra puruSamAM aMtarvartI koI indriya che jeNe A zabdane grahaNa karela che, te aMtarvartI zroteMdriya zarIra AdinA saMghAtathI vilakSaNa che. te indriyanA vikAra jene thayA che te koIka AtmA nAmano padArtha che. jene zabdamAtranA grahaNane kAraNe AvA prakAranA vikAro thayA che. tethI zabda-grahaNathI thatA vikAranA baLathI zroteMdriyano nirNaya karIne te indriyanA baLathI jIvano nirNaya thAya che. mATe jIvanA astitvanuM liMga indriya che. vaLI, dehamAM jIva che tenuM sUcana karanAra indriya che, mATe jIvanuM liMga indriya che, je pANinI sUtramAM indradRSTa zabdathI batAvela che. tethI e prApta thAya ke indriyothI indra dRSTa thAya che arthAt indriya jIvanuM sUcana ka2nA2 che. vaLI indriya jIvatvanuM pradarzana ka2nA2 hovAthI jIvanuM liMga che, je pANinI sUtramAM indrasRSTa zabdathI batAvela che. jIva vaDe indriyo sarjana karAyelI che. tethI te indriyo jIvane pradarzita kare che, mATe indriya jIvanuM liMga che. vaLI, indriya upakhaMbhana karanAra hovAthI jIvanuM liMga che. je pANinI sUtramAM indrajuSTa zabdathI grahaNa karela che. tethI e prApta thAya ke jIva vaDe viSayane grahaNa karavA mATe indriyono upayoga karAya che. mATe jIvane padArthano bodha karavA mATe upakhaMbhana karanAra hovAthI jIvanuM liMga indriya che. vaLI, vyaMjana karanAra hovAthI indriya jIvanuM liMga che, je pANinI sUtramAM indradattathI grahaNa karela che. tethI e prApta thAya ke indra evA jIva mATe indriyo apAI che=karmo dvArA apAI che. tethI jIvane vyaMjana karanAra indriyo che--te indriyanA AzrayarUpe jIvane indriyo abhivyakta kare che. mATe indriya jIvanuM liMga che. 2/15aa
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ dayAyana/ sUtra-16, 17 AvataraNikA - sUtra-14mAM beijiya Adi rasa che tema kahAM. tethI jijJAsA thaI ke indriyo keeI che? jethI satra-15mAM pAMca Indriyo che tema batAvyuM. have saMkhyAthI pAMca Indriyo paNa keTalA prakAranI che? te batAvavA mATe kahe che - sUtraH vivivAni pAra/DyA sutrArtha : be prakAranI (Ijyio che.) ra10 bhASya : dvividhAnIndriyANi bhavanti-dravyendriyANi bhAvendriyANi ca // 2/16 / / bhASArtha: iiAni ... mAni jA be prakAranI Indriyo che - beMdriya ane bhAtiya. ra/16 bhAvArtha - pUrvamAM jIvanA lakSaNarUpa indriyo pAMca prakAranI che tema batAvyuM. te pAMceya indriyo be prakAranI che - (1) pudgaladravyathI nirmANa thayelI jIvathI kathaMcit bhinna, chatAM jIva sAthe kathaMcit ekatvabhAva pAmela pudgalasvarUpa je indriya che te drazeMdriya che, ane jIvanA bodharUpa pariNAmasvarUpa indriya che te bhAveMdriya che, jenuM varNana graMthakArazrI svayaM AgaLa karaze. II/1zA bhANa : cdha - bhASyArthaH tyAM=satra-1mAM kahyuM ke be prakAranI indriyo che tyAM, be prakAranI indriyomAMthI dravyeTiyane tenA bhedapUrvaka batAve che -). sUtra: nirvRttyupakaraNe dravyendriyam / / 2/17 / / sUvArtha - nivRtti ane upakaraNa be drakriya che. ra/17nA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-17 la bhASyaH tatra nirvRttIndriyamupakaraNendriyaM ca dvividhaM dravyendriyam / nirvRttiH - aGgopAGganAmanirvartitAnIndriyadvArANi, karmavizeSasaMskRtAH zarIrapradezAH, nirmANanAmAGgopAGgapratyayA mUlaguNanirvartanetyartha upakaraNaM bAhyamabhyantaraM ca, nirvartitasyAnupaghAtAnugrahAbhyAmupakArIti / / 2/17 / / bhASyArtha H nivRttIndriyam ... parIti / / tyAM=dravyedriya ane bhAneMdriyamAM, nivRttiindriya ane upakaraNaindriya be prakAranI dravyeSTriya che. nivRttiindriya aMgopAMganAmakarmathI nirvartita indriyanAM dvAro che, karmavizeSathI saMskRta zarIranA pradezo, nirmANanAmakarma ane aMgopAMga pratyaya mUlaguNanirvartanA che, e prakArano artha che. upakaraNaindriya bAhya ane atyaMtara che. ane te upakaraNaindriya nivRtita evI nivRttiindriyone anupaghAta ane anugraha dvArA upakArI che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthaka che. ||2/17nA bhAvArtha: dravyaindriya - dravyaMdriya be prakAranI che : (1) nivRttiindriya ane (2) upakaraNaindriya. nivRttiindriya = nivRttiindriya zuM che ? te spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - aMgopAMganAmakarmathI nirvartita indriyanAM dvAro che, te nivRttiindriya che. tethI e prApta thAya ke indriyadvAramAM rahela indriya zabda bhAveMdriyano parAmarzaka che ane te bhAreMdriyanA vivarUpa indriyadvAro che te nivRttiindriya che, je aMgopAMganAmakarmathI niSpanna thayela che. jIva indriya dvArA je bodha prApta kare che te bhAveMdriya che ane te bodha karavA mATe kAraNabhUta evI je pudgalonI racanArUpa vivaro che te nivRttiindriya che. ane te nivRttiindriya aMgopAMganAmakarmathI banelI pudgalAtmaka che, jenA dvArA jIva vastuno bodha kare che. vaLI A jIvanI nivRttiindriya karmavizeSathI saMskRta zarIranA pradezo che. tethI e prApta thAya ke karmavizeSa zabdathI nAmakarmanuM grahaNa karavuM che ane te nAmakarmamAM paNa dravyaMdriyane niSpanna karanAra aMgopAMganAmakarmo ane nirmANanAmakarma che. tenAthI saMskRta evI nivRttiindriya che=viziSTa avayavonI racanArUpe niSpAdita evI nivRttiindriya che. tethI e prApta thAya ke jIvanuM aMgopAMganAmakarma aMga-upAMganI racanA kare che. tad aMtargata je indriyo che tenI racanA paNa aMgopAMganAmakarma kare che ane
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0. tatvArthAdhigamasUra bhAga-2) adhyAya-2sUra-17 nirmANanAmakarma tene ucita sthAne nirmANa kare che. ethI aMgopAMganAmakarma ane nirmANanAmakarma be nimittabhUta banIne nivRttiindriya nirmANa kare che, je jIvanA zarIranA pradezorUpa che. pUrvamAM kahyuM ke karmavizeSathI saMskRta zarIranA pradezarUpa nivRttiindriya che. tethI koIne zaMkA thAya ke kayA karmanA udayathI nivRttiindriyarUpa zarIranA pradezonI prApti thAya che ? te spaSTa karavA arthe bhASyakArazrI kahe che - nirmANanAmakarma ane aMgopAMganAmakarmanA pratyayavALI mUlaguNanI nirtanA nivRttiindriya che. nirmANanAmakarma ane aMgopAMganAmakarma nivRtti indriyanuM nirmANa kare che ane te nivRttiindriyanuM nirmANa mUlaguNanirvartanA svarUpa che. nirvartanA be prakAranI che - uttaraguNanirvatainA ane mUlaguNanirvartana. jema cakSumAM aMjana AMjavAmAM Ave, jethI cakSunI grahaNazakti adhika thAya te uttaraguNanI nirvatainA che. A ja rIte te te indriyane upaSTabhaka dravyo dvArA te te indriyanI atizayatA karavAmAM Ave te uttaraguNanI nirvartanA che. vaLI, bodhane anukULa evI indriyonuM je nirmANa thAya che te mUlaguNanirvatanA Atmaka che. te nirmANanAmakarma ane aMgopAMganAmakarma kare che. tethI pudgalAtmaka bodha karavAne anukULa evI zaktirUpa je indriyo che te nivRttiindriya che. upakaraNajiyaH vaLI upakaraNaindriya be prakAranI che - bAhya ane atyaMtara. A upakaraNaindriya aMgopAMganAmakarma ane nirmANanAmakarma dvArA je nivRttiindriya nirmANa karAI che temAM anupaghAta ane anugraha dvArA upakArane karanArI che. aMgopAMganAmakarma AdithI nivartita evI je nivRttiindriya che tenuM rakSaNa karanAra bAhyaupakaraNaindriya che. tethI bAhya upakaraNaindriya anupaghAta dvArA nivRttiindriyane upakAra kare che. vaLI je atyaMtaraupakaraNaindriya che te atyaMtaranivRttiindriyane bodha karavAmAM upakAra kare che tethI atyaMtaraindriya anugraha dvArA nivRttiindriyane upakArI che. A sarva kathanathI e phalita thayuM ke nirmANanAmakarmathI ane aMgopAMganAmakarmathI aMdaranI nivRttiindriya utpanna thAya che. keTalAka graMthomAM te aMtaraMga nivRttiindriyathI bhinna bahirnivRttiindriya svIkAravAmAM Ave che. te bahinivRttiindriyane bhASyakArazrIe bahirlapakaraNaindriyathI grahaNa karela che; kema ke je upakAra kare te upakaraNa kahevAya te vyutpatti anusAra aMtaraMga nivRttiindriyanI bahAranA bhAgamAM vartatI indriyanI racanA aMtaraMga nivRttiindriyanuM rakSaNa kare che. tethI bAhya AkArarUpe rahelI indriyane bhASyakArazrIe upakaraNaindriya tarIke grahaNa karela che. nirmANanAmakarma ane aMgopAMganAmakarmathI je nivRttiindriya thaI che, temAM je bodha karavAne anukULa zakti che, tene atyaMtaraupakaraNaindriyarUpe graMthakArazrIe grahaNa karela
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ S tavAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2| sUra-17, 18 che; kema ke te zakti jIvane te indriya dvArA bodha karavAmAM upakAraka che. tethI upakaraNa zabdanI vyutpattine AzrayIne upakaraNaindriyanA be bheda grahaNa karela che. vaLI, nivRttiindriyanA bAhya ane atyaMtara be bhedo anyatra prasiddha che, tene ahIM grahaNa na karatAM nivRttiindriyano eka ja bheda grahaNa karela che. jema jene matijJAna hoya tene niyamA zrutajJAna hoya che tevuM vartamAnanA upalabdha evA anya sarva zAstromAM prasiddha che, tema chatAM tattvArthasUtra adhyAya-1, sUtra-31mAM keTalAka jIvone mAtra matijJAna hoya che, tema paNa svIkAryuM che. tethI anyatra indriya viSayaka pATho sAthe bhASyakArazrIno koI matabheda nathI, phakta te prakAranI vivakSAthI kathanabheda che. ra/1nA avataraNikA: sara-1mAM kahela ke beMdriya ane bhAvediya ema be Indriyo che. temAMthI dravyediyanA be bheda sUtra-17mAM graMthakAzrIe batAvyA. have bhAvedriyanA be bhedo batAve che - sUtra: labdhyupayogI bhAvendriyam / / 2/18 / / sUtrArtha - labdhi ane upayoga bhAveMdriya che. ll2/18II bhASya: labdhirupayogastu bhAvendriyaM bhavati, labdhirnAma gatijAtyAdinAmakarmajanitA tadAvaraNIyakarmakSayopazamajanitA cendriyAzrayakarmodayanirvRttA ca jIvasya bhavati / sA paJcavidhA / tadyathA-sparzanendriyalabdhiH, rasanendriyalabdhiH, ghrANendriyalabdhiH, cakSurindriyalabdhiH, zrotrendriyalabdhiriti Ti2/18aaaa bhASyArtha: thiH ... zronivarithati che vaLI labdhi ane upayoga bhAvedriya che. labdhi eTale gatijAtinAmakarma Adi nAmakarma nita, ta6 AvaraNIya karmanA thopazama janita=je IndriyanI labdhi hoya tenA AvaraNIya karmanA zayopazama jalita, ane indriyanA Azraya evA karmanA udayathI nivRta evI jIvanI labdhi=zakti che. te pAMca prakAranI che. te A pramANe - sparzaneMdriyalabdhi, rasaneMdriyalabdhi, dhrANeTriyalabdhi, cakSuriTriyalabdhi ane zrotraMdriyalabdhi. tti zabda bhASyanI samApti arthe che. ra/18
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ FNa bhAga-2 agA-, 6-18 bhAvArthabhAkiya - jIvanA pariNAmarUpa jJAnAtmaka indriyo bhAveMdriya che. bhAveMdriyanA be prakAra che: (1) labdhiindriya ane upayogaindriya. (1) labdhiijiya: je jIvone jeTalI indriyanI prApti che teTalI labdhiindriyanI prApti che. te labdhiindriya jIvanA indriyanA AvaraNIya evA karmanA kSayopazama janita che, tethI jJAnasvarUpa che. vaLI te kSayopazama thavAmAM kAraNa gatinAmakarma, jAtinAmakarma Adi nAmakarmo paNa kAraNabhUta che. tethI gati-jAti Adi nAmakarma janita labdhi che tema kahela che. Adi padathI te te zarIranA niSpAdaka nAmakarma athavA AyuSyanuM grahaNa che. tethI je jIvane je gatinI prApti thAya te gati anusAra te te indriyono kSayopazama thAya che. AthI ja pazujAtimAM je prakAranI indriyono kSayopazama che tevo manuSyajAtimAM nathI ane manuSyajAtimAM je prakAranI indriyono kSayopazama che, te prakArano pazajAtimAM nathI. A rIte te te indriyomAM bodha karavAnI zakti jIvane prApta thAya che, te rU5 labdhiindriya pratye gatinAmakarma kAraNa che. vaLI jAtinAmakarmane kAraNe jIva ekendriya, beindriya Adi jAtimAM jAya che ane tenA pramANe te te indriyonI labdhi prApta thAya che. mATe jAtinAmakarma paNa labdhiindriya pratye kAraNa che. vaLI te te gatinA ane jAtinA nimittane pAmIne jIvamAM te te indriya AvAraka karmano kSayopazama pragaTa thAya che. tethI te te AvaraNIya karmanA kSayopazama janita labdhiindriya che. vaLI, te te indriyonA AzrayavALAM je karmo te karmonA udayathI nivartita evI labdhi jIvane thAya che. tethI e prApta thAya ke je jIvane je je indriyo prApta thavAnI hoya te indriyonI niSpattinA kAraNabhUta evA karmanA udayathI te te indriyanI labdhi pragaTe che. AnAthI e prApta thAya ke jIva pUrvabhavamAMthI cyavane navA bhavamAM Ave, tyAre pUrvabhavanA AyuSyanA nAzanA uttaramAM bIjI gati, bIjI jAti Adi nAmakarmano udaya zarU thAya che. te gatinAmakarma ane jAtinAmakarmane anurUpa te te indriyanA AvaraNanA kSayopazamathI te labdhiindriya jIvane prathama kSaNathI prApta thAya che. te vakhate te labdhiindriyanI prAptimAM traNa kAraNo che, (1) gatinAmakarma (2) jAtinAmakarma ane (3) ekeMdriya Adi indriyanAmakarma. A traNathI te te indriyonA kSayopazamanI labdhi pragaTyA pachI jIva navA zarIranI racanA kare che tyAre kalaiMdriyanuM nirmANa thAya che, je drazeMdriya nivRtti ane upakaraNarUpa che. tethI e prApta thAya ke prathama labdhirUpa bhAveMdriya prApta thAya che tyArapachI nivRttiindriya prApta thAya che ane zaktirUpa upakaraNaindriya prApta thAya che. A zaktino jIva jyAre upayoga kare tyAre bodhAtmaka upayogaindriya prApta thAya che. cAra indriyomAMthI labdhi ane upayogarUpa be bhAveMdriya che ane nivRtti ane upakaraNa be draleMdriya che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAryAvigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2 / sUtra-18, 19 33 labdhirUpa bhAveMdriya pAMca indriyone AzrayIne pAMca bhedavALI che. tethI jeone mAtra sparzaneMdriyanI labdhi prApta thaI hoya teo te indriya dvArA upayogarUpa sparza viSayaka bhAveMdriyane prApta karI zake che. jene pAMceya indriyanI labdhirUpa=zaktirUpa, bhAveMdriya prApta thaI che te jIva jyAre jyAre je je indriyanA viSayamAM yatnavALA thAya che tyAre tyAre te te labdhiindriyanA baLathI te te upayogaindriyarUpa bhAveMdriya prApta kare che. ra/18 avataraNikA - sUtra-18mAM be prakAranI bhAkiya che, tema kahyuM. temAMthI labdhirUpa bhAvedriyanuM svarUpa bhANakArazrIe batAvyuM. have upayogarUpa bhAveMdriya zuM che? e batAvavA arthe kahe che - sUtra: 3yo ati ra/21 sUtrArtha: spardhAdimAM=pudagalanA sparza Adi bhAvomAM, upayoga matijJAnano upayoga, e upayogarUpa bhAveMdriya che, ema anvaya che. ra/19ll bhAga - sparzAdiSu matijJAnopayoga ityarthaH, uktametad-'upayogo lakSaNam' (a0 2, sU08) / upayogaH praNidhAnamAyogastadbhAvaH pariNAma ityarthaH eSAM ca satyAM nirvRttAvupakaraNopayogI bhavataH, satyAM ca labdho nirvRttyupakaraNopayogA bhavanti, nivRttyAdInAmekatarAbhAve'pi viSayAlocanaM na bhavati Ti2/1 bhASArtha avivuM .... mati | spazadimAM matijJAnano upayoga e upayogarUpa bhATriya che ema avaya che. upayoga lakSaNa che=jIvanuM lakSaNa che, e kahevAyuM sUtra-2/8mAM kahevAyuM. upayoganA paryAyavAcI zabdo kahe che - upayoga, praNidhAna, Ayoga, tabhAva pariNAma e artha che=upayoganA paryAyavAcI zabdo che. ane AmanI spardhAdi indriyonI, nivRtti hote chate=spazadipa ceMdriyonI nivRttirUpa indriyonI niSpatti hote chate, upakaraNa ane upayoga thAya che=upakaraNarUpa dravyaMdriya ane upayogarUpa bhATiyA thAya che. ane hathi hote chad=ijiyonI labdhirUpa bhAvediya hote chate, nivRtti, upakaraNa ane upayogaIndriyo thAya che. nivRtti AdinA=nivRtti, upakaraNa, labdhi ane upayoga e cAranA, ekataranA abhAvamAM paNa viSayanuM Alocana thatuM nathI=viSayano bodha thato nathI. para/19
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 tavAragamasutra bhAga-2) adhyAya-2| suca-19 bhAvArtha(2) upayogabhAneMdriya:pugalamAM sparza, rasAdi je bhAvo che te bhAvomAM matijJAnano upayoga te upayogarUpa bhAveMdriya che. upayogarUpa bhAveMdriya kema che ? temAM bhASyakArazrI kahe che - upayoga jIvanuM lakSaNa che e prakAre sUtra 2/8mAM kaheluM, te upayoga matijJAna Adi pAMceya jJAnomAMthI yathAyogya jJAna viSayaka hoya che. temAMthI matijJAnano je upayoga spardhAdi viSayaka hoya che, te bhAveMdriyasvarUpa che. upayoganA paryAyavAcI :(1) upayoga - upayoga be prakArano che. (1) saMvijJAnalakSaNacetanA ane (2) anubhavalakSaNacetanA. ghaTAdinuM jJAna saMvijJAnalakSaNacetanA Atmaka che ane jIvanuM sukhaduHkhAdinuM saMvedana ane kaSAya-nokaSAyanuM saMvedana athavA kaSAya-nokaSAyonuM uttara uttara umUlana thAya evuM saMvedana anubhavalakSaNacetanA Atmaka che. A banne cetanAnuM upayoga zabdathI grahaNa thAya che. (2) praNidhAna : vaLI upayoga zabdano paryAyavAcI praNidhAna che. te avahita manapaNArUpa che koI vastune jANavA mATe thatA manovyApArarUpa che. A prakArano praNidhAnano artha karavAthI e prApta thAya ke matijJAnanA upayogamAM manovyApAra varte che te praNidhAna che. AthI koI mahAtmA sUtranA arthamAM upayogapUrvaka namaskArasUtra bolatAM hoya to te prakAranA arthamAM upayogane kAraNe kaSAya-nokaSAya bhAvono nAza thAya tevI anubhavalakSaNacetanA pravarte che. jyAre avadhijJAna Adi jJAnonA upayogamAM manovyApAra nathI, paraMtu AtmavyApAra dvArA avadhijJAna Adino upayoga che. te upayoga paNa pUrvamAM batAvela be prakArano hoya che. AthI ja avadhijina Adi mahAtmAone avadhijJAnanA upayogathI paNa kaSAyonA zamanano anubhava thAya che. (3) Ayoga - vaLI upayoga zabdano paryAyavAcI zabda Ayoga che. AyogamAM 'A' zabda svaviSayanI maryAdA arthamAM che ane yoga zabda jJAna arthamAM che. tethI svaviSayanI maryAdAthI sparzadinA jJAnano udaya te Ayoga che, je matijJAnanA upayoga svarUpa che. (4) tadabhAva : vaLI upayogano paryAyavAcI zabda tadbhAva che. "tad' zabdathI upayoga svabhAvavALA jIvanuM grahaNa che. ane teno bhAva=upayoga svabhAvavALA jIvano jJAnano pariNAma, te tabhAva che arthAt jIva te te jJAnanA pariNAmarUpa thAya che te upayoga tabhAva che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 tAvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2| sUra-19, (5) pariNAma - vaLI, upayogano paryAyavAcI zabda pariNAma che, je AtmAnA jJAnanA bodharUpa che. A rIte upayoga zabdanA paryAyavAcI zabdo batAvyA pachI draleMdriyamAM ane bhAvedriyamAM kayA kramathI bodha thAya che ? te spaSTa karavA arthe bhASyakArazrI kahe che - spardhAdi indriyonI nivRttiindriya hote chate upakaraNaindriya ane upayogaindriya thAya che ane labdhiindriya hote chate nivRttiindriya, upakaraNaindriya ane upayogaindriya thAya che. tethI e prApta thAya ke jIvane te te gati AdinI prAptine anurUpa prathama labdhiindriya prApta thAya che, tyArapachI nivRttiindriya prApta thAya che, tyArapachI upakaraNaindriya prApta thAya che ane chelle upayogaindriyanI prApti thAya che. jIvone indriyonI nivRttiindriya prApta thAya, tyArapachI labdhiindriya thatI nathI, paraMtu upakaraNaindriya ane upayogaindriya thAya che, kema ke nivRttiindriyanI niSpatti pUrve labdhiindriyanI prApti che. jIvone labdhiindriyanI prApti thAya che, tyArapachI kramazaH nivRttiindriya, upakaraNaindriya ane upayogaindriya prApta thAya che. tethI e prApta thAya ke indriyaracanArUpa nivRttiindriya ane te indriyamAM bodha karavAnI zaktirUpa upakaraNaindriya prApta thayA pUrve labdhirUpa bhAveMdriya prApta thAya che. nivRtti ane upakaraNarUpa draleMdriya prApta thayA pachI jIva te te indriyamAM upayogavALo thAya che tyAre upayogarUpa bhAvaindriyavALo thAya che. vaLI sUtra-17mAM batAvela nivRttiindriya ane upakaraNaindriya tathA sUtra-18mAM batAvela labdhiindriya ane upayogaindriya A cAreyamAMthI koI ekano paNa abhAva hoya to viSayanA AlocanarUpa bodha thato nathI. tethI e prApta thAya ke ekendriya jIvane sparzaneMdriyanI labdhiindriya che tenA baLathI te ekendriya jIva sparzaneMdriyanA viSayanuM Alocana karI zake che, paraMtu rasaneMdriyAdi labdhiindriya nahIM hovAthI tenA viSayaka Alocana karI zakato nathI. vaLI koIka manuSyAdine pAMceya indriyonA kSayopazamabhAvanI labdhi hovA chatAM tenI nivRttiindriya koIka rIte nAza pAmelI hoya to te indriyanA viSayanuM Alocana karI zakato nathI; jema cakSuriMdriya nAza pAmelI hoya to te rUpAdi viSayaka Alocana karI zakato nathI. vaLI koIkanI pAse labdhiindriya hoya ane nivRttiindriya hoya; chatAM tenI zaktirUpa upakaraNaindriya nAza pAmelI hoya to te puruSa te indriyanA viSayanuM Alocana karI zakato nathI; jema cakSumAM bodha karavAne anukULa zakti haNAyelI hoya to te puruSane cakSuthI rUpAdinuM grahaNa thatuM nathI. vaLI koI jIvane labdhiindriya hoya tathA nivRttiindriya ane upakaraNaindriya paNa hoya, Ama chatAM jo te te indriyomAM upayoga na vartato hoya to upayogarU5 bhAveMdriyanA abhAvane kAraNe te viSayanuM Alocana
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAryAvigamasUtra bhAga-2/ AdhyAya-2, suga-19, 20 thatuM nathI. mATe te te viSayanA bodha mATe nivRtti Adi cAreya indriyonI AvazyakatA che, eka paNa indriyanA abhAvamAM viSayano bodha thato nathI. ahIM vizeSa e che ke AtmAmAM anAdi kALathI rahelA che te prakAranA jJAnanA saMskAro labdhiindriyarUpa nathI, paraMtu te je bhavamAM utpanna thAya che te bhAvane anurUpa indriyanA bodha karavAne anukULa AtmAmAM pragaTelI zakti labdhiindriyarUpa che. A zakti gati-jAtinAmakarmanA udayane tathA te te prakAranA jJAnAvaraNIyakarmanA tathA darzanAvaraNIyakarmanA kSayopazamane AzrayIne thAya che. je AtmAnA bodhane anukULa evI nirmaLatAnA pariNAma svarUpa che. nivRttiindriya pudgalanI banelI draleMdriya svarUpa che. pudgalAtmaka dravyaMdriyamAM je bodha karAvavA anukULa zakti che te aMtaraMga evI upakaraNadraleMdriya che. labdhiindriya AtmAmAM vartatI zaktirUpa hovAnA kAraNe bhAreMdriya che ane upakaraNaindriya pugalamAM vartatI zaktirUpa hovAne kAraNe drazeMdriya che. 1ra/1 bhAgya : atrAha-uktaM bhavatA 'paJcendriyANi' (a0 2, sU0 15) iti, tatkAni tAnIndriyANIti ? te - bhASyArtha: ahIM=graMthakAzrIe dravyeTiyanuM ane bhAtiyanuM svarUpa batAvyuM tyAM, koI zaMkA kare che - tamArA vaDe pAMca Indriyo kahevAI te=saMkhyAthI kahevAyelI te, pAMca Indriyo nAmathI kaI Indriyo che? ethI kahe che - sUtra : AnarasanadAsa zrotrANi para/20nA suvArtha: sparzana, rasana, ghANa, cA ane zrotra (e pAMca Indriyo che.) II20II bhAga - anaM, rasa, kALa, , zomicetAni pabrejiyana pAra/20nA bhASArtha: ane ... pojiyA sparzana, rasana, ghANa, cakSa, zrotra e prakAranI A pAMca indriyo che. Ji2/2
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthIvigamasUtra bhAga-2) adhyAya-2| sUtra-20, 21, 22 bhAvArtha jenA sparza vaDe sparzarUpa arthano bodha thAya, te sparzaneMdriya, jenA vaDe rasano bodha thAya te rasaneMdriya, jenA vaDe gaMdhano bodha thAya te dhrANedriya, jenA vaDe rUpano bodha thAya te cakSuriMdriya ane jenA vaDe zabdanuM grahaNa thAya te zrotraMdriya. A prakAre saMsArI jIvone pAMca indriyo hoya che. ra/2nA avataraNikA: satra-15mAM AtmAnAM liMgo Ikriya che tema kahyuM. tyAM kaheluM ke upaddhabhanane kAraNe indriyo jIvavuM liMga che. tethI e praba thAya ke A indriyo kayA prayojanavizeSathI AtmAne upakhaMbhana kare che? tenA uttararUpe e prApta thAya ke viSayanA upabhogathI ane viSayanA grahaNapaNAthI indriyo AtmAne uparaMbhana kare che. ahIM e prazna thAya ke IndriyonA upabhoganA ane grahaNanA viSayabhUta je viSayo che te kathA che? tethI te viSayarUpa arthone batAve che - sUtra - sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH / / 2/21 / / sutrArtha - sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabdo teonA pUrvamAM kahelI pAMca IndriyonA, artho che. I/ra/ra1|| bhASya : eteSAmindriyANAmete sparzAdayo'rthA bhavanti yathAsaGkhyam / / 2/21 / / bhASArtha : taiyAr... yathAr che teonA pUrvasUtramAM batAvelI te indriyonA, A spazadi artho yathAsaMkhya yathAkrama, pramANe che. ra/rA. bhAvArtha - sparzaneMdriyano viSaya sparza che, rasaneMdriyano viSaya rasa che, ghrANedriyano viSaya gaMdha che, cakSuriMdriyano viSaya varNa che ane zrotraMdriyano viSaya zabda che. A prakAre pAMceya indriyonA yathAkrama viSaya che. II/ II avataraNikA - - sUtra-10mAM jIvo saMsArI ane mukta ema be prakAranA che tema batAvela. tyArapachI te jIvo anya rIte samAska ane amAska che tema batAvyuM. tyArabAda saMsArI jIvo trasa ane sthAvara svarUpa che tema
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 tavAthavigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2 / sUca-22 batAvIne sthAvara koNa che ane traNa koNa che? te batAvyuM. pRthvIkAya Adi sthAvara ane beindriya Adi trasa che, tema kahevAthI Indriyo zuM che? te jANavAnI jijJAsA thaI, tethI te indriyonuM svarUpa ane tenA viSayo atyAra sudhI batAvyA. have jijJAsA thAya ke jIva samanaska ane amanaska ema be prakAranA che, to je manavALA che teno viSaya indriyanA viSaya karatAM anya kayo che? tethI manano viSaya zrutajJAna che te batAvavA arthe kahe che - sUtraH kRtanikriyA sAra/rarA. sUtrArtha - anijiyanomanano, (viSaya) zrata che. ra/racA bhASya : kutarAne vim - ane vivigha nojiyA pAra/rarA, bhASyArtha : zrAzana ... nojiyAI anekavidha ane dvAdazavidha ema be prakAranuM zrutajJAna noIjiyano=manano, artha che=viSaya che. ra/rarA bhAvArtha - sAmAnyathI zrutajJAna anyatra be prakAranuM prasiddha che. pratyakSazruta ane parokSazruta. je pratyakSazruta che te padArtha sAthe vAcya-vAcakabhAvanA yojanA svarUpa che, tenuM ahIM grahaNa karela nathI, paraMtu AptavacanathI arthanA saMvedanarUpa je parokSazruta che tene graMthakArazrIe zrutazabdathI grahaNa karela che. te zrutajJAna manano viSaya che. mananA viSayabhUta zrutajJAna aMgabAhya ane aMgapraviSTa ema be bhedavALuM che. aMgabAhyazruta aneka bhedavALuM che, jyAre aMgapraviSTakRta bAra prakAranuM che. A zrutajJAna manathI ja thAya che; kema ke koIpaNa indriyathI prathama matijJAna thayA pachI zAstravacanAnusAra je jIvane bodha thAya che te anya indriyathI thato nathI, paraMtu manathI thAya che. zAstrazravaNanI kriyAthI prathama matijJAna thAya che, tyArapachI mana dvArA te zabdonA arthono nirNaya thAya che te zrutajJAna che. tethI zrutajJAna manano viSaya che tema graMthakArazrIe kahela che. ahIM vizeSa e che ke prastuta graMthamAM samyagdarzana, samyajJAna, samyakyAritra e mokSamArga che tema batAvavAnI pratijJA karela ane temAM samyajJAna matijJAna Adi pAMca bhedavALuM che tema prathama adhyAyamAM kahela. A pAMceya jJAno mokSanA kAraNabhUta che tadaMtargata zrutajJAnanuM ahIM grahaNa karela che. A zrutajJAna mana dvArA yogya jIvone prathama bhUmikAmAM zratarUpe hoya che, tyArabAda ciMtArUpa bane che ane chelle
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-22, 23 39 bhAvanArUpa thAya che. traNeya prakAranAM zrutajJAna jIvanI viSayatRSNAne zamAvanAra hovAthI mokSanuM kAraNa che, e prakAre SoDazaka graMthamAM kahela che. zrutajJAna aMgapraviSTa ane aMgabAhya ema be bhedavALuM che. aMgabAhyazrutanA avAMtara bhedo aneka che ane aMgapraviSTazrutanA avAMtara bhedo bAra che. zAstraadhyayana dvArA viSayanI tRSNAne zamAve tevI guNavattAvALA zrutajJAnanuM ahIM grahaNa che. paraMtu je zrutaadhyayanathI viSayatRSNAnuM zamana na thatuM hoya tevA asaMbaddha bodharUpa ke kaSAyanI vRddhinA kAraNIbhUta zrutajJAnanuM ahIM zruta zabdathI grahaNa nathI. AvuM zruta manathI thanAra hovA chatAM mokSanA kAraNIbhUta zrutajJAnamAM teno samAveza nathI, paraMtu mithyAzrutamAM teno aMtarbhAva thAya che. I2/22aa avataraNikA : sUtra-15mAM kahyuM ke pAMca indriyo che. tyArapachI te pAMca indriyonuM svarUpa ane tenA viSayo batAvyA. have te pAMca IMdriyomAMthI kayA jIvone kaI kaI Indriyo che ? te kramasara batAvavA arthe kahe che - sUtraH vAlvantAnAmem / / 2/23 / / sUtrArtha - vAyu aMta sudhInA jIvone=sUtra-13mAM traNa prakAranA sthAvara jIvo batAvyA tyArabAda sUtra14mAM teukAya ane vAyukAya e bene, trasa kahyA tyAM sudhInA jIvonI eka che=eka sparzaneMdriya che. II2/23II bhASyaH atrAha - uktaM bhavatA 'pRthivyabvanaspatitejovAyavo dvIndriyAdayazca' (a0 2, sU0 13-14) nava jIvanikAyAH, 'paJcendriyANi ceti (a0 2, sU0 15), tatkiM kasyendriyamiti ? / atrocyate pRthivyAdInAM vAyvantAnAM jIvanikAyAnAmekamevendriyam, sUtrakramaprAmANyAt prathamaM sparzanameve - tyarthaH / / 2/23 / / bhASyArtha H - trAhi ..... sparzanamavetvarthaH / / ahIM=indriyonuM svarUpa, indriyono viSaya ane atindriyano viSaya batAvyo emAM, zaMkA kare che tamArA vaDe "pRthvI, ar ane vanaspati, tejo, vAyu ane beindriyAdi" (adhyAya-2, sUtra-13, 14) nava jIvanikAyo kahevAyA ane "pAMca indriyo" kahevAI. tethI te indriya kone kaI che ?
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 | sUtra-23, 4 ti' zabda zaMkAnI samApti mATe che. ahIM pUrvapakSIe karelI zaMkAmAM, uttara apAya che - pRthvI AdithI mAMDIne vAyunA aMtavALA javanikAyane eka ja Indriya che. ahIM prazna thAya ke kaI eka indriya che ? tethI kahe che - sUtrakramanA prAmAyathI IjiyonA varNanane kahevA sUtra-20gyA kramanA prAmANyathI, prathama sparzaneMdriya che e pramANeno artha che. para/2mA bhAvArtha : graMthakArazrIe sUtra-12mAM kahela ke saMsArI jIvo trasa ane sthAvara ema be bhedavALA che. tyArapachI sUtra-13mAM sthAvaranA traNa bhedo batAvyA ane sUtra-14mAM trasanA cha bhedo batAvyA. tethI nava javanikAya che, e prakAranuM kathana prApta thayuM. vaLI sUtra-15mAM indriyo pAMca che tema kahyuM. tethI vicArakane prazna thAya ke A nava prakAranA jIvomAMthI kyA jIvane kaI indriya che? e prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne graMthakArazrIe sUtramAM kahyuM ke vAyunA aMta sudhInA jIvone eka indriya che. tethI e prApta thayuM ke sUtra-13mAM batAvela pRthvIkAya, aplAya ane vanaspatikAyarUpa traNa sthAvara ane sUtra-14mAM batAvela teukAya ane vAyukAya ema pAMca javanikAyone eka ja indriya che. tyAM prazna thAya ke kaI eka indriya che? tethI bhASyakArazrI kahe che - prathama ja indriya che. ahIM prazna thAya ke kaI prathama indriya che? tethI bhASyakArazrI kahe che - sUtra-20mAM batAvela kramanA pramANapaNAthI prathama sparzaneMdriya ja che te sparzaneMdriya vAyu sudhInA jIvone che. II/ II avatarapikA - sparzaneMdriyarUpa eka Indriya kayA jIvone che ? te pUrvasUtramAM batAvyuM. have bAkInI indriyo kone che? te kramasara batAve che - sUtra: kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni / / 2/24 / / sUtrArtha : kRmi, pipIlikA, bhramara, manuSya Adine eka eka vRddhivALI (Indriya che.) ra/ra4ll
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-24, 25 bhASyaH kRmyAdInAM pipIlikAdInAM bhramarAdInAM manuSyAdInAM ca yathAsaGkhyamekaikavRddhAnIndriyANi bhavanti yathAkramam / tadyathA--kRmyAdInAM apAdikanUpurakagaNDUpadazaGkhazuktikAzambUkAjalUkAprabhRtInAmekendriyebhyaH pRthivyAdibhya ekena vRddhe sparzanarasanendriye bhavataH, tato'pyekena vRddhAni pipIlikArohiNikAupacikAkunthutuMburukatrapusabIjakarpAsAsthikAzatapadyutpatakatRNapatrakASThahArakaprabhRtInAM trINi sparzanarasanaghrANAni, tato'pyekena vRddhAni bhramaravaTarasAraGgamakSikAputtikAdaMzamazakavRzcikanandyAvartakITapataGgAdInAM catvAri sparzanarasanaghrANacakSUMSi zeSANAM ca tiryagyonijAnAM matsyoragabhujaGgapakSicatuSpadAnAM sarveSAM ca nArakamanuSyadevAnAM paJcendriyANIti / / 2 / 24 / / bhASArthaH kRmyAdInAM paDyendrivALIti / / kRmi Adine, pipIlikAdine, bhramarAdine, manuSyAdine yathAsaMkhya eka eka vRddhivALI indriyo yathAkrama thAya che. te A pramANe - kRmi Adine=apAdika, nupuraka, gaMDupada, zaMkha, zuktikA, zaMbukA, jalaukA vagerene, ekendriya evA pRthvIkAyAdithI eka vaDe vadhelI evI sparzana, rasaneMdriyarUpa be indriya thAya che. tenAthI paNa=be indriyothI paNa, ekathI vadhelI pipIlikA, rohiNikA, upacikA, kuMthu, taMburuka, trapusabIja, karpAsAsthikA, zatapadI, utpataka, tRNapatra, kASThahAraka vagere jIvone sparzana, rasana, ghrANa Atmaka traNa indriyo hoya che. tenAthI paNa=sparzana, rasana, prANarUpa traNa indriyothI paNa, eka vaDe vadhelI, bhramara, vaTara, sAraMga, makSikA, daMza, mazaka, vIMchI, laMghAvarta, kITa, pataMgAdi jIvone sparzana, rasana, ghrANa, cakSu Atmaka cAra indriyo che. ane zeSa evA tiryaMcayoninA jIvone=matsya, uga, bhujaMga, pazmi, catuSpadAdi jIvone ane sarva evA nAraka, manuSya ane devone pAMca indriyo che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. / / 2/24aa bhAvArtha: sugama che. II2/24 // bhASya ..... 41 - atrAha-uktaM bhavatA - dvividhA jIvAH - samanaskA amanaskAzceti, tatra ke samanaskA iti ? atrocyate bhASyArtha: ahIM=kayA jIvone kaI Indriya che ? tenuM kathana graMthakArazrIe karyuM tyAM, koI prazna kare che -
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 tavArthavigamasutra bhAga-2) adhyAya-2, sutra-25 tamArA vaDe samanaska, amanaska e prakAre be prakAranA jIvo sUtra-11mAM kahevAyA tyAM=be prakAranA jIvomAM, samanaska koNa che ? emAM, uttara Ape che - sUtraH saMjJinaH samanaskAH / / 2/25 // svArtha:- : saMjJI jIvo samanaska che. ra/rapI bhASya : saMpradhAraNasaMjJAyAM saMjJino jIvAH samanaskA bhavanti, sarve nArakadevA garbhavyutkrAntayazca manuSyAstiryagyonijAzca kecit, IhApohayuktA guNadoSavicAraNAtmikA saMpradhAraNasaMjJA, tAM prati saMjJino vivakSitAH, anyathA hyAhArabhayamaithunaparigrahasaMjJAbhiH sarva eva jIvAH saMjina iti / / 2/25 / / bhASyArtha:saMpradArasaMzA utti | saMpradhAraNa saMjJAmAM saMgI jIvo samanaska che. kayA jIvo samanaska che ? te spaSTa kare che - sarva nAraka, devo, garbhathI vyutkAlivALA evA manuSyo ane keTalAka tiryaMco samanaska che. pUrvamAM kahyuM ke saMpradhAraNa saMjJAmAM saMzI jIvo samanaska che, tethI saMpradhAraNa saMjJAnuM svarUpa spaSTa kare che - hA-apohathI yukta guNa-doSanI vicAraNA svarUpa saMpradhAraNa saMjJA che. tene AzrayIne saMzI kahevAyA che=samanaska jIvone saMzI kahevAyA che. anyathA=saMpradhAraNa saMjJAne AzrayIne saMsI kahevAmAM na Ave to, AhAra-bhaya-maithuna-parigraha saMjJAthI sarva jIvo sarva saMsArI jIvo, saMnI che. "tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. ra/rapA bhAvArtha - je jIvo saMpradhAraNa saMjJAvALA che teo saMjJI che. jeo saMpradhAraNa saMjJAne AzrayIne saMjJI che teo samanaska che manavALA che. A jIvo kayA che ? te spaSTa karavA bhASyakArazrI kahe che - sarva nAraka, devo samanaska che, garbhathI janmelA badhA manuSyo samanaska che, jyAre tiryaMcayonivALA keTalAka jIvo samanaska che. tethI e prApta thAya ke keTalAka tiryaMcapaceMdriya amanaska che jeo garbhamAMthI utpanna thayelA nathI. vaLI saMmUrchAima manuSyo paNa amanaska che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAryAdhigamasUtra bhAga-2/ AyAya-2| sUtra-25, 26 saMpradhAraNasaMzA eTale IhA-apoha yukta guNa-doSanI vicAraNA karavI te. tethI e prApta thAya ke manavALA jIvo potAne bhAvimAM zuM guNakArI che ? ane zuM anarthakArI che? teno vicAra karIne IhApoha karI zake che te saMpradhAraNa saMjJA che. AthI ja saMsArI jIvo bhAvinA potAnA hita arthe dhanasaMcayAdi kare che ane bhAvinA anarthorUpa doSano vicAra karIne tenA nivAraNanA upAyo kare che te saMpradhAraNa saMjJA che. vaLI jeone viveka pragaTelo che tevA mahAtmAo saMsAranA paribhramaNanA doSono ane yogamArganA sevananA guNono vicAra karIne cAragatinA paribhramaNanA nivAraNa arthe AraMbha-samAraMbhano tyAga kare che ane bhAvinA sukha arthe yogamArganuM sevana kare che e prakAranA guNadoSanI vicAraNArUpa saMpradhAraNa saMjJA che. tene AzrayIne jeo saMjJI che teo manavALA che tema kahevAya che. paraMtu AhAra Adi saMjJAne AzrayIne nahIM; kema ke AhArAdi saMjJAne AzrayIne jeo saMjJI che teone manavALA svIkAravAmAM Ave to sarva jIvo manavALA che, tema mAnavAnI Apatti Ave. tethI e prApta thAya ke jeoe manaparyApti pUrNa karI che tevA jIvo manavALA che, teo saMpradhAraNa saMjJAvALA che. jeo asaMjJI che teo guNadoSanI vicAraNArUpa saMpradhAraNa saMjJAvALA nathI ane AhArAdi saMjJAo to saMsArI sarva jIvone sAmAnyathI che. razmA avataraNikA: sUtra-25mAM kahyuM ke saMzI jIvo samanaska che. tethI e prApta thAya ke saMsI jIvone manano yoga che. tyAM prazna thAya ke jeo vigrahagatimAM che teone kayo yoga che? tethI kahe che - sUtraH vikAro rmonara/radA. sUtrArtha: vigrahagatimAM eka bhavathI anya bhavamAM jatI vakhate keTalAka jIvone vakragamanarUpa vigrahagati prApta thAya temAM, karmayoga che kArmaNazarIrano vyApAra che. ll2/2 bhASya : vigrahagatisamApannasya jIvasya karmakRta eva yogo bhavati karmazarIrayoga ityarthaH, anyatra tu yathoktaH kAyavAGmanoyoga iti // 2/26 / / bhASArtha - vitti tti vigrahagati prApta jIvato karmaphata ja yoga che=karmarUpa zarIranokAmaNazarIrano,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-26, 27 vyApAra che e prakArano artha che. anyatra=vigrahagati sivAya, thayokta=zAstramAM je prakAre kahyuM che te prakArano, kAya-vAg-manoyoga che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 2/26 / / 44 bhAvArtha: jIva eka bhavamAMthI cyavIne anyabhavamAM jAya che tyAre be prakAranI gati hoya che H (1) avigrahagati ane (2) vigrahagati. mRtyu pAmelA jIvanuM utpattisthAna samazreNimAM hoya to avigrahagatithI jIva te utpattisthAne jAya che ane mRtyu pAmelA jIvanuM navuM utpattisthAna viSamazreNimAM hoya tyAre vigrahagatipUrvaka te jIva te utpattisthAnamAM jAya che. A vigrahagati koIkane eka samaya, be samaya, traNa samaya ane utkRSTathI cAra samayanI prApta thAya che. vigrahagatimAM janAro jIva pUrvanA audArikazarIra ke vaikriyazarIrathI rahita che ane parabhavamAM jatI vakhate kAryaNaza2I2 tathA taijasazarIra yukta che. jIva anya bhavamAM vigrahagatithI jAya che te vakhate te jIva sAthe pUrvanA zarIrano viyoga hovAthI ane uttaranA zarIrano yoga haju prApta thayela nahIM hovAthI kAyayoga, vacanayoga ke manoyoga prApta thaI zakato nathI, paraMtu je kAryaNazarIra laIne janmAMtaramAM jAya che te kAryaNaza2I2thI teno vyApAra pravarte che. tethI kArmaNazarIranA yogavALA jIvo vigrahagatimAM hoya che. vigrahagati sivAyanA anya jIvo potapotAnA bhavane ucita evA kAyayoga, vAgyoga ane manoyogavALA che arthAt ekendriya kevala kAyayogavALA che, beindriya Adi jIvo kAyayoga ane vacanayoga ema be yogavALA che tathA saMpradhA2NasaMjJAne kAraNe jeo saMzI che teone kAyayoga, vacanayoga ane manoyoga traNeya yogo che. vaLI, jeo vigrahagati vagara anyabhavamAM jAya che tyAre teone pUrvabhavanA carama samaye koIka kAyAdithI yoga che ane uttaranA samayamAM navA janmanI prAptinA sthAne jaIne AhAra grahaNa kare che tethI te za2I2ne anukULa yoganI prApti che, mATe avigrahagatimAM karmakRta yoga nathI. 2/26]aa avataraNikA : pUrvamAM kahyuM ke jIvane vigrahagatimAM karmayoga che. ethI prazna thAya ke gati viSayaka gamananI kathA prakAranI maryAdA che ? tethI graMthakArazrI kahe che - sUcaH anuzceniMtiH / / 2/27 / / sUtrArtha : anuzreNi gati che. II2/27mA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavArtAvigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2/ sUca-27 bhASya : sarvA gatirjIvAnAM pudgalAnAM cAkAzapradezAnuzreNirbhavati, vizreNirna bhavatIti gatiniyama iti Ti2/27 bhASyArtha: sa ... ri | jIvonI ane pudagalonI sarvagati AkAzapradezanI avaNivALI hoya che, vizreNivALI hotI nathI, e prakArano gatino niyama che. tti' zabda bhAthanI samAptimAM che. ra/rA. bhAvArtha: gati eTale eka sthAnathI anya sthAnamAM gamana. dharmAstikAya Adi cha dravyomAMthI gati karanAra dravyo jIva ane pudgala be ja che, te sivAyanAM dharmAstikAyAdi dravyo gati karatAM nathI. jIva ane pudgala eka sthAnathI anya sthAnamAM jAya tyAre kaI rIte gati kare che ? e prakAranI jijJAsAmAM bhASyakArazrI kahe che - jIva ane pudgala AkAzapradezanI anuzreNithI ja anya sthAnamAM jAya che, paraMtu vizreNithI jatA nathI, e prakArano gatino niyama che. Azaya e che ke saMsArI jIvo dehadhArI hoya che tyAre svaicchAnusAra anuzreNithI paNa gamana karI zake che ane vizreNithI paNa gamana karI zake che. AthI ja tirthIgatithI cAlanArA manuSyo, tiryaMco hoI zake che; paraMtu jIva mRtyu pAme che tyAre je AkAzapradeza upara potAnA dehano tyAga kare che te AkAzapradezanA UrdhvamAM, adhomAM ke tiryaMm dizAmAM samazreNithI teno AtmA gamana kare che, paraMtu vakragatithI jato nathI. paramANu paNa svAbhAvika gatipariNAmavALA thAya che tyAre pote jyAM hoya che tyAMthI samazreNithI Urdhva, adho ke tirthI dizAmAM jAya che, paraMtu vizreNithI jatA nathI. pudgalanA skaMdho jyAre koInA prayogathI gamana kare che tyAre vizreNithI paNa jAya che. AnAthI e prApta thAya ke je skaMdho je AkAzapradezane avagAhIne rahelA hoya teomAM svAbhAvika rIte jyAre gatino pariNAma thAya che tyAre te AkAzapradezanI samAnazreNithI uparamAM ke nIcemAM jAya che athavA je AkAzapradezamAM te skaMdha rahelo che te AkAzapradezanI samazreNimAM pUrvamAM, pazcimamAM, uttaramAM ke dakSiNamAM gamana kare che; paraMtu jIvanA prayogathI jIvanI gati ane jIvanA prayogathI skaMdhonI gati AkAzapradezamAM game te prakAre thaI zake che, temAM samazreNino niyama nathI. vaLI, jIva mRtyu pAmIne anya bhavamAM jAya che tyAre jIvanA prayogathI gati thatI nathI, paraMtu karmanA parataMtrapaNAthI jIvanI gati thAya che. tethI mRtyu pAmanAra jIva paNa jeTalA AkAzapradezane avagAhIne rahelo che te AkAzapradezanA upara, nIce
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-27, 28 ke cAre dizAmAM samazreNithI jaI zake che, viSamazreNithI jaI zakato nathI. AthI ja mRtyu pachInuM utpattisthAna viSamazreNimAM hoya tyAre vigrahagatinI prApti thAya che, te vigrahagati paNa samazreNithI thAya che, viSamazreNithI gati thatI nathI. jema mRtyu prasaMge jIva mRtyu dizAmAM jaI zake nahIM. II2/27nA sUtrArtha avataraNikA : pUrvasUtramAM kahyuM ke anuzruNithI gati thAya che. tyAM prazna thAya ke anukSeNithI gamana karIne gatinI pUrNAhuti thAya che ke pachI anuzreNithI sthAnAMtara gayA pachI vakragati paNa thAya che ? tethI kahe che - pudgalono aniyama che=pudgalo anuzreNithI gayA pachI vakragati paNa kare che. pudgalathI mukta thayelA siddhanA jIvo ekAMtathI avigrahagati kare che e batAvavA arthe kahe che mUtraH aviprajJA nIvaNya / / 2/8 / / deg - bhASyaH utpatti A pramANe jaI zake che, paraMtu .utpatti A pramANe tirkI mRtyu jIvanI=pudgalanA saMbaMdha vagaranA jIvanI, avigrahagati che. II2/28 // siddhyamAna siddhyamAnagatirjIvasya niyatamavigrahA bhavati // 2/28 / / bhASyArtha H mati|| jIvanI sidhdhamAnagativALA jIvanI niyata avigraha gati che. 2/28/ bhAvArtha sarva karmathI mukta thayelA jIvo anuzreNithI gamana karIne pote je sthAnathI mRtyu pAme che te sthAnanA uparamAM jaIne sthira thAya che, paraMtu upara pahoMcyA pachI vakragati karatA nathI, tethI bhASyakArazrI kahe che ke sidhyamAnagativALA jIvanI UrdhvamAM niyata avigrahavALI gati hoya che. vaLI, puddagalavALA jIvo ane pudgaladravyo jyAre kyAreka Urdhvagati kare, kyAreka adhogati kare, kyAreka tirjhA cAreya dizAmAMthI koI eka dizAmAM gamana kare tyAre anuzreNithI jAya che. anuzreNithI gayA pachI vigrahagati karIne Urdhva tathA adho dizAmAM paNa jAya che. tethI je jIvane je sthAnamAM utpanna thavAnuM che te sthAna anuzreNithI prApta thAya
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-28, 29 tema na hoya to vigrahagatithI paNa te sthAnamAM jAya che tema paramANu ke pudgalanA skaMdho paNa anuzreNithI koI sthAnamAM gayA pachI vigrahagatithI Urdhva ke adho paNa jAya che. 2/28 // 47 avataraNikA: pUrvamAM kahyuM ke karmarahita jIvanI avigrahagati hoya che. ethI prazna thAya ke pudgalanA saMyogavALA jIvanI kevA prakAranI gati hoya che ? tethI kahe che - sUtraH vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk caturbhyaH / / 2 / 29 / / sUtrArtha H ane cAra vigrahathI pUrve=traNa vigrahathI, saMsArI jIvone vigrahavALI gati hoya che. 2/294 // bhASyaH jAtyantarasaGkrAntau saMsAriNo jIvasya vigrahavatI cAvigrahA ca gatirbhavatIti, upapAtakSetravazAt tiryagUrdhvamadhazva, prAk caturbhya iti, yeSAM vigrahavatI teSAM vigrahAH prAk caturbhyo bhavanti, avigrahA ekavigrahA dvivigrahA trivigrahA ityetAzcatussamayaparAzcaturvidhA gatayo bhavanti, parato na saMbhavanti, pratighAtAbhAvAd vigrahanimittAbhAvAcca, vigraho vakritaM, vigraho'vagrahaH zreNyantarasaGkrAntirityanarthAntaram / pudgalAnAmapyevameva zarIriNAM ca jIvAnAM vigrahavatI cAvigrahavatI ca prayogapariNAmavazAt na tu taMtra viprajJaniyama kRti / / 2/21 / / bhASyArtha H jAtyantarasaGkrAntau kRti / / jAtyaMtaranI saMkrAMtimAM=eka bhavamAMthI anyabhavamAM gamanakALamAM, saMsArI jIvonI vigrahavALI ane avigrahavALI gati hoya che. upapAtakSetranA vazathI tirthaMga, Urdhva ane adho cAra vigrahathI pUrve=traNa vigrahathI, gati hoya che. tethI jeone vigrahagati che, teonI vigrahagati cAra vigrahathI pUrvamAM thAya che arthAt traNa vigrahavALI thAya che. tenuM tAtparya spaSTa kare che - - avigraha, ekavigraha, dvivigraha, ane trivigraha e pramANe A cArasamayapara=prakRSTa cAra samayavALI, cAra prakAranI gati thAya che. parathItraNa vigrahagatithI, vadhAre saMbhavatI nathI; kema ke pratighAtano abhAva che ane vigrahanA nimittano abhAva che. vigraha vakrita che=kuTila che. vigrahanA paryAyavAcI zabda kahe che - vigraha, avagraha (ane) zreSyaMtaranI saMkrAMti e anarthAntara che=traNeya zabdo ekArthavAcI che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAvigamasUtra bhAga-2 / athAtha-1 / 1-29 pudagalonI paNa A rIte che=je pramANe saMsArI jIvonI vigrahagati ane avigrahagati che te pramANe pudagalonI paNa che. ane zarIradhArI jIvonI=janmAMtaramAM janArA nahIM paraMtu dArikazarIra ke vijhiyazarIra dhAraNa karanArA jIvonI, vigrahavALI ane adhigrahavALI gati prayogapariNAmanA vazathI thAya che jIvanA svaprayatnane kAraNe thatA pariNAmanA vaNathI ke avya jIvavA prayatnane kAraNe thatA pariNAmanA vazathI thAya che. tyAM=prayoga pariNAmavaza thatI gatimAM, vigrahano niyama nathI= prayoga pariNAmavaza vigrahagati traNa vakhata ja thAya che tevo niyama nathI te aneka vakhata paNa thAya che; kema ke prayoga pariNAmavaza gatimAM anurANino niyama nathI. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 1ra/ra9 bhAvArtha saMsArI jIvone vigrahagativALI janmAMtaranI gati traNa vigrahavALI hoya che te batAvavA mATe cAra vigrahathI pUrva sudhI vigrahagati che, ema sUtramAM batAvela che. "' zabdathI avigrahagatino samuccaya che. ethI eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM saMsArI jIva saMkrAnta thAya che. tyAre tene vigrahavALI ane avigrahavALI ema be gati thAya che. vigrahavALI gati kaI rIte traNa vigrahathI prApta thAya che ? te batAvavA mATe bhASyakArazrI kahe che - upapAtakSetranA vazathI=je navA bhavamAM utpanna thavAnuM che te kSetranA vazathI, tiryagu, Urdhva ke adhaH traNa vigrahavALI gati thAya che. te ja kathanane spaSTa karatAM kahe che - eka avigrahavALI gati thAya che, bIjI eka vigrahavALI, trIjI be vigrahavALI, cothI traNa vigrahavALI A prakAre cAra samayavALI cAra prakAranI gati thAya che, tyArapachI adhika vigrahavALI gatino saMbhava nathI. kema adhika vigrahano saMbhava nathI? temAM heta kahe che - pratighAtano abhAva che. Azaya e che ke janmAMtaramAM gamana avazya anuzreNithI thAya che. tethI je jIva je AkAzapradezamAM mRtyu pAme te AkAzapradezathI Urdhva ke adho athavA pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa ema cAra dizAmAM samAna zreNithI jaI zake che. tethI utpattisthAna viSamazreNimAM hoya, tyAre prAptisthAna pratye javAmAM pratighAtanI prApti thAya che ane te pratighAta traNa sthAne utkRSTathI prApta thAya che. tenAthI adhika pratighAtano abhAva che, mATe traNa vigrahagatithI adhika vigrahagatinI prApti nathI. ahIM prazna thAya ke pratighAta nahIM hovAne kAraNe traNa vigrahathI adhika vigraha jIva karato nathI topaNa koI jIva vigrahAMtarathI gamana karIne adhika vigrahathI utpattisthAnamAM jAya che, tema svIkArIe to zuM vAMdho? tethI anya hetu kahe che -
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthavigamasUtra bhAga-2adhyAya-2| sUca-29 vigrahAMtaranA nimittano abhAva che. Azaya e che ke samazreNi gamanathI utpattisthAnanI prApti thatI hoya to jIva vigrahagati karIne utpattisthAnamAM jAya nahIM, paraMtu samazreNinA gamanathI utpattisthAnanI prApti na hoya tyAre te jIvane vigrahagati thavAnuM nimitta te sthAna bane che. tethI te sthAnamAM vaLAMka laIne ja jIva svasthAnamAM javA yatna kare che. vaLI cauda rAjalokano te prakArano ja AkAra che ke jethI koIpaNa sthAnathI mRtyu pAmela jIva avazya traNa vigrahathI utpattisthAnane prApta karI zake che. tethI traNathI adhika vigrahane karavAnuM nimitta koI utpattisthAna nathI. tethI traNa vigrahathI adhika vigrahano saMbhava nathI. A rIte jIvanI janmAMtaramAM vigrahagati ke avigrahagati kaI rIte thAya che ? te spaSTa karyA pachI bhASyakArazrI vigrahano artha kare che - vigraha eTale vakrita, parabhavamAM jatAM jIva samazreNithI jato hoya tyAre utpattisthAnamAM vakragamana karIne jAya te vigraha che. vigrahanA paryAyavAcI zabdo kahe che - vigraha, avagraha ane zreNi aMtara saMkrAMti vigrahanA paryAyavAcI zabdo che. vigraha eTale vakragamana. avagraha eTale paNa vakragamana. samazreNimAM jato jIva vakra thaIne anya dizAnI samazreNimAM jAya te zreNi aMtaranI saMkrAMti che te vigraha zabdano artha che. pudgalone paNa A pramANe ja gamana che. AthI ja pugalo paNa visasA pariNAmathI anya AkAzapradezamAM jatA hoya tyAre samazreNimAM ja jAya che, viSamazreNimAM jatA nathI. tethI koI paramANu adholokamAM rahela hoya ane temAM gati pariNAma pragaTe to te UrdhvamAM samazreNithI cauda rAjalokanA aMta sudhI paNa jaI zake ane kyAreka te prakArano maMda gatipariNAma thAya to eka AkAzapradeza UrdhvamAM paNa jaI zake. lokanA koI eka bhAgathI anya bhAgamAM paramANu Adi visasApariNAmathI gati kare tyAre te sthAna je prakAre viSamazreNimAM hoya tene anurUpa eka vakragati, be vakragati ke traNa vakragatithI te gamananA sthAnamAM jAya che. tethI jIvanI jema pudagalonI paNa gamanakriyA che. vaLI audArikazarIradhArI ke vaikriyazarIradhArI jIvo svaprayatnarUpa prayoganA pariNAmane vaza ke para dvArA preraNA karAyelA prayoganA pariNAmane vaza vigrahagatithI ke avigrahagatithI sthAnAMtara jAya che arthAt samazreNithI paNa teo jAya che ane viSamazreNithI paNa jAya che. samazreNithI jAya tyAre avigrahagatithI jAya che ane viSamazreNithI jAya tyAre vigrahagatithI jAya. A rIte prayatnathI thanArI gatimAM vigrahano koI niyama nathI arthAt ucita sthAne aneka vigrahathI paNa pahoMce che. ahIM vizeSa e che ke janmAMtaramAM janAra jIva samaNithI jAya che tyAre trasanADIthI bahAra rahelA jIvo trasanADIthI bahAranA bhAgamAM ja koI sthAnamAM utpanna thavAnA hoya tyAre avakragatithI paNa jAya che.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 adhyAya-2 / sUtra-29, 30 utpattisthAna viSamazreNimAM hoya to eka vigrahathI jAya che. kyAreka eka vigrahathI te sthAnanI prApti thAya tema na hoya to be vigrahathI te sthAnamAM pahoMce che. kyAreka be vigrahathI te sthAnanI prApti thAya tema na hoya to traNa vigrahathI te sthAne pahoMce che, te vakhate samazreNimAM jatI vakhate trasanADI vacamAM na AvatI hoya to trasanADImAM jatA nathI ane samazreNi gamana karatAM vacamAM trasanADInI prApti thatI hoya to trasanADImAM paNa jAya che. UrdhvalokamAMthI adholokamAM ke adholokamAMthI UrdhvalokamAM janma lenArA ekendriya jIvone madhyamAM eka rajjurUpa trasanADImAMthI pasAra thavuM paDe, e sivAya UrdhvalokamAMthI adholoka ke adholokamAMthI UrdhvalokamAM jaI zakAya nahIM, te vakhate utkRSTathI cAra vigrahanI prApti paNa thaI zake che, chatAM graMthakArazrIe tenI vivakSA karela nathI. trasa jIvonI utpatti trasanADInI bahAra nathI, tethI trasa jIva marIne trasa thato hoya to be vigrahathI adhika vigrahanI prApti thAya nahIM. trasa marIne sthAvaramAM jAya to traNa vigrahathI adhika prApta thAya nahIM. II2/29mA bhASyaH ChO atha vigrahasya kiM parimANamiti ? atrocyate - kSetrato bhAjyam, kAlatastu atrAha bhASyArtha : ahIM=pUrvamAM saMsArI jIvone traNa vigrahagati che ema kahyuM emAM, zaMkA kare che - vigrahanuM zuM parimANa che ?=vigrahanuM keTaluM pramANa che? ahIM=e prakAranI zaMkAmAM, uttara apAya che - kSetrathI bhAjya che=vigrahanA pramANanA aneka vikalpo che, vaLI kALathI vigrahanuM pramANa sUtramAM batAve che - bhAvArtha: graMthakArazrIe pUrvamAM sthApana karyuM ke saMsArI jIvo utkRSTathI traNa vigrahagati kare che, tyAM bhASyakArazrI zaMkA kare che - kSetrane AzrayIne vigrahanuM pramANa keTaluM che ? arthAt keTalA AkAzapradezonA pramANavALI vigrahagati saMbhave che ? teno uttara ApatAM kahe che kSetrathI vigrahano pariNAma bhAjya che. tethI e prApta thAya ke koI jIva koIka sthAnathI anya bhavamAM Ave ane tenA ekAdi AkAzapradezathI pUrvanA AkAzapradezano bheda hoya te sthAnamAM utpanna thavAnuM hoya tyAre avigrahagati kare te vakhate pUrvabhavanA dehanA avagAhanavALA AkAzapradezathI bAjunA AkAzapradezamAM athavA nIcenA AkAzapradezamAM ke uparanA AkAzapradezamAM javuM hoya to avigrahagati prApta thAya. jema koI vivakSita asaMkhyAta AkAzapradezanI avagAhanAvALo jIva tenI bAjunA ekAdi AkAzane avagAhIne utpanna thAya tyAre vigrahagati rahitapaNe te sthAnamAM utpanna thAya. paraMtu te bAjunA pradezanA uparanA ke nIcenA AkAzapradezamAM utpanna thavuM hoya to prathama bAjunA AkAzamAM gamana karavuM paDe. tyArapachI uparanA ke nIcenA AkAzapradezamAM gamana kare tyAre eka samayanI vigrahagati prApta thAya; paraMtu tevI eka samayanI vigrahagatinA kSetrane
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-30 51 AzrayIne vikalpo .karIe to eka samayanI vigrahagatinA ja asaMkhyAta vikalpo thAya, te rIte be samayAdinA paNa kSetrane AzrayIne aneka vikalpo prApta thAya che. tethI kSetrane AzrayIne vigrahagatinA vikalpo aneka prApta thAya che; kema ke lokAnta sudhInA koIpaNa kSetramAM karmane vaza te jIva utpanna thAya che. temAM jeTalA vikalpo paDI zake eTalA vikalpo kSetrane AzrayIne vigrahagatinI pramANasaMkhyA prApta thAya. ane kAlane AzrayIne vicArIe to niyata pariNAmavALI vigrahagati che. te batAvavA mATe sUtra kahe che - sUtraH samayo'vigrahaH |Ara/rUnA sUtrArtha eka samayano avigraha che. (tethI kAlane AzrayIne be Adi samayathI nigrahamati che.) ||2/30|| bhASyaH = ekasamayo'vigraho bhavati, avigrahA gatirAlokAntAdapyekena samayena bhavati, ekavigrahA dvAbhyAm, dvivigrahA tribhiH, trivigrahA caturbhiriti / atra bhaGgaprarUpaNA kAryeti / / 2/30 / / bhASyArtha H ekasamayo hravRtti / / eka samaya avigraha hoya che=avigrahagatithI jIvanuM eka samayamAM janmAMtaramAM gamana hoya che. vaLI avigrahagati lokanA aMta sudhI paNa eka samayathI thAya che. eka vigrahavALI gati be samayathI thAya che. be vigrahavALI gati traNa samayathI thAya che. traNa vigrahavALI gati cAra samayathI thAya che. ahIM=kALane AzrayIne traNa prakAranI vigrahagatinuM kAlamAna batAvyuM emAM, bhAMgAonI prarUpaNA karavI joIe. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 12/30nA bhAvArtha: ..... avataraNikAmAM bhASyakArazrIe kaheluM ke kALathI parimANa sUtramAM batAvAya che. tethI vigrahagatinA kALanuM mAna batAvavA mATe prathama avigrahagati eka samayanI hoya che, tema batAve che. vaLI A avigrahagati eka samayathI lokanA aMta sudhI prApta thAya che. ethI e prApta thAya ke koIka jIva je AkAzapradeza para rahelo hoya te AkAzapradezanA uparanA ke nIcenA koI AkAzapradezamAM utpanna thavAno hoya to vigraha rahita te AkAzamAM utpanna thAya che. vaLI koI jIva janmAMtaramAM jAya che tyAre avazya samazreNithI gamana hovAnA kAraNe vigrahagati vagara utpattisthAnamAM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ para tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-30, 31 pahoMcI zake tema na hoya tyAre eka vigrahavALI gati be samayathI thAya che, be vigrahavALI gati traNa samayathI thAya che ane traNa vigrahavALI gati cAra samayathI thAya che. ahIM=vigrahagatinA viSayamAM, bhaMganI prarUpaNA karavI joIe. te A pramANe - narakamAM janArA jIvo kyAreka narakamAM utpanna thatA hoya tyAre kyAreka vigrahagatithI utpanna thAya che ane kyAreka avigrahagatithI utpanna thAya che, to vaLI kyAreka narakamAM utpanna thanArAmAMthI koI eka vigrahagatithI utpanna thAya che, anya avigrahagatithI utpanna thAya che. vaLI jeo vigrahagatithI utpanna thAya che teomAM paNa koI eka vigrahagatithI utpanna thAya che. utpanna thanArA keTalAka eka vigrahagatithI utpanna thAya che ane keTalAka be Adi vigrahagatithI utpanna thAya che. A rIte aneka vikalparUpa bhaMgonI prApti thAya che. vaLI narakane AzrayIne vicAraNA karI, tema ekendriya-beindriyAdi jIvone AzrayIne paNa ghaNA vikalpo thAya, te sarva bhAMgAonI ahIM prarUpaNA karavI joIe, e prakAranuM dizA sUcana bhASyakArazrIe karela che. I2/30ll avataraNikA : sUtra-25mAM kahela ke saMzI jIvo manavALA hoya che. tethI prazna thayelo ke je jIvo vigrahagatimAM hoya che, teone kAyAno, vacanano ane manano yoga nathI, to pachI teone kevA prakArano yoga saMbhave ? tethI sUtra-26mAM spaSTatA karI ke kAryaNazarIrano yoga vigrahagatimAM hoya che. tyAM prazna thayo ke vigrahagatinI prApti kema thaI ? tethI khulAso karyo ke parabhavamAM jatA jIvo anuzreNithI gamana kare che. te anuzreNi batAvyA pachI siddhanA jIvo avigrahagatithI jAya che, ema batAvyuM ane saMsArI jIvone traNa vigrahagati prApta thAya che, tema batAvyuM tathA saMsArI jIvone eka samayanI avigrahagati paNa che, ema batAvyuM. tyAM prazna thAya ke vigrahagatimAM janArA jIvo AhAra kare che ke nahIM ? tethI kayA prakAranI vigrahagatimAM jIvo anAhAraka che ? ane kayA prakAranI vigrahagatimAM jIvo AhAraka che ? teno bodha karAvavA arthe kahe che sUtraH ekaM dvau vA'nAhArakaH / / 2 / 31 / / sUtrArtha : vigrahagatimAM jIva eka samaya athavA be samaya anAhAraka hoya che. II2/II bhASyaH vigrahagatisamApanno jIva ekaM vA samayaM dvau vA samayAvanAhArako bhavati, zeSaM kAlamanusamayamAhArayati, kathamekaM dvau vA'nAhArakau na bahUnIti, atra bhaGgaprarUpaNA kAryA / / 2 / 31 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 | sUtra-31 bhASyArtha H 53 vigrahagatisamApanno hAryA / / vigrahagatine prApta thayela jIva eka samaya athavA be samaya anAhAraka hoya che. zeSakALamAM=janmAMtaragati sivAyanA kALamAM ke avigrahagatinA kALamAM ke eka vigrahagatinA kALamAM, jIva anusamaya AhAra kare che. kevI rIte eka athavA be samaya anAhAraka che, bahu samaya nathI ? e viSayamAM bhaMganI prarUpaNA karavI joIe. / / 2/31 / bhAvArthaH 00000 koI jIva koI bhavamAMthI cyavIne samazreNithI anya bhavamAM jAya to vigrahagati vagara jAya che tyAre te jIva je samayamAM cyave che te ja samaye utpattisthAna upara utpanna thAya che. eMthI koI jIva AThamA samaye manuSyabhavathI cyavelo hoya, ane anuzreNimAM ja tajjanmanI prApti hoya to AThamA samaye ja te sthAnamAM janme che te eka samayanI avigrahagati che. te vakhate te jIva AThamA samaye manuSyabhavamAM hato tyAre mRtyunA samaye AhAra kare che ane te dehano tyAga karIne AThamA samaye uttaranA dehane prApta kare che tyAM paNa utpattinA samayamAM ja AhArane grahaNa kare che. tethI avigrahagativALo jIva AhA2ka che, anAhAraka nathI. vaLI koI jIva eka vigrahagatithI jAya che te paNa AhA2ka ja che, anAhAraka nathI. jema koI manuSyabhavamAMthI cyavIne eka vigrahagatithI uttaranA janmane prApta kare, tyAre AThamA samaye tenuM mRtyu thAya te samaye teNe manuSyanA dehamAM AhAra karelo ane navamA samaye vigrahagati karIne uttaranA janmamAM pahoMce che tyAM AhAra grahaNa kare che. tethI te jIvane AThamA samayamAM pUrvanA janmanA dehathI AhAranI prApti hatI ane navamA samayamAM uttaranA janmamAM AhAranI prApti thAya che. mATe eka vigrahagatimAM banne samaya jIva AhA2ka ja che, anAhAraka nathI. vaLI koI jIva be vigrahagatithI uttaranA janmane prApta kare to eka samaya anAhAraka prApta thAya; kema ke AThamA samayamAM te ave che tyAre te AhAra kare che, navamA samayamAM prathama vigrahagatithI jAya che tyAre anAhAraka che ane dazamA samayamAM bIjI vigrahagatithI utpattisthAnamAM Ave che tyAre AhAraka bane che. mATe eka samaya anAhArakanI prApti che. e rIte traNa vigrahagatithI janma lenArA jIvone be samaya anAhAranI prApti che. ahIM AhAra zabdathI audArikazarIravALAne audArika AhAra ane vaikriyazarIravALAne vaikriya AhAranI prApti che. AhAra traNa prakA2nA che H ojAhAra, lomAhAra ane kavalAhAra. temAMthI utpatti samayamAM jIva ojAhAra grahaNa kare che, jyAre zeSakALamAM lomAhAra hoya che. tethI je jIvo vigrahagati vagara jAya che ke eka vigrahagatithI jAya che teo pUrvanA zarIrathI lomAhAra kare che ane uttaranA zarIrathI ojAhAra grahaNa kare che. karmanA grahaNarUpa pudgalonuM grahaNa to vigrahagatimAM paNa avazya varte che, tethI karmanA grahaNarUpa AhArane ahIM grahaNa karela nathI.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ para tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2/ sUca-31, 32 vaLI jIva vigrahagatimAM jAya che tyAre eka samaya ke be samaya anAhAraka che, vadhAre nathI - e viSayamAM bhinna bhinna jIvone AzrayIne bhinna bhinna vikalpo thAya che. te vikalparUpa bhaMganI praspaNA karavI joIe. jethI sarva jIvone AzrayIne eka samayanA anAhAraka, be samayanA anAhAraka kevI rIte prApta thAya che? ane anAhAraka kevI rIte prApta thatA nathI.? teno yathArtha bodha thAya che. ahIM TIkAkArazrIe anya prakArano artha karyo che. teozrI kahe che ke be vigrahamAM eka samaya anAhAraka hoya che ane traNa vigrahamAM be samaya anAhAraka hoya che, e prakAre bhaMganI prarUpaNA karAI che. paraMtu te rIte yojana karatAM anya prakAranuM yojana amane ucita jaNAvAthI upara pramANe artha karela che, tattva bahuzruta jANe..2/3 bhAgya : atrAha - evamidAnIM bhavakSaye jIvo'vigrahayA vigrahavatyA vA gatyA gataH kathaM punarjAyata iti ?, atrocyate - upapAtakSetraM svakarmavazAtprAptaH zarIrArthaM pudgalagrahaNaM karoti, 'sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte' (a. 8, sU. 2) iti, tathA 'kAyavAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAmupa R: I' (. 1, sU. 22) "nAmapratyayA: sarvato yogavizeSA' (ga. 8, sU. ra1) vasyA, tane tacca trividham, tadyathA - bhASyArtha: trAdi tathA - ahIM=vigrahagatinuM kathana karyuM emAM koI zaMkA kare che - A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, hamaNAMno bhavakSaya thaye chate jIva avigrahagatithI ke vigrahagatithI gayelo kevI rIte utpanna thAya che? ti" zabda zaMkAnI samApti arthe che. ahIM=e prakAranI zaMkAmAM, kahevAya che=graMthakArazI uttara Ape che - svakarmanA vazathI upapAtakSetrane prApta thayela jIva zarIra mATe pudagala grahaNa kare che. sakaSAyapaNuM hovAthI jIva karmayogya pudgalone grahaNa kare che.' (adhyAya-8, sUtra-2) ane 'kAyavALu, mana ane zvAsocchavAsa pudagalono upakAra che.' (adhyAya5, sUtra-19) yogavizeSathI sarvathI Atma pradeza avagADha evI sarva dizAothI, nAmapratyayavALA pudgalavizeSono baMdha thAya che ema avaya che' (adhyAya-8, satra-25) e pramANe graMthakArazrI AgaLa kaheze. te janma che=svakarmavazathI upapAtakSetrane prApta jIva zarIra mATe pugala grahaNa kare che te janme che, ane te vividha che te A pramANe - bhAvArtha :pUrvamAM kahyuM ke vigrahagati ane avigrahagatithI jIva anyabhavamAM jAya che tyAM koI zaMkA kare che -
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ paN tavAryAdigamasUtra bhAga-2) adhyAya-2| sUtra2 koI jIva hamaNAMnA bhavanA kSayamAM vigrahagatithI ke avigrahagatithI janmAMtaramAM jAya che, tyAre kevI rIte utpanna thAya che? arthAt kevI rIte navo janma grahaNa kare che ? e prakAranI zaMkAmAM bhASyakArazrI uttara Ape che - navI gatimAM janAro jIva svakarmanA vazathI upapAtakSetrane prApta thayela navA zarIra mATe pudgalanuM grahaNa kare che te janma che. A janma traNa prakArano che. tene sUtramAM tathA'thI batAve che - svakarmanA vazathI upapAtakSetrane prApta evo jIva zarIra mATe pudgala grahaNa kare che, te janma che. e prakAranA kathanamAM prazna thAya ke svakarmane vaza upapAtakSetrane prApta thayelo jIva zarIra mATe pulane kema grahaNa kare che? tenI puSTi karavA mATe AgaLamAM kahevAnArA traNa sUtranI sAkSI bhASyakArazrI Ape che - sakaSAyapaNAne kAraNe jIva karmayogya pudgalone grahaNa kare che, ema AgaLamAM kahevAze. sakaSAyavALo jIva yogavizeSavALo hoya che. tethI sarvathA je AkAzapradeza para rahelo che te AkAzapradezamAMthI, jJAnAvaraNIya Adi nAmavALA karmayogya pudgalone grahaNa kare che, e pramANe pradezabaMdhanA vicAramAM kahevAmAM Avaze. AnAthI e prApta thAya ke kaSAyavALo jIva karmapudgalone grahaNa kare che. kaSAyavALo jIva yogavizeSavALo hovAthI jJAnAvaraNIya Adi karmayugalone bAMdhe che. AvA karmapudgalothI yukta evo jIva zarIra mATe pudgalo kema grahaNa kare che ? te batAvavA mATe kahe kAyA, vAyu, mana ane zvAsocchavAsa e pudgalono upakAra che ema AgaLamAM batAvAze. tethI karmapudgalavALo jIva potAnA upara pudgalanA upakAra mATe kAyA, vApha, mana ane zvAsocchavAsarUpa pudgalone grahaNa kare che, te janma che. A janma traNa prakArano che je prastuta sUtramAM batAve che - sUtra : samUrNanApAtA nAra/purA sUtrArtha - saMmUrkhana, garbha ane upapAta janma che. ra/3NA bhASya : sammUrchanaM 1, garbha 2, upapAta 3 ityetat trividhaM janma / / 2/32 / / bhASyArtha: samUcche ... mana | saMpUIna, garbha ane upapAta e pramANe A traNa prakArano janma che. li2/3rA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ paka. tavAthavigamasutra bhAga-2) adhyAya-2| su-2, 33 bhAvArtha jIvo potAnA karmane vaza navA janmanA kSetramAM jaIne janma le che te janma keTalAka jIvone saMmamirUpe maLe che. jema ekendriya Adi saMmUrchAima paMceMdriya sudhInA manuSyono ke tiryaMcono janma garbhathI ke upapAtathI thato nathI paraMtu utpattisthAnamAM rahelA te prakAranA pulomAM teo janmI zake tevI yoni utpanna thAya che, tethI tyAM teo janme che. vaLI keTalAka jIvo garbhathI utpanna thAya che jema manuSya ane keTalAka tiryaMco. vaLI keTalAka jIvo upapAtathI janme che jema devatA ane nAraka. IIzA avataraNikA: pUrva gAthAmAM traNa prakAranA janma batAvyA. tethI prazna thAya ke traNa prakAranA janma lenArA jIvo je sthAnamAM utpanna thAya che te sthAnarUpa yoni keTalA prakAranI che? tethI kahe che - sUtra - sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH // 2/33 / / sutrArtha - sacita, zIta ane saMvRta ItarathI sahita ane mizra eka eka tenI yonio che=janmanI yonio che=janmanAM utpattisthAno che. 33 bhASya : saMsAre jIvAnAmasya trividhasya janmana etAH sacittAdayaH sapratipakSA mizrAzcaikazo yonayo bhavatti che tathApittA, sattA, sattArittA, zItA, 3, zItoSNa, saMvRtA, vivRttA, saMvRtavivRtA iti, tatra nArakadevAnAmacittA yoniH, garbhajanmanAM mizrA, trividhA'nyeSAm / garbhajanmanAM devAnAM ca zItoSNA, tejaHkAyasyoSNA, trividhA'nyeSAm / nArakaikendriyadevAnAM saMvRtA, garbhajanmanAM mizrA, vivRtADazeSAbhiti pAra/rUNA bhAgArtha : saMsAre govAti / saMsAramAM jIvonA A trividha evA janmanI A sacitAdi sapratipakSa ane mizra evI eka eka yonio thAya che. te A pramANe - sacitayoni, acitayoti, sacitAcitayoti, zItayoni, uSNavoli, zItoSNathovi. saMvatayoti, vivRtayoti, ane saMvatavivRtayoni. "tti' zabda nava prakAranA yoninA bhedanI samApatimAM che. tyAM=nava prakAranI yonimAM, tAraka ane devone acitayoni che, garbhathI janmatArA jIvonI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-33 57 mizrayoni che ane bAkInA jIvone traNa prakAranI che=sacitta, acitta ane mizra e rUpa traNeya prakAranI yoni hoya che. garbhathI janmanArAne ane devone zItoSNayoni hoya che, tejaskAyane uSNayoni hoya che, anya jIvone traNeya prakAranI hoya che=keTalAkane zItayoni, keTalAkane uSNayoni ane keTalAkane zItoSNayoni ema traNeya prakAranI yoni hoya che. nAraka, ekendriya ane devone saMvRtayoni hoya che, garbhathI janmanArAne mizrAyoni=saMvRtaasaMvRtarUpa mizrAyoni, hoya che, jyAre anyajIvone vivRta=asaMvRta yoni hoya che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 2/33 // bhAvArtha: yoni zabdanI vyutpatti batAvatAM TIkAkArazrI kahe che - je sthAnamAM janmanA hetu evAM dravyo kAryaNaza2I2nI sAthe yuvanabhAvane pAme=mizrabhAvane pAme, te navA janmanI utpattinuM sthAna yoni che. A sthAna jIvanI utpattinA AzrayabhUta hovAthI tene yoni kahevAya che. yoninA nava bhedo che. sUtra-32mAM kahela ke traNa prakA2nA janmo che. te traNa prakArathI utpanna thatA jIvonA utpattisthAna AMtmaka yoni sacitta, acitta ane mizra, zIta, uSNa ane zItoSNa, saMvRta, vivRta ane saMvRtavivRta ema nava bhedathI che. temAM nA2ka ane devone acitta ja yoni che; kema ke nA2ko vajramaya naraka-kUMDIomAM vAtAyana jevI acetana yoniomAM janme che. vaLI devo DhAMkelA vastravALI devazayyAmAM janme che, te paNa acetana che. tethI teonuM utpattisthAna acitta che. garbhathI janma lenArA jIvone mizrayoni che. te garbhathI janma lenArA jIvo evA manuSyo mAtAnA udaramAM Ave che te sthAna sacitta che ane zukra tathA zoNitarUpa acitta aMza che, tethI te mizrayoni che. te ja rIte tiryaMcone paNa mizrayoni che. saMmUrchima jIvone sacitta, acitta ane mizra ema traNeya prakAranI yoni hoya che arthAt keTalAka jIvone sacittayoni hoya che, keTalAka jIvone acittayoni hoya che to keTalAka jIvone mizrayoni hoya che. A rIte sacitta, acitta, ane mizrano bheda batAvyA pachI zIta, uSNa ane zItoSNano bheda kone hoya che ? te batAve che - garbhajanmavALA jIvone ane devone zItoSNu yoni hoya che, teukAyanA jIvone uSNayoni hoya che, jyAre garbhaja, devo ane teukAya sivAyanA nAraka Adi anya jIvone traNeya prakAranI yoni hoya che. arthAt keTalAkane zIta, keTalAkane uSNa ke keTalAkane zItoSNa yoni hoya che. narakamAM paNa amuka naka sudhI uSNayoni hoya che, amuka narakamAM zItayoni hoya che ane amuka narakamAM koIka sthAnamAM mAtra zItayoni hoya che ane koIka sthAnamAM mAtra uSNayoni hoya rUpa mizra=zItoSNa, yoni hoya che. vaLI saMvRtAdi traNa bhedo kone hoya che ? te spaSTa kare che -
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2 / sUca-33, 34 nAraka, ekendriya jIvo ane devone saMvRtayoni hoya che. garbhathI janmanArA tiryaMcapaceMdriyone ane manuSyone saMvRtavivRtayoni hoya che, jyAre te sivAyanA anya jIvone vivRtayoni hoya che. arthAt saMmUrchAima evA tiryaMca-manuSya ane beindriya, te indriya, cauriMdriyane vivRta yoni hoya che. gara/zA avataraNikA: pUrvamAM traNa prakArano janma kahyo. have temAMthI garbhajanmavALA jIvo kayA che? te batAve che - sUtra - narallA potAnAM jarma pAra/rUpA sUtrArtha - jarAyuthI utpanna thanArA, aMDamAMthI utpanna thanArA ane potamAMthI utpanna thanArA jIvone garbha hoya che=garbha janma hoya che. ra/34. bhASyaH jarAyujAnAM manuSyagomahiSyajAvikAzvakharoSTramRgacamaravarAhagavayasiMhavyAghrarbAdvIpizvazRgAlamArjArAdInAm, aNDajAnAM sarpagodhAkRkalAsagRhakokilikAmatsyakUrmanakrazizumArAdInAm, pakSiNAM ca lomapakSANAM haMsacASazukagRdhrazyenapArApatakAkamayUramaNDUbakabalAkAdInAm, potajAnAM zallakahastizvAvillApakazazazArikAnakulamUSikAdInAm, pakSiNAM ca carmapakSANAM jalUkAvalgulibhAraNDapakSivirAlAdInAM garbho garbhAjjanmeti / / 2/34 / / bhANArtha - karAyunAnAM ... gati che. manuSya, gAya, bheMsa, bakarI, avika ghaTI, azva, gadheDo, UMTa, mRga, camara, varAha=bhUMDa, gavaya, siMha, vAgha, RNa=rIMcha, dvIpi hAthI, zva-kUtaro, zugA=ziyALa, bilADA Adi jarAyuja jIvono garbhathI janma che, ema bhASyanA aMte avaya che. sarpa, godhA=dho, kRkalAsa=kAcIMDo, gRhakokilikA=garoLI, matsya, kUrma kAcabo, nakra=magaramaccha, zizumAra=eka jAtanuM mAchaluM, Adi aMDaja jIvono garbhajanma che, ema avaya che. haMsa, cAla, zuka, gRdhra=gIdha, zyana=bAjapakSI, pArApata kabUtara, kAgaDo, mora, maMDU eka jAtanuM pakSI, bagalo, balAkA Adi lomanI ruvAMTInI, pAMkhovALAM, pakSIono garbhajanma che. zallaka, hAthI, bhAvi@Apaka, sasaluM, sArikA, nakula, mUSika Adi potajono=potathI janmelAno= jarA AdithI vaTalA nahIM paraMtu zuddha prasavavALA evA potajono, garbhajanma che. ane jalukA,
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ UG tatvArthAvagamasUtra bhAga-1 | adhyAya-2| sUca-34, 35, 36 vAgoLa, bhAraMDapaNI virala Adi carmapakSavALAM pakSIone garbha garbhathI janma, che. tti zabda bhASyanI samApti arthe che. ra/34nA bhAvArtha : sugama che. rajA avataraNikA : traNa prakAranA janmamAMthI garbhajanmavALA jIvo kathA che, te batAvyuM. have upapAtajanmavALA jIvo kayA che? te batAve che - sUtraH nArakadevAnAmupapAtaH / / 2/35 / / sUtrArtha - nAraka ane devono upapAta che. ra/3paI bhASya : nArakANAM devAnAM copapAto janmeti / / 2/35 / / bhASyArtha: nArA ... kanaiti | tAraka ane devono upapAtajanma che=upapAtakSetranI prAptimAtrathI janma che. tti zabda bhAganI samApti arthe che. ra/3pA bhAvArtha : sugama che. l2/3patA sUtraH zeSANAM sammUrchanam / / 2/36 / / sUtrArthaH zeSa jIvone saMpUrjhana janma che. ra/36 bhASya :jarAvaNDapotajanArakadevebhyaH zeSANAM sammUrchanaM janma ubhayAvadhAraNaM cAtra bhavati, jarAvAdI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-36, 37 nAmeva garbhaH, garbha eva jarAyvAdInAM, nArakadevAnAmevopapAtaH, upapAta eva nArakadevAnAm / zeSANAmeva sammUrcchanam, sammUrcchanameva zeSANAm / / 2 / 36 / / bhASyArtha H jarAkhaNDapotajanArakadevebhyaH zeSALAm / / jarAyu, aMDaja, potaja, tAraka ane devothI zeSa jIvone saMmUrcchana janma che. ahIM zeSa jIvone saMmUrcchana janma che, e kathanamAM ubhayanuM avadhAraNa thAya che. ..... te ubhayanuM avadhAraNa bhASyakArazrI spaSTa kare che jarAyu Adi jIvone ja garbhajanma che, garbhajanma ja jarAyu Adine che. nAraka-devone ja upapAta che, upapAta ja nAraka-devone che. zeSa jIvone ja saMmUrcchata janma che, saMmUrcchata janma ja zeSa jIvone che. / / 2/36II bhAvArtha: pUrvamAM traNa prakAranA garbhathI janma kahelA : jarAyu, aMDaja ane potaja. e sarva garbhavALA jIvothI anya jIvo paikI nAraka ane devono janma upapAtathI che, te sivAyanA anya sarva jIvono janma saMmUrcchana janma che. vaLI A kathanamAM banne ThekANe evakArano prayoga che. tethI e prApta thAya ke jarAyu Adi traNa prakAranA jIvone ja garbhathI janma che, anyane nahIM. garbhathI janma ja jarAyu Adi traNane che, anya janma nathI. mATe garbhajanma ane jarAyu Adi traNabhedonI niyata vyApti che, tema phalita thAya. vaLI nA2kane ane devone ja upapAta janma che, anyane upapAta janma nathI. upapAta janma ja nArakadevone che, anya janma nAraka-devone nathI, e prakAre upapAta janmanI sAthe nA2ka-devonI niyata vyApti che. vaLI zeSa jIvone ja saMmUrcchana janma che, jarAyu Adi jIvone nahIM. saMmUrcchana janma ja zeSa jIvone che, anya janma zeSa jIvone nathI. A prakAre niyata vyApti che. II2/36aa avataraNikA : pUrvamAM jIvonI yoni ane jIvonA garbhaja Adi bhedo batAvyA, te bhedavALA jIvonAM zarIra keTalAM che ? te batAvavA arthe kahe che sUtraH audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi / / 2 / 37 / / -
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-37, 38 sUtrArtha : (saMsArI jIvonAM) audArika, vaiksi, AhAraka, tejasa ane kArpaNa (ema pAMca) zarIro che. ||2/37|| bhASyaH - audArikaM, vaikriyaM, AhArakaM, taijasaM, kArmaNamityetAni paJca zarIrANi saMsAriNAM jIvAnAM matti / / 2/37 / / bhASyArtha : audArikaM . ***** ka zarIro saMsArI jIvone hoya che. / / 2/37 / / - pravRtti / / audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kAryaNa e pramANe A pAMca avataraNikA : sUtra-77mAM saMsArI jIvonAM pAMca zarIro che tema batAvyuM. teomAM paraspara kayA prakArano bheda che ? te spaSTa kare che sUtraH teSAM para paraM sUkSmam / / 2/8 / / sUtrArtha teomAM paraM paraM=pUrva pUrva, karatAM uttaranuM, sUkSma che. II2/38 // bhASyaH teSAm-audArikAdInAM zarIrANAM paraM paraM sUkSmaM veditavyam, tadyathA-3 - audArikAd vaikriyaM sUkSmam, vaiviAd AhAram, gaddArAt tenalam, tenasAt vArmamiti / / 2/8 / / bhASyArtha H - teSAm ..... vArmaLamiti / te audArika Adi zarIronuM=sUtra-37mAM kahelA audArikazarIra Adi zarIronuM, para para=pUrva pUrva karatAM uttara uttara, sUkSma jANavuM. te A pramANe - audArikazarIrathI vaikriyazarIra sUkSma che, vaikriyazarIrathI AhArakazarIra sUkSma che, AhArakazarIrathI tejasazarIra sUkSma che, tejasazarIrathI kAryaNazarIra sUkSma che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 2/38 // bhAvArtha: audArikazarIra Adi zarIronA pudgalo vaikriyazarIra Adi AgaLa-AgaLanAM zarIro karatAM skUla
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthIpagamasUtra bhAga-2 / adhyAya-2| sUtra-38, 39 pudgalothI Arabdha che arthAt audArikazarIra karatAM sUkSma pariNAmavALA pudgalothI vaikriyazarIranI racanA thaI che. vaikriyazarIra karatAM sUkSmapariNAmI pudgaladravyathI AhArakazarIranI racanA thaI che. AhArakizarIra karatAM sUkSmapariNAmI pudgaladravyathI taijasazarIranI racanA thaI che ane tejasazarIra karatAM sUkSmapariNAmI pudgaladravyathI kArmaNazarIranI racanA thaI che. tethI pUrva pUrvanA karatAM uttara uttaranuM zarIra sUkSma che tema kahela che. II/38 sUtraH pradezato'saGkhyeyaguNaM prAk taijasAt / / 2/39 / / sUtrArtha - pradezathI asaMkhyAtaguNa chekapUrva pUrvanA zarIra karatAM uttara uttaranuM zarIra asaMkhyAtaguNa che. A niyama taijasathI-tejasazarIrathI, pUrva sudhImAM che. ra/39l bhASya : teSAM zarIrANAM paraM parameva pradezato'saGkhyeyaguNaM bhavati prAk taijasAt, audArikazarIrapradezebhyo vaikriyazarIrapradezA asaGkhyeyaguNAH, vaikriyazarIrapradezebhya AhArakazarIrapradezA asaGkhyeyaguNA kRti 2/rUA . bhASArtha: teSAMti te zarIromAM para para ja pUrva pUrva karatAM apara apara ja, pradezathI asaMkhyAtaguNa tejasazarIrathI pUrve thAya che. A kathanane ja bhASyakArazrI spaSTa kare che - dArikazarIranA pradezothI vakriyazarIranA pradezo asaMkhyAtaguNA che. vakriyazarIranA pradezothI AhArakazarIranA pradezo asaMkhyAtaguNA che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. ra/39I bhAvArtha sUtra-38 ane 39thI e prApta thAya ke audArikazarIra uttaranA zarIra karatAM skUla che arthAt skUla dravyathI baneluM che ane tenA pradezanI saMkhyA uttaranA zarIra karatAM alpa che. vaikriyazarIra audArikazarIranI apekSAe sUkSmadravyathI baneluM che ane tenA pradezanI saMkhyA dArika zarIranA pradezonI saMkhyA karatAM asaMkhya guNa che. vaLI AhArakazarIra vaikriyazarIra karatAM sUkSmadravyathI baneluM che ane tenA pradezonI saMkhyA vaikriyazarIranA pradezanI saMkhyAthI asaMkhyAtaguNa che. II II
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavAragamasutra bhAga-2) adhyAya-2| sutra-40,1 sUtra : anantaguNe pare / / 2/40 // sUtrArtha - anaMtaguNa paraFchellAM, be zarIro che. II/4ol bhAga - pare ve zarIre-taijasakArmaNe, pUrvataH pUrvataH pradezArthatayA'nantaguNe bhavataH, AhArakAt taijasaM pradezato'nantaguNam, tejasAt kArmaNamanantaguNamiti / / 2/40 / / bhASyArtha kare... anAmiti . para evAM be zarIra arthAt tejasazarIra ane kAmaNazarIra pUrva pUrvathI pradezArthapaNArUpe anaMtaguNAM che. te arthane spaSTa kare che - AhArakazarIrathI tejasazarIra pradezathI anaMtaguNa che=anaMtaguNA adhika paramANunuM baneluM che. ane tejasazarIra karatAM kArmaNazarIra anaMtaguNa che arthAt anaMtaguNa adhika paramANunuM baneluM che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 2/4 avataraNikA - pUrvanAM traNa zarIra karatAM aMtima be zarIramAM je vizeSa che, te batAve che - sUtra : ' matiyA pAra/zA sUtrArtha - pratighAtavALAM aMtima be zarIra che. ra/41 bhANa: ete dve zarIre taijasakArmaNe anyatra lokAntAt sarvatrApratighAte bhavataH / / 2/41 / / bhASyArtha: pa... mArA A tejasa-kArpaNarUpa be zarIra lokAMtathI anyatra sarvatra=lokAMta sivAya anya sarva sthAnomAM, apratighAtavALA=pratighAta rahita, che. rAjA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAryAvigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2| sUra-1, ara bhAvArtha - pUrvanA traNa zarIravALA jIvo chellA be zarIranI jema cauda rAjalokamAM pratighAta-vana jaI zakatA nathI. AthI ja skUla audArikazarIra yukta jIvane bhIMtAdino paNa pratighAta naDe che. vaikriyazarIra ane AhArakazarIra yukta jIvo bhIMtAdimAMthI pratighAta vagara bahAra jaI zake che topaNa trasanADIthI bahAra jaI zakatA nathI. jyAre taijasazarIra ane kArmaNazarIra cauda rAjalokamAM lokanA aMtabhAga sudhI koIpaNa prakAranA pratighAta vagara jaI zake che; tyAMthI AgaLa gatimAM sahAyaka evuM dharmAstikAyadravya nahIM hovAthI pratighAta pAme che. mRtyu pAmela jIva pUrvanA bhavanuM dArikazarIra Adino tyAga karyA pachI navA bhavanuM zarIra grahaNa kare tyAM sudhI te mAtra taijasazarIravALA ane kArmaNazarIravALA hoya che. teo trasanADIthI bahAra game te sthAnamAM jaI zake che ane tyAM potAnA karma anusAra te te zarIranI racanA kare che. rAjA avataraNikA - vaLI tejasazarIranuM ane kAryaNazarIranuM anya zarIra karatAM je vizeSa che te batAve che - sUtraH - sanAvilamba ra Ara/4rA sUtrArtha - anAdi saMbaMdhavALAM taijasazarIra ane kAryaNazarIra che. ll/4zA bhavya : tAbhyAM taijasakArmaNAbhyAmanAdisambandho jIvasya iti / / 2/42 // bhASyArtha :tApyAM. ri pa te tejasazarIra ane kAryaNazarIranI sAthe jIvato anAdi saMbaMdha che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 2/4rA bhAvArtha anAdikALathI jIva taijasazarIra ane kAryaNazarIrayukta che. kAzmaNazarIra aMtargata te te AyuSyakarmanA udayathI te te janmane prApta kare che tyAre taijasazarIranA baLathI navA zarIranA pudgalone te te rUpe pariNamana pamADIne saMsAramAM phare che. mukta avasthAnI prApti pUrve koI jIvamAM kyAreya paNa A taijasazarIra ane kArmaNazarIrano viyoga prApta thato nathI. jyAre dArika Adi be zarIra jIvane navA bhavamAM prApta thAya che ane vailibdhimAM paNa vaikriyazarIra prApta thAya che tathA AhArakalabdhimAM AhArakazarIra prApta thAya che ane te paNa labdhithI jyAre te jIvo vaikriya ke AhArakazarIra banAve tyAre prApta thAya che mATe audArika Adi traNa zarIrono jIva sAthe anAdi saMbaMdha nathI. rAjazA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ w hAvigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2/ sUtra-3 avataraNikA: pUrvasUtramAM kahyuM ke tejasazarIra ane kAryaNazarIrano anAdino saMbaMdha che. tyAM prasva thAya ke tejasazarIrano ane kAryaNazarIrano anAdino saMbaMdha kone che? ethI kahe che - sUtraH sarvastha 2/4rUA sUtrArtha - sarvane=sarvasaMsArI jIvone taijasa, kArmaNano anAdi saMbaMdha che ema anvaya che. li2/4 bhAgya : sarvasya caite taijasakArmaNe zarIre saMsAriNo jIvasya bhavataH, eke tvAcAryA mayavAdApekSaM vyAcakSate - kArmaNamevaikamanAdisambandham, tenaivaikena jIvasyAnAdiH sambandho bhavatIti taijasaM tu labdhyapekSaM bhavati sA ca taijasalabdhirna sarvasya, kasyacideva bhavati, kopaprasAdanimittau zApAnugrahI prati tejonisargazItarazminisargakaram, tathA bhrAjiSNuprabhAsamudayacchAyAnivartakaM sazarIreSu mnnijvlnjyotisskvimAnavahiti 2/4rUA. bhASArtha : sarvasva ..... vimAniita | sarva ja saMsArI jIvone A tejasazarIra ane kAryaNazarIra hoya che. vaLI eka AcArya nathavAdanI apekSAe kahe che. zuM kahe che ? e spaSTa kare che - kAmaNa ja eka anAdi saMbaMdhavALuM che. te ja eka vaDe=kAmaNa ja eka vaDe, jIvano anAdi saMbaMdha che, e pramANe kahe che. vaLI tejasazarIra labdhinI apekSAe thAya che. ane te tejasalabdhi sarvane nathI, koIkane ja hoya che. kone taijasalabdhi hoya che ? te spaSTa kare che - kopa ane prasAdanA nimitta evA zApa ane anugraha pratye tejasanA nisarga ane zIta razminA nisargane karanAra tejasalabdhi keTalAkane thAya che, ema avaya che. ane brAjiSNu evo prabhAno samudAya, enI chAyAnuM nirvataka evuM (tejasa) sazarIromAM che dArika Adi zarIromAM che, maNi, agni ane jyotiSka vimAnanI jema. "ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 2/4
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkAryAdigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2/ sUca-3 bhAvArtha sUtramAM sarva jIvone taijasazarIra ane kAryaNazarIra hoya che, A prakAre graMthakArazrIe potAno abhiprAya batAvyo. have bhASyamAM prastuta sUtramAM amuka AcAryo nayavAdanI apekSAe taijasazarIra viSayaka zuM kahe che ? te batAve che. teonA mate ekamAtra kAryaNazarIra ja jIva sAthe anAdisaMbaMdhavALuM che, taijasazarIra Adi anya koI zarIra sAthe jIvane anAdisaMbaMdha nathI. pAMca zarIra aMtargata taijasazarIra badhA jIvone hovA chatAM vizeSa prakAranA kAryane kare, tevA taijasane ja taijasazarIrarUpe svIkAranAra nayanI apekSAe amuka AcArya taijasazarIra sarva jIvone svIkAratA nathI. utpattisthAnane viSe utpanna thayA pachI jIva dvArA grahaNa karAyelA AhAranuM pacana karavAmAM kAraNabhUta evA taijasane graMthakArazrI taijasazarIrarUpe grahaNa kare che, jyAre anya AcArya viziSTa prakAranuM taijasa, ke je tejasalabdhivALAne hoya che, teone ja taijasazarIra che, tema kahe che. taijasazarIranI prAptinA kAraNabhUta taijasalabdhi badhA jIvone hotI nathI, paraMtu keTalAka jIvone ja hoya che. kayA jIvone taijasalabdhi hoya che ? te spaSTa karavArthe anya AcArya kahe che - koI jIva pratye koIne kopa thayo hoya, tyAre tene zApa ApavA mATe taijasa pudgalono je nisarga che te taijasalabdhi che. jema gozALA upara vaizikAyanatApase tejolezyA mUkI te tApasa pAse taijasalabdhi hatI. vaLI koInA prasAdanA nimitte anugraha karavA arthe je zItarazmino nisarga karAya che te paNa taijasalabdhino ja eka prakAra che. jema tejolezyAthI baLatA gozALAne bhagavAne zItalezyAno nisarga karIne tenuM rakSaNa karyuM te taijasalabdhi che. vaLI dedIpyamAna prabhAno samudAya tenI chAyAnuM niSpAdaka evuM taijasazarIra audArika Adi zarIramAM che. tethI e prApta thAya che ke je lokonA zarIramAM dedIpyamAna evI prabhAno samudAya che te taijasazarIra che. ane tenI chAyA je bahAra paDe che te taijasazarIranuM kArya che. audArika Adi zarIramAM tevuM taijasazarIra keTalAka jIvone ja hoya che, badhAne hotuM nathI temAM dRSTAMta batAve che - jema maNimAM dedIpyamAna prabhAnA samudAyanI chAyA bahAra nIkaLatI dekhAya che athavA jyotiSka vimAnamAM dedIpyamAna prabhAnI chAyA bahAra nIkaLatI dekhAya che te sarva taijasazarIranAM kAryo che. AnAthI e phalita thAya ke tejolezyA ane zItalezyAnuM kAraNa taijasazarIra che ane jeonA zarIramAM dedIpyamAna prabhAno samudAya che te taijasazarIra che. AvI labdhi sarvajIvone nathI mATe anya AcAryo nayavAdanI apekSAe sarvajIvone taijasazarIra svIkAratA nathI topaNa janmAMtaramAM janAra jIvane AhAra pAcanane anukULa evuM taijasazarIra to sarvane saMmata che. I43
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ uche. tatvArthAvagamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2 / sUga-44 avataraNikA - sarvajIvone tejasazarIra- kAmaNazarIra anAdimAM che ema kahevAthI te be zarIra eka sAthe eka jIvane hoya che, tema prApta thAya. tethI have eka jIvane yugapa pAMca zarIramAMthI keTalAM saMbhavI zake ? e prakAranI jijJAsAmAM kahe che - sutraH tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyA caturthyaH / / 2/44 / / suvArtha: te Adi taijasazarIra-kAzmaNazarIra che AdimAM jene evA, cAra sudhI eka jIvane yugapad bhAjya che. rAjA bhAga - te AdinI eSAmiti tadAdIni-taijasakArmaNe yAvatsaMsArabhAvinI AdinI kRtvA zeSANi, yugapadekasya jIvasya bhAjyAnyA caturthyaH / tadyathA-taijasakArmaNe vA syAtAm / / tejasakArmaNaudArikANi vA syuH / 2 / taijasakArmaNavaikriyANi vA syuH / 3 / taijasakArmaNaudArikavaikriyANi vA syuH / / / taijasakAmaNaudArikAhArakANi vA syuH / 5 / kArmaNameva vA syAt / / (kArmaNataijase vA syAtAm 7 / ) kArmaNaudArike vA syAtAm / 7 / kArmaNavaikriye vA syAtAm / 8 / kArmaNaudArikavaikriyANi vA syuH / 9 / kArmaNaudArikAhArakANi vA syuH / 10 / kArmaNatejasaudArikavaikriyANi vA syuH // 11 // kArmaNatejasaudArikANi(hArakANi) vA syuH / 12 / na tu kadAcidyugapatpaJca bhavanti, nApi vaikriyAhArake yugapadbhavataH, svAmivizeSAditi vakSyate / / 2/44 / / bhASyArtha: te gatinI vasthA te che Adi Amate tadAdika tejasa-kAmaNa thAva, saMsArI jIvone Adi karIne zeSa zarIro, yugapa eka jIvane cAra sudhI bhAjya che=vikathya che. te A pramANe - (1) tejasa, kAmaNa thAya arthAta koIka jIvone tejasa ane kArpaNa be zarIra thAya, athavA (2) tejasa, kAmaNa ane dArika thAya koIka jIvone tejasa, kAmaNa ane dArikarUpa traNa zarIro thAya, athavA (3) koIka jIvone tejasa, kArpaNa ane vekiyarUpa traNa zarIro thAya, athavA (4) koIka jIvone tejasa, kAmaNa, dArika ane vaikiya cAra zarIro thAya, athavA (5) koIka jIvane tejasa, kAmaNa, dArika ane AhAraka cAra zarIro thAya. vaLI nathavAdanI apekSAe je eka AcAryano mata che tene sAme rAkhIne kahe che - athavA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ I tAvArthApigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2sUtra-4 (6) kAmaNa ja eka thAya koIka jIvane eka kAmaNazarIra ja thAya. athavA (7) koIka jIvane kAmaNa ane tejasa thAya. (A bhAMgo zUnya che.) athavA (7) koIka jIvane kAmaNa ane dArika thAya. athavA (8) koIka jIvane kArpaNa ane vaithi thAya. athavA (9) koIka jIvane kAmaNa, dArika ane vaikriya thAya. athavA (10) koIka jIvane kArmaNa, dArika ane AhAraka thAya. athavA (11) koIka jIvane kAzmaNa, tejasa, dArika ane vaikriya thAya. athavA (12) koIka jIvane kArpaNa, tejasa, dArika ane AhAraka thAya che. paraMtu kyAre paNa yugapad pAMca zarIra koI jIvane hotAM nathI. vaLI vaikriya ane AhAraka yugapadda hotAM nathI; kema ke svAmIno vizeSa che=zarIranA svAmIno bheda che, e pramANe AgaLa kahevAze. 1ra/44 bhAvArtha graMthakArazrI sarva jIvone taijasazarIra ane kAryaNazarIra svIkAre che. te mata pramANe eka jIvane eka sAthe keTalAM zarIranI prApti che ? te viSayamAM pAMca vikalpanI prApti che. je jIvo mRtyu pAmIne vigrahagatithI anya bhavamAM jAya che tyAre mAtra tejasa, kArmaNazarIrano saMbaMdha hoya che, anya koI zarIrano saMbaMdha nathI. mATe tenA jIvane AzrayIne taijasa, kArmaNa be zarIra hoya che. vaLI jeo manuSya ke tiryaMca bhavamAM janme che teone taijasa, kArpaNa ane audArikazarIrano saMbaMdha hoya che. tethI tevA jIvane AzrayIne eka sAthe taijasa, kArpaNa ane audArika ema traNa zarIrano saMbaMdha che. vaLI je jIvo deva ke nAraka tarIke utpanna thAya teone tejasa, kArpaNa ane vaikriyazarIra eka jIvane AzrayIne traNa zarIro hoya che. vaLI je manuSyo ke tiryaMcone vaikriyalabdhi thaI che teone taijasa, kArmaNa, audArika ane vaikriya ema cAra zarIra eka sAthe hoya che; kema ke audArikazarIravALA evA teo potAnuM vaikriyazarIra banAve, tyAre teo dArikazarIravALA paNa che ane vaikriyazarIravALA paNa che. mATe teone eka sAthe cAra zarIranI prApti che. vaLI koI caudapUrvadhara mahAtmAne AhArakalabdhi pragaTI hoya ane zAstranA koIka padArtha viSayaka saMdehanA nivAraNa nimitte ke tIrthakaronI RddhinA darzana nimitte mahAvidehakSetra AdimAM rahelA tIrthakaro pAse AhArakazarIrathI jAya, tyAre teo AhArakazarIra banAve che. te vakhate teone taijasa, kArmaNazarIrano yoga, manuSyarUpe audArikazarIrano yoga, ane AhArakazarIrano yoga ema cAra eka sAthe prApta thAya che. A pAMceya vikalpa taijasa, kArmaNazarIra svIkAranAra AcAryanA mate thAya che. vaLI anya AcArya sarva jIvone taijasazarIra svIkAratA nathI. teonA matAnusAra eka jIvane AzrayIne aneka zarIranA saMbaMdhanA vikalpo sAta prApta thAya che. (1) je jIvo vigrahagatithI anya bhavamAM jAya che teone vigrahagatimAM mAtra kAryaNazarIra ja hoya che. (2) vaLI je jIvo kALa karIne manuSya ke tiryaMca thAya che teone kArmaNazarIra ane audArikazarIranA yogarU5 bIjo vikalpa prApta thAya che. (3) vaLI je jIvo deva ane nArakarUpe utpanna thAya che teone
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-44, 45 AzrayIne kAryaNa ane vaikriyazarIrano yoga prApta thAya che. (4) vaLI je manuSya ke tiryaMcane vaikriyalabdhi thAya che teo jyAre vaikriyazarIra banAve che, tyAre teone eka sAthe kAryaNa, audArika ane vaikriya ema traNa zarIranI prApti thAya che. (5) vaLI caudapUrvadhara AhA2kalabdhi yukta sAdhu bhagavAnane pUchavA AdinA prayojanathI AhA2kazarI2 banAve tyAre teone kAryaNa, audArika ane AhA2ka ema traNa zarIrano yoga hoya che. (6) je jIvone manuSya ke tiryaMcano deha maLyo che ane tejasa tathA vaikriyalabdhi prApta thaI che te jIvo vaikriyazarIra banAvIne koIne zApa ApavA nimitte tejolezyA mUke tyAre te jIvane kAryaNazarIra, taijasazarIra, audArikazarIra ane vaikriyaza2I2no yoga prApta thAya che. tethI eka jIvane AzrayIne eka sAthe cAra za2I2no yoga prApta thAya. 79 (7) vaLI koI mahAtmA caudapUrva bhaNelA hoya, AhA2kalabdhivALA hoya ane koI evA prayojanathI tejolezyA ke zItalezyAnA vyApAravALA hoya te vakhate teone kAryaNaza2I2, taijasazarIra, manuSyanA deharUpa audArikazarIra ane AhArakazarIrano yoga hoya che. tethI eka sAthe cAra zarIrano yoga prApta thAya che. vaLI koI jIvane kyAre paNa eka sAthe pAMca zarIrano yoga thato nathI ane koI jIvone eka sAthe vaikriya ke AhArakazarIrano yoga thato nathI; kema ke svAmIno bheda che. e pramANe AgaLamAM kahevAze. arthAt sUtra-48mAM vaikriyalabdhinA svAmI ane sUtra-49mAM AhArakazarIranA svAmI batAvAze. temAM batAvyA pramANe AhArakaza2I2dha2 jIvo te ja vakhate vaikriyazarIravALA hotA nathI. tethI AhArakazarIra ane vaikriyazarIranI eka sAthe prApti nathI. mATe koI jIvane kyAreya paNa eka sAthe pAMca zarIranI prApti thAya nahIM. [2/44 avataraNikA : pAMca zarIro kahyAM te zarIranuM prayojana upabhoga che; kema ke saMsArI jIvo zarIrathI sarva prakAranAM sukha-duHkhAdino upabhoga kare che. tethI zarIrathI upabhogavALA che. Ama chatAM kayuM zarIra upabhogavALuM nathI ? te batAvIne anya zarIrathI saMsArI jIvo upabhogavALA che ema batAvavA arthe kahe che sUtraH- - nirupabhogamantyam / / 2/45 / / sUtrArtha : aMtya zarIra nirupabhoga che. 2/45aa bhASyaH -- - antyamiti sUtrakramaprAmANyAtkArmaNamAha, tannirupabhogam, na sukhaduHkhe tenopabhujyete, na tena karma
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-2 / saga-apa badhyate, na vedyate, nApi nirjIryata ityarthaH zeSANi tu sopabhogAni, yasmAtsukhaduHkhe tairupabhujyate karma badhyate vedyate nirjIryate ca, tasmAtsopabhogAnIti / / 2/45 / / bhASArtha - samiti >> somobAnIti aMtya e sUtrakramanA prAmANyathI=sUtra-37mAM pAMca zarIro batAvyAM e sUtrakramanA prAmAyathI, kAmaNane kahe che. ane te kAmaNa, nirupabhoga che. kaI rIte nirupabhoga che? te spaSTa kare che - tenAthI kAmaNazarIrathI, sukha-dukhano upabhoga thato nathI. tenAthI kAmaNazarIrathI, karma baMdhAtAM nathI. karma, vedana thatuM nathI. vaLI kAmaNazarIrathI nirjarA thatI nathI e prakArano nirupabhogano artha che. vaLI zeSa kAmaNazarIra sivAya anya zarIro, sopabhoga che. je kAraNathI teo vaDe=kArpaNa sivAyanAM cAra zarIra vaDe, sukha-duHkhano upabhoga karAya che, karma baMdhAya che, karmanuM vedanA thAya che ane karmanI nirjarA thAya che. te kAraNathI sopabhoga che. tti zabda bhASyanI samApti arthe che. rAjapA bhAvArtha - sUtra-37mAM audArika Adi pAMca zarIro batAvyAM te krama anusAra aMtima kArmaNazarIra che. ane te kArmaNazarIra upabhoganuM sAdhana nathI. kema upabhoganuM sAdhana nathI? temAM yukti batAve che - kArmaNazarIrathI jIvane sukha-duHkhAdino anubhava thato nathI, sukha-duHkhano anubhava audArika Adi cAra zarIrothI thAya che. vaLI dArika Adi zarIranA baLathI jIva je bhAvo kare che tenAthI navAM karmo bAMdhe che. jIvane karmonuM vedana paNa te cAra zarIrothI thAya che. te cAra zarIra dvArA karmanI nirjarA thAya che. te prakArano karmano baMdha, vedana ane nirjarA paNa kAryaNazarIrathI thatI nathI. ahIM prazna thAya ke vigrahagatimAM jIva hoya che, tyAre mAtra kArmaNazarIra che e vakhate sukha-duHkhano upabhoga ke karmabaMdha vagere kAryaNazarIrathI thatA nathI, tema kema kahI zakAya? tenuM tAtparya batAvatAM kahe che - chadmasthanA sukha-duHkhano upayoga aMtarmuhUrtano che, eka samaya e samayano nathI. sukha-duHkhanuM vedana pUrvanA zarIra sAthenA saMbaMdhathI je thatuM hatuM te vedanano upayoga vigrahagatimAM be-traNAdi samaya kALamAM cAlu hoya che, te upayoga kArmaNazarIrathI nathI thayo paraMtu pUrvanA audArika Adi zarIrathI thayelo che. vaLI jIva je kAMI adhyavasAya kare che e mana, vacana, kAyAnA yogathI kare che ane te yogavyApAra paNa AMtarmurtika che, eka-be samayano koI yogavyApAra nathI, mATe pUrvanA dehanA saMbaMdhathI je vyApAra cAle che te vyApArane anurUpa karmabaMdha pratisamaya cAlu che tema vigrahagatimAM paNa karmano baMdha thAya che, karmanuM vedana
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvAryAdigamasaMga bhAga-2adhyAya-2/ sUtra-45, 46 thAya che ane karmanI nirjarA thAya che te chagha0nA AMtartika upayogAnusAra thAya che. mATe kArmaNazarIrathI sukha-duHkhano upabhoga nathI, karmabaMdha nathI, karmanuM vadana thatuM nathI ane karmanI nirjarA paNa thatI nathI, paraMtu audArikazarIra Adi dvArA yatanApUrvaka ucita pravRtti karIne mahAtmAo karmanI nirjarA kare che. tethI pUrvanA cAra zarIra upabhoganAM sAdhana che, kArmaNazarIra upabhoganuM sAdhana nathI. rAjapA bhAga - atrAha-eSAM paJcAnAmapi zarIrANAM sammUrcchanAdiSu triSu janmasu kiM kva jAyata iti ?, socate - bhASyArtha: ahIM=pAMca zarIro ane traNa prakAranA janmo pUrvamAM batAvyAM emAM, koI prApta kare che - A pAMca zarIronuM saMmUcchanAdi traNa janmomAM kahyuM-kayuM zarIra, kathA janmamAM thAya che? e prakAranI zaMkAmAM uttara Ape che - sUtraH garbhasampUrchanajamAdyam / / 2/46 / / sUtrArtha - garbhajanmavALA prANIone ane saMpUrjhana janmavALA prANIone Adha chedArika zarIra che. 1ra/4 bhASya : Adyamiti sUtrakramaprAmANyAdaudArikamAha, tad garbhe sammUrchane vA jAyate / / 2/46 / / bhASyArtha:samiti gAya Adha e sUtrakramanA prAmAyathI=sUtra-37mAM batAvela kramanA prAmANyathI dArikane kahe che Ava zabda odAkizarIrane kahe che, te audArikazarIra, garbhamAM garbhajanmamAM, athavA saMpUrjhanamAM=saMpUrjhana janmamAM, thAya che. para/4 bhAvArtha: je jIvo garbhathI janma le che ane je jIvo saMpUrchAnapaNAthI janma le che teone dArikazarIra prApta thAya che. tethI garbhathI janmanArA ane saMpUrjhanathI janmanArA tiryaMca ane manuSyone niyamA audArikazarIra hoya che. vaikriya Adi zarIra to teone labdhithI prApta thaI zake, paraMtu janmathI to audArikazarIra ja hoya che. I4chA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 tavAragamasUtra bhAga- 2 | adhyArUnuM sUtra-47,48 sUtra : vaikriyamaupapAtikam / / 2/47 / / sUtrArtha: aupapAtika jIvone vekriyazarIra che. 1ra/47nA bhASya : vaikriyaM zarIramaupapAtikaM bhavati, nArakANAM devAnAM ceti / / 2/47 / / bhASyArtha - sarvi... ri kriyazarIra papAtika che, te nAraka ane devone hoya che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. rAjA bhAvArtha je jIvo aupapAtikajanmavALA che te jIvone niyamA vaikriyazarIra hoya che. aupapAtikajanma nAraka ane devone che; kema ke nAraka kuMbhamAM thAya che ane devo devazavyAmAM thAya che. teone vaikriyazarIra hoya che, anya zarIra hotuM nathI. 2/4nA avataraNikA - sUtra-46mAM garbhamAM janmelA ane saMpUrjhana jIvone audArika zarIra hoya che tema kahyuM tyAM praccha thAya ke teone vaikriyazarIra hoya che ke nathI hotuM? tethI kahe che - sUtra - nazcipratyayaM ca T2/48aaaa sUtrArtha: ane (veksizarIra) lauityaya hoya che. ra/8 bhASya : labdhipratyayaM ca vaikriyaM zarIraM bhavati, tiryagyonInAM manuSyANAM ceti / / 2/48 / / bhASyArtha: nazithakaca ... reti che ane labdhipratyaya vaikriyazarIra hoya che. kone labdhipratyaya vaikriyazarIra hoya che ? tethI kahe che -
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavArthAvagamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2| sUtra-48, 49 tiryaMcone ane manuSyone labdhipratyaya vaithizarIra hoya che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. ra/48 bhAvArtha devone jema upapAtathI vaikriyazarIra maLe che tema manuSyo ke tiryaMcone janmanI sAthe vaikriyazarIra prApta thatuM nathI, paraMtu jeone vaikriyalabdhi prApta thaI che teone vaikriyazarIrano saMbhava che. tethI keTalAka tiryaMco ane manuSyone koIka nimittathI vaikriyalabdhi prApta thAya ane teo vaikriyazarIra banAve tyAre teone vaikriyazarIranI prApti che. vaLI vAukAyane paNa vaikriyazarIra labdhipratyaya hoya che. anya jIvone labdhipratyaya vaikriyazarIra nathI. arthAt vAukAyathI anya ekendriya, beinDiyAdi jIvone labdhipratyaya vaikriyazarIra nathI. paraMtu paMceMdriya tiryaMca, garbhaja manuSyo ane keTalAka vAukAya jIvone labdhithI vaikriyazarIranI prApti thAya che. 1ra/48 avataraNikA : dArika ane vakriyazarIra kone hoya che ? tenI spaSTatA karI. have, AhArakazarIra kone prApta thAya che? ane te kevA lakSaNavALuM che? te spaSTa kare che - sUtra: zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadhara eva / / 2/49 / / suthArtha: zubha, vizuddha, avyAghAtI evuM AhArakazarIra caudapUrvadharamAM ja hoya che. ra/49ll bhASya : zubhamiti zubhadravyopacitaM zubhapariNAmaM cetyarthaH, vizuddhamiti vizuddhadravyopacitaM asAvadhaM cetyarthaH, avyAghAtIti AhArakazarIraM na vyAhanti na vyAhanyate cetyarthaH, taccaturdazapUrvadhara eva / kasmiMzcidarthe kRcchre'tyantasUkSme sandehamApano nizcayAdhigamArtha kSetrAntaritasya bhagavato'rhataH pAdamUlamaudArikeNa zarIreNAzakyagamanaM matvA labdhipratyayamevotpAdayati pRSTvA'tha bhagavantaM chinnasaMzayaH punarAgatya vyutsRjatyantarmuhUrtasya / bhASyArtha: gumagiri ....... surRnAntarmuhUrta A zubha zubhadravyathI upacita ane zubha pariNAma e zubha che. vizuddha=vizuddha dravyathI upacita ane asAvadha e vizuddha che. ane avyAghAtI=AhArakazarIra
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 tavArthAvagamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2, suga-49 koIne vyAghAta karatuM nathI ane koInAthI vyAghAta pAmatuM nathI e avyAghAtI che. te AhArakazarIra, caudapUrvadharamAM ja che. caudapUrvadhara AhArakazarIra kyAre banAve ? te spaSTa karavAthuM kahe che - koIka kR atyaMta sUkSma arthamAM muzkelIthI bodha thAya evA atyaMta sUma arthamAM, saMdehane pAmela nizcayatA bodha mATe kSetrAMtarita evA arihaMta bhagavaMtanA pAdamULamAM dArikazarIrathI azakya gamana jANI labdhipratyaya ja utpAdana kare che-caudapUrvadhara AhArakazarIra utpAdana kare che. ane bhagavAnane pUchIne chinnasaMzayavALA pharI AvIne svasthAne AvIne, aMtarmuhUrtavALA te zarIrane= AhArakazarIrane vyutsarjana kare che. te bhAvArthacaudapUrvadharane ja AhArakazarIra hoya che, anya koIne AhArakazarIra hotuM nathI. te AhArakazarIra kevuM hoya che ? te spaSTa karatAM kahe che - zubha hoya che, vizuddha hoya che ane avyAghAtI hoya che. tethI e prApta thAya ke AhArakazarIra zubha evAM AhAraka pagaladravyothI upasthita hoya che ane zubha pariNAmavALuM hoya che arthAt suMdara varNa, gaMdha, rasa, sparzadivALuM hoya che. vaLI te AhArakazarIra jema zubha hoya che, tema vizuddha paNa hoya che sphaTika jevAM svaccha nirmaLa evAM vizuddha dravyothI upasthita hoya che. vaLI saMpUNa sAvadya kriyAthI rahita hovAthI asAvadya hoya che arthAt AhArakazarIrathI koIpaNa prakAranI sAvadya kriyA te mahAtmAo karatA nathI, mATe te asAvadya hoya che. vaLI jema audArikazarIra sthAnAMtaramAM jatuM hoya to vacamAM AvanAra skUla vastuno tenAthI vyAghAta thAya che te rIte AhArakazarIra vyAghAta karanAra nathI. AthI ja AhArakazarIravALA kSetramaMtaramAM jatAM hoya to vacamAM bhIMtAdi Ave ke parvatAdi Ave teno vyAghAta thato nathI paraMtu jema AtmA parabhavamAM jAya che tyAre cAre bAjuthI baMdha oraDAmAMthI paNa pasAra thaI zake che tema AhArakazarIra paNa pasAra thaI zake che. AhArakazarIra koInuM vAhanana karatuM nathI arthAt sthAnAMtaramAM gamana karatI vakhate vacamAM Avela padArthane vyAghAta karatuM nathI ke koI anya padArtha dvArA vyAghAta pAmatuM nathI mATe AvyAghAtI che. AhArakazarIra caudapUrvadharane hoya che, anyane nahIM. te mahAtmA niSThayojana AhArakazarIra banAve nahIM, paraMtu koI zAstrIya arthano nirNaya thato na hoya ane atyaMta sUkSma padArthamAM saMdeha thayelo hoya tyAre te padArthano nizcita bodha karavA mATe anya kSetramAM rahelA arihaMta bhagavaMta pAse dArikazarIrathI javuM azakya jaNAya tyAre AhAraka labdhi pragaTa thayelI hoya to AhArakazarIra banAve che ane potAnA saMdehano artha bhagavAnane pUchIne chinna saMzayavALA te mahAtmA aMtarmuhUrta kALavALA te zarIrano tyAga kare che. arthAt aMtarmuhUrtamAtra kALamAM te zarIra dvArA prazna pUchIne aMtarmuhUrta kALa pUro thAya te pahelAM audArikazarIramAM AvI jAya che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-49 pa AhArakazarIra AhArakalabdhidhara evA caudapUrvadharone hoya che, ema batAvyuM. have zarIra viSayaka je kAMI avaziSTa zeSa vaktavya che te bhASyakArazrI batAve che - bhASya I tejasamapi zarIraM labdhipratyayaM bhavati, kArmaNameSAM nibandhanamAzrayo bhavati / tatkarmata eva bhavatIti bandhe purastAdvakSyati, karma hi kArmaNasya kAraNamanyeSAM ca zarIrANAmAdityaprakAzavat, yathA''dityaH svamAtmAnaM prakAzayati anyAni ca dravyANi na cAsyAnyaH prakAzakaH, evaM kArmaNamA-tmanazca kAraNamanyeSAM ca zarIrANAmiti / / bhASyArtha : tenasamapi zarIra ..... Adi zarIrano, kAryaNa=kAryaNazarIra, nibaMdhana che=Azraya che. kema Azraya che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - zarIrALAmiti / tejasa paNa zarIra labdhipratyaya thAya che. Amano=audArika tenA karmathI ja=kAryaNazarIranAmakarmathI ja, thAya che=kArpaNazarIra thAya che, e pramANe baMdhamAM=baMdha adhikAramAM, AgaLa=8mA adhyAyamAM, kahevAze. kArmaNazarIra badhA zarIranuM kAraNa che, ene spaSTa kare che - karma kAryaNazarIranuM kAraNa che ane anya zarIronuM (paNa) kAraNa che, Aditya prakAzanI jema. je pramANe sUrya potAne prakAzana kare che ane anya dravyone prakAzana kare che ane AnuM=sUryanuM, anya prakAzaka nathI e pramANe kAryaNazarIra potAnuM kAraNa che ane AmanuM kAraNa che=anya zarIronuM kAraNa che. 'kRti' zabda kAryaNazarIra Adi viSayaka avaziSTa vaktavyanI samApti arthe che. bhAvArtha: vaikriyazarI2 ane AhA2kazarIra to labdhipratyaya thAya che; paraMtu taijasazarIra sarva jIvone anAdinuM hovA chatAM koIkane labdhipratyaya paNa thAya che. tethI taijasalabdhivALA jIvo tejolezyA ke zItalezyA mUkIne apakAra ke upakAra karI zake che. vaLI audArika Adi sarva zarIronuM kArpaNa nibaMdhana che=Azraya che=kArpaNazarIranA kAraNe anya zarIro utpanna thAya che. jo kArmaNazarIra na hoya to jema siddhanA jIvone koI zarIranI prApti nathI tema saMsArI jIvone koI zarIranI prApti thAya nahIM. kAryaNaza2I2 anya sarva zarIronuM kAraNa che e spaSTa ka2vArthe bhASyakArazrI kahe che
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 tavArthAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2suga-49 tenA karmathI te te zarIra thAya che=kArmaNazarIra aMtargata audArika Adi pAMca zarIra nAmakarmo che. te te nAmakarmanA udayathI ja te te zarIro thAya che e prakAre baMdhaadhikAra nAmanA AThamA adhyAyamAM kahevAze. kema kArmaNazarIra pAMceya zarIranuM kAraNa che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - karma kArmaNazarIranuM kAraNa che ane anya zarIranuM kAraNa che. temAM dRSTAMta kahe che - sUryanA prakAzanI jema. te dRSTAMtadASTratikabhAva spaSTa kare che - je pramANe sUrya potAnA AtmAne prakAzana kare che ane anya dravyone prakAzana kare che paraMtu sUryano prakAzaka anya koI nathI te rIte kAryaNazarIra potAnuM kAraNa che arthAt kAryaNazarIranAM eka dezarUpa kArmaNazarIranAmakarma e kArmaNazarIranuM kAraNa che. ane anya dArika Adi cAra zarIranuM kAraNa che; kema ke kArmaNazarIra aMtargata ja audArika Adi zarIranAmakarma che, jenA udayathI te te zarIronI prApti che mATe kArmaNazarIra audArika Adi pAMceya zarIronuM kAraNa che. bhASya : atrAha-audArikamityetadAdInAM zarIrasaMjJAnAM kaH padArtha iti ? / atrocyate - udgatAramudArama, utkaTAramudAram, udgama eva vodAram, upAdAnAt prabhRti anusamayamudgacchati vardhate jIryate zIryate pariNamatItyudAram, udAramevaudArikam, naivamanyAni yathodgamaM vA niratizeSaM, grAhyaM chedyaM bhedyaM dAhya hAryamityudAharaNAdaudArikam, naivamanyAni, udAramiti ca sthUlanAma, sthUlamudgataM puSTaM bRhanmahaditi, udAramevaudArikam naivaM zeSANi, teSAM hi 'paraM paraM sUkSmami'tyuktam (a0 2, sU0 38) / bhANArtha : satrATa ... sUkSmanim ! ahIM=pAMca zarIranuM varNana karyuM emAM, zaMkA kare che - dArika e Adi zarIra saMjJAono kayo padArtha che?=kayo artha che? dArika Adi zabdathI kayo vAcyArtha che? e prakAranI zaMkAmAM kahe che - ugatAra udAra che. athavA utkaTAra udAra che athavA udagama ja udAra che. udgama ja udAra kema che? te spaSTa kare che - upAdAnathI mAMDIne audArikazarIranA grahaNathI mAMDIne anusamaya udagama pAme che, vadhe che, jIrNa thAya che, zIrNa thAya che, pariNamana pAme che, ethI udAra che, udAra ja dArika che. e pramANe je pramANe dArikazarIra che e pramANe, avya zarIro nathI. athavA je pramANe uddagama che=je je udagama che te te liratizeSa che=sarva dArikazarIrano udagama tulya che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2/ sUtra-49 kaI rIte tulya che ? te batAve che - grAhya, cheva, bhela, dAThA, pArtha Adi. e prakAranA udAharaNathI audArika che e pramANe anya zarIro nathI=vaikiyAdi zarIro nathI. athavA udAra e skUlanAma che. skUlanA ja paryAyavAcI zabdo kahe che - skUla, udgata, puSTa, bRhatuM, mahatu e sthUla zabdanA paryAyavAcI zabdo che. udAra ja dArika che arthAta sthUlasvarUpa udAra ja audArika che. e pramANe=je pramANe dArikazarIra che te pramANe, zeSa zarIro nathI. kema zeSa zarIro nathI ? tethI kahe che - teonuM vaikiya Adi zarIronuM, para para=uttara uttaranuM, sUkSma che e pramANe kahevAyuM che. I. bhAvArtha pUrvamAM audArika Adi pAMca zarIro batAvyAM tyAM zaMkA kare che ke audArika Adi pAMca zarIrone audArika, vaikriya e prakAranI saMjJA karI che. te saMjJAno vAcya padArtha zuM che ? arthAt A zarIrane dArika, A zarIrane vaikriya e pramANe kema kahyuM che? teno uttara ApatAM kahe che - audArikazarIramAM udAra zabda che te ugratAra arthamAM che. tethI e prApta thAya ke audArikazarIranI ugatA-utkRSTatA, ArA=chAyA, che mATe tene udgatAra kahevAya che; je tIrthaMkara, gaNadharanA zarIrane sAme rAkhIne anya sarva zarIro karatAM temanI chAyA utkRSTa koTinI che te batAve che, arthAtu anya sarva zarIro karatAM zreSTha koTinA paramANuthI baneluM teonuM zarIra che. mATe tene AzrayIne udAra evuM zarIra te audArikazarIra che ema kahevAya che. athavA utkaTAra e udAra cheHutkaTa pramANavALuM zarIra audAMrikazarIra che; kema ke avasthita sAtireka yojanA sahastra pramANa audArikazarIra koIka jIvone hoya che. AnAthI e prApta thAya ke audArikazarIravALA jIvo eka hajAra yojana adhika dehanA parimANavALA hoya che tevuM dehanuM parimANa anya koI mULa zarIranuM nathI; kema ke vaikriyazarIravALA devo ke nArakInuM mULa zarIra teTaluM moTA pramANavALuM nathI. tethI utkaTa zarIranA mAnane AzrayIne prathama zarIrane audArikazarIra kahela che. vaLI trIjo artha kahe che - udgama ja udAra che=zarIranI niSpattinA prAraMbhathI mAMDIne satata vadhe che, jIrNa thAya che, zIrNa thAya che
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavAdhigamasUtra bhAga-2adhyAya-2/ suga-49 ane te te rUpe pariNamana pAme che e pramANe udAra udgama che. mATe prathama zarIrane audArikazarIra kahevAya che arthAt udAranA arthamAM ja dArika zabdano prayoga che. anya zarIro udgamathI mAMDI satata vadhyA kare, jIrNa thayA kare ityAdi svarUpa nathI; kema ke devo potAnI zayAmAM utpanna thAya che ane utpanna thayAnA aMtarmuhUrtamAM potAnI kAyAnA parimANavALA thAya che. jyAre dArikazarIra to utpattithI mAMDIne satata vadhe che. AthI jamyA pachI bALaka pratidivasa vadhIne tenuM zarIra yauvana avasthAmAM pUrNa khIlelI avasthA sudhI pahoMce che pachI jIrNa paNa thAya che, zIrNa paNa thAya che ane vRddhAvasthArUpe pariNamana paNa pAme che. te rUpe vaikriyAdi zarIro thatAM nathI mATe prathama zarIrane audArikazarIra kahe che. vaLI udArano artha anya prakAre kare che - je prakAre uddagama che=je je zarIrano uddagama che, te sarva tulya che; kema ke dArikazarIravALA jIvonuM zarIra mAMsa-hADakAMthI baddha che; te audArikazarIra grAhya che=koIkanAthI grahaNa thaI zake tevuM che; zastrAdithI chedya che zastrAdithI chedAya tevuM che; bhedya che=nArAca AdithI bhedAya tevuM che. agnithI dAhya che. vaLI mahAvAyuthI haraNa thAya tevuM che. vaikriyAdi anya zarIro tevAM nathI. mATe prathama zarIrane audArikazarIra kahela che. vaLI udArano artha anya prakAre kare che - udAra eTale skUla. skUlanA paryAyavAcI zabdo batAve che - sthUla che, ugrata che=ati UMcuM che, puSTa che zukra-zoNitAdi dravyothI pracita che, bRhat che pratikSaNa vRddhino yoga che athavA mahatu che=hajAra yojana pramANa moTuM che. AvA prakAranuM sthUlAdi svarUpa udAra ja zarIra audArika che, e pramANe vaikriyAdi zarIro nathI; kema ke vaikriya Adi uttara uttaranuM zarIra sUkSma che. mATe anya sarva zarIra karatAM skUla zarIra hovAthI prathama zarIrane audArikazarIra kahevAmAM Ave che. II bhASya : vaikriyamiti, vikriyA vikAro vikRtirvikaraNamityanarthAntaram / vividhaM kriyate, ekaM bhUtvA anekaM bhavati, anekaM bhUtvA ekaM bhavati, aNu bhUtvA mahad bhavati, mahacca bhUtvA aNu bhavati, ekAkRti bhUtvA anekAkRti bhavati, anekAkRti bhUtvA ekAkRti bhavati, dRzyaM bhUtvA adRzyaM bhavati, adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khecaraM bhavati, khecaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, pratighAti bhUtvA'pratighAti bhavati, apratighAti bhUtvA pratighAti bhavati, yugapaccaitAn bhAvAnanubhavati, naivaM zeSANIti / vikriyAyAM bhavati, vikriyAyAM jAyate, vikriyAyAM nirvaya'te, vikriyaiva vA vadiyA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-49 bhASyArtha H vaikriyamiti ...... vA zivam / pUrvamAM zaMkA karela ke audArika Adi zarIrane audArika ityAdi saMjJAno zuM artha che ? tethI prathama audArikazI2mAM vartatI 'audArika' saMjJAno artha spaSTa karela. have vaikriyazarIrano artha spaSTa karatAM kahe che . vaikriyazarIranuM svarUpa batAve che. vaikriya zabdanA paryAyavAcI zabdo kahe che vikriyA, vikAra, vikRti, vikaraNa e anarthAMtaro che=vaikriya zabdanA paryAyavAcI zabdo che. vikriyA zabdanI vyutpatti spaSTa kare che - vividha karAya che=eka thaIne aneka thAya che, aneka thaIne eka thAya che; aNu thaIne mahat thAya che, mahat thaIne aNu thAya che; eka AkRti thaIne aneka AkRti thAya che, aneka AkRti thaIne eka AkRti thAya che; dazya thaIne addezya thAya che, adRzya thaIne dazya thAya che; bhUmicara thaIne kheMcara thAya che=AkAzamAM janAra thAya che, AkAzamAM janAra thaIne bhUmi upara cAlanAra thAya che; pratighAti thaIne apratighAti thAya che, apratighAti thaIne pratighAti thAya che; eka sAthe A bhAvone=pUrvamAM varNana karyuM e bhAvone, anubhave che=vaikriyazarIra anubhave che. e rIte zeSa zarIro-vaikriya sivAyanAM anya zarIro, anubhavatAM nathI. Ge - vaLI vaikriya zabdanI anya vyutpatti batAve che vikriyAmAM hoya che, vikriyAmAM thAya che, vikriyAmAM nirvartana thAya che=niSpAdana thAya che athavA vikriyA ja vaikriya che. I bhAvArtha: bhavapratyayika vaikriyazarIra devone ane nArakone hoya che tathA labdhipratyayika vaikriyazarIra manuSyone ane tiryaMcone hoya che. te zarIrane vaikriya e prakAranI saMjJA kema ApI ? te spaSTa karavA arthe prathama vaikriya zabdanA paryAyavAcI zabdo batAve che -- vikriyA, vikAra, vikRti ane vikaraNa e sarva anarthAMtaro che=eka arthane batAve che. tethI A prakAranA bhAvo vaikriyazarIramAM che, anya za2I2mAM nathI. mATe devo AdinA zarIrane vaikriyazarIra e prakAre saMjJA Apela che. vikriyA eTale zuM ? te spaSTa karatAM kahe che - vividha prakAre karAya te vikriyA che.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-2| sUtra-49 kaI rIte vaikriyazarIra vividha prakAre karAya che ? tethI kahe che - vaikriyazarIravALA devo, nArako ke vaikriyazarIravALA manuSyAdi jIvo kyAreka vaikriyazarIrarUpe eka thAya che, to vaLI kyAreka aneka thAya che. AthI devo utpanna thAya che tyAre eka vaikriyazarIravALA hoya che ane jyAre icchA thAya tyAre uttaravakriyazarIra banAvIne anekarUpe thAya che. vaLI aneka uttarazarIrarUpe thaIne jyAre eka thavAnI icchA thAya tyAre eka paNa bane che. e pramANe audArika Adi zarIro eka-anekarUpe thatAM nathI. vaLI vaikriyazarIramAM anya prakAranI vividha kriyA thAya che, te batAve che - vaikriyazarIradhArI jIvo kyAreka icchAnusAra aNu jeTalA thaIne pAchaLathI moTI kAyAvALA bane che. AthI devo koIka prayojana hoya tyAre aNu jeTaluM uttaravaikriya banAve che, to kyAreka aNu jeTaluM zarIra banAvyA pachI lAkha yojananuM moTuM zarIra banAve che. vaLI moTuM zarIra banAvyA pachI jarUra paDe tyAre aNu jevuM paNa banAve che. AthI amarendra utpAtakALamAM eka lAkha yojana pramANa uttaravaikriyazarIra banAvyuM. ane pachI bhAgIne bhagavAnanA paga vacce bese che tyAre aNu jeTaluM zarIra banAvI dIdhuM. A prakAranI vividha kriyA vaikriyazarIramAM thAya che, anya zarIramAM thatI nathI. mATe te zarIra vaikriyazarIra kahevAmAM Ave che. vaLI vaikriyazarIravALA jIvo eka AkRtivALA thaIne aneka AkRtivALA thAya che. AthI ja tevA prakAranA prayojana vakhate eka AkRtivALA uttaravaikriyazarIradhara devAdi ke manuSyAdi potAnAM aneka zarIro banAve che. vaLI aneka AkRtivALA thaIne tevuM prayojana jaNAya tyAre eka AkRtivALA thAya che. A prakAranI tenI vividha kriyAne kAraNe tene vaikriyazarIra kahevAya che. vaLI vaikriyazarIra kyAreka dRzya svarUpavALuM hoya che. kyAreka adRzya svarUpavALuM paNa bane che. tethI prayojanane vaza devo ke vaikriyazarIradhArI anya jIvo potAnuM zarIra dazya karIne adazya kare che. adazya karIne dazya kare che. te sarva vividha kriyA che. vaLI vaikriyazarIra kyAreka manuSyanI jema bhUmi para cAlanAruM bane che. to vaLI kyAreka bhUmicara thaIne AkAzamAM UDanAruM bane che. ane AkAzamAM UDanAra banIne bhUmicara cAlanAra bane che e paNa vaikriyazarIranI vividha kriyAo che. vaLI vaikriyazarIra kyAreka anyane pratighAta karanAra thAya che ke anyathI pratighAta pAmanAra thAya che, to vaLI icchAnusAra apratighAti paNa bane che. apratighAti thaIne pratighAti paNa bane che. A sarva vaikriyazarIranI vividha kriyA che. vaLI kyAreka eka sAthe A sarva bhAvone karanArAM paNa bane che. e rIte dArika Adi anya zarIro vividha kriyAne karanArAM nathI. mATe te zarIrane vaikriya e pramANenI saMjJA Apela che. vaLI vaikriya zabdanI anya vyutpatti batAve che - vikriyAmAM hoya che=vividha prakAranI kriyAmAM vaikriyazarIra varte che, athavA vikriyAmAM utpanna thAya che
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 / sUtra-49 81 athavA vikriyAmAM niSpAdana karAya che athavA vikriyA ja vaikriya che. mATe te zarIrane vaikriyaza2I2 e pramANe saMjJA ApI che. bha: AhArakamAhiyata ityAhAryam, AhArakamantarmuhUrtasthiti naivaM zeSANi / tejaso vikArastaijasaM tejomayaM tejaH svatattvaM zApAnugrahaprayojanam naivaM zeSANi / karmaNo vikAraH karmAtmakaM karmamayamiti kArmaNam naivaM zeSANi / bhASyArtha H AhArakam zeSALi / AhArakazarIranI vyutpatti batAve che je AharaNa karAya te AhArya che. tethI AhAraka ane AhArya ekArthavAcI zabda che. AhAraka aMtarmuhUrta sthitivALuM che, e rIte zeSa zarIro nathI. tejasano vikAra tejasa che. tejomaya, tejasa svatattvavALuM, zApa-anugrahanA prayojanavALuM che, e prakAre zeSa zarIra nathI. karmano vikAra, karmAtmaka, karmamaya e kArpaNa che, e pramANe zeSa nathI. bhAvArthaH AhAraka, taijasa ane kAryaNaza2I2nuM svarUpa batAve che. temAM prathama AhAraka zabdanI vyutpatti batAve ..... AharaNa karAya che e AhArya che, e prakAranI AhAraka zabdanI vyutpatti che. AhArakazarIra anya zarIra karatAM kaI rIte vilakSaNa che ? te spaSTa karatAM kahe che - AhArakazarIra aMtarmuhUrta sthitivALuM che, adhika sthitivALuM nathI. A prakAranA anya zarIro nathI arthAt anya zarIro aMtarmuhUrtathI adhika sthitivALAM hoya che. vaLI taijasazarIranuM svarUpa batAve che - tejasano vikAra=pAcananuM kAraNa bane evA agnino vikAra, te taijasa che. te taijasazarIra tejomaya che=pAcananuM kAraNa bane evo agnimaya che. vaLI te taijasaza2I2nuM agni e svatattva che=agninuM svarUpa ja taijasazarIra che. vaLI te taijasaza2I2 koIne zApa ApavA mATe ke anugraha karavAnA prayojanavALuM che. AthI ja tejolezyA jeoe prApta karI che teo koIkane zApa ApIne teno vinAza karI zake che ane zItalezyA jeoe prApta karI che teo te taijasazarIrane zItarUpe pariNamana pamADIne anugraha kare che. jema vIra bhagavAne tejolezyAthI baLatA gozALAnuM zItalezyA dvArA 2kSaNa karyuM. e rIte taijasazarIrathI anya
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ . tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2 / sUra-49 zarIra AhAranA pAcanamAM, zApamAM ke anugrahamAM upayogI thatAM nathI. tethI anya zarIro karatAM taijasazarIra vilakSaNa che. kArmaNazarIranI vyutpatti kare che - karmano vikAra karmonuM kArya, e kArmaNazarIra che. tethI e prApta thAya ke pUrvamAM jIve bAMdhelAM je karmo hatAM te karmone kAraNe mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogarUpa je AtmAnA pariNAma thAya che te pariNAmathI navAM karmo baMdhAya che, te pUrvanAM karmono vikAra che ane te kArmaNazarIra che. te kArmaNazarIra karmonA samUharUpa che arthAt karmamaya che; A prakAre zeSa zarIro nathI arthAt zeSa zarIro karmanA vikArarUpa nathI. mATe anya zarIro karatAM kArmaNazarIra vilakSaNa che. bhASya :ebhya eva cArthavizeSebhyaH zarIrANAM nAnAtvaM siddham / kiM cAnyat ? kAraNato viSayataH svAmitaH prayojanataH pramANataH pradezasaGkhyAto'vagAhanataH sthitito'lpabahutvata ityetebhyazca navabhyo vizeSebhyaH zarIrANAM nAnAtvaM siddhamiti / / 2/49 // bhASyArtha:pa.... siddhati . ane A ja arthavizeSothI=dareka zarIranA anya zarIra karatAM vilakSaNa svarUpa pUrvamAM batAvyuM e ja arthavizeSothI, zarIranuM anekapaNuM siddha che. ane bIjuM zuM? ethI kahe che - kAraNathI, viSayathI, svAmIthI, prayojanathI, pramANathI, pradezanI saMkhyAthI, avagAhanathI, sthitithI ane alpabadutvathI e prakAranA A nava vizeSothI zarIronuM dArika Adi pAMca zarIronuM, nAnApaNuM siddha che. rAjA bhAvArtha - pUrvamAM pAMceya zarIro paraspara anya zarIra karatAM judAM che tema sthApana karyuM. e apekSAe pAMceya zarIro paraspara judAM che tema siddha thayuM. have anya nava kAraNothI paNa e pAMceya zarIro paraspara judAM che e batAve (1) kAraNathI: kAraNathI pAMceya zarIro judAM che arthAtu pAMceya zarIronA kAraNabhUta vargaNAo pUla, sUkSma ityAdi bhedathI upacita paramANuonI banelI hovAne kAraNe te pAMce zarIrono paraspara bheda che. jemAM prathama zarIra sthUla paramANuonuM baneluM che, bIjuM zarIra tenAthI sUkSma paramANuothI baneluM che, e prakAre uttara uttaranAM zarIro sUkSma sUkSma ane adhika adhika paramANuonAM banelAM hovAthI audArika Adi pAMceya zarIronuM nAnApaNuM che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 / adhyAya-2| sUga-49 (2) viSayathI : gamananA viSayathI pAMca zarIrano bheda che te A pramANe - vidyAdharanA audArikazarIrane AzrayIne naMdIzvara sudhI gamanano viSaya che. jaMghAcaraNane AzrayIne rucakaparvata paryata tiO gamanano viSaya che ane UrdhvamAM pAMDakavana sudhI gamanano viSaya che. vaikriyazarIrano asaMkhyAta dvIpa-samudra sudhI gamanano viSaya che; kema ke utkRSTathI vaikriyazarIravALA jIvo asaMkhyAta dvIpasamudra sudhI jaI zake che. AhArakazarIrano mahAvidehakSetra sudhI gamanano viSaya che ane taijasazarIrakArmaNazarIranA gamanano viSaya cauda rAjaloka che; kema ke ekendriya taijasa-kAzmaNazarIrane laIne trasanADInI bahAra paNa jaI zake che. tethI sarvatra taijasa-kAzmaNazarIranA gamanano viSaya che. (3) savAmIcI: audArikazarIranA svAmI manuSya ane tiryaMca che, tethI anya zarIrathI bhinna che. vaikriyazarIranA svAmI deva, nAraka ane keTalAka tiryaMca, manuSyo che, tethI vaikriyazarIranA anya zarIrathI bheda che. AhArakazarIranA svAmI caudapUrvadhara saMyata manuSya che, anya nathI, tethI teno anya zarIrathI bheda che. taijasa-kAzmaNanA svAmI sarva saMsArI jIvo che, mATe anya zarIrathI bheda che. (4) prayojanathI :A prayojananA bhedathI audArika Adi zarIrono paraspara bheda che. audArikazarIranuM prayojana dharmanI niSpatti che=mokSane anukULa evI jIvanI pariNatinI niSpatti che, adharmanI niSpatti che cAra gationI prAptinuM kAraNa bane tevA pApanI niSpatti che. sukha-duHkha prayojana che; kema ke dArikazarIrathI jIva, zAtA-azAtArUpa sukha-duHkhanuM vedana kare che. vaLI audArikazarIra kevaLajJAnAdi prAptinA prayojanavALuM che; kema ke audArikazarIranA baLathI mahAtmAo kSapakazreNI para caDIne kevaLajJAnane prApta kare che. vaikriyazarIranuM prayojana skUla zarIra banAvavuM, sUkSma zarIra banAvavuM, aneka zarIramAM ekatvabhAvane karavuM, AkAzamAM caravuM, kSitijamAM gati karavI vagere aneka lakSaNavALI vibhUti e prayojana che. sUkSma vyavahita ane dUra avagAha evA arthano nirNaya karavo e AhArakazarIranuM prayojana che. AthI tevA arthanA saMzayanA nivAraNa arthe caudapUrvI AhArakazarIra dvArA mahAvidehamAM jAya che. vaLI AhArano pAka karavo, koIne zApa Apavo ke koInA upara anugraha karavo te taijasazarIranuM prayojana che. bhavAMtaramAM gamana pariNAma e kArmaNazarIranuM prayojana che. (5) pramANathI pAMceya zarIromAM pramANakRta bheda A pramANe che -
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 | sUtra-49 audArikaza2I2 utkRSTathI sAtireka yojana sahasra pramANa che. vaikriyazarIra utkRSTathI yojanalakSa pramANa che. AhArakazarIranuM pramANa ratnipramANa che=eka hAtha pramANa che. taijasa-kArpaNazarIra caudarAjalokanA AyAma pramANa che; kema ke adholokanA nIcenA bhAgathI kALa karIne UrdhvalokanA cheDAmAM janAra koI ekendriya jIva ilikAgatithI te bhavamAM jAya tyAre adholokanA pradeza sAthe paNa taijasa-kArmaNaza2I2no saMbaMdha che ane UrdhvalokanA navA bhavanA sthAna sAthe paNa te taijasa-kArmaNazarIrano saMbaMdha che. (6) pradezasaMkhyAthI H pradezanI saMkhyAthI audArika Adi pAMca zarIrano bheda A pramANe che - audArikazarIra karatAM vaikriyazarIra asaMkhyAtaguNa pradezovALuM che, vaikriyazarIra karatAM AhArakazarIra asaMkhyAtaguNa pradezovALuM che, AhArakazarIra karatAM taijasazarIra anaMtaguNa pradezovALuM che ane taijasazarIra karatAM kAryaNazarIra anaMtaguNa pradezovALuM che. tethI paramANunA pracayanI apekSAe pAMceya zarIrano bheda hovAthI pAMceya zarIronuM nAnApaNuM che. (7) avagAhanA : vaLI pAMceya zarIrono avagAhanAkRta bheda che te A pramANe - audArikaza2I2 utkRSTathI sAtireka yojana sahasra pramANa avagAhanAvALuM che. tenAthI ghaNA asaMkhyeya pradezanI avagAhanAvALuM utkRSTathI yojana lakSa pramANa vaikriyazarIra che. vaLI AhArakazarIra audArika ane vaikriyazarIra karatAM alpa pradezanI avagAhanAvALuM che; kema ke hastamAtra pramANa che. taijasa ane kArpaNa lokanA aMta sudhI lAMbA AkAzazreNInI avagAhanAvALAM che. (8) sthitithI : sthitithI pAMca zarIrano bheda che. te A pramANe - audArikazarIranI jaghanyathI sthiti aMtarmuhUrta che, utkRSTathI sthiti traNa palyopama che; kema ke prathama ArAmAM traNa palyopama AyuSyavALA manuSyo ane tiryaMco hoya che. vaikriyazarIranI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che ane utkRSTa sthiti 33 sAgaropama hoya che; kema ke sarvArthasiddha ane sAtamI narakamAM 33 sAgaropamanuM AyuSya hoya che. AhArakazarIranI jaghanya ane utkRSTa sthiti aMtarmuhUrtanI hoya che. taijasa-kAryaNaza2I2nI pravAhanA anurodhathI anAdikALathI anaMtakALa sudhI abhavyajIva saMbaMdhI sthiti che ane bhavyajIva saMbaMdhI taijasa-kArmaNaza2I2nI sthiti anAdi-sAMta che; kema ke je je bhavyajIvo mokSamAM jAya che, teonAM taijasakArmaNazarIra anAdinAM hatAM ane siddhimAM gamana vakhate teno abhAva prApta thAya che. (9) alpabahutva : alpabahutvakRta pAMceya zarIrano paraspara bheda che. sahuthI alpa AhArakaza2I2 che, te paNa kyAreka saMbhave che, kyAreka AhArakazarIra jagatamAM prApta thatuM nathI.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2| sUtra-49, 50 kema AhArakazarIra kyAreka saMbhavatuM nathI ? tethI kahe che - zAstramAM AhArakazarIranuM jaghanya aMtara eka samayanuM che. tethI koIke AhArakazarIra banAvyuM ane tenA visarjana pachI eka samaya pachI anya koI mahAtmA AhArakazarIra kare to eka samayanuM aMtara prApta thAya ane utkRSTathI cha mahinAnuM aMtara che. tethI koI mahAtmA AhArakazarIra karIne mahAvidehAdimAM jAya, tyArapachI cha mahine avazya koI mahAtmA AhArakazarIra karIne te prakAre prazna arthe anya kSetramAM jAya che. vaLI AhArakazarIra koI banAve to jaghanyathI eka hoya che ane utkRSTathI eka sAthe nava hajAra thAya che. tethI anya sarva zarIro karatAM AhArakazarIranI saMkhyA thoDI prApta thAya che. AhArakazarIra karatAM vaikriyazarIra asaMkhyayaguNA hoya che; kema ke nAraka ane devo asaMkhyAtA che. vaLI deva-nArakInI asaMkhyAtanI saMkhyA paNa asaMkhyAta utsarpiNI, avasarpiNInA samayanI saMkhyA pramANa saMkhyA che tethI AhArakazarIra karatAM vaikriyazarIro ghaNI moTI saMkhyAmAM che. vaikriyazarIra karatAM audArikazarIra asaMkhyayaguNA che; kema ke tiryaMconAM ane manuSyonAM zarIronuM asaMkhya guNapaNuM che. audArikazarIrathI taijasa-kAzmaNazarIra anaMtaguNa che; kema ke taijasa-kAzmaNazarIra pratyeka evA saMsArI sarvajIvone hoya che tethI anaMtA che. ||rAkalA bhASya : atrAha-Asu catasRSu saMsAragatiSu ko liGganiyamaH ? atrocyate - jIvasyaudayikeSu bhAveSu vyAkhyAyamAneSUktam-'trividhameva liGgaM-strIliGgaM pulliGgaM napuMsakaliGgamiti' (a0 2, sU0 .. 6) tathA cAritramohe nokaSAyavedanIye trividha eva vedo vakSyate-'strIvedaH puMvedo napuMsakaveda' (a08, sU0 10) iti tasmAt trividhameva liGgamiti / tatra - bhASyArtha: gAdi tatra - ahIM A avasaramAM=pAMca zarIranA varNananA avasaramAM, prazna kare che ziSya prazna kare che - A cAra prakAranI) saMsAranI gatiomAM liMgano niyama zuM che? e praznamAM uttara Ape che - vyAkhyAyamAna evA audathikabhAvomAM jIvanuM "strIliMga, puMliMga, napuMsakaliMga" e prakAre vividha liMga batAvAyuM che. (a. 2, sU0 ) ane cAritramohamAM nokaSAyavedanIya viSayaka vividha ja veda kahevAze - "strIveda, yuMveda-puruSaveda ane napuMsakaveda" (a) 8, sU0 10) te kAraNathI=trividha ja liMga che ane vividha ja veda che te kAraNathI, trividha ja liMga che. temAM kone kayuM liMga che ? te sUtramAM batAve che - bhAvArtha pUrvamAM bhASyakArazrIe dArika Adi pAMca zarIrono paraspara bheda kaI apekSAe che ? tenuM sthApana karyuM. tyAM koI zaMkA kare che ke saMsAramAM vartatI cAra gatiomAM liMgano zo niyama che? teno uttara ApatAM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2| sUtra-50 bhASyakArazrI kahe che - sUtra-rAkamAM jIvanA je audayikabhAvo vyAkhyAna karAyA temAM traNa prakAranuM liMga kahevAyuM che. cAra gatiomAM liMgano te ja niyama che arthAt cAra gatimAM te traNamAMthI yathocita koIka liMga jIvane prApta thAya che. AnAthI e prApta thAya ke audayikabhAvamAM je liMganuM grahaNa karyuM che te mAtra zarIranI racanArUpa nathI ke mAtra vedanA udayarUpa nathI, paraMtu ubhaya svarUpa che; kema ke bahulatAe strI zarIranI prApti hoya to strIvedano udaya hoya, puruSazarIranI prApti hoya to bahulatAe puruSavedano udaya hoya ane napuMsakazarIra prApta thAya to napuMsakavedano udaya bahulatAe hoya. tethI cAra gatimAM je liMganI prAptino niyama che te strIliMga Adi traNa prakAranI zarIranI racanA ane traNa prakAranA vedanA udaya Atmaka audayikabhAva svarUpa che. vaLI ziSyano uttara ApatAM bhASyakArazrIe kahyuM ke adhyAya-8nA sUtra-10mAM cAritramohanIyakarmanA varNana vakhate nokaSAyanA viSayamAM traNa prakAranA veda kahevAze te sthAnamAM veda zabdathI nokaSAyavedanIya evA te prakAranA abhilASarUpa vedanA udayanuM grahaNa che, paraMtu dehanI racanArUpa vedanA udayanuM grahaNa nathI. AvA veda paNa traNa prakAranA che, mATe cAra gatimAM traNa prakAranAM liMgo che. e prakArano liMgano niyama che. A liMgomAM kone kayuM liMga hoya che ? te sUtramAM batAve che - sUtra: ___nArakasammachino napuMsakAni / / 2/50 / / sUtrArtha - nArako ane saMmUchino napuMsaka hoya che=nArako ane saMmUchinone napuMsakaliMga hoya che. Il2/5oll bhASya - nArakAzca sarve sammUrchinazca napuMsakAnyeva bhavanti, na striyo na pumAMsaH, teSAM hi cAritramohanIyanokaSAyavedanIyAzrayeSu triSu vedeSu napuMsakavedanIyamevaikamazubhagatinAmApekSaM pUrvabaddhanikAcitamudayaprAptaM bhavati, netare iti / / 2/50 / / bhASArtha : nArA ra... rilAraka ane sarva saMmUcchino napuMsaka ja hoya che. strI-puruSa nahIM. teone cAritramohanIya nokaSAyavedanIya AzrayavALA traNa prakAranA vedomAM napuMsakaveda eka ja azubha gatinAmakarmanI apekSAvALuM pUrvabaddha nikAcita udayane prApta hoya che, itara be udayaprApta hotA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2| sUra-50, 51 nathI=napuMsakavedathI itara strIveda ke puruSaveda udayaprApta hotA nathI. tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. ra/5gA bhAvArtha : nArako ane sarva saMmUrjhina jIvo dehanI racanAthI paNa napuMsakaliMgavALA hoya che ane vedanA udayanI apekSAe paNa napuMsakavedanA udayavALA hoya che, teo strIrUpa ke puruSarU5 dehanI racanAvALA paNa nathI ane strIveda ke puruSavedanA udayavALA paNa nathI. teone strIveda ke puruSavedano udaya kema thato nathI ? tethI kahe che - nArako ane saMmUrjhina jIvone cAritramohanIyanA bheda svarUpa nokaSAyanA peTAbheda veda aMtargata traNa vedanA udayo che temAMthI eka napuMsakavedamohanIyakarmano ja udaya prApta thAya che. ekamAtra napuMsakavedamohanIyakarmano ja udaya kema prApta thAya che ? tethI kahe che - azubha gatinAmakarmanI apekSAvALo pUrvabaddha-nikAcita evo napuMsakaveda che. tethI te ja udayane prApta thAya che, anya vedanA udayo prApta thatA nathI. AnAthI e prApta thAya ke nArakI ane saMmUrjhina jIvo jyAre azubhagatirUpa nAmakarma bAMdhe che tyAre tenI sAthe napuMsakavedamohanIyakarma nikAcita kare che. tethI te bhavanI prAptimAM te eka ja vedano udaya hoya che, jenA kAraNe tIvra kAmanA abhilASarUpa pIDAthI teo satata pIDAya che. Ira/panA avataraNikA : pUrvasUtramAM nAraka ane saMmUcchita jIvonuM liMga batAvyuM. have devone kayuM liMga hoya che? te prastuta sUtramAM batAve che ane bhASyamAM tAraka ane saMmUcchita sivAyanA anya sarva jIvone kayuM liMga hoya che? te batAve che - sUtra - na levA. ra/pazA sUtrArtha:devo nathI devo napuMsaka nathI. 1ra/panA bhASya : devAzcaturnikAyA api napuMsakAni na bhavanti, striyaH pumAMsazca bhavanti, teSAM hi zubhagatinAmApekSe strIpuMvedanIye pUrvabaddhanikAcite udayaprApte dve eva bhavato netarat, pArizeSyAcca gamyate jarAvaNDapotajAstrividhA bhavanti-striyaH pumAMso napuMsakAnIti // 2/51 / /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 | sUtra-pa1 bhASyArtha: sevA nivAlA napuMsAnIti cAra vikAyavALA paNa devo napuMsaka thatA nathI. strI ane puruSa thAya che. je kAraNathI teone devone, zubhagatinAmakarmanI apekSAvALA pUrvabaddha-nikAcita evA strIvedano ke puruSavedano udaya prApta thaye chate be ja strI ane puruSa be ja veda, prApta thAya che. Itara nahIM=napuMsaka nahIM-devone napuMsakaveda prApta thato nathI. ane pArizeSyathI=sUtra-50mAM tAraka ane saMmachina jIvonA liMgane kahyuM ane sUtra-51mAM devonA liMgane kahyuM tethI parizeSapaNAthI, bAkInA jIvone traNa liMgo jaNAya che. te ja spaSTa kare che - jarAyuja, aMDaja ane potaja traNe prakAranA thAya che strIvedavALA, puruSavezavALA ane napuMsakadavALA ema traNe prakAranA thAya che. kRti' zabda bhAganI samAptimAM che. 1ra/5nA bhAvArtha : sUtra-50mAM kahyuM ke nAraka ane sarva saMmUchina jIvo napuMsaka che. have te sivAyanA anya sarvajIvone kayuM liMga che? te batAvatAM kahe che - cAre nikAyavALA devo napuMsaka nathI. A pramANe sUtramAM kahevAthI arthathI e phalita thayuM ke te cAre nikAyavALA devo strIliMga ane puliMgavALA che. ahIM prazna thAya ke cAreya nikAyavALA devone napuMsakazarIranI prApti ke napuMsakavedano udaya kema nathI ? tethI kahe che - devone zubhagatinAmakarmanI apekSAvALA strIveda ane puruSaveda pUrvamAM baMdhAyelA ane nikAcita karAyelA udaya prApta che. tethI teone te strIveda ke puruSavedano udaya thAya che ane tene anurU5 zarIranI prApti thAya che, paraMtu itara evuM napuMsakazarIra ke napuMsakaveda prApta thatAM nathI. vaLI prastuta sUtramAM devone napuMsakaveda nathI tema kahyuM ane pUrvasUtramAM nAraka ane saMmUrsTina jIvone napuMsakaveda che tema kahyuM, tethI parizeSa rahelA jIvomAM traNeya vedanA udayo che ane traNeya liMgo che tema arthathI jaNAya che. zeSa jIvo kayA che ? te spaSTa kare che - jarAyuja, aMDaja ane potaja ema traNa prakAranA che. jarAya AdinuM svarUpa adhyAya-2, sUtra-34mAM spaSTa karela che. A traNe prakAranA jIvone dehanI racanAthI paNa traNe liMgo hoya che. temAMthI puruSadehavALA che temane prAyaH puruSavedano udaya hoya che. topaNa prasaMge strIvedano ke napuMsakavedano paNa udaya hoya che. te
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavAryAyigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-2| sutra-pa1, para rIte strIzarIravALAne ke napuMsakazarIravALAne paNa koIka prasaMge traNamAMthI game te vedano udaya hoI zake che. ll2/pavA bhASya : atrAha-caturgatAvapi saMsAre kiM vyavasthitA sthitirAyuSa utAkAlamRtyurapyastIti ?, atrocyate - dvividhAnyAyUMSi-apavartanIyAni anapavartanIyAni ca anapavartanIyAni punardvividhAni-sopakramANi nirupakramANi ca apavartanIyAni tu niyataM sopakramANIti / tatra - bhASArtha: aAda ......... tatra - ahIM cAra gatirUpa saMsAramAM kone kayuM liMga hoya che? tema pUrvamAM kahyuM tyAM, koI prazna kare che - cAra gativALA paNa saMsAramAM AyuSyanI sthiti zuM vyavasthita che? athavA akALa mRtyu paNa hoya che? ti' zabda prazvanI samAptimAM che. ahIM praznamAM, uttara apAya che - be prakAranAM AyuSya cheH apavartanIya ane anapavartanIya. anapavartanIya vaLI be prakAranAM che - sopakrama ane virupakrama. vaLI apavartanIyaAyuSya niyata sopakrama che. ti" zabda apavartanIyaAyuSya ane anapavartanIyaAyuSyanA kathananI samAptimAM che. tyAM=apavartanIya-anAvartanIyaAyuSyamAM, anapavartanIyaAyuSya kone hoya che ? te sUtramAM batAve che - bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe adhyAya-2, sUtra-6mAM gati Adi audayikabhAvo kahyA te pramANe cAra gati Atmaka saMsAra che tyAM koI prazna kare che - cAra gatirUpa saMsAramAM AyuSyanI je sthiti che, teTalo kALa sudhI badhA jIve che ? ke AyuSyanI samApti pUrve paNa akALa mRtyu thAya che ? A prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne bhASyakArazrI uttara Ape che - jIvo vaDe baMdhAyelAM AyuSya be prakAranAM che, eka AyuSya je pramANe bAMdhyuM hoya te prakAre pUrNa bhoga kare, paraMtu apavartana thaIne akALe mRtyu thAya nahIM; AvuM AyuSya anapavartanIyaAyuSya che. bIjuM AyuSya pUrvamAM baMdhAyeluM hovA chatAM apavartana pAmIne akALe mRtyu thAya tevuM che, AvuM AyuSya apavartanIyaAyuSya che. tethI zuM phalita thAya? te spaSTa karavA arthe kahe che - anapavartanIyaAyuSya paNa be prakAranAM che sopakrama ane nirupakrama.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ GO tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2 | sUtra-pa2 sopakramAnapavartanIyaAyuSya bAMdhanArA jIvonuM AyuSya upakrama lAgavAthI pUrNa thAya che. tethI e prApta thAya ke AvA jIve je AyuSya bAMdhyuM che te sarva alpa karyA vagara bhogavavA chatAM AyuSyanA aMtakALamAM upakramAdinI prApti thAya che. dA. ta. caramazarIrI anAvartanIya-AyuSyavALA hoya che, chatAM jo ghANImAM pilAya to upakrama sahita temanuM AyuSya pUruM thAya che. bIjuM anAvartanIyaAyuSya nirupakrama hoya che arthAt je prakAre baMdhAyeluM che te pramANe pUrNa bhogave che ane mRtyakALamAM koI upakramanI sAmagrI prApta thatI nathI. vaLI je jIvoe apavartanIyaAyuSya bAMdhyuM che te niyata sopakrama che arthAtu pote je AyuSya bAMdheluM che. temAM upakramanI sAmagrIthI avazya upakrama thaI zake che. mATe upakramanI sAmagrIne pAmIne te AyuSya apavartanane pAme che tethI teonuM akALa mRtyu paNa thAya che. vaLI, apavartanIyaAyuSyavALA jIvone paNa upakramanI sAmagrI na maLe to upakrama na paNa thAya, chatAM te AyuSyanA daLiyA upakramanI sAmagrIthI kSaya thAya tevA hoya che. A prakAranA AyuSyanA viSayamAM anAvartanIyaAyuSya kone che ? te sUtrathI batAve che - sUtraH aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH / / 2/52 / / sUtrArtha - aupapAtika deva-nAraka, caramadehavALA, uttamapuruSo, asaMkhyavarSa AyuSyavALA anapavartanIyaAyuSyavALA che. ra/parA bhASya : aupapAtikAzcaramadehA uttamapuruSA asaGkhyeyavarSAyuSa ityete'napavAyuSo bhavanti, tatra "aupapAtikA nArakadevAzca" (a0 2, sU0 35) ityuktam / caramadehA manuSyA eva bhavanti, nAnye, caramadehA antyadehA ityarthaH, ye tenaiva zarIreNa siddhyanti / uttamapuruSAstIrthakaracakravartyardhacakravartinaH, asaGkhyedavarSAyuSo manuSyAstiryagyonijAzca bhavanti / sadevakurUttarakuruSu sAntaradvIpakAsvakarmabhUmiSu karmabhUmiSu ca suSamasuSamAyAM suSamAyAM suSamaduHSamAyAmityasaGkhyeyavarSAyuSo manuSyA bhavanti, atraiva bAhyeSu dvIpeSu samudreSu tiryagyonijA asaGkhyeyavarSAyuSo bhavanti, aupapAtikAzcAsaGkhyeyavarSAyuSazca nirupakramAH, caramadehAH sopakramA nirupakramAzceti, ebhya aupapAtikacaramadehAsaGkhyeyavarSAyurthyaH zeSA manuSyAstigyonijAH sopakramA nirupakramAzcApavAyuSo'napavAyuSazca bhavanti, tatra ye'pavAyuSasteSAM viSazastra
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAvagamasUtra bhAga-2adhyAya-2| sUtra-para kaNTakAgnyudakAhyazitAjIrNAzaniprapAtobandhanazvApadavajranirghAtAdibhiH kSutpipAsAzItoSNAdibhizca dvandvopakramairAyurapavartyate, apavartanaM zIghramantarmuhUrtAtkarmaphalopabhogaH, upakramo'pavartananimittam / bhASArtha - pati:.... 45moDapavartananimittam II aupapAtika, caramadehavALA, uttamapuruSo, asaMkhyayavarSanA AyuSyavALA jIvoe avAvartanIyaAyuSyavALA hoya che. tyAM=apavartanIyaAyuSyavALA jIvomAM, "papAtika nAraka ane devo che." (a. 2, sU0 35) e pramANe kahevAyuM. caramadehavALA manuSya ja hoya che, anya nahIM. caramadevavALA eTale aMtima dehavALA e prakArano artha che, jeo te ja zarIrathI siddha thaze. uttama puruSo tIrthakara, cakravartI, ardhacakravartI-vAsudeva, Adi che. asaMkhya AyuSyavALA manuSya ane tiryaMcayotivALA che. devaphara sahita uttarakuru Atmaka akarmabhUmimAM ane aMtaradvIpa sahita akarmabhUmimAM-devaku, uttarakura, 56 aMtaradvIpa, hemavaMta, harivarSa, ramyapha ane hiraNyavarUpa 30 akarmabhUmimAM ane karmabhUmimAM suSamasuSamArUpa ArAmAM, suSamArUpa ArAmAM, suSamaduHSamArUpa ArAmAM asaMkhyAtavarSanA AyuSyavALA manuSyo che. ahIM ja=tiSNulokamAM ja, bAhya dvIpomAM ane samudromAM aDhIdvIpanI bahAranA dvIpa-samudromAM, rahelA tiryaMco asaMkhyAta AyuSyavALA che. papAtika evA deva ane nArakIo ane asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA pUrvamAM varNana karyuM tevA manuSya-tiryaMco tirupakrama AyuSyavALA cheeteone anapavartanIya evuM nirupakramaAyuSya che. caramadehavALA sopakrama ane virupakrama AyuSyavALA che arthAta caramadehavALAne anapavartanIyaAyuSya hovA chatAM upakramathI nAza pAme ane upakrama vagara (sahaja rIte) nAza pAme evuM AyuSya hoya che. A papAtika evA deva, nArakIo, caramadehavALA ane asaMkhyAtavarSanA AyuSyavALA jIvothI zeSa manuSyo ane tiryaMco, sopakrama, nirupakrama, apavartanIya ane anapavartanIyaAyuSyavALA hoya che. tyAM jeo apavartanIyaAyuSyavALA che teone viSa, zastra, kaMTaka, agni, pANI, ahiazita= sApathI daMza, ajIrNa, azaniprapAta=vIjaLInuM paDavuM, uddabaMdhana=gaLe phAMso, vyApadano nirdhAta ane vajano vidyuta Adi vaDe ane kSata, pipAsA, zIta, uSNa AdinA DhaMDharUpa upakrama vaDe AyuSya apavartana pAme che. apavartana zIgha aMtarmuhUrtathI karmalano upabhoga che. upakrama apavartananuM nimita che. bhAvArtha avataraNikAmAM kahela ke apavartanIya ane anapavartanIya ema be prakAranuM AyuSya che. tethI anapavartanIyaAyuSya kyA kayA jIvone cAra gatimAM che ? te batAvavA arthe kahe che -
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2/ sUtra-para devatA ane nArakIo aupapAtika che, temane badhAne anapavartanIyaAyuSya hoya che. vaLI e ja bhavamAM mokSamAM janArA caramadehavALA jIvone paNa anapavartanIyaAyuSya hoya che. vaLI tIrthaMkaro, cakravartI, ardhacakravartIo uttamapuruSa che arthAtuM ha3 zalAkApuruSomAM gaNAyelA tIrthakaro, cakravartI, baladevo, vAsudevo ane prativAsudevo ane TIkAkArazrInA vacanAnusAra upalakSaNathI gaNadharo Adi uttamapuruSa che. vaLI asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA manuSyo ane tiryaMco anapavartanIyaAyuSyavALA che. prativAsudevanuM zastrathI mRtyu thAya che, teo paNa uttamapuruSa hovAthI anAvartanIyaAyuSyavALA che. mATe jeo potAnuM AyuSya pUrNa bhogave che teo upakramathI mRtyu pAme ke upakrama vagara mRtyu pAme topaNa anapavartanIyaAyuSya kahevAya. vaLI devakura, uttarakuruthI sahita ane chappana aMtaradvIpathI sahita evI himavaMta, harivarSa, ramya ane hiraNyavat nAmanI akarmabhUmio che temAM asaMkhyayavarSanA AyuSyavALA manuSyo hoya che. karmabhUmimAM suSamasuSamA nAmanA ArAmAM, suSamA nAmanA ArAmAM ane suSamadUSamA nAmanA ArAmAM asaMkhyayavarSa AyuSyavALA manuSyo hoya che. teone anapavartanIyaAyuSya hoya che. vaLI aDhI dvIpathI bahAra rahelA dviIpa-samudromAM je asaMkhyayavarSanA AyuSyavALA tiryaMco che teone paNa anapavartanIyaAyuSya che. papAtika evA deva-nArako ane asaMkhyayavarSanA AyuSyavALA tiryaMca-manuSyo jema anAvartanIyaAyuSyavALA che tema nirupakramaAyuSyavALA paNa che. tethI A sarvajIvone AyuSyanA upakramanI sAmagrI maLatI nathI ane teoe je AyuSya pUrvamAM bAMdhyuM che te paripUrNa bhogathI nAza pAme che. vaLI caramadehavALA jIvo te ja bhavamAM mokSamAM janArA che teone paNa anapavartanIyaAyuSya che. tethI jeTaluM AyuSya pUrve manuSyabhavanuM bAMdhyuM che te sarvano teo upabhoga kare che topaNa te caramadehavALAmAMthI keTalAka sopakramaAyuSyavALA che. tethI AyuSyanA pUrNAhutikALamAM ghANImAM pilAvuM Adi upakramathI teonuM mRtyu thAya che. keTalAka nirupakrama AyuSyavALA hoya che, teone mRtyunuM baLavAna nimitta bane tevo koI upakrama lAgato nathI. caramadehavALAne anapavartanIyaAyuSya hovAthI sopakramavALA ke nirupakramavALA pUrNa AyuSyano bhoga karIne siddhaavasthAne pAme che. nirupakrama AyuSyavALA caramadehavALA keTalAka jIvone mRtyunuM kAraNa na banI zake tevA rogAdinI prApti thaI zake che. jyAre sopakramavALA jIvone sAkSAt mRtyunuM kAraNa bane tevA AyuSyanA aMta samaye rogo thaI zake che athavA anya paNa upakramanI sAmagrI maLe che tenAthI teonuM AyuSya pUrNa thAya che. aupapAtika evA deva, nAraka caramadehavALA ane asaMkhyavarSa AyuSyavALA jIvone anapavartanIyaAyuSya kevA prakAranuM che ? te pUrvamAM batAvyuM. tenAthI zeSa evA manuSyo ane tiryaMcone apavartanIya ane anapavartanIya ema baMne prakAranAM AyuSya hoya che. temAMthI je anAvartanIyaAyuSya hoya che te sopakrama ane nirupakrama ema baMne prakAre hoya che. jyAre je apavartanIyaAyuSya che te niyatapaNe sopakrama hoya che tema avataraNikArUpa bhASyamAM kahela. tethI e prApta thAya ke je manuSyone ke tiryaMcone apavartanIyaAyuSya
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2| sUtra-para che teone AyuSyanA upakramanI sAmagrI prApta thAya to AyuSya apavartana pAme che ane upakramanI sAmagrI prApta na thAya to paNa temanuM AyuSya upakramathI tUTI zake tevuM zithila hoya che. jeonuM apavartanIyaAyuSya nathI tevA tiryaMcone ane manuSyone upakramanI sAmagrI prApta thatI nathI. jo kadAca upakramanI sAmagrI prApta thAya to AyuSyanA samAptikALamAM thAya che, te pUrve prApta thatI nathI. tethI teoe je pUrvamAM AyuSya bAMdhyuM che te AyuSyano pUrNa upayoga kare che paraMtu akALe mRtyu pAmatA nathI. vaLI AyuSyanuM apavartana zuM che? te spaSTa karatAM kahe che - AyuSyakarmanA phaLano upabhoga je aMtarmuhUrtamAM zIdhra thAya te apavartana che. tethI e prApta thAya che. sAmAnyathI sattAmAM rahelA AyuSyakarmanA je daliko daDha nathI te apavartanAkaraNathI apavartana pAme che tethI jyAre te AyuSyano udaya vartato hoya tyAre tenuM apavartana paNa thatuM hoya che. phakta je nikAcita hoya che tenuM apavartana thatuM nathI topaNa te apavartanathI uparanA AyuSyanAM sthAno khAlI thaIne teTaluM AyuSya alpa bane te prakAranuM apavartana thatuM nathI, jyAre apavartanIyaAyuSya to upakramane pAmIne aMtarmuhUrtamAM avazeSa AyuSya udaya AvalikAmAM praveza pAmIne pUrNa thAya che. tethI teonuM akALamRtyu paNa thAya che. upakramano artha bhASyamAM apavartananuM nimitta che ema kahyuM che, tethI e prApta thAya ke apavartanIyaAyuSyavALA ke anapavartanIyaAyuSyavALAne je upakramanI sAmagrI prApta thAya che te AyuSyanA upakramanuM nimitta che, phakta anapavartanIyaAyuSyavALA jIvonuM AyuSya tyAre ja pUrNa thAya che. tethI te upakramathI AyuSyanuM apavartana thatuM nathI, jema vAsudevanA cakrathI prativAsudevanA zirano cheda AyuSyanA upakramanuM nimitta che topaNa prativAsudeva anapavartanIyaAyuSyavALA hovAthI tyAre ja teonuM AyuSya pUrNa thayuM mATe AyuSyanuM apavartana thatuM nathI. bhASyaH atrAha-yadyapavartate karma tasmAtkRtanAzaH prasajyate yasmAna vedyate, athAstyAyuSkaM karma mriyate ca, tasmAdakRtAbhyAgamaH prasajyate yena satyAyuSke mriyate, tatazcAyuSkasya karmaNaH AphalyaM prasajyate, aniSTaM caitat, ekabhavasthiti vA''yuSkaM karma na jAtyantarAnubandhi, tasmAnApavartanamAyuSo'stIti / atrocyate, kRtanAzAkRtAbhyAgamAphalyAni karmaNo na vidyante, nApyAyuSkasya jAtyantarAnubandhaH, kintu yathoktairupakramarabhihatasya sarvasandohenodayaprAptamAyuSkaM karma zIghraM pacyate tadapavartanamityucyate, saMhatazuSkatRNarAzidahanavat / yathA hi saMhatasya zuSkasyApi tRNarAzeravayavazaH krameNa dahyamAnasya cireNa dAho bhavati tasyaiva zithilaprakIrNopacitasya sarvato yugapadAdIpitasya pavanopakramAbhihatasyArthasyAzu dAho bhavati tadvat /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 tatvArthApigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2| sUtra-para bhASyArtha: gaDhAda . tat che. ahIM AyuSya apavartanIya che ema bhASyakArazrIe sthApana karyuM emAM, koIka zaMkA kare che - jo karma apavartana pAme che to kRtalAza prApta thaze, je kAraNathI vedana thatuM nathI=karAyelA karmanuM vadana thatuM nathI. have jo AyuSyakarma che ane mare che tema apavartanano artha svIkArazo to tenAthI achUtaabhyAgamano prasaMga prApta thAya che=AyuSyano nAza karyo nathI tethI akRta evA AyuSyanA nAzanA phaLanI prAptirUpa abhyAgamanI prApti che. je kAraNathI AyuSya hote chate mare che, tethI AyuSyakarmanuM aphaLapaNuM prApta thaze ane A kRtatAza ane akRtano abhyAgama e, aniSTa che. vaLI anya doSa batAve che - athavA eka bhavasthitivALuM AyuSyakarma jAtyaMtara anubaMdhI nathI AyuSyakarmano nAza thato nathI ane mare che ema svIkAravAmAM te AyuSyakarma anya jAtimAM jAya che tema mAnavuM paDe ane AyuSyakarma jAtyaMtara anubaMdhI nathI, mATe te AyuSyakarma kyAM raheze e prakAranA doSanI prApti che? te kAraNathI=apavartanIyaAyuSya svIkAravAmAM kRtanAza-akRta abhyAgamadoSanI prApti che ane akRtaabhyAgama svIkAravAne kAraNe te AyuSyakarma jAtyaMtara anubaMdhI nahIM hovA chatAM jAtyaMtara anubaMdhI mAnavAno prasaMga Ave che te kAraNathI, AyuSyanuM apavartana nathI. tti' zabda pUrvapakSInI zaMkAnI samApti mATe che. ahIM pUrvapakSInI zaMkAmAM, bhANakArazrI vaDe kahevAya che - karmanuM kRtatAza achUtaabhyAgama ane aphalapaNuM vidyamAna nathI, vaLI AyuSyanuM jAtyaMtara anubaMdha nathI paraMtu je pramANe ukta evA upakrama vaDe=pUrvamAM kahelA viSa-kaMTAdi upakramo vaDe, abhihatane sarvasaMdohathI udaya prApta AyuSyakarma zIdhra pacAvAya che te apavartana che e pramANe kahevAya che. jema saMhata zuSka tRNarAzinuM dahana zIdhra thAya che. dRSTAMtadASTAMtikabhAva spaSTa kare che - je pramANe saMhata ekaThA thayelA, zuSka paNa khUNarAzinuM avayavathI=pratiavayavane AzrayIne kramathI dAmAnano cirathI=lAMbA kALe dAha thAya che zithila, prakIrNa-upacita sarvathI ekasAthe saLagAvAyela, pavana upakramathI abhihata evA te ja artharUpanuM=saMhata zuSka tUNarAzinuM ja, zIgha dahana thAya che tenI jema AyuSyakarmano paNa zIdhra nAza thAya che. bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM che ke AyuSyanI apavartana thAya che tyAM koIka zaMkA kare che - jo AyuSyakarma apavartana pAme che to kRtanAzadoSanI prApti che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ lA tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-2| sUga-para kema kRtanAzadoSanI prApti che ? tethI kahe che - je kAraNathI vedana thatuM nathI. Azaya e che ke te jIvane AyuSya je prakAre bAMdhyuM che te prakAre vedana thatuM nathI; kema ke AyuSyanuM apavartana svIkAravAthI AyuSyanA baMdha anusAra phaLanI prApti thatI nathI. mATe AyuSyanuM apavartana svIkAravAthI kRtanAza nAmanA doSanI prApti thAya che. A kRtanAzadoSanA nivAraNa mATe koIka kahe che - AyuSyakarma nAza thayuM nathI ane te jIva mare che, tethI baMdhAyelA AyuSyano nAza prApta thato nathI. vastutaH tema svIkAravAthI akRtaabhyAgama nAmano doSa prApta thAya che; kema ke AyuSya vidyamAna hovA chatAM te mare che, tethI je pramANe AyuSyakarma bAMdhyuM che te pramANe mRtyunI prAptirUpa phaLa na thAya ane pahelAM mRtyu prApta thAya to nahIM karAyelA karmanA phaLanI prApti hovAthI akRtaabhyAgamano doSa thAya che. vaLI je trIjo doSa prApta thAya che, te batAve che - jo AyuSya vidyamAna hoya ane te mare che tema svIkArIe to AyuSyakarmanuM aphalapaNuM prApta thAya; kema ke AyuSyanuM phala jIvananI prApti che je mRtyunA abhAvasvarUpa che. AyuSya vidyamAna hovA chatAM te mare che tema svIkAravAmAM AyuSyane niSphala svIkAravAno prasaMga Ave. AnAthI e prApta thAya ke (1) apavartanano artha AyuSyakarma zIdhra bhogavAya che ema karavAmAM Ave to kRtanAzadoSa Ave ane (2) apavartanano artha AyuSya zIdhra bhogavAtuM nathI paraMtu AyuSya vidyamAna hovA chatAM jIva mare che tema karavAmAM Ave to akRtaabhyAgamadoSa ane vidyamAna AyuSyakarmanuM aphalANuM ema be doSa prApta thAya. kRtanAza, akRtaabhyAgama ane AyuSyakarmanuM viphalapaNuM aniSTa che. vaLI anya je doSonI prApti thAya che te batAve che - jo AyuSyakarmano nAza thato nathI ane mare che tema svIkArIe to te AyuSyakarma anya bhavamAM sAthe Ave che tema mAnavuM paDe. eka bhavanI sthitivALuM AyuSyakarma jAtyaMtaranuM anubaMdhI nathI tethI te AyuSyakarma bIjA bhavanA AyuSyakarma sAthe rahI zake nahIM. jo ke vartamAna bhavamAM koI bIjA bhavanuM AyuSya bAMdhe che tyAre pUrvamAM baMdhAyeluM AyuSya bhogavAya che ane navA bhavanuM AyuSyakarma sattAmAM rahe che, te rIte eka jIvamAM be bhavanA AyuSyanI sattA sAthe prApta thAya che, paraMtu eka bhavamAM udayamAM Ave tevI sthitivALuM AyuSyakarma te bhavane choDIne anya bhavamAM jatuM nathI, paNa te bhavamAM anya bhavanuM baMdhAyeluM karma anya bhavamAM sAthe jAya che. AyuSyakarma hote chate te jIva mare che tema svIkAravAmAM Ave to eka bhavamAM vedana karavA yogya evuM AyuSyakarma anya bhavamAM sAthe jAya che, tema mAnavAno prasaMga prApta thAya. A sarva doSone kAraNe AyuSyanuM apavartana nathI e prakAre zaMkAkAra kahe che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ viA , tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-2 / sUga-para A sarvano uttara ApatAM bhASyakArazrI kahe che - AyuSyakarmanA apavartanamAM karmano kRtanAza, akRtanuM abhyAgama ane aphalapaNuM prApta thatuM nathI. vaLI baMdhAyeluM AyuSyakarma jAtyaMtaramAM anubaMdhavALuM paNa nathI. to kaI rIte AyuSyakarmanuM apavartana thAya che ? tethI kahe che = . pUrvamAM kahevAyelA viSAdi upakramo vaDe haNAyeluM evuM karma eka sAthe udayane prApta thayeluM zIdhra vedanA thAya che te apavartanAkaraNa che. tethI e prApta thAya ke viSAdi upakramanI sAmagrI dehanA baMdhAraNane toDanArI che. dehanA baMdhAraNa anusAra dehanI sAthe saMbaMdhita thaIne jIva AyuSyanA baLathI jIve che. tethI dehanuM baMdhAraNa tUTavAthI temAM jIvanI sthiti rahevI azakya thavAthI dehamAM sthitinuM nibaMdhana AyuSyakarma paNa zIdhra vedanA thAya che te AyuSyanuM apavartana kahevAya che. dRSTAMtathI AyuSyakarmanA apavartanane spaSTa karatAM kahe che - ekaThI thayela tRNarAzi jema agnithI zIdhra baLe che tema apavartanIyaAyuSya zIdhra nAza pAme che. te dRSTAMta ja spaSTa kare che - je pramANe ekaTho thayela zuSka paNa tRNano Dhagalo prati avayava kramathI baLato hoya to te zuSka DhagalAno cirakALathI dAha thAya che tema jeonuM AyuSyakarma jeTaluM baMdhAyeluM hoya te pramANe dRDha baMdhanavALuM na hoya ane zuSka tRNa jevuM hoya topaNa kramasara udayamAM Ave to cirakALa sudhI cAle che arthAt jeTaluM AyuSya bAMdhyuM che teTalo kALa cAle che tethI te AyuSyanuM apavartana thatuM nathI. vaLI jema zuSka tRNarAzi zithila ekaThA karAyelA samUharUpa hoya ane sarva bAjuthI ene saLagAvavAmAM Ave ane pavananA upakramathI te abhihata thAya to te agni te zuSka tRNarAzine zIdhra bALe che tema pavananA upakrama jevA viSAdinA upakramathI jeno deha upaghAtane pAme che te jIvanI sattAmAM raheluM AyuSyakarma uparanAM sthAnothI udaya AvalikAnA sthAnamAM prApta thAya che. tethI zithila prakIrNa upacita tRNanI jema udayanA sthAnamAM ekaThuM thAya che ane jema te tRNanA DhagalAne cAre bAjuthI saLagAvavAmAM Ave to tRNarAzino zIdhra nAza thAya che, tema te AyuSyakarma kramasara udayamAM AvavAnuM hatuM te eka sAthe udayamAM AvavAthI zIghra nAza pAme che. bhASya : yathA vA saGkhyAnAcAryaH karaNalAghavArthaM guNakArabhAgahArAbhyAM rAziM chedAdevApavartayati na ca saGkhyeyasyArthasyAbhAvo bhavati, tadvadupakramAbhihato maraNasamudghAtaduHkhArtaH karmapratyayamanAbhogayogapUrvakaM karaNavizeSamutpAdya phalopabhogalAghavArthaM karmApavartayati, na cAsya phalAbhAva iti / kiJcAnyat - yathA vA dhautapaTo jalArdra eva saMhatazcireNa zoSamupayAti, sa eva ca vitAnitaH sUryarazmivAyubhirhataH
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ svArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-2| sUtra-para kSipraM zoSamupayAti, na ca saMhate tasminnabhUtasnehAgamo, nApi vitAnite sati akRtsnazoSaH, tadvadyathoktanimittApavartanaiH karmaNaH kSipraM phalopabhogo bhavati, na ca kRtapraNAzAkRtAbhyAgamAphalyAnIti T2/12aa. iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaMgrahe dvitIyo'dhyAyaH samAptaH / / bhASyArtha: yathA ... prAkRta khyA nApavAnIti che athavA je pramANe saMkhyAnA AcArya karaNalAghava mATe guNAkAra-bhAgAkAra dvArA chedathI rAzinuM apavartana kare che-rAzino cheda karIne nAnI rAzine prApta kare che, ane saMkhyaya evA arthano abhAva thato nathI chedathI rAzi alpa karIne je guNAkAra ane bhAgAkAra dvArA prAptavya rAzi hatI tenA arthano abhAva thato nathI, tenI jema upakramathI abhihata maraNasamuddaghAtanA dukhathI Arta evo jIva karmapratyayane anAbhoga evA yogapUrvaka=AyuSyakarmane AzrayIne tene alpa karavAne anurUpa evA anAbhogarUpa vyApArapUrvaka, karaNa vizeSane utpAdana karIne phaLaupabhoganA lAghava mATe zIgha AyuSyakarmanA phaLano upabhoga thAya te mATe, AyuSyakarmanuM apavartana kare che ane Ane=AyuSyakarmanuM apavartana karanAra puruSane, phaLano abhAva prApta thato nathI=baMdhAyelA AyuSyanA phaLano abhAva prApta thato nathI. tti' zabda dAMtadASTAMtikabhAvanI samAptimAM che. vaLI anya zuM che=avya dAMta zuM che ? te kahe che - athavA je pramANe dhovAyelo paTa dhovAyeluM vastra, jalathI bhInuM ja saMhata karAyeluM cirathI zoSane prApta kare che=lAMbA kALe sukAya che, ane te ja=bhInuM vastra ja, vistAra karAyeluM sUryanAM kiraNothI ane vAyuthI haNAyeluM kSipra zoSane prApta kare che=jaladI sukAya che. vaLI ekaThuM kareluM bhInuM vastra anya pANInA pravezathI vilaMbathI sukAtuM nathI paraMtu ekaThuM hovAnA kAraNe cirathI sukAya che. te spaSTa karavA kahe che - saMhata evA te vastramAM abhUta snehano Agama nathI=navA pANInI bhInAzanuM Agamana nathI, (paraMtu ekaThuM thayeluM hovAthI cirakALa sukAya che) vaLI vistAra karAyeluM vastra jaladI sukAya che te vistArane kAraNe sukAya che; paraMtu te vastra jalano aMza sukAyA vagara sukAtuM thatuM nathI te batAvavA arthe kahe che - vaLI vistArita karAve chate =jalATuM vastra vistArita karAye chate, akRtna zoSa nathI= vastramAM rahelA saMpUrNa pANIno doSa nathI, ema nahIM (tema apavartanIya karmano bhoga nathI ema nahI) tenI jema=vistAra karAyeluM vastra sUryanAM kiraNothI ane vAyuthI haNAya tyAre zIdhra sukAya che tenI jema,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-2/ sUtra-para pUrvamAM kahelA nimitarUpa apavartanothI karmanA phaLano upabhoga kSipta thAya che ane kutapraNAza, akRta abhyAgama ane alapaNuM nathI. tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. para/parA A pramANe tatvAdhigamasUtra nAmanA ahamravacanasaMgrahamAM bIjo adhyAya samApta thayo. bhAvArtha jema saMkhyAna zAstramAM koI nipuNa puruSe moTI saMkhyAthI moTI saMkhyAno guNAkAra karavo hoya ke moTI saMkhyAthI moTI saMkhyAno bhAgAkAra karavo hoya tyAre gaNitazAstranI maryAdA anusAra chedathI te moTI saMkhyAnuM apavartana karIne guNAkAra ke bhAgAkAra kare che jethI te guNAkArathI ane bhAgAkArathI prAptavya rAzine zIdhra prApta kare che. tenI jemate saMkhyAnAcArya chedathI jema te rAzinuM apavartana kare che tenI jema, upakramathI abhihata thayelo puruSa=dehano zIgha nAza kare tevA AyuSyanA upakramanA nimitte viSAdinA yogane kAraNe abhihita thayelo puruSa, maraNasamuddhAtanA duHkhathI Arta bane che arthAt te viSAdinA kAraNe je duHkhanI pIDA thAya che te mAraNAMtikasamuddhAtanuM kAraNa bane che ane te mAraNAMtikasamuddhAtakALamAM AyuSyakarma je dIrgha sthitivALA hatA tene alpa sthitivALA karIne udaya AvalikAmAM prakSepa karavArUpa anAbhoga evo yoga te jIvamAM varte cheHkarmane alpa karavA svarUpa anAbhoga vyApAra varte che. karmane alpa karavA svarUpa anAbhoga vyApArarUpa karaNavizeSane utpanna karIne te AyuSyanA phaLano bhoga karavA arthe AyuSyakarmanuM apavartana mAraNAMtikasamughAtanI kriyAthI kare che tyAre tene bAMdhelA AyuSyanA phaLano abhAva thato nathI paraMtu te AyuSyano zIdhra bhogavaTo thAya che. jema saMkhyAna AcArye chedathI saMkhyAnuM apavartana karela topaNa guNAkAra ke bhAgAkAra dvArA prAptavya rAzino abhAva thato nathI tema bAMdhelA AyuSyanA bhogano abhAva prApta thato nathI paraMtu jema chedathI saMkhyAna AcAryane zIdhra prAptavya saMkhyA prApta thAya che tema karmanA apavartanathI te jIvane te AyuSyano bhoga zIdhra thAya che. ahIM vizeSa e che ke jeone saMkhyAna AcAryanI jema gaNita prakriyAmAM vizeSa naipuNya nathI teo moTI saMkhyAnA guNAkAro ane bhAgAkAro dIrghakAle karIne tenAthI prApta karavA yogya saMkhyAne prApta kare che tema jeone upakramanI sAmagrI prApta thayelI nathI tethI mAraNAMtika samuddhAtane prApta karela nathI tevA jIvo baMdhAyeluM AyuSya kAlanI maryAdA anusAra je kramathI udayamAM AvavA mATe goThavAyeluM che te krama anusAra dIrghakAle bhogavIne te AyuSyakarmanA phalane anubhave che. saMkhyAnAcArya jema saMkhyAnuM apavartana karIne zIgha guNAkAra ane bhAgAkAranI rAzine prApta kare che tema jeo upakramanI sAmagrIne pAmIne mAraNAMtika samudraghAta dvArA AyuSyakarmanuM apavartana kare che teone te AyuSyanA phalano bhoga zIdhra prApta thAya che. vaLI "athavAthI AyuSyanI apavartana thAya che. te anya daSTAMtathI batAve che - jema dhovAyeluM vastra jalathI bhInuM hoya ane tene sUkavyA vagara ekaThuM karIne mUkavAmAM Ave to te vastra cirakALathI sukAya che tema jIve je AyuSya bAMdhyuM che te AyuSyanA daLiyA kALane AzrayIne je rIte
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ AdhyAya-2| sUtra-para goThavAyelA che te rIte ja udayamAM Ave to te AyuSyakarmanuM cirakALa sudhI vedanA thAya che. tethI te AyuSyanA cirakALa vedana anusAra te jIva cirakALa sudhI jIvavA svarUpa AyuSyanA phaLane anubhave che. jema dhovAyeluM bhInuM vastra ja vistRta karavAmAM Ave ane sUryanAM kiraNo ane vAyuthI halyA kare to jaladI sukAya che tema je jIvoe apavartanIya AyuSyakarma bAMdhyuM che te jIvone jyAre upakramanI sAmagrI prApta thAya che tyAre te upakramanI sAmagrInA kAraNe dehano nAza thAya che, jenA kAraNe dehamAM te jIvI zake tevI sthiti nahIM rahevAthI mAraNAMtika samuddhAta dvArA te jIva AyuSyakarma uparanA sthAnamAM rahelA dalikono udaya AvalikAmAM prakSepa kare che. tethI zIghra sukAyelA vastranI jema tenuM AyuSyakarma paNa zIdhra udayamAM Ave che jethI te jIva zIrgha AyuSyano bhoga kare che. vaLI A kathanane spaSTa karavA arthe bhASyakArazrI kahe che - dhoyeluM vastra saMhatavALeluM, hoya che tyAre temAM navA jaLanuM Agamana nathI tethI te vidyamAna jaLa kramasara sukAya che mATe te vastra dIrghakALa sukAya che tema je jIva upakrama vagara jIve che te jIva dIrghakALa jIve che temAM navA AyuSyanA daLiyAno prakSepa nathI arthAt jema vastramAM navA jaLano prakSepa nathI tema tenA AyuSyakarmamAM navA AyuSyakarmano prakSepa nathI paraMtu saMhata thayeluM vastra jema kramasara sukAya che tema upakramane nahIM pAmeluM te AyuSya kramasara udayamAM Ave che. tethI jema te vastra cirakALathI sukAya che tema te jIvanuM AyuSya cirakALa sudhI bhogavAya che. vaLI bhInuM vastra vistRta karAyeluM zIdhra paNa saMpUrNa sukAya ja che, paraMtu sukAyA vagaranuM rahetuM nathI tema upakramane pAmeluM AyuSya paNa zIdhra udayamAM AvIne upabhogane pAme ja che, paraMtu upabhogamAM nathI AvatuM, tema nathI. tethI jema sukAvAyeluM vastra sUryanAM kiraNo ane vAyuthI zIdhra sukAya che tema viSAdi nimittathI apavartana pAmelAM karmo paNa zIdhra udayamAM AvIne te AyuSyano bhogavaTo thAya che tethI kRtanAza, akRtaAgama ke aphala doSanI prApti nathI. Azaya e che ke je jIvoe je AyuSya bAMdhyuM che te AyuSya upakramane kAraNe zIdhra bhogavAya che paraMtu, te karAyeluM AyuSya phaLa ApyA vagara jatuM nathI tethI kRta evA AyuSyakarmano nAza nathI paraMtu tenA phalano anubhava te jIva kare che. vaLI akRtaabhyAgama paNa nathI; kema ke je AyuSyakarma teNe bAMdhyuM che te sarva AyuSyakarmanA daLiyA ja zIdhra udayamAM AvIne phaLa Ape che tethI karAyelA evA AyuSyakarmano upabhoga che, nahIM karAyelAnuM Agamana nathI. vaLI AyuSyakarmanuM phala je jIvanasthiti che te paNa tene prApta thaI che, phakta zIdhra vedanane kAraNe te jIvanasthiti alpa thaI che tethI AyuSyakarma phaLa ApanAra hovAnA kAraNe aphaLa paNa nathI. II/parA I bIjo adhyAya samApta II
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-2 | sUtra-1 | tRtIyAdhyAyaH | bhASya : atrAha-uktaM bhavatA nArakA iti gatiM pratItya jIvasyaudayiko bhAvaH, tathA janmasu 'naarkdevaanAmupapata: (02, sU0 rU5) vatti sthitI 'nArAM ra dvitIyadipu' (40 4, jU0 43), AsraveSu bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH' (a0 6, sU0 16) iti, tatra ke nArakA nAma ? kva veti ? / atrocyate - narakeSu bhavA nArakAH, tatra narakaprasiddhyarthamidamucyate - bhASyArtha: atraha - narasidhyamiyte - ahIM=bIjA adhyAyanI samAptimAM, kahe che =koIka prazna kare che - zuM prazna kare che ? te kahe che - tamArA vaDe kahevAyuM. zuM kahevAyuM ? te batAve che - 'tArako' e pramANe gatine AzrayIne jIvato audathikabhAva che ema adhyAya-2, sUtra mAM kahevAyuM ane janmatA viSayamAM nAraka ane devono upapAta che e pramANe adhyAya-2, sUtra 35mAM kahevAyuM. ane sthitinA viSayamAM nArakone bIjI AdimAM pUrvanI narakanI parIsthiti apara che=jaghanya che', e pramANe adhyAya-4, sUtra 43mAM kahevAze ane AzravanA viSayamAM bahuAraMbhapaNuM ane bahuparigrahapaNuM nArakanA AyuSyano Azrava che e pramANe adhyAya-6, sUtra 16mAM kahevAze, tyAM A sarva kathanomAM, nArako koNa che ? ane kyAM che? e prakArano prazna thAya. emAM-e prakAranA praznamAM, graMthakArazrI vaDe kahevAya che - narakamAM thanArA tArako che. tyAM=nAraka zabdanI vyutpatti karI ke narakamAM je thAya te tArako te kathanamAM, narakanI prasiddhi mATe A AgaLamAM batAve che e, sUtra kahevAya che - bhAvArtha - bIjo adhyAya samApta thavAthI trIjA adhyAyanuM utthAna karatAM bhASyakArazrI kahe che - bhinna bhinna prasaMgane AzrayIne nAraka zabdano prayoga tattvAdhigamasUtramAM thayo che. jema - jIvanA audayikabhAvanI vicAraNA karatI vakhate cAragati audayikabhAvarUpa che tema kahyuM temAM nAraka zabdathI gatinI prApti thaI. vaLI janmanuM varNana bIjA adhyAyamAM karyuM tyAM nArakono ane devono upapAtathI janma thAya che tema batAvyuM. vaLI jIvonI bhavanI sthiti keTalI che? te adhyAya-4, sUtra-43mAM batAvatI vakhate kaheze ke nArakanA jIvomAM je prathama narakanI utkRSTa sthiti che te bIjA narakanI jaghanyasthiti che. vaLI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUga-1 101 karmabaMdhanA kAraNabhUta AzravonA varNanamAM narakAyuSyano Azrava bahuAraMbha, bahuparigraha che tema batAvaze. tethI vicArakane prazna thAya ke graMthamAM aneka sthAne nAraka zabda Ave che, te nArako koNa che? ane kyAM vase che ? tenA samAdhAnarUpe bhASyakArazrI kahe che - naraka nAmanA kSetramAM je thanArA hoya te nArako che. A prakAranuM samAdhAna karyA pachI narakakSetra kyAM che? te batAvavA arthe prastuta adhyAyano prAraMbha kare che - sUtra - ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaHprabhA bhUmayo ghnaambuvaataakaashpratiSThA satAghoghaH pRthutarA rU/zA sUtrArtha - ratnaprabhA, zarkaraprabhA, vAlukaprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA, mahAtama prabhA bhUmio ghanavAta, tanavAta ane AkAzamAM pratiSThita, sAta prakAranI, nIce nIce pRthutara che moTI moTI che. II3/1il bhASya : ratnaprabhA zarkarAprabhA vAlukAprabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabhA mahAtamaHprabhA ityetA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThA bhavantyekaikazaH saptAdho'dhaH / ratnaprabhAyA adhaH zarkarAprabhA, zarkarAprabhAyA adho vAlukAprabhA ityevaM zeSAH, ambuvAtAkAzapratiSThA iti siddhe ghanagrahaNaM kriyate tenAyamarthaH pratIyeta, ghanamevAmbu adhaH pRthivyAH, vAtAstu ghanAstanavazceti / / bhASyArtha: ratnamAM thanAstanava veti pA ratnaprabhA. zarkaraprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaprabhA, mahAtamaprabhA e pramANe A bhUmio ghara evA pANI, vAyu ane AkAza para pratiSThita che, ekaekathI sAta adhoaradha che=nIce nIce che. ratnaprabhAnI nIce zarkaraprabhA che, zarkarAmabhAnI nIce vAlukAprabhA che, e pramANe zeSa adhaH adhaH che=nIce nIce che. aMbu, vAta ane AkAza (upara) pratiSTha che e pramANe siddha hoI ghanagrahaNa karAya che tenAthI A artha pratIta thAya che - ghana ja pANI pRthvInI nIce che, vaLI vAyu ghana ane tanu bane che. | bhAvArtha avataraNikAmAM prazna karela ke narakamAM thanArA hoya te nArako che tema tame kahyuM tethI naraka zuM che ? te spaSTa karavA arthe sUtramAM kahe che ke ratnaprabhA Adi sAta pRthvIo che te naraka che. te sAta pRthvIo
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 tattvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 + sUtra-1 ghanAbu=ghanapANI, vAyu ghanavAta-tanavArUpa banne vAyu, ane AkAza upara pratiSThita che. A sAta prakAranI pRthvI nIce nIce vistAravALI che. vaLI, te narakanI pRthvI aMbu, vAta ane AkAza upara pratiSTha che ema siddha hovA chatAM ghana zabda kema grahaNa karyo ? tene spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - jo ghana zabda na grahaNa karavAmAM Ave to zAstramAM be prakAranAM pANI prasiddha che ghanapANI ane pravAhI pANI te bannenuM grahaNa thAya. te bannemAMthI pravAhI pANIno vyavaccheda karavA mATe ghanAbu kahela che. vAta zabdane ghana vizeSaNa nahIM Apela hovAthI vAta zabdathI prasiddha evA ghanavAta ane tanavAta bannenuM grahaNa karAya che. tethI e prApta thAya ke ratnaprabhA Adi pRthvIo ghanAbu upara rahe che tenA nIce ghanavAta ane tanavAta rahe che. A sarva AkAzamAM pratiSThita che. tethI ratnaprabhAdi sAteya pRthvInAM AdhAra nIcenI bhUminI dRSTie vicArIe to prathama ghanapANI che, tyArapachI ghanavAta che, tyArapachI tanavAta che, tyArapachI mahAtamabhUta AkAza hovA chatAM ratnaprabhAdi sarva pRthvI AkAzamAM pratiSTha che; kema ke AkAza mAtra nIce nathI paraMtu sarvavyApI che mATe AkAza avagAhana Ape che te ja kSetramAM ratnaprabhA pRthvI rahe che ane nIcenA AkAzamAM ghanapANI vagere rahe che. bhAga - tadevaM kharapRthivI paGkapratiSThA, paGko ghanodadhivalayapratiSThaH, ghanodadhivalayaM ghanavAtavalayapratiSTham, ghanavAtavalayaM tanuvAtavalayapratiSTham, tato mahAtamobhUtamAkAzam, sarvaM caitat pRthivyAdi tanuvAtavalayAntamAkAzapratiSTham, AkAzaM cAtmapratiSTham, uktamavagAhanamAkAzasyeti / tadanena krameNa lokAnubhAvasatriviSTA asaGkhyeyayojanakoTIkoTyo vistRtAH sapta bhUmayo ratnaprabhAdyAH, saptagrahaNaM niyamArtham, ratnaprabhAdyA mA bhUvanekazaH aniyatasaGkhyA iti / kiJcAnyat - adhaH saptaivetyavadhAryate, UrdhvaM tvekaiveti vakSyate // bhASyArtha : sarva vAte A rIte atyAra sudhI bhASyamAM varNana karyuM e rIte, khapRthvI-ratnaprabhAnA eka kAMDarUpa kharapRthvI, paMkapratiSTha che, paMka ghaDodadhivalayapratiSTha che, ghaDodadhivalaya ghavAtavalayapratiSTha che. ghavAtavalaya tanuvAtavalayapratiSTha che, tyArapachI mahAtamobhUta AkAza che. ane pRthvI AdithI mAMDIne tanuvAtanA valayanA aMta sudhI A sarva AkAzapratiSTha che ane AkAza AtmapratiSTha che. AkAzanuM avagAhana kahevAyuM. tti' zabda ratnaprabhArUpa prathama narakanA varNananI samApti arthe che. te kAraNathIekharapRthvI Adi kaI rIte pratiSTha che? te pUrvamAM batAvyuM te kAraNathI, A krama vaDe
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3] sUtra-1 kharapRthvI je kramathI che te krama vaDe, loka anubhAvathI saMniviSTa asaMkhya koTAkoTI yojanA vistAravALI ratnaprabhAdi sAta pRthvIo che. sAtanuM grahaNa niyama arthamAM che=sAtathI adhika nathI ke cUta nathI e batAvavA mATe che. ane te niyamane ja spaSTa kare che - ratnaprabhAdinA eka ekathI ratnaprabhAnA paMkabala ekeka kAMDane AzrayIne aniyata saMkhyA na thAya ethI, sAta grahaNa che ema avaya che. vaLI bIjuM zuM che ? ethI kahe che - nIce sAta ja che e prakAre avadhAraNa thAya che. vaLI Urdhva=upara, eka ja che e pramANe kahevAze. bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke ratnaprabhAdi sAta pRthvIo che ane te pRthvI ghanAbu, vAta ane AkAza pratiSThita che. tenAthI zuM phalita thayuM ? te bhASyakArazrI kahe che - ratnaprabhAno kharapRthvIkAMDa paMkapratiSTha che. tethI e prApta thAya ke ratnaprabhAmRthvI eka rajju pramANa che, tenA aneka kAMDo che. temAMthI ghanapRthvI kAMDarUpa je ratnabahulakAMDa che tene AzrayIne te pRthvInuM nAma ratnaprabhA pRthvI kahevAya che. teno kharapRthvIkAMDa paMkapratiSTha che, te paMka ghanodadhivalayapratiSTha che arthAt ghanasvarUpe rahelA pANI upara pratiSThita che. te ghanodadhivalaya ghanavAtanA valaya upara pratiSTha che arthAt jema ghana avasthAvALuM pANI che tema ghana avasthAvALA vAyu upara ghanapANI rahela che. ghanavAtanuM valaya tanuvAtanA valaya upara pratiSTha che arthAtu jema manuSyalokamAM ghana vagarano vAyu vAya che tevA tanuvAtanA valaya upara ghanavAtanuM valaya pratiSTha che. tyArapachI mahAtamobhUta AkAza che arthAtu tyAM ghanodadhi paNa nathI ane tanavAta ke ghanavAta paNa nathI, paraMtu atyaMta aMdhakAranA pudgalovALuM AkAza che. vaLI A kharapRthvI vagere je tanuvAtanA valaya sudhI atyAra sudhI batAvyAM te sarva AkAza upara pratiSTha che. AnAthI e prApta thAya ke ghanodadhi upara kharapRthvI rahelI che tema ghanavAtanA valaya upara ghanodadhi rahela che, tanavAtanA valaya upara ghanavAta rahelo che. AkAza kharapRthvIthI mAMDIne tanavAtanA valaya sudhI sarvatra rahela che. AkAzano anya koI AdhAra nathI, te svapratiSTha che; kema ke AkAzano guNa avagAhanapradAna che, te sarva padArthane potAnAmAM pratiSTha kare che. tethI e prApta thAya ke nizcayanayathI dareka padArtho potAnAmAM pratiSThita che tema khapRthvI vagere potAnA bhAvamAM pratiSTha che topaNa vyavahAranayaMthI kharapRthvIthI mAMDIne tanavAta sudhInA valayo AkAzamAM pratiSTha che. jyAre AkAza vyavahAranayathI paNa anyamAM pratiSTha nathI, paraMtu potAnAmAM pratiSTha che. A kramathI ratnaprabhAdi sAta pRthvI pratiSThita che ane te sAteya pRthvIo loka anubhAvathI saMniviSTa che arthAtu lokano tevA prakArano svabhAva che ke prathama kharapRthvIkAMDa hoya, tenA nIce paMka hoya, tenA nIce
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-1 ghanodadhi hoya, tenA nIce ghanavAta hoya, tenA nIce tanavAta hoya ane AkAza sarva sthAnamAM rahela hoya. A sarva vyavasthA lokanA svabhAvane anurUpa rahelI che, koInAthI karAyelI nathI. vaLI asaMkhya koTIkoTI pramANa vistRta evI ratnaprabhAdi eka eka pRthvI che. te ratnaprabhAdi pRthvIo sAta che. tethI e niyamanI prApta thaI ke ratnaprabhAdinA ratnakAMDa, paMkakAMDa AdinuM grahaNa karIne aniyata saMkhyAvALI A pRthvI nathI, paraMtu niyata evI ratnaprabhAdi sAta ja pRthvIo che. vaLI bIjuM zuM che ? te kahe che nIcemAM sAta ja pRthvIo che, adhika nathI ane UrdhvamAM eka ja pRthvI che, ene graMthakArazrI dazamA adhyAyamAM kaheze=AThamI pRthvI ISatsAbhAra pRthvI che jenA upara siddhanA jIvo rahelA che jenuM varNana graMthakArazrI dazamA adhyAyamAM karaze. bhASyaH api ca tantrAntarIyA asaGkhyeyeSu lokadhAtuSu asaGkhyeyAH pRthivIprastArA ityadhyavasitAH, tatpratiSedhArthaM ca saptagrahaNamiti sarvAzcaitA adho'dhaH pRthutarAzchatrAticchatrasaMsthitAH, gharmA vaMzA zailA aJjanA riSThA mAghavyA mAghavIti ca AsAM nAmadheyAni yathAsaGkhyamevaM bhavanti / ratnaprabhA ghanabhAvenAzItaM yojanazatasahastram, zeSA dvAtriMzadaSTAviMzativiMzatyaSTAdazaSoDazASTAdhikamiti, sarve ghanodadhayo viMzatiyojanasahasrANi, ghanavAtatanuvAtAstvasaGkhyeyAni, adho'dhastu ghanatarA vishessekheti Ara/zA bhASyArtha : api ca vizeSaneti 11 ane vaLI taMtrAMtarIyo=bauddhadarzanavALA, asaMkhyeya lokadhAtuomAM asaMkhyeya pRthvInA prastaro che e pramANe adhyavasita che=e pramANe mAne che, tenA pratiSedha mATe sAta grahaNa che. 'kRti' zabda kathananI samApti mATe che. ane sarva A=sarva paNa A, sAta pRthvIo nIce nIce pRthutara chatrAtichatra=upara nAnuM chatra, nIce tenAthI moTuM chatra, e prakAranA saMsthAnathI saMsthita che. AmanA=sAta pRthvInA, gharmA, vaMzA, zailA, aMjanA, riSTA, mAghavyA, mAghavI, e nAma yathAsaMkhyayathAkrama, A pramANe jANavA. ratnaprabhA ghanabhAvathI eka lAkha eMzI hajAra yojana che, zeSa bIjI Adi batrIza hajAra, aThyAvIsa hajAra, vIsa hajAra, aDhAra hajAra, soLa hajAra, ATha hajAra adhika che=bIjI pRthvI eka lAkha batrIsa hajAra yojana che, trIjI pRthvI eka lAkha aTThAvIsa hajAra che, cothI pRthvI eka lAkha vIsa hajAra che, pAMcamI pRthvI eka lAkha aDhAra hajAra, chaThThI pRthvI eka lAkha soLa hajAra che ane sAtamI pRthvI eka lAkha ATha hajAra che. -
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-1, 2 105 sarva paNa ghanodadhi vIsa hajAra yojana che. ghanavAta, tanavAta asaMkhyeya yojana che. nIce nIce vizeSathI ghanatara che=ghanavAta ane tanavAta nIce nIce vizeSathI ghanatara che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti mATe che. II3/1/ bhAvArtha H pUrvamAM kahyuM ke sAta pRthvI che te avadhAraNa arthamAM che, tethI sAtathI adhika nIce nathI tema nakkI thAya che. vaLI sAta pRthvI che tema kema kahyuM ? te 'api ='thI batAve che bauddhadarzanakAro asaMkhyeya lokadhAtumAM asaMkhyeya pRthvI prastaro mAne che tethI teonA mata anusAra sAta pRthvI nathI paraMtu asaMkhyAta pRthvI che. te dareka pRthvImAM asaMkhyAta pRthvInA prastaro che, te vacana mRSA che. tenA pratiSedha mATe sAta pRthvInuM grahaNa karela che. tethI e prApta thAya ke asaMkhyAta pRthvI nathI, sAta ja pRthvI che. te darekamAM keTalA prastaro che ? tenuM kathana bhASyakArazrI AgaLa ka2ze. vaLI A ratnaprabhAdi sAta pRthvIo chatranA AkAravALI che ane upara uparanA chatra karatAM nIcenuM chatra moTuM moTuM che e prakAranA chatrAtichatra saMsthAnathI rahI che. vaLI pUrvamAM ratnaprabhAdi je sAta nAmo batAvyAM pRthvInAM gotra hatAM. have te pRthvInAM kramasara nAmo batAve che -- ratnaprabhA e prathama pRthvInuM gotra che ane dharmA e prathama pRthvInuM nAma che. A rIte zeSa pRthvInAM paNa nAma ane gotra jANavAM. vaLI ratnaprabhAdi sAta pRthvIo nIce nIce keTalA kSetra pramANa che ? te batAvatAM kahe che ghanabhAvathI ratnaprabhA pRthvI eka lAkha eMsI hajAra yojana che e prakAre sAteya pRthvInuM pramANa bhASyamAM batAvyuM te pramANe jANavuM. vaLI dareka pRthvI nIce ghanodadhinuM valaya che je vIsa hajAra yojana che. dareka pRthvI nIce rahela ghanavAta tathA tanavAta asaMkhyAta yojana pramANa che. vaLI A ghanavAta paNa upara uparamAM je pramANe ghana che tenA karatAM nIce nIce adhika adhika ghana che. vaLI tanavAta ghana nathI topaNa tenA uparitana vibhAgamAM jeTalI ghanatA che tenA karatAM nIce nIce adhika adhika ghanatA che. 113/911 avataraNikA - prastuta adhyAyanA prathama sUtranI avataraNikAmAM prazna karyo ke narakamAM thanArA nArakIo che to nAraka koNa che ? ane kyAM rahe che ? tyArapachI nArakI keTalI che ? ane kayA nAmavALI che ? ityAdinuM svarUpa prathama sUtra ane tenA bhASyamAM batAvyuM. have te narakomAM nArako thAya che te batAvavA arthe kahe che -
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 sUtraH tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 - adhyAya-3 / sUtra-2 tAlu narAH ||2/25 sUtrArtha -- te sAta pRthvImAM narako che=narakanAM sthAno, che. II3/2/ bhASyaH tadyathA tAsu- ratnaprabhAdyAsu bhUmiSu Urdhvamadhazcaikaikazo yojanasahasramekaikaM varjayitvA madhye narakA bhavanti / uSTrikApiSTapacanIlohIkarakendrajAnukAjantokAyaskumbhAyaH koSThAdisaMsthAnA vajratalAH sImantakopakrAntAH, rauravo'cyuto raudro hAhAravo ghAtanastApanaH zocanaH krandano vilapanazchedano bhedanaH khaTApaTaH kalapiJjara ityevamAdyAH azubhanAmAnaH, kAlamahAkAlarauravamahArauravA'pratiSThAnaparyantAH / ratnaprabhAyAM narakANAM prastarAstrayodaza, dvidvyUnAH zeSAsu, ratnaprabhAyAM narakAvAsAnAM triMzacchatasahasrANi, zeSAsu paJcaviMzatiH paJcadaza daza trINi ekaM paJconaM narakazatasahastramityASaSThyAH, saptamyAM tu paJcaiva mahAnarakA iti / / 3 / 2 / / bhASyArtha - ..... tAsu * kRti / / te ratnaprabhAdi pRthvImAM Urdhva ane nIce ekeka pRthvImAM ekeka hajAra yojana mUkIne madhyamAM narako che=narakanA AvAso che. te A pramANe - uSTika, piSTapacatI, lohIkaraka, indrajAnukA, jantoka, ayakuMbha, ayaskoSThAdi saMsthAnavALA, vajatalavALA, sImaMtakathI upakrAMta tarakAvAso che. jeonAM keTalAMka nAma batAve che. raurava, acyuta, raudra, hAhArava, ghAtana, tApana, zocana, kraMdana, vilapata, chedana, bhedana, khaTApaTa, kalapiMjara, e vagere azubha nAmavALA kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava, apratiSThAna paryaMta narakAvAso che. ratnaprabhA pRthvImAM narakanA prastaro tera che. zeSamAM=bIjI Adi pRthvImAM, be be nyUna prastaro che. ratnaprabhAmAM trIsa lAkha narakAvAso che. zeSa pRthvIomAM paccIsa lAkha, paMdara lAkha, daza lAkha, traNa lAkha, pAMcathI nyUna evA eka lAkha narakAvAso che. e pramANe chaThThI sudhI, vaLI sAtamI pRthvImAM pAMca ja mahAnarakAvAso che. / / 3/2 / / bhAvArtha : prathama sUtramAM ratnaprabhAdi sAta pRthvIo che tema kahyuM te sAta pRthvIomAM narakanI bhUmio che. A narakabhUmi ratnaprabhAdi pRthvImAM kayA sthAne che ? te spaSTa karatAM bhASyakA2zrI kahe che
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2) adhyAya-3] sUtra-2 ratnaprabhAdi dareka pRthvImAM uparamAM ane nIce ekeka hajAra yojana choDIne madhyamAM narakabhUmio che. tethI e prApta thAya che ratnaprabhA pRthvIno kAMDa eka lAkha eMsI hajArano che temAMthI uparanA eka hajAra yojana ane nIcenA eka hajAra yojana choDIne madhyanA kAMDomAM ratnaprabhA pRthvImAM garakAvAso che. e pramANe zarkarA prabhAdi pRthvInA je kAMDo che temAM sarvatra uparanA ane nIcenA ekeka hajAra yojana choDIne madhyakAMDamAM narakAvAso che. te narakAvAso kevA svarUpavALA che ? te batAvavA mATe bhASyakArazrI kahe che - uSTrikAdi bhAMDa vizeSo che je atyaMta vikRta dekhAya che tevA saMsthAnavALA narakAvAso che. vaLI te narakAvAso vajatalavALA che. sImaMtaka nAmano madhyavartI narakAvAsa che tenAthI te narakAvAsano upakrama thAya che tethI sImaMtaka upakrAMta che ane prathama narakanA trIsa lAkha narakAvAso che. temAMthI keTalAka nArakAvAsonAM nAmo bhASyakArazrI batAve che, jenA nAmazravaNathI paNa te narakanuM bhayAnaka svarUpa upasthita thAya. tethI saMveganI prApti thAya te narakAvAsanAM raurava, azruta, raudra Adi tera azubha nAmo che. A rIte prathama Adi narakavAsonAM keTalAMka nAmo batAvyA pachI sAtamI narakanA je pAMca narakAvAso che tenA nAmano ullekha kare che - kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava, ane apratiSThAna nAmanA pAMca narakAvAso sAtamI nArakanA che je nAma sAMbhaLavA mAtrathI paNa saMvega utpanna thAya che. A rIte nArakonAM sthAnonuM svarUpa nAma dvArA batAvyuM. have te sAta pRthvIomAM narakAvAsanA keTalA prakAro che ? te batAve che - ratnaprabhAmAM tera prataro che. tethI e prApta thAya ke eka lAkha aDyotera hajAra yojanamAM je narakAvAso che te upara nIce ema kramasara tera vibhAgamAM vibhakta che, temAM trIsa lAkha narakAvAso rahelA che. vaLI ratnaprabhA naraka karatAM bIjI narakamAM be nyUna pratara che tethI e prApta thAya ke zarkarA prabhA nAmanI naraka eka lAkha batrIsa hajAra yojana pramANa che emAMthI be hajAra yojana bAda karatAM eka lAkha trIsa hajAra yojanamAM agiyAra prataro che, jemAM paccIsa lAkha narakAvAso che. te pramANe vAlukAprabhA nAmanI trIjI pRthvI eka lAkha ayAvIsa hajAra yojana pramANa che temAMthI be hajAra yojana bAda karIe to eka lAkha chavvIsa hajAra yojana pramANa trIjI narakamAM nava prataro che te nava prataramAM paMdara lAkha narakAvAso che. A ja pramANe cothI paMkaprabhA nAmanI pRthvI eka lAkha vIsa hajAra yojana pramANa che temAMthI be hajAra yojana bAda karatAM eka lAkha aDhAra hajAra yojanamAM sAta prataro che, temAM daza lAkha narakAvAso che. A ja pramANe pAMcamI dhUmaprabhA nAmanI pRthvI eka lAkha aDhAra hajAra yojana pramANa che temAMthI be hajAra yojana bAda karatAM eka lAkha soLa hajAra yojanamAM pAMca prataro che, temAM traNa lAkha narakAvAso che. tama:prabhA nAmanI chaThThI pRthvI eka lAkha soLa hajAra yojana che temAMthI be hajAra yojana bAda karavAthI eka lAkha
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 tAvArthAdhigamasUtra bhAga- 2 | adhyAya-3 / sUtra-2, 3 cauda hajAra yojanamAM traNa pratara che temAM pAMca nyUna eka lAkha narakAvAso che. mahAtamaprabhA nAmanI sAtamI pRthvI eka lAkha ATha hajAra yojana che temAM siddhasenagaNi kRta TIkA anusAra madhyanA traNa hajAra yojanarUpa eka prataramAM pAMca narakAvAso che. II3/zA sUtra: teSu nArakA nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH / / 3/3 / / sUtrArtha : teomAM tenArakAvAsomAM, nAskonitya azubhataralezyAvALA, nitya azubhatara pariNAmavALA, nitya azubhatara dehavALA, nitya azubhatara vedanAvALA ane nitya azubhatara viciAvALA hoya che. ll3/3 bhASya : te narakA bhUmikrameNAdho'yo nirmANato'zubhatarAH, azubhA ratnaprabhAyAm, tato'zubhatarAH zarkarAprabhAyAm, tato'pyazubhatarA vAlukAprabhAyAma, ityevamAsaptamyAH / nityagrahaNaM gatijAtizarIrAGgopAGgakarmaniyamAdete lezyAdayo bhAvA narakagatau narakajAtau ca nairantaryeNAbhavakSayodvartanAd bhavanti, na ca kadAcidakSinimeSamAtramapi zubhA vA bhavantItyato nityA ucyante / bhASyArtha:te jo te narakAvAso bhUminA kramathI nirmANane AzrayIne azubhatara che. te azubhatarane spaSTa karatAM kahe che - azubha ratnaprabhA pRthvImAM che ratnaprabhA pRthvImAM rahelA narakAvAso azubha che. tenAthI zarkarA prabhA pRthvInA narakAvAso azubhatara che, tenAthI paNa vAlukAprabhAmAM rahelA sarakAvAso azubhatara che e pramANe sAtamI pRthvI sudhI jANavuM. nityanuM grahaNaHsUtramAM je nityanuM grahaNa che te, gati, jAti, zarIra aMgopAMga karmanA niyamathI A vezyAdi bhAvo narakagatimAM ane narakajAtimAM A bhavanA kSaya vaDe udvartanathI niraMtarapaNArUpe thAya che=bhavatA cyavana samaya sudhI niraMtarapaNAthI thAya che, ane kyAreya AMkhanA palakArAmAM paNa zubha thatA nathI e batAvavA mATe nitya e pramANe kahevAya che. bhAvArtha - sUtra-2mAM varNana karyuM te narakabhUmimAM nArako rahelA che. teo kevA pariNAmavALA che? te spaSTa karatAM sUtramAM kahe che -
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3/ sUtra-3 109 te nArakonA jIvo haMmezAM azubhataralezyAvALA, azubhatara pariNAmavALA, azubhatara dehavALA, azubhatara vedanAvALA ane azubhatara vikriyAvALA nitya rahe che. vaLI te narakabhUmio kevI che ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - te narakabhUmi prathama, dvitIyAdinA kramathI nIce nIce nirmANane AzrayIne azubhatara che. kaI rIte azubhatara che? te spaSTa kare che - ratnaprabhA pRthvI azubha che, tenA karatAM bIjI Adi pRthvIo azubhatara azubhatama Adi che. tethI te pRthvInI racanA paNa atyaMta azubha paramANuothI banelI che ane pUrva pUrvanI pRthvI karatAM uttara uttaranI pRthvI adhika adhika azubha che. vaLI sUtramAM nitya zabda grahaNa karyo, tenAthI zuM prApta thAya che? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - nArakanA jIvo bhavanA kSayathI narakamAMthI udvartana pAme che tyAM sudhI teone gati, jAti, zarIra, aMgopAMga karmanA niyamanathI lezyAdi bhAvo paNa azubhatara niraMtara prApta thAya che, paraMtu te dIrghaAyuSyakALamAM eka AMkhanA palakArA jeTaluM paNa teone te zubha prApta thatuM nathI, e batAvavA mATe nitya zabda grahaNa karela che. sUtramAM nitya grahaNa kema karyuM? tenI pUrve spaSTatA karI. have nArakomAM azubhatara lezyAdi che te kramasara batAve che - bhASya : azubhataralezyAH kApotalezyA ratnaprabhAyAm, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kApotA zarkarAprabhAyAm, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kApotanIlA vAlukAprabhAyAm, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA nIlA paGkaprabhAyAm, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA nIlakRSNA dhUmaprabhAyAm, tatastIvratara- . saGklezAdhyavasAnA kRSNA tamaHprabhAyAma, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kRSNaiva mahAtamaHprabhAyAmiti / azubhatarapariNAmaH, bandhanagatisaMsthAnabhedavarNagandharasasparzAgurulaghuzabdAkhyaH, dazavidho'zubhaH pudgalapariNAmaH, narakeSu azubhatarazca, tiryagUrdhvamadhazca sarvato'nantena bhayAnakena nityotamakena tamasA nityAndhakArAH, zleSmamUtrapurISasrotomalarudhiravasAmedapUyAnulepanatalAH, zmazAnamiva pUtimAMsakezAsthicarmadantanakhAstIrNabhUmayaH, zvazRgAlamArjAranakulasarpamUSikahastyazvagomAnuSazavakoSThAzubhataragandhAH / hA maatH| dhigaho kaSTaM bata muJcata dhAvata prasIda bhartaH! mA vadhIH kRpaNakamityanubandharuditaistIvrakaruNaiH dInaviklavaivilApairArtasvanaininAdairdInakRpaNakaruNairyAcitairbASpasaniruddhenistanitairgADhavedanaiH kUjitaiH santApocchvAsanizvAsairanuparatabhayasvanAH / /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110. tAvArthAdhigamasUtra bhAga-2adhyAya-3 sUga-3 bhASyArtha: gaNataraphayAH nizvAsanuparatimavizvanA | azubhataralezyA - kApotalekSA ratnaprabhAmAM che, tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAtavALI kApotalethA zarkarAmabhAmAM che. tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI kApotalezyA ane nIlalezyA vAlukAprabhAmAM cheHvAlukAprabhAmAM prathamanAM keTalAMka sthAnomAM kApotalethA che, uttaramAM sthAnomAM nIlalethA che. tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI nIlalezyA paMkaprabhA pRthvImAM che. tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI nIlalezyA ane kRSNalezyA dhUmaprabhAmAM che=dhUmaprabhA tArakInA prathamanAM sthAnomAM nIlalezyA che ane uttaranAM sthAnomAM kRSNalezyA che. tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI kRSNalezyA tamaprabhA pRthvImAM che. tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI kRSNa ja leyA mahAtamaprabhA nArakImAM che. azubhatara pariNAma - baMdhana, gati, saMsthAna, bheda, varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu ane zabdarUpa daza prakAranA azubha pudagalapariNAma che ane nArakomAM azubhatara cheetArakomAM azubhatara nIce nIce adhika hoya che=dareka narakamAM nIce nIce azubhatara hoya che. baMdhanAdi daza azubha pariNAmamAMthI keTalAka pariNAma batAvatAM prathama varNanA azubha pariNAmane batAve che - tirya, Urdhva, ane adhaH sarvathI anaMta bhayAnaka nitya uttamaka evA aMdhakAra vaDe nitya aMdhakAravALAM narako hoya che. plekha, mUtra, viSThA, srota, maLa, rUdhira, carabI, meda ane pUyatA=paranA atulepavALAM taLo hoya che=ArakanI bhUmi hoya che. smazAnanI jema pUti, mAMsa, keza, hADakAM, carma, dAMta, nakhathI AstIrNa bhUmiovALAM narako hoya che. narakanA varNanuM svarUpa batAvyAM pachI nArakanI gaMdhanuM svarUpa batAve che - kUtarA, zRMgAla, bilADA, noLIyA, sarpa, mUSaka-uMdaraDA, hAthI, azva, gAya, manuSyanAM saDelAM zaba karatAM azubhatara gaMdhavALA narakAvAso che. A rIte narakAvAsonI azubhagaMdhanuM svarUpa batAvyA pachI narakAvAsamAM azubha zabdonuM svarUpa batAve che - he mAtA, aho ! kaSTane dhikkAra thAo, kharekhara ! mane mukta karo, doDo! prasAda karo he bharta ! dIna evA mAro vadha karo nahIM, e pramANe satata rudita, tIvra karUNAvALA, dIva, viklava evA vilApavALA, Arta avAjavALA vivAda vaDe dIva, kRpaNa, karUNAvALA, yAcanA karanAra bASpathI savirudha evA nistavita evI gADha vedanAvALA kuMjita evA tArako vaDe saMtApa, ucchavAsa, vizvAsathI satata bhaya dhvanivALA zabdo nIkaLatA hoya che.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3| sUga-3 bhAvArtha - sUtramAM kahyuM ke narakAvAsamAM nArako haMmezAM azubhataralezyA AdivALA hoya che. teonI nitya azubhataralezyA kevA prakAranI che ? te bhASyamAM spaSTa kare che - ratnaprabhA pRthvImAM kApotalezyA varte che, tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI kApotalezyA bIjI pRthvImAM che, tenAthI paNa tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI kApotalezyA vAlukAprabhAnA amuka bhAgamAM che, tyArapachI nIcenA bhAgamAM nIlalezyA che. vAlukAprabhAmAM je azubhatara nilalezyA che tenAthI tIvratara saMkleza adhyavasAnavALI nIlalezyA paMkaprabhA narakamAM che. paMkaprabhA naraka karatAM paNa tIvratara saMklezanA adhyavasAyavALI nIlalezyA dhUmaprabhAnA keTalAka bhAgamAM che ane anya bhAgamAM kRSNalezyA che. dhUmaprabhA karatAM tIvratara saMklezavALI kRSNalezyA tama prabhA nAmanI chaThThI narakamAM che. chaThThI narakanI kRSNalezyAthI tIvra saMkleza adhyavasAyavALI kRSNalezyA mahAtama:prabhArUpa sAtamI nArakamAM che. AnAthI e prApta thAya ke sAteya nArakanA jIvo satata azubha evA kliSTa adhyavasAyo kare che, nIce nIcenI narakomAM kliSTa adhyavasAyo paNa adhika adhika hoya che zubhalezyA ane azubhalezyA vacceno bheda A pramANe che - jeonuM citta tattvAtattvanA vibhAgane anukULa Uha kare che teone zubhalezyA varte che athavA jeonuM citta kaSAyonI AkulatAne maMda karIne dayAdi pariNAmavALuM che teone zubhalezyA varte che. jeo satata arati, zoka, udvega Adi bhAvothI AkrAMta che, krUratAdi bhAvothI yukta che teone azubhalezyA varte che. nArakIone satata azubhalezyAno pariNAma varte che, phakta koIka nArako samyakta pAme te vakhate kAMIka mArgAnusArI Uha cAlato hoya che tyAre samyaktaprAptikAlamAM alpa kAla mATe bhAvathI zubhalezyA varte che. te sivAya sadA te prakAranA pudgala ane te prakAranA mana, vacana, kAyAnA yogone kAraNe teone azubhalezyA varte che. vaLI narakamAM rahelA nArakonA nitya azubhatara pariNAmo kevA hoya che? te spaSTa kare che - baMdhana, gati Adi daza prakAranA azubha pulanA pariNAmo narakamAM hoya che. narakamAM rahelA nArakIone te te pudgalo sAthe saMbaMdharUpa baMdhanapariNAma atyaMta azubha hoya che. tethI e prApta thAya ke narakamAM rahelA nArakIo je navA pudgalo grahaNa kare che te sarva atyaMta azubha pudgalapariNAmo hoya che. vaLI nArakInA jIvonI gati=gamananI kriyA, atyaMta kharAba svarUpavALI hoya che jene jovA mAtrathI uga thAya tevI hoya che. vaLI saMsthAnapariNAma atyaMta kharAba huMDA AkRtivALo hoya che, jethI teonA zarIrane jovA mAtrathI atyaMta uga thAya tevo hoya che. vaLI zastrAdithI teonA dehano je bheda thAya che te pariNAma paNa atyaMta bIbhatsa hoya che. varNapariNAmanuM svarUpa svayaM bhASyakArazrI batAve che, te A pramANe che -
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-3 te nArakanAM sthAno tiryak, Urdhva ane adhaH cAreya bAju atyaMta bhayAnaka aMdhakArathI nitya aMdhakAravALAM hoya che. tethI narakAvAsanuM kSetra kevaLa aMdhakAramaya bhAse che. vaLI tyAM narakAvAsanI bhUmi zleSma, mUtrAdi azubha pudgalonA lepavALI hoya che jene jovAmAtrathI atyaMta udvega thAya tevI hoya che. vaLI gaMdhanuM svarUpa paNa svayaM bhASyakArazrI batAve che - kUtarA-bilADAdinAM saDI gayelAM zabo hoya tenAthI je durgaMdha AvatI hoya tenA karatAM paNa azubhatara gaMdha narakamAM varte che. vaLI narakamAM pudgalono rasa atyaMta pratikULa hoya che jenAthI nArakInA jIvone sadA udvega rahe che, sparza paNa vIMchI Adi jevA pratikULa sparzathI paNa adhika hoya che. vaLI nArakInA jIvone zarIrano je agurulaghupariNAma che te teone ati duHkha denAro kleza svarUpa che. vaLI teono zabdano pariNAma kevo che ? te svayaM bhASyakArazrI spaSTa kare che - nArakInA jIvo duHkhathI pIDita thayelA hovAthI satata 'he mAtA ! he mAtA !' e pramANe bUmo pADe che. vaLI nArakIo kahe che - aho ! A kaSTane dhikkAra thAo.' vaLI teo khedapUrvaka kahe che 'mane mUko' arthAt paramAdhAmI pAse khedapUrvaka satata dInapaNe 'mane choDI mUko' e pramANe kahe che. vaLI satata bUmo pADe che ke 'doDo, prasAda karo' arthAt 'Apatti AvI rahI che, bhAgo, mane prasAda karo,' e pramANe bUmo pADe che. vaLI nA2ko 52mAdhAmIne kahe che 'he bhartA ! kRpaNa evA mAro vadha karazo nahi.' A pramANe satata rudana karatA, tIvra karuNAvALA, dInatAthI viklavavALA evA vilApo vaDe ane Arta svara vaDe bUmo pADatA hIna, kRpaNa ane karuNAvALA, yAcanA karatA, AMkhomAMthI satata rudanane kAraNe AMsu paDatAM na sahana thaI zake tevI gADha vedanA vaDe avAjo karatA evA nArakIonA zabdothI saMtApa, ucchvAsa niHzvAsathI satata bhayavALA zabdo narakamAM saMbhaLAya che. A prakArano azubha pudgalano pariNAma narakamAM sadA varte che. bhASyaH - azubhadehaH dehAH = zarIrANi, azubhanAmapratyayAdazubhAnyaGgopAGganirmANasaMsthAnasparzarasagandhavarNasvarANi huNDAni nirlUnANDajazarIrAkRtIni, krUrakaruNabIbhatsapratibhayadarzanAni duHkhabhAjyazucIni ca teSu zarIrANi bhavanti ato'zubhatarANi cAdho'dhaH, sapta dhanUMSi trayo hastAH SaDaGgulamiti zarIrocchrAyo nArakANAM ratnaprabhAyAm, dvirdviH zeSAsu, sthitivaccotkRSTajaghanyatAM vetinaH / azubhataravedanAH - azubhatarAzca vedanA bhavanti narakeSvadho'dhaH, tadyathA - prathamAyAM uSNavedanAH, dvitIyAyAmuSNavedanAzca, tIvratarAstIvratamAzcAtRtIyAyAm, uSNazIte caturthyAm, zItoSNe paJcamyAm,
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3 | sUtra-3 parayoH zItatarA zItatamAzceti, tadyathA-prathamazaratkAle caramanidAghe vA pittaprakopAbhibhUtazarIrasya sarvato dIptAgnirAziparivRtasya vyabhre nabhasi madhyAhne nivAte'tiraskRtAtapasya yAdRguSNajaM duHkhaM bhavati tato'nantaguNaM prakRSTaM kaSTamuSNavedaneSu narakeSu bhavati, pauSamAghayozca mAsayostuSAraliptagAtrasya rAtrau hRdayakaracaraNAdharauSThadazanAyAsini pratisamayapravRddhe zItamArute niragnyAzrayaprAvaraNasya yAdRk zItasamudbhavaM duHkhamazubhaM bhavati tato'nantaguNaM prakRSTaM kaSTaM zItavedaneSu narakeSu bhavati / yadi kiloSNavedanAvarakAdutkSipya nArakaH sumahatyaGgArarAzAvuddIpte prakSipyeta sa kila suzItAM mRdumArutAM zItalacchAyAmiva prAptaH sukhamanupamaM vindyAt, nidrAM copalabheta, evaM kaSTataraM nArakamuSNamAcakSate, tathA kila yadi zItavedanAnarakAdutkSipya nArakaH kazcidAkAze mAghamAse nizi pravAte mahati tuSArarAzau prakSipyeta sadantazabdottamaprakampAyAsakare'pi tatsukhaM vindyAdanupamA nidrAM copalabheta, evaM kaSTataraM nArakazItaduHkhamAcakSata iti / __ azubhataravikriyAH, azubhatarAzca vikriyA narakeSu nArakANAM bhavanti, zubhaM kariSyAma ityazubhatarameva vikurvate duHkhAbhihatamanasazca duHkhapratIkAraM cikIrSavo garIyasa eva te duHkhahetUna vikurvata iti RArU/rUA. bhASyArtha: azumatarA....ti aa azubhatara deha- deha-zarIro, che azubhanAmapratyayathI azubha aMgopAMgavALA, azubha nirmANavALA, azubha saMsthAnavALA, azubha sparzavALA, azubha rasavALA, azubha gaMdhavALA, azubha varNavALA, azubha svaravALA, huMDaka saMsthAnavALA, viktaaMDajazarIraAkRtivALA deho che-pIMchAM kheMcI lIdhelAM hoya tevA pakSInA zarIranI AkRtivALA deho che. teomAMnuM narakomAM, krUra, karuNa, bIbhatsa, pratibhayadarzanavALAM, duHkha bhogavanArAM ane azucimaya zarIro hoya che. AthI=pahelI narakathI, azubhatara nIce nIce hoya che. sAta dhanuSya, traNa hAtha cha aMgula zarIranI UMcAI ratnaprabhAmAM tArakIonI che, zeSa nArakIomAM=bIjI Adi nArakIomAM, dviguNa-dviguNa zarIro hoya che. sthitinI jema utkRSTa-jaghanyatA jANavI=pahelI vArakanI utkRSTa sthiti jema bIjI tArakanI jaghanyasthiti che e pramANe dareka nATakomAM che te rIte pahelI tArakanI ja utkRSTa zarIranI avagAhanA che te bIjI tArakanI jaghanya avagAhanA che, bIjI nArakanI utkRSTa avagAhanA che te trIjI tArakanI jaghanya avagAhanA che e pramANe uttara uttaramAM jANavuM. azubhatara vedanA - ane nArakomAM nIce nIce azubhatara vedanA hoya che. te A pramANe - prathama narakamAM ugavedanA, bIjI narakamAM tIvratara uSNavedanA che. trIjI narakamAM tIvratama uSNavedanA che. cothI narakamAM uSNa-zItavedanA che pAMcamI narakamAM zIta-uSNavedanA che. chaThThI ane sAtamImAM zItatara ane zItatama vedanA che.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2adhyAya-3 / sUca-3 te A pramANe - prathama zarada kALamAM athavA carama unALA kALamAM pittaprakopathI abhibhUta zarIravALA cAre bAjuthI agnirAzithI parivRta ane vAdaLa vagaranA AkAzanA madhyamAM pavana vagaranA atiraskRta tApavALA jIvane koI tApanuM nivAraNanuM sAdhana nathI evA jIvane, jevuM uSNathI thanAruM dukha che tenAthI anaMtaguNa prakRSTa kaSTa uSNavedanAvALA narakomAM hoya che. poSa ane mahA mahinAmAM tuSAraliptagAtravALA=zarIra para baraphanA vilepanavALA, puruSane rAtrimAM hadaya, kara, caraNa, adhara, oSTha ane dAMtane kaMpAve tevo pratisamaya pravardhamAna zIta pavana hote chate agninA Azraya vagaranA ane vastra vagaranA puruSane zItathI utpanna thayeluM jevuM azubha duHkha thAya che zItavedanAvALAM narakomAM tenAthI anaMtagaNuM prakRSTa kaSTa thAya che. jo uSNavedanAvALA narakathI ullepa karIne kharekhara koIka nArakane udIpta evI sumahAna aMgAra rAzimAM prakSepa karAya to te kharekhara suzIta, mRdupavanavALI zItala chAyAnI jema prApta thayelA anupama sukhane anubhava ane vidvAne prApta kare. AvuM kaSTatara uSNaduHkha nArakane kahevAyuM che. ane zItavedanAvALA narakathI ullepa karIne kharekhara koIka nArakane mAgha mahinAvALA AkAzamAM rAtrinA viSe ghaNo moTo ThaMDo pavana hoya tyAre moTI baraphanI rAzimAM prakSepa karAya tyAre te dAMta ane zabdanA atyaMta prakaMpanA AyAsa karanAra evI paNa baraphanI rAzimAM anupama sukhane anubhave ane anupama nidrAne prApta kare AvuM kaSTatara zItaduHkha tArakane kahe che zAstrakAro kahe che. azubhatara vikriyA - ane narakamAM nArakIone azubhatara vikriyA hoya che. te azubhatara vikriyA spaSTa kare che - zubhane ame karIe zubha zarIrane ame viphavae e pramANe azubhatarane vipharve che-azubhatara ja uttarakriyazarIrane kare che, ane duHkhathI abhihata manavALA duHkhanA pratikAra karavAnI IcchAvALA mahAna ja te duHkhanA hetuone vidurve che. ll3/3nA bhAvArthavaLI nArakInA jIvonA deho atyaMta azubhatara hoya che. kema azubha che ? te batAve che - azubhanAmakarmanA udayathI azubhaaMgopAMga, azubhanirmANa, azubhasaMsthAna hoya che. teonA zarIranA sparza, rasa, gaMdha ane varNa paNa azubha hoya che. teonuM huMDaka saMsthAna paNa atyaMta azubhatara hoya che. saMkSepathI teono deha kevo hoya che? te batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - koI pakSInAM badhAM pIMchAMo kheMcI lIdhAM hoya te vakhate je rIte teno deha taddana buTTo dekhAya che tevo atyaMta kRtsita svarUpavALo nArakInA jIvono deha dekhAya che. tenA nArakazarIranA sparza Adi sarva atyaMta azubha hovAthI te zarIra ja teone satata pIDAkArI bane che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 tavArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3| sUga-3 vaLI teonuM zarIra dekhAvathI kevuM che? te batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - keTalAka nArakInA jIvo koIkane mAravA mATe doDatA hoya tyAre krUradarzanavALA dekhAya che. kyAreka dInatAthI paramAdhAmI Adi pAse AjIjI karatA hoya tyAre karuNasvarUpavALA dekhAya che. dehano AkAra bIbhatsa hovAthI bIbhatsa AkRtivALA dekhAya che. vaLI koIka anya nArakIthI upadrava thato hoya tyAre pratibhayavALA dekhAya che. aneka prakAranI yAtanAne kAraNe haMmezAM duHkhavALA dekhAya che. zarIramAMthI sarva prakAranI azucio jharatI hoya che tethI azucimaya zarIravALA dekhAya che. vaLI prathama nArakIthI mAMDIne nIce nIcenI nArakImAM A sarva bhAvo azubha azubhatara hoya che. A rIte teonA dehanI azubhataratA batAvyA pachI teonuM zarIra keTalA pramANavALuM che? te batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - prathama ratnaprabhA nArakInuM zarIra sAta dhanuSya traNa hAtha ane cha aMgulanuM hoya che. bIjI nArakI AdimAM te pUrvanI nArakIthI dviguNa-dviguNa hoya che tethI sAtamI nArakImAM pAMcaso dhanuSyanI kAyAnI prApti thAya che. vaLI, jema nArakImAM sthitino krama che ke pahelI nArInuM utkRSTa AyuSya bIjI nArakInuM jaghanya AyuSya bane che, te pramANe zarIranuM mApa paNa pahelI nArakInuM je sAta dhanuSya traNa hAtha cha aMgula utkRSTathI che te pramANe bIjI nArakInuM jaghanya bane che. bIjI nArakInuM dviguNa je utkRSTa che te trIjI nArakanuM jaghanya bane che te pramANe sAte nArakomAM jANavuM. vaLI nArakIomAM azubhatara vedanA keTalI hoya che ? te bhASyakArazrI batAve che - prathama nArakIthI mAMDIne nIcenI nArakImAM azubhatara vedanA adhika adhikatara hoya che. te vedanAne spaSTa karatAM kahe che - prathama nArakImAM uSNavedanA ghaNI hoya che. bIjI nArakImAM te uSNavedanA tIvratara hoya che arthAt prathama nAraka karatAM ghaNI adhika hoya che. trIjI nArakImAM te uSNavedanA tIvratama hoya che. A rIte traNa nArakI sudhI uSNavedanAnI taratamatA che, paraMtu zItavedanA nathI. tyArapachI cothI nArakImAM ghaNI badhI pratiromAM vartatA nArakone uSNavedanA che. thoDI prataromAM vartatA nArakone zItavedanA che je atitIvra vedanA hoya che. pAMcamI nArakomAM ghaNI prataromAM zItavedanA che jyAre thoDI prataromAM uSNavedanA che. chaThThI nArakImAM pAMcamI nArakI karatAM zItataravedanA che. ane sAtamI nArakImAM zItatamavedanA che. sAte narakonA nArakIonI uSNavedanA ane zItavedanA kevA prakAranI hoya che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - koI jIva prathama zaradakALamAM pittaprakopathI abhibhUta zarIravALo hoya athavA carama unALAnA kALamAM pittaprakopanI abhibhUta zarIravALo hoya tyAre tene garamI ati asahya bane che, tethI alpa paNa garamI tene ghaNA pramANamAM vyAkuLatAne kare che. AvA puruSane cAre bAjuthI dIpta agnirAzinI vacamAM mUkavAmAM
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUga-3 Ave, te kALe AkAza paNa ekadama svaccha hoya, madhyAhnano kALa hoya, kyAMya saheja paNa pavana Avato na hoya ane sUryano tApa paNa koI rIte alpa na thayo hoya arthAt vAdaLA vinAno thayo hoya te vakhate te garamIthI utpanna thayeluM duHkha je prakAranuM thAya che arthAt te puruSa te garmIthI atyaMta vyAkuLa jaNAya che tenAthI anaMtaguNa prakRSTa kaSTa uSNavedanAvALA nArakIomAM che A prakAre svaanubhava anusAra nArakInAM duHkhono kAMIka vicAra thaI zake tene bhASyakArazrIe dRSTAMtathI spaSTa karela che. vaLI nArakImAM zItavedanA kevI che ? tene svAnubhAva anusAra daSTAMtathI spaSTa kare che - koI puruSa poSa ane mahA mahinAmAM baraphathI AliMgita gAtravALo hoya, vaLI rAtrino samaya hoya, tenuM hRdaya ThaMDIthI dhrUjatuM hoya, hAtha ane paga ThaMDIthI dhrUjatA hoya, hoTha ane dAMta ThaMDIthI kakaDatA hoya, AvA samaye satata zItaLa pavana jorathI vAto hoya, vaLI te puruSane koI prakAranA agnino Azraya paNa na hoya ane koI prakAranA vastrano Azraya paNa na hoya tyAre ThaMDInA kAraNe jevA prakAranuM azubha duHkha thAya che tenAthI anaMtagaNuM kaSTa zItavedanAvALA narakamAM thAya che. A rIte anubhavanA baLathI narakanI uSNa-zItavedanAnuM kaSTa kAMIka spaSTa karyuM, topaNa tarkathI tene vizeSa spaSTa karavA arthe bhASyakArazrI kahe che - narakamAM jeo uSNavedanAvALA nArakIo che temane kalpanAthI koI vyakti bahAra kADhIne dhagadhagatA moTA aMgArAnI rAzithI uddIpta evA bhaThThAmAM prakSepa kare ane je garamInuM vedanA thAya temAM te nArakanA jIvane jANe zItaLatAno, ThaMDA pavanano ke zItaLa chAyAno jAte anubhava thato na hoya tevuM anupama sukha prApta thAya che. tethI e phalita thAya ke ghaNI garamImAMthI alpa garamImAM Agamana thavAthI jema jIvane sukhano anubhava thAya che tema narakamAM vartatI garamI karatAM bhaTTAmAM vartatI garamImAM paNa nArakone ghaNI alpa garamI dekhAya che. tethI manuSyalokanA bhaTTAnI garamI karatAM ghaNI adhika tIvra garamI nArakImAM kSetrajanya ja che. A uSNatA agnikRta nathI paraMtu narakanuM kSetra che tevA prakAranuM atiuSNa che. vaLI zItavedanAvALA nArakIone zItavedanA kevI che ? te yuktithI batAve che - zItavedanAvALA nArakIne kalpanAthI grahaNa karIne mahA mahinAmAM rAtrine viSe atyaMta ThaMDo pavana vAto hoya te kALe koIka evA kSetramAM pheMkavAmAM Ave jyAM baraphanA DhagalA hoya, te vakhate nArakIno jIva anupama sukhane prApta kare ane nidrAne prApta kare. tethI manuSyalokanI utkaTa zItatA hoya te kALe barapha upara mUkavAmAM AvelA puruSane je zItatAnuM duHkha thAya tenA karatAM anaMtagaNI kaSTatara vedanA nArakInA jIvone zItavedanAthI thAya che. A rIte nArakIonI vedanAnuM svarUpa batAvyA pachI nArakIonI azubhatara vikriyA kevA prakAranI che? te batAve che - nArakIonA jIvone vaikriyazarIra vikrvavAnI labdhi bhavapratyaya prApta thayelI hoya che. tethI potAnI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 tatvArthAdhigamasUtra lAga-2 | madhyAya-3 / sUtra-3, 4 kaSTamaya sthitino vicAra karIne te vicAre che huM mAruM zubhazarIra karuM, jethI te zubhazarIrathI kAMIka mane sukha thAya. A prakAranA pariNAmapUrvaka teo uttaravaikriyazarIra banAve che, paraMtu nArakabhavamAM pApanA udayane kAraNe baneluM te uttaravaikriyazarIra pUrvanA zarIra karatAM paNa azubhatara ja bane che, tethI duHkhathI haNAyelA manavALA nArakanA jIvo duHkhane dUra karavAnI icchAthI je navuM zarIra vidurve che tenAthI adhika ja duHkhanI prApti thAya che; kema ke potAne prApta thayelA zarIrathI paNa azubhatara evA te zarIrathI teone mAgha 4 hu:5. thAya cha, tethI to du:prtii|2naa hetu vai shrii| nApI Adu nathI. 13/3|| sUtra: parasparodIritaduHkhAH / / 3/4 / / sUtrArtha : paraspara GER :vA, te nAro cha mema sampaya che. 13/4|| bhASya : parasparodIritAni ca duHkhAni narakeSu nArakANAM bhavanti, kSetrasvabhAvajanitAccAzubhAtpudgalapariNAmAdityarthaH / tatra kSetrasvabhAvajanitaH pudgalapariNAmaH zItoSNakSutpipAsAdiH, zItoSNe vyAkhyAte, kSutpipAse vakSyAmaH / anuparatazuSkendhanopAdAnenevAgninA tIkSNena pratatakSudagninA dandahyamAnazarIrA anusamayamAhArayanti te sarvapudgalAnapyAstIvrayA ca nityAnuSaktayA pipAsayA zuSkakaNThoSThatAlujihvAH sarvodadhInapi pibeyuH, na ca tRptiM samApnuyuste varddhayAtAmeva caiSAM kSuttRSNe ityevamAdIni kSetrapratyayAni / parasparodIritAni ca, api coktam-'bhavapratyayo'vadhi rakadevAnAm' (a0 1, sU0 22) iti, tannArakeSvavadhijJAnam azubhabhavahetukaM mithyAdarzanayogAcca vibhaGgajJAnaM bhavati, bhAvadoSopaghAtAt tu teSAM duHkhakAraNameva bhavati, tena hi te sarvataH tiryagUrdhvamadhazca dUrata evAjalaM duHkhahetUn pazyanti yathA ca kAkolUkamahinakulaM cotpattyaiva baddhavairaM tathA parasparaM prati nArakAH, yathA vA apUrvAn zuno dRSTvA zvAno nirdayaM krudhyantyanyo'nyaM praharanti ca, tathA teSAM nArakANAmavadhiviSayeNa dUrata evAnyo'nyamAlokya krodhastIvrAnuzayo jAyate duranto bhavahetukaH, tataH prAgeva duHkhasamudghAtArtAH krodhAgnyAdIpitamanasaH atarkitA iva zvAnaH samuddhatA vaikriyaM bhayAnakaM rUpamAsthAya tatraiva pRthivIpariNAmajAni kSetrAnubhAvanitAni cAyaHzUlazilAmuzalamudgarakuntatomarAsipaTTizazaktiyodhanakhaDgayaSTiparazubhiNDimAlAdInyAyudhAnyAdAya karacaraNadazanaizcAnyo'nyamabhighnanti, tataH
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3 | sUra-4 parasparAbhihatA vikRtAGgA nistananto gADhavedanAH sUnAghAtanapraviSTA iva mahiSazUkarorabhrAH sphuranto rudhirakardame'pi ceSTante, ityevamAdIni parasparodIritAni narakeSu nArakANAM duHkhAni bhavantIti T3/4 bhASyArtha: parasparokIritAni ... bhavantIti che ane paraspara udIrita dukho narakomAM nArakone hoya che. ane kSetrasvabhAvajanita evA pudgalapariNAmathI narakamAM tArakIone dukho hoya che, e prakAre arthathI prApta che sUtramAM sAkSAt kahela nathI, paraMtu arthathI prApta che. 'punariNAma' pachI 'tyarthaH" che, tenA sthAne bhASyamAM 'tti marthataH" ema pATha hovAnI saMbhAvanA che, pATha upalabdha nathI. tyAM kSetrasvabhAva jatita azubha pagalapariNAmathI nArakIone je duHkha thAya che temAM kSetrasvabhAva janita zIta, uSNa, ladhA, pipAsAdi pudagalapariNAma che. zIta uSaNa=nArakIonA zIta-uSNa pariNAma vyAkhyAna karAyA, sudhA-pipAsAne ame kahIe chIe, anuparata zuSka iMdhananA grahaNavALA evA agni vaDe dAmAna zarIravALA jIvonI jema tINa vistAra pAmatI sudhArUpa agni vaDe dAmAna zarIravALA tArakInA jIvo satata AhAragrahaNa vaDe te sarva pugalone khAya ane tIvra nitya anuparata evI pipAsA vaDe zuSka kaMTha, oSTha, tAla ane jillAvALA sarva samudranA pANIne paNa pIve chatAM tRptine pAme nahi ane eonI nArakInA jIvonI, te sudhA-tRSNA vRddhi pAme A vagere prakAranI kSetrapratyayavALI nArakIone vedanA che. ja bhASyamAM "manusamayanAnti ' pATha che. tyAM anusamAM mAhArayan' pATha joIe, pATha upalabdha nathI paraMtu te pramANe artha karela che. sUtra anusAra bhASyamAM prathama paraspara udIrika duHkho narakamAM nArakIone che te batAvyuM. tyArapachI arthathI prApta kSetrasvabhAva janita azubha pudgalapariNAmane kAraNe nArakIone duHkha che tema batAvIne kSetra svabhAva janita kayAM duHkho che ? tenI spaSTatA karI. have nArakIne paraspara udIti duHkho kayAM che ? te batAvavA mATe bhASyakArazrI kahe che - vaLI kahevAyuM bhavapratyaya avadhijJAna nArako ane devone che. tethI nArakanuM avadhijJAna azubhahetuka mithyAdarzananA yogathI vilaMgazAna thAya che. vaLI bhAvadoSanA upaghAtane kAraNe teoneetArakIone, duHkhanuM kAraNa ja thAya che=virbhAgajJAna duHkhanuM kAraNa ja thAya che. tenA vaDe javirbhAgajJAna vaDe ja, teo=nArakInA jIvo, sarvathI=cAre dizAmAMthI, tirya, Urdhva ane adhaH dUrathI satata dukha hetune jue che ane je pramANe kAgaDA-ghuvaDa vacce ane sApa-noLiyA vacce utpatithI ja janmathI ja, baddhara che te pramANe paraspara pratye nArakone baddhara che. athavA apUrva evA kUtarAne joIne
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-4 119 kUtarAo nirdaya krodha kare che ane anyonya prahAra kare che te pramANe nArakIone avadhinA viSaya vaDe dUrathI ja anyonyane joIne tIvraanuzayavALo kharAba aMtavALo bhavano hetu krodha thAya che tethI=te krodha kharAba aMtavALo bhavano hetu che tethI, pUrvamAM ja duHkhanA samudghAtathI Arta evA nArakInA jIvo krodhanI agnithI dIpta thayelA manavALA=anya nArakIo pratye atyaMta krodhita thayelA manavALA, atArkika evA kUtarAnI jema samuddhata vaikriya bhayAnaka rUpane karIne tyAM ja pRthvInA pariNAmathI thayelA=kSetra anubhAvathI thayelA, ayaHzUla, zilA, muzala, mugara, kuMta, tomara, asi, paTTiza, zakti, yodhana, khaDga, lAkaDI, parazu, bhiNDimAlAdi Ayudhone grahaNa karIne kara, caraNa ane dAMto vaDe karIne anyonyane haNe che. tethI paraspara abhihata thayelA vikRta aMgavALA, vistAra karAtA evI gADha vedanAvALA, katalakhAnAmAM praviSTa jANe pADA, zukara, urabhanI jema bUmo pADatA, rudhirakardamamAM paNa ceSTA kare che. A vagere paraspara udIrita duHkho narakamAM nArakIone thAya che. / / 3/4 bhAvArtha H nArakIo 5raspara ekabIjAne duHkhanI udIraNA karanArA che arthAt potAnAthI anya nArakIone duHkha utpanna karavAne anukULa yatna karanArA che. A prakAre sUtrathI prApta arthane batAvyA pachI bhASyakArazrI kahe che kSetrasvabhAva janita azubha pudgalanA pariNAmathI teone duHkho thAya che e prakArano artha, arthathI prApta thAya che. vaLI kSetrasvabhAva janita puddagalanA pariNAmathI thanAruM nA2kIonuM duHkha ghaNA prakA2nuM che temAMthI zIta ane uSNa pudgalanA pariNAmathI thanAruM duHkha bhASyakArazrIe pUrvamAM varNana karyuM. tenI smRti karAvIne have kSetrapariNAmathI janita kSudhAnA ane pipAsAnA duHkhane nArakIo kaI rIte vedana kare che ? te batAve che. AnAthI e prApta thAya ke nA2kI je kSetramAM rahelA che te kSetra svabhAvathI ja evuM che ke tyAMnA pudgalo nArakIone zItavedanA kare evA zIta pariNAmavALA hoya. keTalIka nArakIomAM kSetranA svabhAvane kAraNe tyAMnA pudgalo kevala uSNa svabhAvavALA che, tethI te nArakInA jIvone uSNavedanA kare te rIte keTalIka nArakImAM kSetranA svabhAvane kAraNe nA2kIone je zarIra prApta thayuM che tenA pudgalono evo svabhAva che ke te nArakInA jIvone utkaTa kSudhA ane utkaTa pipAsAdi duHkho sadA varte. nArakInA jIvone vartatI utkaTa kSudhA kevA prakAranI hoya che ? te dRSTAMtathI spaSTa kare che - agni utpanna thayelo hoya temAM zuSka pAMdaDAM Adino samUha satata nAMkhavAmAM Ave, jenAthI te agni ati tIvra banelo hoya te agnithI koInuM zarIra baLatuM hoya tenI jema tIkSNa vistAra pAmatA sudhArUpI agnithI nArIonA jIvonuM zarIra satata baLe che, jenA kA2Ne pratisamaya AhAra dvArA jagatavartI sarva pudgalone khAya tevo saMyoga maLe topaNa teone tRpti thaI zake nahIM. Azaya e che ke jagatavartI je koI pudgalo che te sarva jo AhArapariNAmarUpe pariNamana pAme ane nA2kIno jIva te sarvanuM bhakSaNa karI jAya
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-4 topaNa tenI kSudhA zAMta thAya tevI nathI tevI utkaTa kSudhA nArakInA jIvone satata varte che. tethI kSudhAthI teo sadA duHkhI che. A ja rIte teone pipAsA paNa utkaTa hoya che tethI satata teono kaMTha sukAya che, hoTha sukAya che, tAlu sukAya che, jihvA sukAya che. te tRSA paNa te prakAranI utkaTa che ke sarva samudranA pANIne koI nArakIno jIva pI jAya topaNa te tRSA zAMta thAya nahIM tevI utkaTa che. AnAthI e prApta thAya ke nArakInA kSetrane kAraNe tenA zarIranA pudgalo tevA prakAranA che jethI te prakAranI utkaTa kSudhA-tRSA nA2kInA jIvone satata varte che jene samAvavAnI koI sAmagrI prApta na thavAthI teo kSudhA-tRSAnAM duHkhothI satata pIDAya che. have bhASyakArazrI prathama kSetrasvabhAva janita pudgalanA pariNAmathI thanArAM duHkhonuM varNana karyA pachI paraspara udIrita duHkhonuM varNana kare che nArakInA jIvone bhavapratyaya ja avadhijJAna hoya che. nArakIonuM avadhijJAna devonI jema zubhabhavahetuka nathI paraMtu azubhabhavahetuka che, temAM mithyAdarzanano yoga hovAthI te vibhaMgajJAnarUpa thAya che. vaLI nArakInA jIvomAM mithyAtvadoSarUpa bhAvadoSathI prApta upaghAtane kAraNe teone prApta thayeluM vibhaMgajJAna paNa duHkhanuM kAraNa ja thAya che. AnAthI e prApta thAya ke ghaNA jIvone bhavapratyaya avadhijJAna hoya che topaNa te zubhabhava hetuka hoya che tethI keTalAka jIvone mithyAdarzanano yoga hoya to vibhaMgajJAna bane, chatAM teonuM avadhijJAna ke vibhaMgajJAna duHkhanuM ja kAraNa bane tevo niyama nathI. AthI keTalAka devo avadhijJAnanA baLathI ghaNA prakAranA sukhanuM vedana kare che ane keTalAka devone mithyAdarzananA yogane kAraNe vibhaMgajJAna hoya topaNa ucita sAmagrI pAmIne te vibhaMgajJAnanA baLathI samyaktva pAme che; jyAre nArakInA jIvone mithyAtvane kA2Ne je vibhaMgajJAna che te paNa du:khanuM ja kAraNa bane che ane kvacit koI samyaktvane pAmelA hoya topaNa prAyaH karIne tenAthI nA2kInA bhavane kAraNe azubhalezyA hovAthI teonuM avadhijJAna paNa prAyaH duHkhanuM kAraNa bane che. jethI te vibhaMgajJAnanA ke avadhijJAnanA baLathI cAre bAjuthI AvatAM duHkhone satata joIne duHkhI ja thAya che. jema saMsArI jIvone paNa vartamAnamAM koI du:kha na hoya paraMtu najIkamAM koI du:khanI prApti thavAnA saMyoga dekhAtA hoya to te du:khanI prAptinA nAmathI paNa teo duHkhI thAya che tema nArakInA jIvone vibhaMgajJAnanA ke avadhijJAnanA baLathI prApta thanArAM duHkho joIne vizeSa du:kha thAya che. vaLI je pramANe kAgaDA ane ghuvaDane paraspara baddhavaira hoya che athavA sApa ane noLiyAne paraspara baddhavaira hoya che te pramANe nArakInA jIvone paraspara baddhavairabhAva hoya che. tethI te nArakInA jIvo pote aneka prakAranA duHkhathI pIDAtA hovA chatAM bIjA nArakIone vibhaMgajJAnathI joIne teonA pratye atyaMta krodhita thAya che ane nirdaya thaIne atyaMta prahAra kare che. vaLI te nArakInA jIvo avadhino viSaya hovAthI dUrathI ja anyonyane joIne krodhavALA thAya che ane tIvra dveSavALA thAya che. tethI teonuM avadhijJAna duraMta evA saMsArano hetu che.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-4, 5 121 nArakInA jIvo pUrvamAM ati duHkhane kAraNe duHkhanA samuddhAtathI Arta hoya che ane krodharUpI agnithI pradIpta manavALA hovAthI adhika duHkhI thAya che. jema kUtaro bIjA kUtarAne joIne tene mAravA doDe che tema navAM navAM vaikriyazarIra karIne nArakIo potAnuM bhayAnakarUpa karIne tyAM rahelA pRthvInA pariNAmarUpa ja kSetranA svabhAvathI janita evA aneka prakAranA zastrone grahaNa karIne potAnA hAtha, paga ke dAMtathI anyonyane haNe che. tethI paraspara haNAyelA vikRta aMgavALA, vistAra pAmatI gADha vedanAvALA, kasAIkhAnAmAM pravezelA pazunI jema potAnA zarIramAMthI nIkaLatA rUdhiranA kAdavamAM paDyA paDyA cIso pADe che. A prakAre nArakInA jIvone paraspara aneka prakAranAM duHkhonI prApti che. ahIM vizeSa e che ke sUtra-3mAM nArakInA jIvonI nitya azubha kaI kaI vastu che ? te batAvI temAM azubhatara vedanA kevA prakAranI che ? te batAvela che. A azubha vedanA kSetranA svabhAvathI thanArI che, chatAM te azubhatara vedanA nArakIone kSetranA svabhAvathI thayela che tema sUtra-3nA bhASyamAM batAvela nahIM, paraMtu anya azubhatara bhAvo che tema azubhatara vedanA teone hoya che teTaluM ja batAvela. vaLI, nArakone traNa prakAranAM duHkho che : (1) paraspara udIrita duHkho, (2) kSetrasvabhAva janita duHkho ane (3) paramAdhAmIthI udIrika duHkho. A traNa prakAranAM duHkhone batAvavA arthe traNa sUtro karavAne badale lAghavapriya evA sUtrakArazrI be sUtrothI tene batAve che ane te batAvavA arthe prathama sUtramAM paraspara udIrita duHkho batAvyAM ane kSetra svabhAva janita pudgalanA pariNAmathI teone kaI kaI vedanA che ? te bhASyamAM batAvIne tyArapachI paraspara udIrita duHkho batAvyAM, jenA kAraNe kSetrasvabhAva janita duHkho azubhatara vedanA sAthe saMbaMdhita che tevuM paNa pratisaMdhAna thAya ane nArakIne traNa prakAranAM duHkho che tenuM pratisaMdhAna be sUtrothI thAya tevo yatna graMthakArazrIe karyo che. 3/4 avataraNikA - have paramAdhAmIdevakRta dukho nArakIne kevA hoya che? te batAve che - sUtra : saGkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH / / 3/5 / / sUtrArtha : saMkliSTa asurothI udIrita duHkho saMkliSTa evA paramAdhAmI devothI udayane prApta karAyelAM duHkho, cothI nArakIthI pUrva sudhI che trIjI nAraka sudhI che. lls/pA bhAga - saGkliSTAsurodIritaduHkhAzca nArakA bhavantIti, tisRSu bhUmiSu prAk caturthyAH / tadyathAambAmbarISazyAmazabalarudroparudrakAlamahAkAlAsyasipatravanakumbhIvAlukAvaitaraNIkharasvaramahAghoSAH
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3sUga-5 paJcadaza paramAdhArmikA mithyAdRSTayaH pUrvajanmasu saGkliSTakarmANaH pApAbhirataya AsurIM gatimanuprAptAH karmaklezajI ete tAcchIlyAnArakANAM vedanAH samudIrayanti vicitrAbhirupapattibhiH / tadyathAtaptAyorasapAyananiSTaptAyaHstambhAliGganakUTazAlmalyagrAropaNAvatAraNAyodhanAbhighAtavAsIkSuratakSaNakSArataptatailAbhiSecanAyaHkumbhapAkAmbarISabharjanayantrapIDanAyaHzUlazalAkAbhedanakrakacapATanAGgAradahanavAhanasUcIzADvalApakarSaNaiH tathA siMhavyAghradvIpizvazRgAlavRkakokamArjAranakulasarpavAyasagRdhrakAkolUkazyenAdikhAdanaistathA taptavAMlukAvataraNAsipatravanapravezanavaitaraNyavatAraNaparasparayodhanAdibhiriti / syAdetat-kimarthaM ta evaM kurvantIti, atrocyate, pApakarmAbhirataya.ityuktaM, tadyathA - govRSabhamahiSavarAhameSakukkuTavArtakalAvakAnmuSTimallAMzca yudhyamAnAn parasparaM cAbhighnataH pazyatAM rAgadveSAbhibhUtAnAM akuzalAnubandhipuNyAnAM narANAM parA prItirutpadyate, tathA teSAmasurANAM nArakA~stathA tAni kArayatAmanyo'nyaM natazca pazyatAM parA prItirutpadyate, te hi duSTakandaryAstathAbhUtAn dRSTvA'TTahAsaM muJcanti, celotkSepAveDitAsphoTitAvallitatalatAlanipAtAMzca kurvanti, mahatazca siMhanAdAn nadanti tacca teSAM satyapi devatve satsu ca kAmikeSvanyeSu prItikAraNeSu mAyAnidAnamithyAdarzanazalyatIvrakaSAyopahatasyAnAlocitabhAvadoSasyApratyavakarSasyAkuzalAnubandhipuNyakarmaNo bAlatapasazca bhAvadoSAnukarSiNaH phalaM, yatsatsvapyanyeSu prItihetuSvazubhabhAvA eva prItihetavaH samutpadyante, ityevamaprItikaraM nirantaraM sutIvra duHkhamanubhavatAM maraNamapi kAGkSatAM teSAM na vipattirakAle vidyate, karmanirdhAritAyuSAm, uktaM hi-'aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH' (a0 2, sU0 53) iti, naiva tatra zaraNaM vidyate, nApyapakramaNam, tataH karmavazAdeva dagdhapATitabhinnacchinakSatAni ca teSAM sadya eva saMrohanti zarIrANi daNDarAjirivAmbhasi, evametAni trividhAni duHkhAni narakeSu nArakANAM bhavantIti / / 3/5 / / bhASyArtha: saGkliSTAsurodIritaduHkhA ca ..... bhavantIti / / saMti vA 52mAdhAmI pothI yane prApta karAyelAM duHkhovALA tArakIo hoya che. 'iti' za6 yatI samAptimA cha. kaI naraka sudhI devakRta duHkho che ? tethI kahe che - cothI tArakathI pUrve traNa nAraka sudhI paramAdhAmIkRta duHkho hoya che. tabhA pramAta 52mAdhAmI yo mA pramANe - aMba, barISa, zyAma, saNasa, 35, 6padra,
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 tavArthApigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUtra-5 kAla, mahAkAla, asi, asipatravana, kummI, vAlukA, vaitaraNI, kharasvara, mahAghoSa. paMdara paramAdhAmI mithyAdaSTi pUrvajanmamAM saMkliSTa karmavALA, pApamAM abhirativALA, AsurI gatine anuprApta karmaklezathI utpanna thayelA, A=paMdara paramAdhAmI, tasvabhAvapaNAthI=bIjAne pIDA karavAnA svabhAvapaNAthI, vicitra evI upapatti dvArA nArakInA jIvone vedanA utpanna kare che. te A pramANe - tapta ayorasanuM pAna, atyaMta tapAvAyelA loDhAnA sthaMbhanuM AliMgana, kuTazAlmalinA agra (bhAga) upara AropaNa, avatAraNa, ayodhanathI abhighAta, vAsakSaratakSaNa= raMdhAthI zarIrane cholIne kSAra telanuM abhiSecana, loDhAnA kuMbhamAM pakAvavuM, aMbarISa bharjana=kaDAImAM zekavuM, yaMtranuM pIDA, loDhAnI phUla-zalAkAthI bhedana, karavatathI pATana, aMgArathI dahana, vAhana=vahana karAve, sUci zAvalanA apakarSaNarUpa-soya jevA ghAsavizeSathI apakarSaNarUpa, vicitra upapatti vaDe paramAdhAmI jIvo nArakIne vedanA utpanna kare che ema pUrva sAthe avaya che. ane siMha, vAgha, dIpaDA, kUtarA, zRMgAla, varu, koka=kAMciDo, mArjara-bilADA, noLiyo, sarpa, kAgaDo, gIdha, ghuvaDa, bAja AdinA khAdanarUpa vicitra upapati vaDe paramAdhAmI tArakIone vedanA utpanna kare che. ane taptavAlukAmAM avataraNa, asipatranA vanamAM praveza, vaitaraNI nadImAM avatAraNa, parasparanA yodhana AdirUpa vicitra upapati vaDe paramAdhAmI nArakIone vedanA utpanna kare che. ti' zabda paramAdhAmI dvArA utpanna karAyelI vedanAonI samApti mATe che. A pramANe zaMkA thAya - kayAM kAraNathI teo=paramAdhAmI devo. A pramANe kare che ? A pramANe nArakIone vedanA kare che ? ti' zabda zaMkAnI samAptimAM che. AmAM pUrvamAM karAyelI zaMkAmAM, uttara apAya che - pApakarmanI abhirativALA che-paramAdhAmI pApakarmamAM AnaMda levAnA svabhAvavALA che, e pramANe kahevAyuM che. te A pramANe - gAya, baLada, pADA, varAha, bakarA, kUkaDA, vArtaka nAmanuM pakSI, lAvaka nAmanA pakSI ane muSTimallone yuddha karAvanArA ane paraspara haNatA teone jotAM, rAgadveSathI abhibhUta, akuzalAnubaMdhI puNyavALA manuSyone parA prIti thAya che te rIte te asurone=paramAdhAmI devatAone, nArakone te prakAre te kRtyo karAvatAM ane anyone haNatAM jotA parA prIti utpanna thAya che. dikaje kAraNathI, duSTa kaMdarpavALA teo tevA prakAranA tArakIone joIne aTTahAsyane mUke che. vastranA ullepa, azveDita, AsphoTita, valita, tala upara tAlanA nipAtanane kare che arthAt nArakIonI pIDAne joIne te te prakAre harSanI abhivyakti karanArA te te kRtyone kare che ane mahAt siMhanAdone kare che ane teonA bhAvadoSanA anukarSaNanuM te phala che ema AgaLa sAthe avaya che. teonuM devapaNuM vidyamAna hovA chatAM paNa ane prItinAM kAraNo evA kAmanAnA anya padArtho vidyamAna hovA chatAM paNa, mAyAzalya, niyANazalya ane mithyAtvazalyathI utpanna thayelA tIvra
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3] sUga-5 kaSAyathI upahata buddhivALA, anAlocita bhAvadoSavALA, apratyavakarSa evA akuzalAnubaMdhI puNyakarmavALA=pApathI pAchA na pherave evA akuzalAnubaMdhI puNyakarmavALA, ane bALatapasvInA bhAvadoSanA anukarSaNanuM phaLa che, jethI vidyamAna paNa anya prItinA hetu hota chate azubhabhAvo ja prItinA hetu thAya che. A prakAre pUrvamAM varNana karyuM e prakAre, aprItikara niraMtara sutIvra duHkhane anubhavatAM, maraNane paNa IcchatA, karma nirdhArita AyuSyavALA, teone nArakIone, akALamAM vipatiakALe mRtyu, vidyamAna nathI. je kAraNathI kahevAyuM che - "papAtika, caramadehavALA, uttamapuruSa, asaMkhyAta varSavALAnuM anapatya anapavarya AyuSya, che" (adhyAya-2, sUtra-pa3) tyAM=narakamAM, zaraNa vidyamAna nathI ja. vaLI apakramaNa nathI tAraka bhavamAMthI anya sthAnamAM gamana zakya nathI. tethI karmanA vaNathI ja dagdha, pATita, bhinna, chinna kSatovALAM zarIrokanArakonAM zarIro, tarata ja saMrohaNa pAme che. nArakonAM zarIro konI jema saMrohaNane pAme che ? tethI kahe che - jema pANImAM daMDathI karAyelI rekhA tarata ja vilIna thAya che. A rIte=atyAra sudhI varNana karAyuM te rIte, A traNa prakAranAM duHkho narakamAM tArakInA jIvone thAya che. 3/pA bhAvArtha: traNa naraka sudhI saMkliSTa evA devatAothI utpanna karAyelAM duHkho nArakInA jIvone hoya che. ahIM bhASyakArazrI prathama aMba vagere paMdara paramAdhAmInA nAmo batAve che, je paramAdhAmI devatAo mithyASTi che, pUrvajanmamAM sakliSTa karmo karIne AvelA che ane pApanI abhirativALA AsurI gatine pAmelA che. tenAthI e prApta thAya ke bhUtakALamAM koIka kharAba karmo karyA che jethI devabhavamAM paNa jeonI viparyAsa buddhi sthira che ane pApapravRttiomAM ja jemane AnaMda Ave che tevA kharAba devabhavane pAmelA paramAdhAmI devatAo che. karmonA klezathI utpanna thayelA evA paramAdhAmIo bIjAne pIDA ApavAnA svabhAvavALA hovAthI nArakIone aneka prakAranI vedanA Ape che. kevA kevA prakAranI vedanA paramAdhAmI devo nArakajIvone upajAve che ? te batAvavA mATe bhASyakArazrI kahe che - tapAveluM sAruM pIvaDAvavA vagere aneka prakAranI pIDAo vaDe teo nArakIone vedanA utpanna kare che. vaLI tapAvelI retImAM teone avataraNAdi karavA dvArA aneka prakAranI vedanA kare che. ahIM prazna thAya ke te paramAdhAmI devo A prakAre kema kare che? tethI bhASyakArazrI kahe che - teone pApakRtyomAM ja AnaMda Ave che. jema ahIM paNa keTalAka akuzalAnubaMdhI puNyavALA manuSyone gAyAdi pazuone paraspara yuddha karAvIne teonI thatI pIDAmAM ja prIti utpanna thAya che tema paramAdhAmI evA devone te te prakAranI nArakone vedanA karavAthI ane paraspara ekabIjAne mAratA jovAthI atyaMta prIti utpanna thAya che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 / sUga-5 125 kema teone temAM atyaMta prIti thAya che ? tethI kahe che - paramAdhAmI devo duSTa kAMdapiMka krIDAnI pravRttivALA hoya che tethI nArakIone te prakAranI pIDAvALA joIne aTTahAsya mUke che ane vastro uchALavA Adi aneka prakAre harSanI abhivyaktinI ceSTA kare che ane moTA siMhanAdo kare che. A prakAre paramAdhAmI devonI prakRti hovAthI teo nArakInA jIvone vedanA kare che. ahIM prazna thAya ke teone A prakAranI pApa karavAnI vRtti kema pragaTa thaI ? ethI bhASyakArazrI kahe che | devabhavamAM teone ghaNI bhoganI sAmagrI hovA chatAM pUrvabhavamAM mAyAzalyane, nidAnazalyane ane mithyAtvazalyane sevana karela che, tethI tIvra kaSAyathI upahata buddhivALA che tenuM A phaLa che, jethI teone nArakIone pIDA karIne AnaMda thAya che. keTalAka jIvoe pUrvabhavamAM dharma karatI vakhate je doSonuM sevana karyuM hoya tenI AlocanA na karavAnA kAraNe tevA prakAranA bhAvadoSonI prApti thAya jethI paramAdhAmI thaIne nArakIone pIDA ApIne teone AnaMdanI prApti thAya che. vaLI keTalAka anivartanIya evA akuzalaanubaMdhI puNyakarmavALA bALatapasvIone te prakAranA bhAvadoSanI prApti thavAthI paramAdhAmI bane che tenA kAraNe nArakIone pIDA ApIne teone AnaMda Ave che. AthI ja prItinA hetu evA anya bhAvo vidyamAna hovA chatAM te paramAdhAmI devone azubhabhAvo ja prItinA hetu thAya che. A rIte paramAdhAmI devo traNa narakamAM kema duHkhonI udIraNA kare che tenI spaSTatA karI. narakanA jIvo paraspara udIrita duHkhavALA, kSetra svabhAva janita azubha pudgalanA pariNAmathI udIrita duHkhavALA ane paramAdhAmIthI udArita duHkhavALA che. tethI teo aprItine karanAra niraMtara sutIvra duHkhane anubhave che phalataH satata maraNanI icchA kare che. Ama chatAM teone AyuSyanI pUrNAhuti pUrve mRtyu prApta thatuM nathI; kema ke teone karmathI nirdhArita AyuSyano avazya bhoga karavo paDe che. kema temane mRtyunI prApti thaI zakatI nathI ? temAM sAkSI ApatAM kahe che - adhyAya-2, sUtra-pa3mAM kahevAyuM che ke aupapAtika dehavALA vagere jIvonuM anapavarya AyuSya che. nArakI aupapAtika dehavALA che, tethI teonA AyuSyanuM apavartana thaI zake tema nathI. mATe mRtyunI icchA hovA chatAM teonuM mRtyu thatuM nathI. jema nArakInA jIvone mRtyu icchavA chatAM mRtyunI prApti thatI nathI tema teonA duHkhane dUra karavA mATe koI zaraNa paNa nathI. manuSyapaNAmAM koIne duHkhanI prApti hoya te vakhate te duHkhane dUra karavAmAM anya loko sahAyaka thaI zake che teTalA aMzathI manuSyagatimAM zaraNanI prApti che. vaLI, pazune paNa koI mAratuM hoya to tenuM rakSaNa karanAra ahIM koIka hoI zake che, teTalA aMzamAM tiryaMcagatimAM paNa zaraNanI prApti che. AthI ja potAnA baccAnA rakSaNa mATe tenI mA tene zaraNarUpa bane che, paraMtu narakamAM tevA koI prakAranA zaraNanI prApti nathI.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-5, 6 vaLI manuSyalokamAM koI prakAranuM duHkha AvI paDela hoya to tene dUra karavA koI pratyupAya thaI zake che AthI jvALA Adi lAgela hoya to te jvALAnA duHkhamAMthI bacavA mATe manuSya sthAnAMtaramAM jaI zake che ke pazu Adi paNa te jvALAthI bacavA mATe sthAnAMtaramAM jaI zake che. te rIte sthAnAMtaranuM upakramaNa paNa nArakImAM vidyamAna nathI; kema ke nA2kInAM sarva sthAno sadA upadravathI vyApta che ane nArakInA jIvo te narakAvAsathI nIkaLIne anya sthAnamAM koI rIte jaI zake tema nathI. tethI teo mATe kSetrAMtaranuM gamana paNa saMbhavita nathI. karmane vaza ja dagdha, paramAdhAmIkRta pATita chinna-bhinna-kSatAdivALA te rahe che ane teonAM tevAM zarIro zIghrasaMroha pAme che, tethI A sarva yAtanAthI paNa teonuM mRtyu thatuM nathI. ahIM prazna thAya ke agnimAM dagdha evuM zarIra zIghra kema saMroha pAme che ? tethI bhASyakArazrI dRSTAMta Ape che pANImAM daMDane laIne rekhA ka2vAmAM Ave to te pANImAM daMDathI thayelI rekhA zIghra purAI jAya che tevI teonA dehanI sthiti che. ethI jema manuSyalokamAM koI manuSyane ke pazune A prakAre agni AdithI bALavAmAM Ave ke chedavAmAM Ave to teo zIghra mRtyu pAme che. AvA mRtyunI prApti nArakone thatI nathI; paraMtu pharI zarIra jIvane TakAvavA samartha thAya tevuM avasthita rahe che, phakta te chedana bhedananI kriyAnA duHkhane teo vedana kare che. A rIte traNa prakAranAM duHkho=5raspara udIrita, kSetrajanya ane paramAdhAmIkRta duHkho, narakamAM nA2kIone ad 9. 113/411 avataraNikA : narakAvAsamAM nArakIo hoya che ane nArakIone nitya azubhataralezyAdi hoya che te pUrvamAM batAvyuM. tyArapachI nArakIone traNa prakAranAM du:kho hoya che, te batAvyuM. bhASyamAM kahyuM ke nArakIne AyuSya anapavartanIya hovAthI teo icchavA chatAM paNa mRtyu pAmI zakatA nathI. tethI have te sAta nArakomAM kone keTalI utkRSTa sthiti che ? te batAvavA mATe kahe che - sUtra : teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzat sAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH / / 3/6 / / sUtrArtha : -- te narakomAM eka, traNa, sAta, daza, sattara, bAvIza ane tetrIza sAgaropama jIvonI utkRSTa sthiti che=narakanA krama anusAra utkRSTa sthiti che. II3/9/1
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga - 2 / adhyAya-3 / sUtra bhASya : teSu narakeSu nArakANAM parAH sthitayo bhavanti / tadyathA - ratnaprabhAyAmekaM sAgaropamam, evaM trisAgaropamA, saptasAgaropamA, dazasAgaropamA, saptadazasAgaropamA, dvAviMzatisAgaropamA, trayastriMzatsAgaropamA iti / jaghanyA tu purastAd vakSyate 'nArakANAM ca dvitIyAdiSu', 'daza varSasahasrANi prathamAyAm' (a0 4, sU0 43 - 44 ) iti / - 127 tatrAstravaiH yathoktairnArakasaMvartanIyaiH karmabhirasaMjJinaH prathamAyAmutpadyante, sarIsRpA dvayorAditaH prathamadvitIyayoH, evaM pakSiNastisRSu, siMhAH catasRSu, uragAH paJcasu, striyaH SaTsu, matsyamanuSyAH saptasviti na tu devA nArakA vA narakeSUpapattimApnuvanti, na hi teSAM bahvArambhaparigrahAdayo narakagatinirvartakA hetavaH santi (a0 6, sU0 16) nApyudvartya nArakA deveSUtpadyante, na hyeSAM sarAgasaMyamAdayo devagatinirvartakA hetavaH santi (a0 6, sU0 20), udvRttAstu tiryagyonau manuSyeSu vA utpadyante, manuSyatvaM ca prApya kecit tIrthakaratvamapi prApnuyurAditastisRbhyaH, nirvANaM catasRbhyaH, saMyamaM paJcabhyaH, saMyamAsaMyamaM SaDbhyaH, samyagdarzanaM saptabhyo'pIti / dvIpasamudraparvatahadataDAganadIsarAMsi vA grAmanagarapattanAdayo vinivezA bAdaro vanaspatikAyo vRkSatRNagulmAdiH dvIndriyAdayastiryagyonijA manuSyA devAzcaturnikAyA api na santi, anyatra samudghAtopapAtavikriyAsAGgatikanarakapAlebhyaH, upapAtatastu devA ratnaprabhAyAmeva santi nAnyAsu gatistRtIyAM yAvat / yacca vAyava Apo dhArayanti na ca viSvag gacchanti Apazca pRthivIM dhArayanti na ca praspandante, pRthivyazcApsu vilayaM na gacchanti tat tasyAnAdipAriNAmikasya nityasantaterlokavinivezasya lokasthitireva heturbhavati / - atrAha-uktaM bhavatA 'lokAkAze'va 'vagAha: ' (a05, sU0 12), 'tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt' (a0 10, sU0 5 ) iti, tatra lokaH kaH ? katividho vA ? kiMsaMsthito veti ?, atrocyate - paJcAstikAyasamudAyo lokaH te cAstikAyAH svatattvato vidhAnato lakSaNatazcoktA vakSyante ca, sa ca lokaH kSetravibhAgena trividhaH - adhastiryagUrdhvaM ceti, dharmAdharmAstikAyau lokavyavasthAhetU, tayoravagAhanavizeSAllokAnubhAvaniyamAt supratiSThakavajrAkRtirlokaH adholoko gokandharArdhAkRtiH, uktaM hyetad--'bhUmayaH saptAdho'dhaH pRthutarAzchatrAticchatrasaMsthitAH' (a0 3, sU0 1) iti, tA yathoktAH tiryagloko jhallaryAkRtiH, Urdhvaloko mRdaGgAkRtiriti / / 3 / 6 ||
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2| adhyAya-3 | sUra-1 bhASyArtha tevuM .... mRtakRttipitta ! te narakomAM nArakonI utkRSTa sthiti hoya che. te A pramANe - ratnaprabhAmAM eka sAgaropama utkRSTa sthiti hoya che. e rIte traNa sAgaropama, sAta sAgaropama, daza sAgaropama, sattara sAgaropama, bAvIza sAgaropama ane tetrIsa sAgaropama uttara uttaranA narakanA tArakIonI sthiti che. ema avAya che. vaLI, tArakonI jaghanya sthiti AgaLamAM kahevAze. nArakonI bIjI Adi narakomAM (pUrva pUrva nArakanI utkRSTa sthiti jaghanya bane che) prathama nArakamAM daza hajAra varSa jaghanyasthiti che" e pramANe adhyAya-4, sUtra-43, 44mAM kahevAze. tyAM=pUrvamAM je sAta narakanI pRthvI batAvI temAM, tAraka saMvartanIya evA karmorUpa yathokta Azrayo vaDe=narakanA kAraNarUpe je pramANe kahevAyA che te prakAranA kamoMrUpa Azravo vaDe, asaMjJI jIvo prathama narakamAM utpanna thAya che. sarIsRpa =bhujaparisarpa, AdithI prathama dvitIyarUpa be tArakImAM utpanna thAya che. e ja prakAre=bhujaparisarpa je rIte AdithI prathama dvitIya bemAM utpanna thAya che te ja rIte, pakSIo AdithI traNa nArakImAM utpanna thAya che. siMho cAra nArakImAM utpanna thAya che. uraparisarpa AdithI mAMDIne pAMca tArakamAM utpanna thAya che. strIo AdithI mAMDIne cha nArakImAM utpanna thAya che. matsya ane manuSyo AdithI mAMDIne sAta tArakamAM utpanna thAya che. tti' zabda sAta tAraka sudhI utpattinI maryAdAmAM che. vaLI devo ane tArakIo tarakamAM utpattine prApta karatA nathI. kema devo ane nArakIo narakamAM utpanna thatA nathI ? temAM yukti Ape che - teone-devo ane nArakone, bahuAraMbha, parigrahAdi narakagatinA tivartaka hetuo thatA ja nathI. vaLI tArako udvartana pAmIne devamAM utpanna thatA nathI. kema nArako devamAM utpanna thatA nathI ? te spaSTa kare che - eone nArakIone, sarAgasaMyamAdi devagatinA vivartaka hetuo hotA nathI ja. vaLI udvartana thayelA narakamAMthI AyuSyakSayathI nIkaLelA, nArako tiryaMcayonimAM ke manuSyamAM utpanna thAya che ane manuSyapaNuM pAmIne keTalAka tIrthaMkarapaNuM paNa prApta kare che. kaI nArakImAMthI nIkaLelA tIrthaMkarapaNuM prApta kare che? tethI kahe che - AdithI traNa vArakIthI prathama vArakIthI mAMDIne traNa tArakathI, nIkaLelA tIrthaMkarapaNuM paNa prApta kare che, ema avaya che. prathamanI cAra dhArakothI nIkaLelA nirvANa pAme che. prathamanI pAMca tArakothI nIkaLelA manuSyabhavane pAmelA saMyamane pAme che. prathamanI cha nArakothI nIkaLelA saMyamasaMyamarUpa dezaviratine prApta kare che. sAteya paNa nArakIthI nIkaLelA samyagdarzanane prApta kare che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-6 129 dvIpa, samudra, parvata, nadI, hRda=moTA jaLAzayo, taLAvo, sarovaro, gAma, nagara, pattana Adi vinivezo, bAdara vanaspatikAya, vRkSa, tRNa, gulmAdi, beindriyAdi, tiryaMco, manuSyo ane cAra nikAyanA devo paNa narakasthAnomAM hotA nathI, sivAya ke samughAtathI hoya che, upapAtathI nArakI hoya che. vikriyAthI=vaikriyalabdhithI, saMpanna evA sAMgatika=pUrvajanmanA mitrAdi, tathA narakapAla evA paramAdhAmIne choDIne uparanI sarva vastuo narakamAM hotI nathI. vaLI upapAtathI devo ratnaprabhApRthvImAM ja hoya che, anya cha pRthvImAM hotA nathI. gati trIjI sudhI hoya che=tarakapAla evA paramAdhAmInI gati trIjI naraka sudhI hoya che. atyAra sudhI bhASyakArazrIe prastuta sUtramAM je kAMI varNana karyuM te sarva lokaanubhAvathI che. vaLI, anya vastu kaI rIte lokaanubhAvathI che ? te 'yanna'thI spaSTa kare che je kAraNathI vAyuo=ghanavAtarUpa vAyuo pANIne dhAraNa kare che ane pRthak jatuM nathI-tenA upara rahelA pANIne kAraNe vAyu anyatra jato nathI, tathA pANI pRthvIne dhAraNa kare che ane praspaMdana pAmatuM nathI=pRthvInA vajanathI praspaMdana pAmatuM nathI, ane pRthvI pANImAM vilayane pAmatI nathI te kAraNathI anAdi pAriNAmika nityasaMtativALA te lokavinivezano lokasthiti ja hetu che. - pUrvamAM vAyu pANIne dhAraNa kare che ityAdi dRSTAMtanA baLathI atyAra sudhI varNana karAyela narakonA svarUpanuM sarva varNana lokasthiti anusAra che, tema bhASyakArazrIe sthApana karyuM tyAM jijJAsA thAya ke loka zuM che ? te jijJAsAne sAme rAkhIne zaMkA kare che -- ahIM=lokasthiti hetu che emAM, koI zaMkA kare che tamArA vaDe 'lokAkAzamAM avagAha che' (adhyAya5, sUtra-12) ane "tyArapachI=sarva karmanA nAza pachI, mukta AtmA A loka sudhI Urdhva jAya che" (adhyAya10, sUtra-5) e pramANe kahevAyuM, tyAM loka zuM che ? keTalA prakArano che ? ane kaI rIte rahelo che ? 'kRti' zabda zaMkAnI samApti mATe che. ahIM=utpanna thayelI zaMkAmAM, uttara Ape che paMcAstikAyano samudAya loka che ane te astikAyo=lokamAM rahelA pAMca astikAyo, svatattvathI, vidhAnathI ane lakSaNathI kahevAyA che ane kahevAze. te loka kSetranA vibhAgathI trividha che : adho, tirthak ane Urdhva. 'kRti' zabda loka keTalA prakArano che ? te bhedanA kathananI samApti mATe che. dharmAdharmAstikAya=dharmAstikAya ane adharmAstikAya, lokavyavasthAnA hetu che. te benA avagAhanavizeSathI loka anubhAvanA niyamane kAraNe supratiSThakavajaAkRtivALo loka che, adholoka gokaMdharaardhaAkRtivALo che. ane A=adholoka gokaMdharanI ardha AkRtivALo che e, kahevAyuM che 'bhUmio sAta adhoadha pRthutara chatra-atichatra saMsthita che.' (adhyAya-3, sUtra-1) 'kRti' zabda sUtranI samAptimAM che. -
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. tAvArthAvagamasUtra bhAga- 2 | adhyAya-3| sUrate-sAta pRthvIo, yathokta che=gokaMdharanI ardha AkRtivALI che, tirtha loka jhallarInI AkRtivALo che ane Urdhaloka mudaMganI AkRtivALo che. tti' zabda lokanA viSayamAM traNa prasto karelA tenI samApti mATe che. bhAvArtha - sAteya narakomAM utkRSTa sthiti kayA prakAranI che ? te batAvatAM kahe che - ratnaprabhAnarakanA nArakanI utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI che. A rIte bIjI narakamAM traNa sAgaropamanI utkRSTa sthiti che, trIjI narakamAM sAta sAgaropamanI utkRSTa sthiti che, cothI narakamAM sAta sAgaropamanI utkRSTa sthiti che, pAMcamI narakamAM sattara sAgaropamanI utkRSTa sthiti che, chaThThI nArakamAM bAvIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti che ane sAtamI narakamAM tetrIsa sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. sAteya nArakonI jaghanyasthiti adhyAya-4, sUtra-43-44 bhASyakArazrI svayaM kaheze. tethI e prApta thAya ke prathama narakamAM jaghanyasthiti daza hajAra varSanI che ane utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI che. A sivAyanI vacalI sarva sthiti madhyama sthiti che. te rIte bIjI narakamAM jaghanyasthiti eka sAgaropamanI che ane utkRSTa sthiti traNa sAgaropamanI che. A sivAyanI sarva sthiti madhyama sthiti che. A rIte AgaLa-AgaLanI sarva narakomAM pUrvanA nArakanI utkRSTa sthitine uttaranI narakamAM jaghanyasthitirUpe grahaNa karIne jaghanya, madhyama ane utkRSTa sthitinI vicAraNA karavI. A rIte narakamAM rahelA nArakInA jIvonI AyuSyanI sthiti batAvyA pachI kayA jIvo kaI kaI naraka sudhI jaI zake che ? te batAvavA mATe kahe che - chaThThA adhyAyamAM je narakagatinA Azravo kahevAze te Azravo dvArA narakane yogya karma jIvo bAMdhe che ane te karma anusAra te te narakamAM te te jIvo utpanna thAya che. temAM asaMzI jIvo prathama naraka sudhI utpanna thAya che; kema ke mana nahIM hovAthI utkRSTa saMkleza karI zakatA nathI. AthI ja svayaMbhUramaNa samudra AdimAM thayelA sahasra yojana pramANa (avagAhanAvALo) asaMjJI matsya utkRSTathI eka kroDapUrva pramANa AyuSyavALo thaI zake che ane ghaNAM mAchalAMonuM bhakSaNa kare che, chatAM prathama narakanA amuka bhAga sudhI ja jaI zake che. A rIte asaMjJI jIvo prathama naraka sudhI utpanna thaI zake che, paraMtu AgaLanI narakamAM utpanna thaI zakatA nathI. e rIte bhujaparisarpa arthAt garoLI Adi hAthathI cAlanArA jIvo pahelI be narakamAM utpanna thaI zake che; kema ke saMjJI hovA chatAM paNa te prakAranA klezathI adhika klezane pAmIne AgaLanI narakanA AyuSyane teo bAMdhI zakatA nathI. e rIte pakSIo prathama traNa narakamAM utpanna thAya che. siMha prathama narakathI mAMDIne cAra naraka sudhI utpanna thaI zake che. uraga arthAtuM sarpa-ajagara Adi pAMca naraka sudhI utpanna thaI zake che. manuSya evI strIo cha naraka sudhI jaI zake che. matsya ane manuSya puruSo sAtamI nAraka sudhI jaI zake che.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3 sUtra vaLI devo ane nArakIo narakamAM utpanna thatA nathI. kema utpanna thatA nathI ? temAM mukti Ape che - narakagatimAM utpattinuM kAraNa bane evA bahuAraMbha ane bahuparigraha devone ke nArakIone prApta thatA nathI, mATe teo narakamAM utpanna thatA nathI. AnAthI e prApta thAya ke devabhavamAM bAhya rIte ghaNA vaibhava hovA chatAM jema bahuparigrahanA baLathI mammaNazeTha nArakImAM gayA te vakhate narakagatinuM kAraNa bane tevo bahuparigrahano pariNAma temane hato. Avo pariNAma devone bhavapratyaya zubhalezyA hovAthI prApta thato nathI. te rIte yuddha, zikAra ke tevI anya koI AraMbha AdinI pravRttimAM manuSya-tiryaMcane narakamAM utpanna thavA mATe jarUrI evo bahuAraMbhano pariNAma thato hoya che. Avo pariNAma paNa devone ke nArakIone thato nathI. joke nArakInA jIvo azubhalezyAvALA che ane paraspara ekabIjAnA duHkhanI udIraNA kare che tyAre ghaNA kleza kare che topaNa bhavasvabhAvathI teone bahuAraMbhano pariNAma je narakagatinuM kAraNa bane tevA kliSTa adhyavasAyavALo thato nathI. tethI teo narakagatimAM utpanna thatA nathI. vaLI nArako udvartana pAmIne devabhavamAM utpanna thatA nathI. kema nArakIo devamAM utpanna thatA nathI ? ethI kahe che - devagatinA kAraNabhUta sarAgasaMyamAdi hetuo teone nathI. Azaya e che ke sarAgasaMyamAdi devagatinAM kAraNo adhyAya-7, sUtra-2mAM bhASyakArazrI batAvaze. A kAraNonA AsevanathI jIvane devagatino baMdha thAya che. AvAM kRtyo karavAnuM nAraka jIvo mATe saMbhavita nathI. tethI teo devagatinuM AyuSya bAMdhI zakatA nathI. vaLI karmagraMthanA matAnusAra samyagdaSTi jIva manuSya ke tiryaMca hoya to niyama devagati bAMdhe che. te niyamAnusAra koI nArakane samyakta hoya to te manuSyagati bAMdhI zake tema svIkAravAmAM virodha nathI; kema ke samyaktanA astitvamAM deva ke manuSya be AyuSyano baMdha thAya che, paraMtu jema nAraka jIvo samyaktakALamAM manuSyAya bAMdhI zake che tema devAyuSya bAMdhI zakatA nathI. tenuM kAraNa karmanA udaya-kSaya-kSayopazama ke upazama pratye dravya, kSetra, kALa, bhAva ane bhava pAMca kAraNone svIkAravAmAM Ave che. manuSyabhavanA AyuSyane anukULa adhyavasAya karavAmAM samyagdaSTi evA nArakane bhava anukULa che. ethI te bhavamAM te samyagdaSTi jIva manuSyabhavane anukULa AyuSyabaMdhane prAyogya adhyavasAya karI zake che. paraMtu devabhavane anukULa AyuSyabaMdhane prAyogya adhyavasAya karI zakato nathI. devo ghaNA vivekavALA hoya che topaNa devabhavane AzrayIne dezavirati guNasthAnaka prApta karI zakatA nathI ane tiryaMco ghaNI mUDhatAvALA hoya che topaNa tiryaMcabhavane AzrayIne dezavirati guNasthAnaka prApta karI zake che. arthAtu guNasthAnakanI prAptimAM jema vivekanI apekSA che tema bhavanI paNa apekSA che. devone
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3 ga- dezaviratiguNasthAnakanI prApti karavAmAM bhava bAdhaka hovAthI zrAvakapaNAno adhyavasAya thato nathI tema samyagdaSTi evA nArakane bhavane kAraNe devabhava prAyogya AyuSyabaMdhano adhyavasAya thato nathI, nArakIo narakamAMthI nIkaLIne tiryaMca ane manuSyamAM ja utpanna thAya che. keTalAka nArakIo manuSyapaNAne pAmIne tIrthaMkarapaNuM paNa pAme che. je nAraka jIvo prathamanI traNa nArakomAMthI nIkaLIne manuSya thayA hoya te ja tIrthaMkarapaNuM pAmI zake che. prathamanI cAra nArakImAMthI nIkaLela jIva mokSane pAmI zake che, anya nahIM. prathamanI pAMca nArakathI nIkaLelA hoya tevA jIvo manuSyabhavane pAmIne saMyamane prApta karI zake che. prathamanI cha nArakathI nIkaLelA nArako dezaviratine prApta karI zake che. sAtamI nArakIthI nIkaLelA jIvo manuSyabhavane ke tiryaMcabhavamAM utpanna thaI samyagdarzana paNa prApta karI zake che. AnAthI e phalita thAya ke pUrvano nArakabhava paNa uttaranA bhavamAM guNasthAnakanI prAptimAM niyAmaka bane che. tethI jeoe nArakabhavane prAyogya kliSTa adhyavasAyo karyA che teo uttarabhavamAM suMdara adhyavasAyo paNa te nArakInA sthAnane anusAra ja karI zake che, tenAthI AgaLanA adhyavasAya karI zakatA nathI. AthI sAtamI narakamAMthI nIkaLIne manuSyabhavane pAmelo jIva buddhimAna hoya, vairAgyAdi guNothI vAsita hoya ane mokSanI utkaTa icchA hoya topaNa mokSane anukULa saMyama Adi bhAvone karI zakato nathI. temAM pratibaMdhaka pUrvanA nArakIbhavamAM javAne anukULa je kliSTa bhAvo karyA hatA te ja bhAvone kAraNe jema nArakabhavanI prApti thaI tema vizeSa evA yogamArganI prAptimAM te nArakInA bhavonI prApti bAdhaka banI. vaLI narakamAM kaI kaI vastuo nathI ? te batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - jema manuSyalokamAM dvIpa, samudra, parvatAdi bhAvo che jenAthI loko te te prakAranA sukhono anubhava karI zake che tevA koI ja bhAvo narakamAM nathI. vaLI beindriyAdi jIvo paNa manuSyalokamAM dekhAya che tevA narakamAM nathI. narakamAM manuSyo paNa nathI ane cAre nikAyanA devatAo paNa nathI. A badhuM narakamAM nathI, to narakamAM zuM che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - samudyAtathI kevalInA Atmapradezo narakamAM prApta thAya che. te sivAyanA mAraNAMtika samudyAta, vaikriya samudraghAta ane AhArakazarIranA samudyAtathI paNa te te jIvonA AtmapradezonI narakamAM prAptinI saMbhAvanA che, tattva bahuzruto vicAre. vaLI upapAtathI nArakIo narakamAM hoya che, anya koI jIva upapAtathI narakamAM nathI. vikriyAthI prAyaH karIne nArakInA jIvo potAnuM vaikriyazarIra kare tyAre tene AzrayIne nArakamAM hoya che, tema jaNAya che. tethI e prApta thAya ke nArakInA jIvo jyAre vaikriyazarIra karatA nathI tyAre upapAtathI vidyamAna che ane vaikriyazarIra kare tyAre vikriyAthI paNa narakamAM prApti che. vaLI vailibdhithI sAMgatika evA pUrvajanmanA mitrAdi devo narakamAM jAya tyAre te sthAnamAM te devonI prApti che. vaLI narakapAla evA paramAdhAmI potAnA kutUhala arthe narakamAM jAya tyAre teonI tyAM prApti
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 tavArthApigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUga- che. vaLI upapAtathI devo narakamAM nathI paraMtu ratnaprabhA pRthvImAM ja che anya koI narakanI pRthvImAM paNa nathI; kema ke bhavanapati, vyaMtara, vANavyaMtara, paramAdhAmI vagere narakanAM sthAnomAM nathI paraMtu ratnaprabhA nAmanI pahelI pRthvImAM che je devasthAnomAM vanaspati Adi suMdara bhAvo paNa che. vaLI paramAdhAmInI narakamAM traNa naraka sudhI gati che. tyArapachI paramAdhAmI kutUhalathI paNa jatA nathI tenuM kAraNa svAbhAvika teonI teTalI ja gamanazakti hoya athavA to tyAMnA kSetranI ati pratikULatAne kAraNe traNa narakathI adhika teo jatA nathI tema svIkArI zakAya. tattva bahuzruto vicAre. " prastuta sUtra ane bhASyamAM atyAra sudhI je narakanI AyuSyanI sthiti che te, narakamAM koNa jAya che ? ane koNa nathI jatuM?narakamAM dvIpa-samudrAdi nathI, A sarva lokaanubhAvathI tyAM nathI. tethI lokaanubhAva zuM che ? te spaSTa karavA mATe bhASyakArazrI kahe che - vAyu pANIne dhAraNa kare che te manuSyalokanA anubhavathI viruddha che; kema ke manuSyalokamAM pANIne nAMkhavAmAM Ave to te sthAnamAM rahelo vAyu khasI jAya che ane pANI nIce paDe che, jyAre pRthvI ja pANIne dhAraNa karI zake che; chatAM ratnaprabhAdi pRthvIonI nIce ghanavAtAdi vAyuo che e vAyuo ja ghanodadhirUpa pANIne dhAraNa kare che paraMtu pANInA kAraNe vAyu dUra thato nathI jethI pANI nIce paDe. vaLI, manuSyalokamAM pRthvIne pANI dhAraNa karatuM nathI paraMtu pRthvI pANIne dhAraNa karatI dekhAya che. Ama chatAM narakanI pRthvIone ghanodadhi Adi pANI dhAraNa kare che, paraMtu pRthvInA bhArathI pANI dUra khasatuM nathI. jema manuSyalokamAM pRthvIne pANImAM nAMkhavAmAM Ave to vilaya pAme che tema narakanI pRthvI pANImAM vilaya pAmatI nathI temAM tevA prakAranI lokasthiti ja hetu che. A lokasthiti kevI che ? te spaSTa kare che - anAdipAriNAmika nityasaMtativALA lokavinivezano hetu lokasthiti che. Azaya e che ke loka paMcAstikAyamaya che. lokamAM je pugaladravyo varte che temAM ratnaprabhAdi pRthvI nIce vAyu AdinA je puladravyo che teo evA ja svabhAvavALA che, anAdikALathI te prakAranA pariNAmane dhAraNa kare che ke jenA kAraNe vAyu pANIne dhAraNa kare. manuSyalokamAM dekhAtA vAyunA pudgalo karatAM vilakSaNa pariNAmavALA vAyunA pudgalo ratnaprabhAdi pRthvInI nIce che temAM lokano tevo svabhAva che te ja kAraNa che. AthI ja tyAMnuM pANI paNa pRthvIne dhAraNa karavA samartha che ane pANImAM rahetI pRthvI paNa vilaya pAmatI nathI. jema A sarvasthAne lokasthiti hetu che tema pahelI nArakanuM jaghanya utkRSTa AyuSya je bhASyakArazrIe kahyuM temAM paNa lokasthiti niyAmaka che. vaLI bhujaparisarpa vagere be nAraka sudhI jAya che, AgaLa nahIM temAM paNa kAraNa te jIvone tevo ja adhyavasAya thaI zake che. AgaLanI narakano adhyavasAya thato nathI tema svIkAravAmAM lokasthiti ja kAraNa che; kema ke te bhavamAM te jIvano svabhAva tevo ja che ke kliSTa bhAvo kare topaNa potAnI maryAdAthI AgaLanI narakane prAyogya adhyavasAya karI zake nahIM. vaLI
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-6 narakamAM dvIpa-samudrAdi nathI temAM lokasthiti kAraNa che; kema ke te kSetrano tevo ja svabhAva che ke tyAM dvIpasamudrAdi padArtha na hoya. pUrvamAM bhASyakArazrIe kahyuM ke lokasthiti anusAra nArakone jaghanya ane utkRSTa sthiti che, narakamAM dvIpa-samudrAdi nathI. tethI vicArakane prazna thAya che ke lokasthitinA aMgabhUta loka zuM che ? tene sAme rAkhIne zaMkA kare che adhyAya-pamAM lokAkAzamAM avagAhana che ema kahyuM. adhyAya-10mAM kahyuM ke sarva karmakSaya thayA pachI lokanA aMta sudhI siddha jIvo Urdhva jAya che. tethI prazna thAya ke loka zuM che ? keTalA prakArano che ? ane kevA prakAranI saMsthitivALo che ? te praznano uttara ApatAM kahe che - paMcAstikAyanA samudAyarUpa loka che. dharmAstikAyAdi pAMcanA samudAyarUpa loka grahaNa karavAthI AkAzAstikAya paNa loka-aloka svarUpa grahaNa thaI jAya che. vaLI loka zabdano artha tenA eka dezamAM grahaNa karavAmAM Ave tyAre alokAkAzane choDIne jyAM dharmAstikAyAdi pAMceyano samudAya vidyamAna che te sthAna ja loka che tema thAya. tethI te loka keTalA prakArano che ? tenA viSayaka anya prazna karIne bhASyakArazrI uttara Ape che. te loka kSetranA vibhAgathI adhaH, tirthaMgu ane Urdhva ema traNa vibhAgathI che, je sthAnamAM dharmAstikAya, adharmAstikAya che te sthAna lokavyavasthAno hetu che. dharmAstikAya-adharmAstikAyanI avagAhanAvizeSathI ane lokanA anubhAvanA niyamathI supratiSThakavajrAkRtivALo loka che arthAt jema indranuM vaja madhyamAMthI pAtaLuM hoya ane Urdhva-adho dizAmAM kAMIka pahoLuM thAya che tevA AkAravALuM caudarAjalokanuM saMsthAna che. AnAthI e prApta thAya ke caudarajju svarUpa loka dharmAstikAyanI ane adharmAstikAyanI avagAhanAthI niyaMtrita thAya che ane tenA niyaMtraNa nIce jIva pudgalAdi sarva te te prakAre rahe che temAM lokano tevo svabhAva ja kAraNa che. tethI paMcAstikAyanA samudAyarUpa lokano tevo svabhAva hovAthI supratiSThakavajrAkRtivALo loka te prakAre kAyama rahe che paNa parivartana pAmato nathI. vaLI supratiSThakavajrAkRtivALo loka adholokamAM gAyanA kaMdharanI=khAMdhAnI, ardha AkRtivALo che. be paga pahoLA karIne UbhelA puruSanI jema keDathI mAMDIne nIceno bhAga adhika thAya che tema gAyanA khAMdha uparano bhAga paNa goLAkArarUpe uparathI nIce adhika thAya che. adholoka kevo che ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - sUtra-3/1mAM bhASyakArazrIe batAvela che ke nIce-nIcenI sAta bhUmio che ane te sAta bhUmio chatrAtichatranA saMsthAnavALI che. arthAt adholokano AkAra vistAravALuM chatra, tenI nIce moTuM chatra, tenA nIce moTuM chatra e prakAranA saMsthAnavALI nIcenI bhUmio che. tiryak lokano AkAra jhallarInA saMsthAnavALo che. jhallarI nAmanuM vAjiMtra goLAkAra hoya che tema tirthaMg loka goLAkArarUpe rahelo che. madhyamAM te eka rajju pramANa che ane Urdhva-adho aDhAraso yojana pramANa che. Urdhvaloka mRdaMgasaMsthAnavALo che. mRdaMga nAmanuM vAjiMtra=Dhola, vaccamAM UMcuM hoya ane be bAju nameluM hoya tema Urdhvaloka madhyalokathI uparamAM be
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 tatvArthAvagamasUtra bhAga- 2 | adhyAya-3| sUtra-6, 7 bAju vadhato vadhato madhyamAM vistAravALo bane che. tyArabAda ghaTatAM ghaTatAM siddhazilA pAse eka raju pramANa bane che, te rajunI madhyamAM pistAlIsa lAkha yojananI siddhazilA che. II/chA bhASya : tatra tiryaglokaprasiddhyarthamidamAkRtimAtramucyate - bhASyArtha: tyAM chaThThA sUtranA bhASyamAM je traNa prakArano loka kahyo temAM, tirtha lokanI prasiddhi mATe=tirtha loka kevA svarUpavALo che? teno bodha karAvavA mATe, A sUtra-7thI mAMDIne adhyAyanI samApti sudhI je varNana che e, AkRti mAtra=tiyaMga lokanA saMsthAna mAtra=saMkSepathI tirthaga lokanuM saMsthAna, kahevAya chekagraMthakArazrI vaDe kahevAya che - sUtraH jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH / / 3/7 / / sUtrArtha - jabUdvIpa, lavaNa Adi zubhanAmavALA dvIpa, samudro che. 3/7LA bhASya - jambUdvIpAdayo dvIpA lavaNAdayazca samudrAH zubhanAmAna iti, yAvanti loke zubhAni nAmAni tannAmAna ityarthaH, zubhAnyeva vA nAmAnyeSAmiti te zubhanAmAnaH, dvIpAdanantaraH samudraH samudrAdanantaro dvIpaH yathAsaGkhyam / tadyathA-jambUdvIpo dvIpaH, lavaNodaH samudraH, dhAtakIkhaNDo dvIpaH, kAlodaH samudraH, puSkaravaro dvIpaH, puSkarodaH samudraH, varuNavaro dvIpaH, varuNodaH samudraH, kSIravaro dvIpaH, kSIrodaH samudraH, ghRtavaro dvIpaH, ghRtodaH samudraH, ikSuvaro dvIpaH, ikSuvarodaH samudraH, nandIzvaro dvIpaH, nandIzvaravarodaH samudraH, aruNavaro dvIpaH, aruNavarodaH samudraH, ityevamasaGkhyeyA dvIpasamudrAH svayambhUramaNaparyantA veditavyA iti / / 3/7 / / bhASArtha - nitIpAtaLo . ri pa jaMbukIpa Adi dvIpo ane lavaNa Adi samudro zubhanAmavALA che. sUtrano artha spaSTa karyA pachI teno tAtyayArtha spaSTa kare che - jeTalAM paNa lokamAM zubhanAmo che te nAmavALA dvIpa ane samudro che, e prakArano artha che. zubhanAmanA zabdano anya rIte artha karatAM kahe che -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUtra-7, 8 zubha ja nAmo che jemane te zubhanAmavALA dvIpa-samudro che, ema avaya che. kaI rIte dvIpa-samudro che ? te spaSTa kare che - dvIpa pachI anaMtara samudra che, samudra pachI anaMtara dvIpa yathAkrama che. te A pramANe - jaMbukIpa nAmano dvIpa che, tyArapachI) lavaNasamudra che, tyArapachI) dhAtakIkhaMDadvIpa che, tyArapachI) kAlodadhisamudra che, tyArapachI) puSkaravaradvIpa che, tyArapachI) puSkarodasamudra che, tyArapachI) varuNavaradvIpa che, (tyArapachI) varuNodasamudra che, tyArapachI) kSIravaradvIpa che, tyArapachI) kSIrodasamudra che, tyArapachI) vRtavaradvIpa che, tyArapachI) vRtadasamudra che, tyArapachI) IkSavaradvIpa che, tyArapachI) IkSavarodasamudra che, tyArapachI) naMdIzvaradvIpa che, tyArapachI) naMdIzvarodasamudra che, tyArapachI) arUNaharadvIpa che, (tyArapachI) aruNavarodasamudra che. A rIte asaMkhya dvIpa-samudro svayaMbhUramaNasamudra parvata jANavA. tti' zabda bhASyanI samApti mATe che. 3/pA. bhAvArtha: ticchalokanuM varNana karatAM bhASyakArazrI kahe che ke tirthAlokanA madhyamAM jaMbUdvIpa che. tyArapachI lavaNasamudra che te kramathI dIpa-samudronI saMkhyA asaMkhyAta parimANa che. A bhASyanI TIkA karatAM pU. siddhasenagaNi mahArAjA lakhe che ke A asaMkhyAtanI saMkhyA viziSTa grahaNa karavAnI che. te keTalI che? tethI TIkAkArazrI kahe che - tAjA janmelA bALakanA eka vALanA asaMkhyAta TukaDA karIne tenAthI bharAyela eka yojana UMDo eka yojana trijyAvALo je kUvo, tenA pramANathI mapAyela je saMkhyA arthAt so varSe eka vALa kADhavAthI je varSonI saMkhyA prApta thAya tevo palyopama ane tevA daza koTAkoTI palyopama pramANa eka sAgaropama thAya. tevA aDhI sAgaropamanA kALanA je samayo prApta thAya te samayanI saMkhyA pramANa dvIpa-samudronI saMkhyA che. jaghanya asaMkhyAta saMkhyAnI je saMkhyA Ave te saMkhyAne teTalI saMkhyAthI teTalI vakhata guNavAmAM Ave tyAre eka AvalikAnA samayonI prApti thAya. aDhI uddhAra sAgaropamamAM jeTalAM varSonI saMkhyAnI prApti thAya te varSomAM jeTalA samayonI prApti thAya te saMkhyA jeTalA dIpa-samudro tilokamAM che. vaLI, lokamAM jeTalAM zubha nAmo che te sarva nAmavALA dvIpa-samudronI tijIMlokamAM prApti che. A prakAre ticchalokanuM svarUpa jinavacanAnusAra bhAvana karIne saMsAranA svarUpanuM bhAvana karavAthI bhagavAnanA vacanAnusAra padArthanA svIkAranI ruci sthira thAya che ane te prakAre lokanA bhAvanathI ratnatrayInI zuddhi thAya che. ll3/nA sUtra : dviDhiviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH / / 3/8 / /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 / sUtra-8 : sUtrArtha 137 (sUtra-3/7mAM batAvela A sarva paNa dvIpa, samudro) be be vistaMbhavALA, pUrva pUrvane parikSepa karanArA (ane) valaya AkRtivALA che. II3/8 / / bhASya : sarve caite dvIpasamudrA yathAkramamAdito dvidvirviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH pratyetavyAH / tadyathA--yojanazatasahasraM viSkambho jambUdvIpasya vakSyate (sU0 9), tad dviguNo lavaNajalasamudrasya, lavaNajalasamudraviSkambhAd dviguNo dhAtakIkhaNDadvIpasya, ityevamAsvayambhUramaNasamudrAditi / pUrvapUrvaparikSepiNaH, sarve pUrvapUrvaparikSepiNaH pratyetavyAH, jambUdvIpo lavaNasamudreNa parikSiptaH, lavaNajalasamudro dhAtakIkhaNDadvIpena parikSiptaH, dhAtakIkhaNDadvIpaH kAlodasamudreNa parikSiptaH, kAlodasamudraH puSkaravaradvIpArthena parikSiptaH, puSkaravaradvIpArthaM mAnuSottareNa parvatena parikSiptam, puSkaravaradvIpaH puSkaravarodena samudreNa parikSiptaH evamAsvayambhUramaNAt samudrAditi / valayAkRtayaH sarve ca te valayAkRtayaH saha mAnuSottareNeti / / 3/8 / / bhASyArtha H sarve . mAnuSottarekheti / / sarva paNa A dvIpa-samudro yathAkrama AdithI dviguNa-dviguNa vidhvaMbhavALA, pUrva pUrvanA parikSepI, valayAkRtivALA=pUrva pUrvanA dvIpanA ke samudronA uttaramAM valayaAkRtithI goLarUpe rahelA, jANavA. te A pramANe - jaMbudvIpano eka lAkha yojanano vibha kahevAze. tenAthI lavaNanA pANIvALA samudranuM=lavaNasamudranuM, dviguNa vikhaMbha che. lavaNanA pANInA samudranA= lavaNasamudranA, vidhvaMbhathI dviguNa dhAtakIkhaMDanA dvIpano vikhaMbha che. e pramANe svayaMbhUramaNa samudra sudhI dviguNa-dviguNa sarvano vidhvaMbha jANavo. 'kRti' zabda dvIpa-samudranA viSaMbhanA kathananI samAptimAM che. A rIte viSlebhano artha bhASyakArazrIe karyA pachI pUrva pUrvanA parikSepI che tema batAvIne teno artha spaSTa kare che - sarva paNa A dvIpa-samudro pUrva pUrvanA dvIpanA athavA samudranA parikSepI svIkAravA joIe. jaMbudvIpa lavaNasamudrathI parikSipta che=jaMbudvIpane vIMTaLAIne lavaNasamudra rahelo che. lavaNasamudra ghAtakIkhaMDadvIpathI parikSipta che=lavaNasamudrane vIMTaLAIne dhAtakIkhaMDadvIpa rahelo che. ghAtakIkhaMDadvIpa kAlodadhisamudrathI parikSipta che. kAlodadhisamudra puSkaravaradvIpathI parikSipta che. puSkarava2dvIpArdha mAnuSyottaraparvatathI parikSipta che=mAnuSyottaraparvata puSkaravaradvIpanA madhya bhAgamAM vIMTaLAIne rahelo che. puSkaravaradvIpa puSkaravarasamudrathI parikSipta che. A pramANe svayaMbhUramaNasamudra sudhI jANavuM. 'kRti' zabda pUrva pUrva parikSepI che tenA kathananI samAptimAM che.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 tasyAdhigamasUtra lAga-2|adhyAya-3|sU-8, have valayAkRtine spaSTa karatAM kahe che - valayAkRtirUpe rahelA che. sarva te dvIpa-samudro, mAnuNottara parvata sahita valayAkRtivALA rahelA __'iti' zaE mAyanI samAtimA che. // 3/8 // sUtra: tanmadhye merunAbhivRtto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH / / 3/9 / / sUtrArtha : tenA madhyamAM pUrvamAM kahyuM ke asaMkhyAta dvIpa-samadro vIMTaLAIne rahelA che. tenA madhyamAM, merunAbhivRta meru che nAbhi jene evo goLAkAravALo, eka lAkha yojana vikhaMbhavALo jaMbudvIpa cha. ||3/ell bhASya: teSAM dvIpasamudrANAM madhye tanmadhye, merunAbhiH merurasya nAbhyAmiti merurvA'sya nAbhiriti merunAbhiH, merurasya madhya ityarthaH, sarvadvIpasamudrAbhyantaro vRttaH kulAlacakrAkRtiryojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH, vRttagrahaNaM niyamArtham / lavaNAdayo valayavRttAH, jambUdvIpastu prataravRtta iti yathA gamyeta, valayAkRtibhizcaturastratryastrayorapi parikSepo vidyate tathA ca mA bhUditi / merurapi kAJcanasthAlanAbhiriva vRtto yojanasahanamadho dharaNitalamavagADho navanavatyucchrito dazAdho vistRtaH sahasramuparIti trikANDastrilokapravibhaktamUrtizcatubhirvanairbhadrazAlanandanasaumanasapANDukaiH parivRtaH / tatra zuddhapRthivyupalavajrazarkarAbahulaM yojanasahasramekaM prathamaM kANDam, dvitIyaM triSaSTisahasrANi rajatajAtarUpAGkasphaTikabahulam, tRtIyaM SaTtriMzat sahasrANi jAmbUnadabahulam, vaiDUryabahulA'sya cUlikA catvAriMzadyojanAnyucchrAyeNa mUle dvAdaza viSkambheNa madhye'STAvupari catvArIti, mUle valayaparikSepi bhdrshaalvnm| bhadrazAlavanAt paJca yojanazatAnyAruhya tAvatpratikrAntivistRtaM nandanavanam, tato'rthatriSaSTisahasrANyAruhya paJcayojanazatapratikrAntivistRtameva saumanasam, tato'pi SaTtriMzatsahasrANyAruhya catunavaticatuHzatapratikrAntivistRtaM pANDukavanamiti, nandanasaumanasAbhyAmekAdazaikAdazasahasrANyAruhya pradezaparihANiviSkambhasyeti / / 3/9 / / bhASyArtha :teSAM ..... viSkambhasyeti // dvIpa-samudrItI madhyamAM meM tamadhya.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-3 | sUtra-9 tanmadhyano artha spaSTa karyA pachI merunAbhino samAsa spaSTa kare che - meru che AnI nAbhimAM meru che jabudvIpanI nAbhimAM, e merunAbhi athavA AnI nAbhi meru che e merunAbhi. teno tAtparyArtha spaSTa kare che - meru AnA madhyamAM che, e prakArano artha che. have vRttano artha kare che - sarva dvIpa-samudranA atyaMtara vRtta goLAkAra, kuMbhAranA cakranA AkRtivALo ane eka lAkha yojana vidhvaMbhavALo jaMbUDhIpa che, vRtta grahaNa niyama mATe che kulAlacakranI AkRtinI jema goLa ja che paraMtu anya AkRti nathI e prakAranA niyama mATe che. te niyamane spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - lavaNAdi valayathI=valayaAkRtithI, vRtta che. vaLI jaMbUdIpa prataravRta che=thALInI jema goLa che baMgaDInI jema goLa nathI, e pramANe je rIte jaNAya cheHvRta grahaNathI e pramANe je rIte jaNAya che, te rIte ane valayAkRti vaDe trikoNa ane catuSkoNano paNa parikSepa vidhamAna che te rIte na jaNAya e batAvavA mATe vRta grahaNa che ema avaya che. vaLI vRttAkAra evA jaMbudvIpanA madhyamAM nAbhirUpa meru che, te kevA svarUpavALo che ? te batAve che - suvarNanI thALInA nAbhinI jema meru paNa vRta che=jabUDhIpanI jema pratara AkAravALo vRta che. te meru eka hajAra yojana dharaNItalamAM avagADha che pRthvInA peTALamAM eka hajAra yojana rahelo che. navvANuM hajAra yojana UMco che=bhUtalathI navvANuM hajAra yojana UMco che. vaLI te meruparvata jamInamAM daza hajAra yojana vistRta che ane uparamAM sahasra yojana vistRta che. ti' zabda meruparvatanI UMcAI, laMbAI Adi pramANanA svarUpanI samAptimAM che. vaLI te meru traNa kAMDavALo che, traNa lokamAM pravibhakta mUrtivALo che=Urdhvaloka, tithyaloka ane adholokarUpa traNa lokamAM pravibhakta mUrtivALo che, ane bhadrazAla, vaMdana, saumanasa ane pAMDaka Atmaka cAra vanothI parivRtta che. tyAM merunA traNa kAMDamAM, zuddha pRthvI, patthara, vaja ane zarkarA che bahula jemAM evA eka hajAra yojana Atmaka prathama kAMDa che meruparvatano prathama bhAga che. bIjo kAMDa rajata-jAtarUpa-cAMdI ane suvarNarUpa, aMtaratva ane sphaTikarana bahula tresaTha hajAra yojana pramANa che. trIjo kAMDa chatrIsa hajAra yojana pramANa suvarNabahula che. e AnI merunI, vaiDUrya bahula cUlikA cAlIsa yojana UMcAIthI ane mULamAM vikhaMbhathI bAra yojana, madhyamAM ATha yojana ane uparamAM cAra yojana che. meruparvatanA mULamAM=samatalabhUmimAM, valaya AkAravALuM cAre bAju parikSepa karanAruM, bhadrazAlavata che. bhadrazAlavanathI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3| sUca-9 pAMcaso yojana upara jaIne teTalI pratikrAMtinA vistAravALuM pAMcaso yojavatA phelAyelA vistAravALuM, naMdanavana che. tyAMthI=naMdanavanathI, sADA bAsaTha hajAra yojana ArohaNa karIne pAMcaso-yojana vistRta saumanasavana che. tenAthI paNa chatrIsa hajAra yojana ArohaNa karIne cAraso corANuM yojanA phelAyelA vistAravALuM pAMDukavata che. naMdanavanathI ane saumanasavanathI agiyAra hajAra, agiyAra hajAra yojana ArohaNa karIne vidhvaMbhanA pradezanI parihAni che. tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. 3/9I. bhAvArtha : pUrvanA sUtramAM jaMbUDhIpAdi dvIpa-samudro kaI rIte svayaMbhUramaNa samudra sudhI rahelA che ? te batAvatAM kahyuM ke te dvIpa-samudranI madhyamAM je jaMbUDhIpa che tenI madhyamAM meruparvata che. prastuta sUtramAM jaMbUdIpa merunI nAbhivALo ane vRtta che tema kahevAthI e prApta thayuM ke lavaNAdi valayAkAre vRtta che; kema ke jaMbUdIpanI AjubAju goLAkAre vIMTaLAyelA che, jyAre jaMbUdvIpa valayAkAre vRtta nathI paraMtu pratarAkAre vRtta che. jaMbUdvIpane mAtra vRtta kahevAmAM Ave to koIne bhrama thAya ke catuSkoNa ke trikoNa AkRtivALo jaMbUdvIpa che ane lavaNasamudra AdithI parikSepavALo che. A bhramanuM nirAkaraNa thAya te mATe graMthakArazrIe kahyuM ke jaMbudvIpa pratararUpe goLAkAra che. vaLI jaMbUDhIpanI madhyamAM rahela meruparvata kevo che ? te spaSTa kare che - - suvarNanI thALInI madhyamAM nAbhinI jema jaMbUDhIpanI madhyamAM meruparvata paNa vRttaAkAre rahelo che. meruparvata samabhUtaLathI eka hajAra yojana jamInamAM che ane navANuM hajAra yojana UMco che. tethI e prApta thAya ke eka lAkha yojanano meruparvata che, temAM samabhUtalAthI nIce eka hajAra yojana meru che temAMthI so yojana apolokamAM che ane bAkInA uparanA navaso yojana tithyalokamAM che arthAt samabhUtalathI uparanA navaso yojana sudhI ticchalokamAM che, bAkInA 98 hajAra ekaso yojana UrdhvalokamAM che. vaLI, A meruparvata traNa kAMDavALo che. meruparvatanA traNa kAMDomAM prathama kAMDa zuddha pRthvInA patthara, vaja ane zarkarA bahula che, je eka hajAra yojana pramANa che. A prathama kAMDamAM vajaratna jevA pattharo che ane zarkarA jevI madhura mATI che. bIjo kAMDa tresaTha hajAra yojana che je cAMdI, suvarNa, aMtaratna ane sphaTikaratna bahula che. tethI e prApta thAya ke tyAM mATInA yugalo che topaNa bahulatAe suvarNa ane cAMdIrUpa dhAtuthI ane aMtaratna tathA sphaTikaranathI yukta che. vaLI trIjo kAMDa chatrIsa hajAra yojanano che, je suvarNa bahula che. eka lAkha yojanano jebUdvIpa je samabhUtalathI nIce adholokamAM hajAra yojana che te prathama kAMDa svarUpa che. samabhUtala pRthvIthI upara tresaTha hajAra yojana bIjo kAMDa che. A kAMDano vibhAga dhAtunA bhedathI che; kema ke bIjo kAMDa suvarNa, cAMdI, aMtaratna ane sphaTikaratnathI banelo che tethI prathama kAMDathI judo paDe che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 tAryAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3 | sUtra-9 uparano trIjo kAMDa mAtra suvarNa bahula che mATe bIjA kAMDathI judo paDe che. A rIte meruparvata traNa kAMDamAM vibhakta che. meruparvatanI upara bahulatayA vaiDUryaratnavALI cUlikA che, jenI UMcAI cAlIsa yojana che. A cUlikA mULamAM bAra yojananA vikhaMbhavALI che, madhyamAM ATha yojanAnA vistAravALI ane uparamAM cAra yojananA vistAravALI che. A rIte meruparvata ane tenI cUlikAnuM svarUpa batAvyA pachI meruparvatanAM vanonuM svarUpa batAve che - meruparvatanA valayarUpe parikSepa evuM bhadrazAlavana che. bhadrazAla vanathI uparamAM pAMcaso yojana jaIe tyAre naMdanavana che, je meruparvatanA aMgabhUta ja che ane te paNa pAMcaso yojanAnA vistAravALuM che. tethI e prApta thAya ke samatalabhUtaLathI pAMcaso yojana upara gayA pachI naMdanavana che. te paNa banne bAju pAMcaso pAMcaso yojana dvArA valayAkRtirUpe rahela che. tyArapachI sADA bAsaTha hajAra yojana ArohaNa karIne je trIjo kAMDa che tyAM pAMcaso yojanAnA vistAravALuM valayAkRti yukta saumanasa nAmanuM vana che. tethI e prApta thAya ke samatalabhUtaLathI tresaTha hajAra yojana upara jatAM jyAM bIjo kAMDa pUro thAya che tyAM saumanasa vana che, je meruparvatanI baMne bAju pAMcaso pAMcaso yojana vikhaMbhavALuM valayAkRtie mekhalArUpe raheluM che. tyArapachI chatrIsa hajAra yojanano trIjo kAMDa che. teTaluM upara gayA pachI pAMDakavana Ave che, je cAraso corANuM yojanAnA vistAravALA vidhvaMbhathI valayAkRtithI rahela che. AnAthI e prApta thAya ke meruno sauthI uparano bhAga je eka hajAra yojanano samatalabhUtaLavALo che jyAM lAkha yojanano meru pUro thAya che tyAM pAMDuka nAmanuM vana che. te pAMDukavananA madhyamAM bAra yojananI cUlikA che tene choDIne bAkInA cAraso corANuMnA vikhaMbhavALo valayAkRtithI rahelo pAMDukavana che. A rIte meruparvatanuM svarUpa batAvyA pachI bhASyakArazrI kahe che - meruparvata samatalabhUtaLamAM daza hajAra yojana viSkalavALo che tyAM bhadrazAla vana che. tenAthI pAMcaso yojana upara naMdanavana che ane tresaTha hajAra yojana upara saumanasavana che. A banne vanothI agiyAra hajAra, agiyAra hajAra yojananuM ArohaNa karIne viSkrabhanI pradeza parihANa thAya che. jema meruparvata sauthI nIce daza hajAra yojana vikhaMbhavALo che tema samatalabhUtaLamAM paNa daza hajAra yojanavALo che. tethI samatalabhUtaLathI paNa hajAra yojana sudhI nIceno kAMDa kramasara hAni pAmato nathI. paraMtu ghaTyA vagara nIce paNa daza hajAyojanano che. naMdanavana ane saumanasavana e banne vanothI uparamAM agiyAra hajAra, agiyAra hajAra yojana upara jaIe tyAM meruparvata keTalA vidhvaMbhano che, tenI spaSTatA bhASyakArazrIe karela nathI. II3/lA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2adhyAya-3| sUca-10 avataraNikA - te jaMbudvIpanA avAMtara keTalA bhAgo che ? te batAvavA arthe tenAM sAta kSetro batAve che sUtraH tatra bharatahaimavataharivideharamyakaharaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi / / 3/10 / / sUtrArtha : tyAM=jabUdvIpamAM, bharatavarSa, hemavaMtavarSa, harivarSa, videhavarSa, ramyakavarSa, hiraNyavatavarSa, airAvatavarSa kSetro che. ll3/10/ bhASya : tatra-jambUdvIpe bharataM haimavataM harayo videhA ramyaka hairaNyavatamairAvatamiti sapta vaMzAH kSetrANi bhavanti / bharatasyottarato haimavatam haimavatasyottarato harayaH, ityevaM zeSAH, vaMzA varSA vAsyA iti caiSAM guNataH paryAyanAmAni bhavanti sarveSAM caiSAM vyavahAranayApekSAdAdityakRtAd digniyamAduttarato merurbhavati, lokamadhyAvasthitaM tvaSTapradezaM rucakaM digniyamahetuM pratItya yathAsambhavaM bhavatIti / / 3/10 / / bhASyArtha tatra ..... AvatIti tyAM jaMbudvIpamAM bharata, himavaMta ane haraya harivarSa, ane videho, rakhyaka, hiraNyavaMta, eravata e prakAranAM sAta vaMzarUpa kSetro che e prakAranAM sAta vibhAgarUpa kSetro che. bhAratanA uttarathI himavaMta che, himavaMtanA uttarathI haraya harivarSakSetra che. A pramANe zeSa AgaLaAgaLanA, jANavA. vaMzo, varSo ane vAsyA e AmanA=bharatAditAM, guNathI paryAyanAmo che. ane sarva evA AmanuMebharatAdinuM, vyavahAranayanI apekSAthI AdityakRta digU niyamathI=sUryathI karAyela dizAonA niyamathI, meru meruparvata, uttarathI-uttara dizAthI, thAya che. vaLI lokamadhya avasthita ATha rucakapradezarUpa dim liyamanA hetune AzrayIne thathA saMbhava jANavuM=je pramANe je kSetranA je sthAnamAM merunI prApti saMbhave te pramANe jANavuM. "tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. I3/10 bhAvArtha - jaMbUdvIpamAM bharatAdi sAta kSetro che. bharatakSetra AdinA bharatavarSa athavA bharatavaMza e pramANe be anya prayogo thAya che. tethI bhASyakArazrIe bharatAdi vaMzI kSetra che ema kahela che. vaLI bharatakSetra-himavaMtakSetra Adine ekavacanamAM grahaNa karela che ane harivarSa ane videhane bahuvacanamAM grahaNa karela che. tethI jaNAya
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-3 / sUca-10, 11 143 che ke jaMbudvIpanA mahAvidehakSetranA batrIsa vijaya Adi aneka vibhAgo vidyamAna che tevI rIte harivarSakSetramAM paNa AvA koIka vibhAgo hovA joIe ke jene AzrayIne bhASyakArazrIe bahuvacanano prayoga karyo hoya. vaLI videhanI bIjI bAju ramyaka varSa che teno ekavacanamAM prayoga bhASyakArazrIe karyo che. tethI harivarSanI jema tenA koI vibhAgonI saMbhAvanA nathI, tema jaNAya che. tattva bahuzruta vicAre. jaMbUDhIpanI madhyamAM meruparvata che. eka bAjumAM bharatakSetra, himavaMtakSetra ane harivarSakSetra che tathA bIjI bAjumAM ramyakakSetra, hiraNyavaMtakSetra ane airAvatakSetra che. madhyamAM meruparvatanI be dizAmAM videho che. vyavahAranayanI apekSAthI sUryanA digU niyamane grahaNa karIe to badhAnI uttaramAM ja merunI prApti che; kema ke be sUrya-caMdro che, tethI jema bharatakSetramAM sUryanI apekSAe vicArIe to uttaramAM merunI prApti che tema airAvatakSetramAM paNa tyAMnA sUryanI apekSAe vicArIe to uttaramAM ja merunI prApti thAya che. vaLI lokanI madhyamAM rahela ATha rucakapradezo che. tene dizAnA niyamananA hetu svIkArIe to bharatakSetra Adi dakSiNadizAmAM prApta thAya ane airAvata Adi kSetro uttaradizAmAM prApta thAya che. l3/1nA avataraNikA - have bharata Adi kSetrono vibhAga konAthI thayelo che ? te spaSTa kare che - sUga - tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavaniSadhanIlarukmizikhariNo varSaraparvatA: pArU/2AA gArca - te kSetronA vibhAga karanAra=bharata Adi kSetronA vibhAga karanAra, pUrva apara Ayata=pUrva cheDAthI mAMDIne pazcima cheDA sudhI lAMbA, himavaMta, mahAhimavaMta, niSadha, nIla, rumi, zikharI, varSadhara kSetrane dhAraNa karanArA, parvato che. [3/115 bhASyaH teSAM-varSANAM, vibhaktAro himavAn mahAhimavAn niSo nIlo rukmI zikharItyete SaD varSadharAH parvatAH, bharatasya haimavatasya ca vibhaktA himavAn / haimavatasya harivarSasya ca vibhaktA mahAhimavAna, ityevaM zeSAH / tatra paJca yojanazatAni SaDviMzAni SaT caikonaviMzatibhAgA 526- bharataviSkambhaH, sa dviiihamavaddhaimavatAdInAmAvidehebhyaH, parato videhebhyo'rdhArthahInAH / bhASyArtha - teSAM rInA I tenA=varSonA=bharata vagere kSetronA, vibhAgane karanArA himavAta, mahAhimavAta,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3 sU-11 niSadha, nIla, rukmi, zikharI e pramANe A cha varSadhara parvato che. bharatano ane himavaMtano vibhAga karanAra himavaMta parvata che, himavaMtanA ane harivarSanA vibhAgane karanAra mahAhimavAdraparvata che. e pramANe zeSa jANavA. tyAM pAMcaso chavvIsa yojana ane ogaNIsano chaThTho bhAga (para6) bharatakSetrano vidhvaMbha che. himavaMta parvata ane himavaMta kSetra Adino mahAvideha sudhI je=bharatano vidhvaMbha, che te dviguNadviguNa thAya che ane videhathI AgaLa ardhahIna ardhahIna thAya che. bhAvArtha : sUtra-10mAM bharatAdi sAta kSetro jaMbUdvIpamAM rahelAM che tema batAvyuM ane teno vibhAga karanArA himavaMtAdi cha parvato che tema prastuta sUtramAM batAvyuM. temAM jaMbUDhIpanI dakSiNa dizAmAM pAMcaso chavvIsa yojana ane eka yojananA ogaNIsa bhAga karavAthI je cha bhAga prApta thAya eTalA adhika arthAt (paraka) yojana vikhaMbhavALuM bharatakSetra che. tyArapachI rahelo, tenAthI dviguNa vikhaMbhavALo himavaMta parvata che. tyArapachI rahela, tenAthI dviguNa vidhvaMbhavALuM himavaMta kSetra che. himavaMta kSetra pachI rahela tenAthI dviguNa vikhaMbhavALo mahAhimavaMta parvata che. tyArapachI tenAthI dviguNa vikhaMbhavALuM harivarSakSetra che. tyArapachI tenAthI dviguNa vikhaMbhavALo niSedhaparvata che. tyArapachI tenAthI dviguNa vidhvaMbhavALuM mahAvideha kSetra che. mahAvidehakSetra pachI rahela nIlavaMta parvata tenAthI ardhA vikhaMbhavALo che arthAt mahAvidehathI ardhA vikhaMbhavALo che. tyArapachI tenAthI ardhA vikhaMbhavALuM ramyaka kSetra che. tyArapachI tenAthI ardhA vikhaMbhavALo rukmi parvata che. tyArapachI tenAthI ardhA vikhaMbhavALuM hiraNyavaMta kSetra che. tyArapachI tenAthI ardhA vikhaMbhavALo zikharI parvata che. tyArapachI tenAthI ardhA vikhaMbhavALuM airAvata kSetra che. A airAvatakSetra bharatakSetra jeTalA ja pAMcaso chavvIsa yojana ane eka yojananA ogaNIsa bhAga karavAthI je cha bhAga prApta thAya teTalA adhika pramANavALuM che. A sarva vikhaMbha dakSiNathI uttara sudhI jatAM sarva kSetronI pahoLAI che ane te sarva ekaThI karavAthI eka lAkha yojana pramANa thAya che je jaMbudvIpano vyAsa che. bhASya : paJcaviMzatiyojanAnyavagADho yojanazatocchrAyo himavAn, tadvimahAhimavAn, tadviniSadha iti / bharatavarSasya yojanAnAM caturdaza sahasrANi catvAri zatAnyekasaptatIni ca SaD bhAgA vizeSonA 144716 jyA / iSuryathokto 526, viSkambhaH, dhanuHkASThaM caturdaza sahasrANi zatAni paJcASTAviMzAni ekAdaza ca bhAgAH sAdhikAH 145286 /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-11 bhASyArtha: varSAviMzatti ... sAthiyA pUrve ja parvato batAvyAM ane te kaI rIte rahelA che ? tenI spaSTatA karI. have te parvato keTalA UMcA che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - jamInamAM paccIsa yojana avagADha, so yojana UMco himavaMta parvata che. tenAthI dviguNa mahAhimavaMta parvata che. tenAthI dvigaNa=mahAhimavaMtathI dviguNa, viSadhaparvata che. have bharatakSetranI jyA batAve che - cauda hajAra cAraso dhakkotera yojana ane ogaNIsanA cha bhAgarUpa cha kaLA vizeSa Una=kAMIka Una cha bhAgamAM kAMIka Una, (14471 yojana) eTalI bharatakSetranI jyA che. ane bharatakSetranA ISano=bANa AkAre rahelA bharatano madhya bhAgamAM rahela bANano, yathokta vijhaMbha cheHpAMcaso chavvIsa yojanA ane eka yojananA cha bhAga pramANa evI che kaLArUpa (para yojana) vikhaMbha che. vaLI bharatakSetrano dhAkASTha cauda hajAra pAMcaso aThThAvIsa sAdhika - agiyAra bhAga (145285) che eka yojananA ogaNIsa bhAgamAMthI agiyAra bhAga adhika che. bhAvArtha - bharatakSetra pachI himavaMta parvata che. te himavaMta parvata jamInamAM paccIsa yojana UMDo che ane uparamAM so yojana UMco che. vaLI te himavaMta parvata pachI je himavaMta kSetra pachI rahelo je mahAhimavaMta parvata che te himavaMta parvata karatAM dviguNa che. ethI e prApta thAya che ke jamInamAM pacAsa yojana UMDo che ane upara baso yojana UMco mahAhimavaMta parvata che. tyArapachI AvatA harivarSakSetra pachI rahelo niSadha parvata mahAhimavaMta parvata karatAM dviguNa che. tethI e prApta thAya ke jamInamAM so yojana UMDo che ane UMcAIthI cAraso yojana UMco che. A rIte bharatakSetrathI mAMDIne mahAvideha sudhInA parvatanI jamInamAM avagAhanA ane uparanI avagAhanA batAvI. bharatakSetra jaMbudvIpanA dakSiNa bhAgamAM rahela che. jaMbUDhIpa goLAkAra hovAnA kAraNe bharatakSetra dhanuSya AkAranuM che. A dhanuSya AkAravALA bharatakSetranI jyA keTalI che ?, te dhanuSya AkAravALA bharatakSetranA bANano vikhaMbha keTalo che ? ane dhanukASTha keTaluM che ? te kramasara batAve che, jethI bharatakSetranA parimANanuM yathArtha gaNita prApta thAya. bANa AkAre rahela bharatakSetranI jyA cauda hajAra cAraso ikkotera yojana upara eka yojananA ogaNIsa bhAga karavAthI je bhAgonI prApti thAya tenAthI kAMIka Una evA cha bhAgo jeTalI che. A bANa AkAravALA bharatakSetrano vikhaMbha pAMcaso chavvIsa yojana upara cha kaLA che=eka yojananA ogaNIsa bhAga karIne tenA cha bhAga pramANa che. vaLI dhanuSya AkAramAM rahela evA bharatakSetranuM je dhanuSyanuM kASTha
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 tatvArthAdhigamasU lAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-11 tenI laMbAI cauda hajAra pAMcaso aDhAvIsa yojanA ane agiyAra kaLA che=eka yojananA ogaNIsa bhAga karavAthI je prApta thAya tevA agiyAra bhAga vadhAre che. mAdhya: bharatakSetramadhye pUrvAparAyata ubhayataH samudramavagADho vaitADhyaparvataH SaD yojanAni sakrozAni dharaNimavagADhaH paJcAzad vistarataH paJcaviMzatyucchritaH / videheSu niSadhasyottarato mandarasya dakSiNataH kAJcanaparvatazatena citrakUTena vicitrakUTena copazobhitA devakuravaH, viSkambheNaikAdaza yojanasahasrANyaSTau ca zatAni dvicatvAriMzAni dvau ca bhAgau, evamevottareNottarAH kuravaH citrakUTavicitrakUTahInA dvAbhyAM ca kAJcanAbhyAmeva yamakaparvatAbhyAM virAjitAH / videhA mandaradevakurUttarakurubhirvibhaktAH kSetrAntaravad bhavanti pUrve cApare ca, pUrveSu SoDaza cakravartivijayA nadIparvatavibhaktAH parasparasyAgamAH, apare'pyevaMlakSaNAH SoDazaiva, tulyAyAmaviSkambhAvagAhocchrAyau dakSiNottarau vaitADhyau, tathA himavacchikhariNau mahAhimavadrukmiNau niSadhanIlau ceti / / kSudramandarAstu catvAro'pi dhAtakIkhaNDapuSkarArdhakAH mahAmandarAt paJcadazabhiryojanasahInocchrAyAH, SaDbhiojanazatairdharaNitale hInaviSkambhAH / teSAM prathamaM kANDaM mahAmandaratulyam, dvitIyaM saptabhi nam, tRtIyamaSTAbhiH, bhadrazAlanandanavane mahAmandaravat, ardhaSaTpaJcAzad yojanasahasrANi saumanasaM paJcazatavistRtameva tato'STAviMzatisahasrANi, caturnavaticatuHzatavistRtameva pANDukaM bhavati, upari cAdhazca viSkambho'vagAhazca tulyo mahAmandareNa cUlikA ceti / viSkambhakRterdazaguNAyA mUlaM vRttaparikSepaH, sa viSkambhapAdAbhyasto gaNitam / icchAvagAhonAvagAhAbhyastasya viSkambhasya caturguNasya mUlaM jyA / jyAviSkambhayorvargavizeSamUlaM viSkambhAcchodhyaM zeSAmiSuH / iSuvargasya SaDguNasya jyAvargayutasya mUlaM dhanuHkASTham / jyAvargacaturbhAgayuktamiSuvargamiSuvibhaktaM tatpratikRtivRttaviSkambhaH / udagdhanuHkASThAd dakSiNaM zodhyaM zeSAdhu bAhuriti / anena karaNAbhyupAyena kSetrANAM vaitAThyAdiparvatAnAmAyAmaviSkambhajyeSudhanuHkASThaparimANAni jJAtavyAni // 3/11 // bhASyArtha : bharatakSetramadhye ..... jJAtavyAni / / bharatakSetramA madhyamA pUrva a52 vo airl, Gomaya pAthI samudramAM avagADha, vaitADhya parvata dharaNImAM kroza sahita cha yojana avagADha che, vistArathI pacAsa thojana che ane paccIsa yojana UMco che. videhamAM niSadhaparvatathI uttaramAM ane aMdarathI dakSiNamAM
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-11 147 devakuruo che. je so kAMcana parvatathI, vicitrakUTathI ane citrakUTathI upazobhita che. ane A devakuru vikhaMbhathI agiyAra hajAra AThaso betAlIsa yojana ane be bhAga (parimANa) che=be kaLA (parimANa) che. e rIte uttarathI uttarakuruo che, jeo citrakUTa, vicitrakUTathI rahita che ane te kAMcana ja evA yamaka nAmanA parvatothI virAjita che maMdaparvata=meruparvata, devakuru ane uttarakuruthI vibhakta evA videho=mahAvideho pUrva, apara mahAvideha che, je kSetrAMtaranI jema vibhakta che. pUrvamAM nadI ane parvatathI vibhakta ane paraspara evI vijayomAM na jaI zakAya evI, soLa cakravartInI vijayo che. aparamAM paNa evA lakSaNavALI=pUrvamAM jevA lakSaNavALI che evI, soLa ja vijayo che, tulya AyAma, vidhvaMbha, avagAhanA ane UMcAIvALA dakSiNa ane uttara vaitADhya che. himavaMta ane zikhariNI, mahAhimavaMta ane rukmi, niSadha ane nIla A be-be parvato tulya AyAma, vidhvaMbha, avagAhanA ane UMcAImAM che. vaLI kSudra maMdaro=jaMbudvIpanA meruparvatanI apekSAe nAnA meruparvato, cAre paNa dhAtakIkhaMDa ane puSkarArdhamAM rahelA, mahAmaMdarathI=jaMbudvIpanA moTA meruparvatathI, paMdara hajAra yojana hIna UMcAIvALA che. ane chaso yojana dharatItalamAM hIna vikhaMbha yojanavALA che, teone prathamakAMDa=nAnA meruono prathama kAMDa, mahAmaMdara tulya che=jabudvIpanA merutulya che. bIjo kAMDa sAta hajAra yojana hIna che=jaMbudvIpanA meru karatAM sAta hajAra yojana nAno che=chappana hajAra yojana che. trIjo kAMDa ATha hajAra yojana nyUna che=paccAsa hajAra yojana che. bhadrazAlavana ane naMdanavana mahAmaMdaranI jema ja che=jaMbudvIpanA merunI samAna che. naMdanavanathI sADA paMcAvana hajAra upara saumanasavana che ane te pAMcaso yojana vistRta ja che. tyArapachI acAvIsa hajAra yojana pachI pAMDukavana che ane te pAMDukavana cAraso corANuM yojana vistRta ja che. ane jaMbudvIpanA merutulya nAnA meruonI uparano vikhaMbha tulya che=eka hajAra yojana che. ane jamInamAM avagAhanA tulya che=hajAra yojana pramANa che. ane cUlikA paNa moTA meruparvata tulya che. koIpaNa goLa vastunuM mApa karavA mATe tenA vidhvaMbhanI kRti=varga, te dazaguNa karAye chate tenuM mULa=vargamULa, te vRttano parikSepa kahevAya=vRttanI paridhi kahevAya. jema jaMbUdvIpano eka lAkha yojana vikhaMbha che tene lAkhathI guNo to tenI kRti=varga prApta thAya; kema ke lAkhane lAkhathI guNavAthI teno varga prApta thAya. vaLI te dazaguNo karAya ane tyArapachI tenuM vargamULa kADhavAmAM Ave te jaMbudvIpano paridhi prApta thAya. ane te paridhi vibhraMbhanA pAdathI=vikhaMbhanA cothA bhAgathI guNAyela gaNita kahevAya=kSetraphaLa kahevAya-te kSetranuM kSetraphaLa kahevAya. vaLI jaMbUdvIpanI jIvA eka lAkha yojana pramANa che. tenA baLathI bharatAdi koI kSetranI jIvA keTalI che ? teno nirNaya ka2vA mATe sUtra batAve che
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUga-11 IcchAnA avagAhathI Uta evA avagAhathI abhyasta evA vidhvaMbhanA caturguNanuM je mULa=vargamULa, jyAM che. jema bharatakSetranI jyA jANavI hoya to bharatakSetranI jyAM icchAno viSaya che. ane tenI=bharatakSetranI, avagAhanA je pa26 yojana ane cha kaLA che, tenAthI Una avagAhanavALA jaMbUdvIpano vikhaMbha grahaNa karavo arthAt jaMbUdvIpanA lAkha yojanamAMthI bharatakSetranA vikhaMbhane bAda karavo ane je saMkhyA Ave tene bharatakSetranI avagAhanAthI abhyasta karavAmAM Ave arthAt gaNavAmAM Ave je saMkhyA Ave tene cArathI guNavAmAM Ave ane tenuM vargamULa kADhavAmAM Ave je saMkhyA Ave te bharatakSetranI jIvA kahevAya e pramANe anya paNa mahAvidehAdi kSetranI jIvA A gaNitAnusAra kADhI zakAya che. koIpaNa kSetranA jIvAnA baLathI ISanuM pramANa =viSkrabhanuM pramANa, kaI rIte prApta thaI zake tenuM gaNita batAve che - jyAno=IcchAnA kSetranA viSayabhUta jayAno, ane jaMbudvIpanA vidhvaMbhanA vargano je vizeSa tenuM mULa=vargamULa te vidhvaMbhathI zodhya je prApta thAya te zeSanuM ardha ISa che. jema bharatakSetranI jyA 14471 ane cha kaLA che ane jaMbUDhIpano vikhaMbha eka lAkha yojanAno che. te baMneno varga karavAmAM Ave tyArapachI jaMbUdvIpanA vikhaMbhanA vargamAMthI jyAno varga bAda karavAthI je saMkhyA prApta thAya tenuM mULa karavAmAM Ave=vargamULa karavAthI je saMkhyA prApta thAya tene vikhaMbhathI zodhyA karavAmAM Ave=viSThabhamAMthI bAda karavAmAM Ave, ane je saMkhyA prApta thAya tenAthI ardha pramANa iSanuM mAna te kSetranuM prApta thAya. vaLI koIka apekSita kSetranI ISanI prApti thaI hoya tenA uparathI dhatukASTha keTalA pramANavALuM che? tenuM gaNita batAve che - iSano varga cha gaNo karAyo hoya ane jyAnA vargathI yukta hoya tenuM vargamULa kADhavAthI je saMkhyAnI prApti thAya teTaluM dhatukASThanuM pramANa che. bharatakSetrAdinA jyAvarga ane ISavarganI prAptinA baLathI jaMbudvIpanA vidhvaMbhane kADhavAnuM gaNita batAve che - bharatakSetranA jyAvarganA cothA bhAgathI yukta evA ISano varga karavAthI je saMkhyA Ave tene ISanI saMkhyAthI vibhakta karavAmAM Ave athata bhAgavAmAM Ave to tenI pratikRtivALA vatano vikhaMbha prApta thAya. bharatakSetra AdinI je jyA vagere lIdhela hoya tenI pratikRtivALA jaMbukIpano vikhaMbha prApta thAya. vaLI bUDhIpAdimAM rahelA parvatonI ane kSetranI bAhu keTalA yojana che? tenuM mApa kADhavAnuM gaNita batAve che -
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 'tattvAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3] sUtra-11 udagdha dhanukASThathI=uparanA dhanukASThathI, dakSiNanuM dhatukASTha zodhya che=bAda karavA yogya che. je saMkhyA Ave teno ardha bAhu che. jema himavaMta parvatanI bAhu kADhavI hoya to himavaMta parvatanuM dhanukASTha laIne tenAthI dakSiNamAM rahe bharatakSetranuM dhanukASTha bAda karI je saMkhyA Ave tenuM aDadhuM karavAthI himavaMta parvatanA bAhunI prApti thAya. A karaNanA svIkAratA upAyathI kSetronA vaitADhyAdi parvatonA AyAma vidhvaMbha jyA, IrSA, dhanukASTha pariNAma jANavA. 3/11 bhAvArtha: bharatakSetranA be vibhAga karanAra madhyamAM vaitADhya parvata che jene AzrayIne bharatanA cha khaMDono vibhAga paDe che. te vaitADhaya parvata baMne cheDe lavaNasamudramAM jAya che. vaLI te vaitADhya parvata cha yojana eka koza jamInamAM UMDo che. ane pacAsa yojana vistAravALo che. ane paccIsa yojana UMco che. A rIte bharatakSetranA madhyamAM rahela vaitADhaya parvatanuM svarUpa batAvyA pachI mahAvidehamAM rahelA devakuru ane uttarakurunuM svarUpa batAve che - mahAvidehathI pUrve dakSiNa bhArata tarapha niSadhaparvata che. niSadhaparvatathI uttarabAju ane meruparvatathI dakSiNabAju devakuru che. so kAMcana parvato, citrakUTa ane vicitrakUTathI devakuru zobhita che. tethI e prApta thAya ke devakurumAM suvarNanA so parvato AvelA che ane citrakUTa ane vicitrakUTa AvelA che. A devaguruno vikhaMbha agiyAra hajAra AThaso betAlIsa yojana ane be kaLA che. e ja rIte meruparvatanI uttara bAju uttarakuru che, je citrakUTa ane vicitrakUTathI rahita ane be kAMcanaparvatothI suzobhita che. vaLI mahAvideha kSetra te vacamAM rahelA meruparvata, uttarabAju rahela uttarakuru ane dakSiNabAju rahela devakuru e traNathI vibhakta thayela che. tene AzrayIne videhonA A pUrvamahAvideha ane A aparamahAvideha ema be vibhAga thAya che. jema bharatakSetra vaitAdyaparvatathI vibhakta che tema pUrva mahAvideha ane pazcima mahAvideha meruparvata, devakara ane uttarakuruthI vibhakta che. - pUrva mahAvidehamAM cha khaMDavALI soLa vijayo che, je nadI ane parvatathI vibhakta che. tethI eka vijayamAMthI anya vijayamAM javuM azakya che. mATe dareka vijayanA manuSyo te te vijayamAM ja hoya che. vaLI pUrva videhanI jema apara evI pazcima videhamAM paNa tevA ja svarUpavALI soLa cakravartInI vijayo che. pUrve meruparvatanI dakSiNadizAmAM rahela bharatakSetrano vaitADhya kevo che? tenuM svarUpa batAvela; tenA jevA ja svarUpavALo vaitADhayaparvata meruparvatanI uttaradizAmAM AvelA airAvatakSetramAM paNa che. tethI jema bharatakSetramAM rahelo vaitADhya bharatakSetranA be vibhAga kare che tema airAvatakSetramAM rahela vaitADhaya airAvatakSetranA paNa be vibhAga kare che
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 sUtra-11 dakSiNa ane uttaranA vaitADhya samAna AyAma, samAna viSkala, samAna avagAhanA ane samAna UMcAIvALA che. vaLI jema meruparvatanI dakSiNadizAmAM himavaMta parvata che tema uttaradizAmAM zikharI parvata che. te banne samAna AyAma-vikhaMbhAdivALA che. vaLI jema dakSiNamAM mahAhimavaMta parvata che tema uttaramAM rukmi parvata che. te baMne parvato samAna AyAma-vikhaMbhAdivALA che. vaLI jema dakSiNamAM mahAvidehathI pUrve niSadhaparvata che tema uttaramAM mahAvidehathI pUrve nIlaparvata che. te paNa samAna AyAma-vikhaMbhAdivALA che. A rIte bhASyakArazrIe atyAra sudhI jaMbUdvIpamAM vartuLAkAre rahela meruparvata ane tenI AjubAju vIMTaLAIne rahelA parvato ane kSetronuM sAmAnyathI svarUpa batAvyuM. have aDhIdvIpamAM jaMbUDhIpathI atirikta dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaradvIpAdhanA meruparvata AdinuM svarUpa batAve che - dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaraddhiIpArdhamAM cAra meruo rahelA che, je jaMbUdvIpanA meruparvatathI kAMIka nAnA che, tethI tene sudramaMdara kahela che arthAtu nAnA parvato kahelA che. te moTA meruparvatathI paMdara hajAra yojana hIna UMcAImAM che ane bhUmimAM chaso yojana hIna vikhaMbhavALA che. ethI e prApta thAya ke jaMbUDhIpano meru eka lAkha yojanAno che ane dhAtakIkhaMDa, puSkarAInA cAra meruparvato 85 hajAra yojananI UMcAIvALA che. jaMbUDhIpanA meruparvatanI jamInamAM pahoLAI daza hajAra yojananI che, jyAre dhAtakIkhaMDa ane puSkarAdhanA merunI pahoLAI nava hajAra cAraso yojana che. te cAreya meruno prathama kAMDa jaMbUdIpanA meru jeTalo che, bIjo kAMDa sAta hajAra yojana nyUna che. arthAt chappana hajAra yojana pramANa che ane trIjo kAMDa ATha hajAra yojana nyUna che arthAt aThThAvIsa hajAra yojanano trIjo kAMDa che. vaLI jaMbUdvIpanA meru jevA ja dhAtakIkhaMDa ane puSkarArdhanA cAreya meruparvatamAM bhadrazAlavana ane naMdanavana che. vaLI bIjA kAMDamAM paMcAvana hajAra pAMcaso yojana uparamAM saumanasavana che, je moTA merunI jema pAMcaso yojana vistRta che. tyArapachI aThThAvIsa hajAra yojana upara pAMDukavana che. je cAraso corANuM yojana vistRta che arthAt jaMbudvIpanA merutulya che. vaLI meruparvatanA trIjA kAMDanA uparamAM jaMbudvIpanA merUmAM jema hajAra yojana vikhaMbha che, teTalo ja vikhaMbha dhAtakIkhaMDa ane puSkarAInA nAnA meruono che. jaMbudvIpano meru jema bhUtaLamAM hajAra yojana avagAhanAvALo che tema dhAtakIkhaMDanA puSkarAInA nAnA meruo hajAra yojana avagAhanAvALA che. vaLI jaMbUdIpanA merunI cUlikA je pramANe AyAma-vikhaMbhavALI che, tatsamAna ja dhAtakIkhaMDa ane puSkarAInA nAnA merunI paNa cUlikA che.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa1 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUtra-11 1. jaMbUdvIpa -13 1. jaMbUdvIpa 2. bharatakSetra 3. tAtya parvata 4. himavaMta parvata 5. himavaMta kSetra 7. mahAhimavata parvata 7. harivarSa kSetra 8. niSadha parvata 9. mahAvideha kSetra 10. meru parvata 11. nIla parvata 12. ramya kSetra 13. rukmi parvata 14. hiraNyavata kSetra 15. zikharI parvata 17. airAvata kSetra 17. vatAya parvata 18. vRttanI paridhi 19. vRttanuM kSetraphaLa 20. icchitanI jyA 21. iSa 22. dhanukASTha 23. jaMbudvIpano vikhaMbha 24. himavaMtaparvatanI bAhu
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-11 gaNita vRttanI paridhi : jaMbudrIpano vidhvaMbha eka lAkha yojana che. teno varga karyA bAda je saMkhyA Ave tene dazathI guNIne tenuM vargamULa kADhatAM AvatI saMkhyA jaMbUdvIpanA vRttanI paridhi che. tenI saMkhyA 316227.766016 yojana che. te citramAM 18mA krama tarIke darzAvela che. vRttanuM kSetraphaLa = vRttanI paridhine vidhvaMbhanA cothA bhAgathI guNatAM je prApta thAya te vRttanuM kSetraphaLa che. jema jaMbudrIpanI paridhi 316227.766016 che ane vikhuMbha 1,00,000 yojana che. jaMbudrIpanA vikhuMbhano cotho bhAga 25000 yojana thAya, tenAthI jaMbUdvIpanI paridhine guNatAM 7905694150 yojana prApta thAya, je jaMbudrIpanuM kSetraphaLa che. te citramAM 19mA krama tarIke darzAvela che. IcchAkSetranI jyA H jaMbudrIpanI jyAno koIne bodha hoya tenA baLathI jaMbudvIpa aMtargata bharatakSetra ke anya parvatAdinI jyA kADhavI hoya tenA mATenuM gaNita batAve che icchA karAyelA evA bharata Adi kSetranI je avagAhanA che te jaMbudrIpanI avagAhanAmAMthI bAda karyA bAda tene icchita evA bharatakSetranI avagAhanAthI guNavAthI je vikhuMbha prApta thAya tene cArathI guNIne tenuM vargamULa kADhavAmAM Ave to icchita evA bharatAdi kSetranI jyAnI prApti thAya. te rIte jaMbudrIpamAM rahelA sarva parvata kSetrAdinI jyAnI prApti karI zakAya che. jema bharatakSetranI avagAhanA 526 yojana ane 6 kaLA che te avagAhanAne 100000 yojana Atmaka jaMbudrIpanI avagAhanAmAMthI bAda karavAthI je saMkhyA prApta thAya tene bharatakSetranI avagAhanAthI guNavAthI je saMkhyA prApta thAya tene cArathI guNIne je saMkhyA maLe tenuM vargamULa kADhavAthI 14471 yojana ane 6 kaLArUpa bharatakSetranI jyAnI prApti thAya che. je citramAM 20mA krama tarIke batAvela che. icchita isunuM gaNita : koInI pAse koI kSetranI jyAnI saMkhyA hoya tenA baLathI te kSetrano irSe keTalA yojana pramANa che ? te nakkI karavA arthe gaNita batAve che bharatakSetranI jyAno ane jaMbudrIpanA vidhvaMbhano varga karyA bAda jaMbudrIpanA vidhyuMbhanA vargamAMthI bharatakSetranI jyAnA varganI saMkhyAne bAda karavAthI prApta saMkhyAnuM vargamULa ka2vAthI je saMkhyA Ave tene vikhaMbhathI bAda karavAthI je saMkhyA Ave tene ardha karavAthI prApta thatI saMkhyA te icchita iSunuM mApa che. jema koInI pAse bharatakSetranI jyA 14471 yojana ane 6 kaLA che tevo bodha che ane jaMbudvIpa lAkha
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3| sUtra-11 yojananA vikhaMbhavALo che teno bodha che. jaMbUdIpanA vikhaMbhanA varganI saMkhyAmAMthI bharatakSetranI jyAnA varganI saMkhyAne bAda karavAthI Avela saMkhyAnA vargamULane jaMbudvIpanA vikhaMbhanI saMkhyAmAMthI bAda karavAthI Avela saMkhyAne ardha karavAthI Avela saMkhyA paraphayojana ane 6 kaLA bharatakSetranA iSanuM pramANa che. tene citramAM 21mA krama tarIke batAvela che. dhanukASThanuM gaNita :koIpaNa kSetranuM dhanukASTha keTalA yojana pramANa che ? te kADhavAnuM gaNita batAve che - koInI pAse bharatakSetranA iSanuM jJAna hoya teno varga kare ane tene kathI guNe ane bharatakSetranI je jyA hoya tenA vargane temAM umere ane je saMkhyA Ave tenuM vargamULa kADhavAthI AvatI saMkhyA 14pa28 yojana ane 11 kaLA te te bharatakSetranA dhanukASThanuM pramANa che. tene citramAM 22mA krama tarIke batAvela che. jabUdvIpanuM viSkrabhanuM gaNita : have bharatAdi koIpaNa kSetranI jyA ane iSanuM jJAna hoya tenA baLathI jaMbudvIpanA vikhaMbhane kADhavAnuM gaNita batAve che - koI vyaktine bharatakSetranI jyAnuM jJAna hoya te jyAno varga kare ane je saMkhyA Ave tene cArathI bhAge ane je saMkhyA Ave tenA iSano varga umere ane je saMkhyA Ave tene iSanI saMkhyAthI bhAge ane je saMkhyA Ave te tenI pratikRtinA vRttano vikhaMbha che=prastutamAM bharatakSetranI pratikRtirUpa jaMbUDhIpano vikhaMbha che. te rIte dhAtakIkhaMDAdimAM paNa vikhaMbhanI prApti karI zakAya. prastutamAM jaMbUDhIpano vikhaMbha 100000 yojana prApta thAya che. jene citramAM 23mA krama tarIke batAvela che. bAhunuM gaNita : uttara dizAmAM rahelA koIka parvatAdinA dhanukASThathI dakSiNa dizAmAM rahela kSetranA dhanukASThane bAda karavAmAM Ave to je zeSa prApta thAya teno ardha bhAga karatAM prApta thatI saMkhyA (te parvatanI eka bAjunI) bAhA che. jema bharatakSetranI uttara dizAmAM himavaMta parvata che te parvatano dhanukASTha grahaNa karavAmAM Ave to tenA dhanukASTha aMtargata bharatakSetrano paNa dhanukASTha prApta thAya che; kema ke bharatakSetra dakSiNa bhAgamAM alpa bhAgane avagAhIne raheluM che tenAthI uttaramAM himavaMta parvata Avela che. tethI himavaMta parvatanA dhanukASThanuM pramANa grahaNa karIne temAMthI bharatanA dhanukASThanuM pramANa bAda karavAmAM Ave to himavaMta parvatanA be bAjunA be bAhunuM pramANa prApta thAya ane tenuM aDadhuM karavAmAM Ave to himavaMta parvatanI eka bAjunI bAhunuM pramANa prApta thAya. atyAra sudhI eka kSetranA pramANanA baLathI anyanA kSetranA pramANanI prApti karavAnuM gaNita batAvyuM e upAyathI dareka kSetronA vaitADhyAdi parvatono AyAma, vidhvaMbha, jyA, iSa ane dhanukASThanA parimANa
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-11, 12 jANavA. jethI jaMbUdvIpamAM rahelAM sarva sthAnonA kSetronuM pramANa te pramANe kADhI zakAya. te rIte jaMbudrIpa sivAyanAM kSetronuM pramANa A gaNitathI sarvatra kADhI zakAya. II3/11 // avataraNikA : A rIte graMthakArazrIe jaMbudvIpamAM vartatA sarva parvato vagerenuM saMkSepathI varNana pUruM karyuM. have jaMbudrIpathI anya dvIponA varNanane kahevAnI icchAthI kahe che - - sUtra : niryAtIndre / / 3/22 / / sUtrArtha - dvi=dviguNa=jaMbudvIpamAM je parvatAdi batAvyAM te sarva dviguNa, dhAtakIkhaMDamAM che. II3/12/ bhASyaH ye ete mandaravarSavaMzadharA jambUdvIpe'bhihitA ete dviguNA dhAtakIkhaNDe dvAbhyAmiSvAkAraparvatAbhyAM dakSiNottarAyatAbhyAM vibhaktAH, ebhireva nAmabhirjambUdvIpakasamasaGkhyAH pUrvArdhe'parArdhe ca cakrArasaMsthitA, niSadhasamocchrAyAH kAlodalavaNajalasparzino vaMzadharAH seSvAkArA aravivarasaMsthitA vaMzA kRti A/zA bhASyArtha : ***** ye * kRti / / je A maMdara=meruparvata, varSa=kSetro, ane vaMzadharo=parvato, jaMbudvIpamAM kahevAyA e be gaNA dhAtakIkhaMDamAM che. kaI rIte dhAtakIkhaMDamAM dviguNarUpe rahelA che ? te spaSTa kare che - dakSiNa uttara laMbAIvALA be iSu AkAravALA parvatothI vibhakta evA dviguNa A parvatAdi che, ema anvaya che. ane A ja nAma vaDe=jaMbudvIpanA parvatAdinAM nAmo che e ja nAmo vaDe, jaMbudvIpanI sama-saMkhyAvALA pUrvArdhamAM ane aparArdhamAM parvatAdi rahelA che. kaI rIte rahelA che ? te spaSTa kare che - cakranA ArAthI saMsthita che=cakranI nAbhimAM pratibaddha ArAnI jema rahelA che. vaLI te parvato niSadhaparvatanI samAna UMcAIvALA che. vaLI te parvato kAlodadhi ane lavaNasamudrane sparzanArA che. vaLI te parvato saiju AkAravALA che. ane te parvatonI vacamAM saMsthita vaMzo che=kSetro che, te batAvavA mATe bhASyamAM ArAmAM vivaramAM rahelA vaMzo che ema kahela che. 'kRti' zabda bhASyanI samAptimAM che. / / 3/12/
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 / sUtra-12, 13 bhAvArtha: jema gADInAM paiDAM madhya bhAgamAM goLa hoya ane cAre bAju ArA hoya te AkArathI dhAtakIkhaMDa che; kema ke dhAtakIkhaMDa madhyamAM goLa jaMbudvIpa che, jenI AjubAju goLAkAra lavaNasamudra che, tyArapachI goLAkAre dhAtakIkhaMDa che. dhAtakIkhaMDa iSu AkAravALA dakSiNa uttaramAM be parvatothI vibhakta che. jaMbudrIpamAM jema parvato ane vaMzo=kSetro, che te ja nAmavALA parvata ane kSetro tyAM che. II3/124aa sUtra : purarthe ||/rU|| sUtrArtha : 155 puSkarArdhamAM dhAtakIkhaMDanI jema sarva che. II3/13|| bhASyaH yazca dhAtakIkhaNDe mandarAdInAM seSvAkAraparvatAnAM saGkhyAviSaye niyamaH sa eva puSkarArdhe veditavyaH / tataH paraM mAnuSottaro nAma parvato mAnuSyalokaparikSepI sunagaraprAkAra (vat) vRtaH puSkaravaradvIpArthe nirdiSTaH kAJcanamayaH, saptadazaikaviMzAni yojanazalAni ucchritaH catvAri triMzAni krozaM cAdho dharaNitalamavagADhaH, yojanasahastradvAviMzamadhastAd vistRtaH, saptazatAni trayoviMzAni madhye, catvAri caturviMzAnyuparIti / na kadAcidasmAt parato janmataH saMharaNato vA cAraNavidyAdhararddhiprAptA api manuSyA bhUtapUrvA bhavanti bhaviSyanti ca, anyatra samudghAtopapAtAbhyAmata eva ca mAnuSottara rUtyuddhate / tadevamarvAgmAnuSottarasyArdhatRtIyA dvIpAH, samudradvayaM, paJca mandarAH paJcatriMzat kSetrANi, triMzad varSadharaparvatAH, paJca devakuravaH, paJcottarAH kuravaH, zataM SaSTyadhikaM cakravarttivijayAnAm dve zate paJcapaJcAzajjanapadAnAm, antaradvIpAH SaTpaJcAzaditi / / 3 / 13 / / bhASyArtha H ya.... padmAvitti / / je dhAtakIkhaMDamAM meru AdinA iyu AkAranA parvatonA saMkhyAnA viSayamAM niyama che te ja puSkaravaradvIpArdhamAM jANavuM. tyArapachI mAnuSottara nAmano parvata manuSyalokano parikSepI sunagaranA prAkAranI jema gherAyelo puSkaravaradvIpArdhamAM kAMcanamaya batAvAyo che. te mAnuSottara parvata sattaraso ekavIsa yojana UMco che, cAraso trIsa yojana ane eka kroza jamInamAM avagADha che, dharaNitala pAse eka hajAra bAvIsa yojana vistAravALo che arthAt jADAIvALo che, madhyamAM sAtaso trevIsa yojana che, uparamAM cAraso covIsa yojana pramANa mAnuSottara parvata che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2adhyAya-3/ suca-13 AnAthI para=mAnuSotara parvatathI para, kyAre paNa janmathI koI manuSyo bhUtapUrva nathI=bhUtakALamAM thayA nathI, vartamAnamAM thatA nathI ane bhaviSyamAM thaze nahIM. vaLI, saMharaNathI koI manuSya bhUtakALamAM maryA nathI, vartamAnamAM maratA nathI ane bhaviSyamAM maraze nahIM. vaLI, cAraNa-vidhAdharaRddhi prApta paNa manuSyo bhUtapUrva koI maryA nathI, vartamAnamAM maratA nathI, bhaviSyamAM maraze nahIM. sivAya ke samuddaghAta ane upapAtathI tyAM prApti che=manuSyonI mAnuSottara parvatathI para prApti che. ane AthI ja=janmathI ane mRtyuthI tyAM manuSyonI prApti nathI AthI ja, mAtuSottara e pramANe kahevAya che. aDhIdvIpanAM sthAnonuM nigamana karatAM bhASyakArazrI kahe che - A rIte mAnuSottaranI pahelAM aDhIdvIpo che, be samudra che, pAMca meruparvato che, pAMtrIsa kSetro che, trIsa parvato che, pAMca devakuru che, pAMca uttarakuruo che, cakravartInA cha khaMDovALI ekaso sAITha vijayo che, baso paMcAvana Arya dezo che, chappana aMtaradvIpo che. tti' zabda bhAganI samAptimAM che. 3/13 bhAvArtha: je pramANe dhAtakIkhaMDamAM iSanA AkAravALA be parvatothI pUrvArdha ane pazcimAI Atmaka be vibhAga che, te pramANe puSkaravaradvIpArdhamAM paNa iSanA AkAravALA be parvatothI pUrvArdha ane pazcimAdha Atmaka be vibhAga che. jabUdvIpanA meruparvata AdinI saMkhyAnI jema ja dhAtakIkhaMDanA pUrvArdha ane pazcimAI vibhAgamAM meru, varSadharaparvata, kSetra AdinI saMkhyA che tema puSkaravaradIpAdhanA pUrvArdha ane pazcimArdha vibhAgamAM paNa meru, varSadharaparvato ane kSetra AdinI saMkhyA che. puSkaravaradvIpa dhAtakIkhaMDathI dviguNa che chatAM te puSkaravaradvIpa mAnuSottara parvatathI be vibhAgamAM vibhakta che. tethI aDadhA puSkaravaradvIpamAM manuSyakSetra che ane aDadhA puSkaravaradvIpamAM manuSyo nathI, tyAM mAnuSottara parvata manuSyalokane parikSepa karIne rahelo che. jema suMdara evA nagaranI rakSA mATe tenI cotarapha, goLAkAre killo vIMTaLAIne rahelo hoya tema mAnuSottaraparvata puSkaravaradvIpArdhamAM vIMTaLAIne rahelo che. A mAnuSottara parvata suvarNamaya che, te jamInathI sattaraso ekavIsa yojana UMco che, jamInamAM cAraso trIsa yojana ane eka koza avagADha che. samatalabhUtaLanA sthAne te mAnuSottara parvata eka hajAra bAvIsa yojana jADAIvALo che ane upara uparamAM ghaTato jAya che. tethI madhya bhAgamAM sAtaso trevIsa yojana prApta thAya che ane uparanA vibhAgamAM cAraso covIsa yojana prApta thAya che. mAnuSottara parvatanI pelI bAju koI manuSyo kyAreya janmatA nathI. tethI je koI manuSyono janma thAya che te aDhIdvIpamAM ja thAya che, aDhIdvIpanI bahAra thato nathI. saMharaNa karIne koI aDhIdvIpanI bahAra laI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3 | sUtra-13 1pa7 gayuM hoya to temanuM mRtyu tyAM thatuM nathI. vaLI cAraNa, vidyAdhara, RddhiprApta manuSyo potAnI zaktithI tyAM jAya che, paraMtu koI tyAM mRtyu pAmatA nathI, phakta manuSyonI aDhIdvIpanI bahAra samudyAta ane upapAtathI prApta thAya che. jema kevalI samudraghAta kare tyAre temanA Atmapradezo tyAM prApta thAya che athavA koI mAraNAMtika samudraghAtathI mRtyu pAme tyAre paNa Atmapradezo aDhIdvIpa bahAra paNa phelAyA hoya tevuM prApta thAya che. vaLI koI manuSyane mRtyu pAmIne aDhIdvIpa bahAra koI sthAnamAM pazu AdirUpe janma levAnuM AyuSya vidyamAna hoya te vakhate paNa tenA Atmapradezo aDhIdvIpanI bahAranA te kSetramAM prApta thAya che paraMtu manuSya zarIrathI aDhIdvIpa bahAra mRtyune AzrayIne ke janmane AzrayIne koInI prApti thatI nathI. janmathI ane mRtyuthI manuSyo tyAM prApta thatA nathI. AthI ja te parvatanuM nAma mAnuSottara e pramANe kahevAyuM che arthAt manuSyakSetranA uttaramAM te parvata che. A rIte aDhIdvIpanuM varNana karyA pachI aDhIdvIpamAM dIpo vagere keTalA che? tenuM saMkSepathI bhASyakArazrI varNana kare che - mAnuSottara parvatathI pUrve aDhIdvIpa che arthAt eka jaMbUDhIpa, dhAtakIkhaMDa ane aDadho puSkaravaradIpa ema aDhI dvIpa che ane be samudra che=jaMbUdvIpanI valayAkAre lavaNasamudra che ane dhAtakIkhaMDanA valayAkAre kAlodadhisamudra che. vaLI pAMca meruo che. jema jebUdvIpamAM eka meru che tema dhAtakIkhaMDa ane puSkarArdhamAM be be meru che, tethI pAMca meruo che. vaLI jaMbUdvIpamAM sUtra-10mAM batAvyAM evA bharata, himavaMta vagere sAta kSetro che. te pramANe dhAtakIkhaMDamAM pUrvamAM sAta ane pazcimamAM sAta ane puSkaravaraphlIpAImAM paNa pUrvamAM sAta ane pazcimamAM sAta kSetro che. tethI parvatothI viruddha evAM pAMtrIsa kSetronI prApti che. vaLI sUtra11mAM batAvyuM e pramANe jaMbudvIpamAM kSetranA vibhAgane karanAra himavaMtAdi cha parvato che tevA cha cha parvato dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaradhIpArdhamAM pUrva ane pazcimamAM che, tethI kula trIsa parvatonI prApti thAya che. vaLI, jema jaMbudvIpamAM madhyamAM meru parvata che tenI uttara ane dakSiNamAM uttarakuru ane devakuru che tema dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaraphlIpAInA pUrvArdha ane pazcimArdhamAM meruparvatanI uttaramAM uttarakuru che ane dakSiNamAM devakuru che. tethI kula pAMca devakuru ane pAMca uttarakurunI prApti thAya che. vaLI jaMbudvIpanA mahAvidehamAM jema batrIsa vijayo che, tema dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaradIpAInA pUrvArdha ane pazcimAdhanA cAra videhanI batrIsa-batrIsa vijayo thaIne pAMca mahAvidehanI kula ekaso sAiTha vijayo che, jemAM cakravartI thAya che ethI cakravartInI vijayo ekaso sAiTha che. vaLI bharatakSetramAM je madhyakhaMDa che, temAM sADA paccIsa Aryadezo che. te pramANe eravatanA sADA paccIsa Aryadezo che, te pramANe dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaradvIpArdhamAM gaNIne pAMca bharata ane pAMca airAvatane AzrayIne baso paMcAvana Aryadezo che. jaMbUdvIpanA bharatakSetra ane airAvatakSetranA vaitADhayaparvatamAMthI jema dADhA lavaNasamudramAM nIkaLe che tema dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaradvIpArdhamAM nathI. tethI aMtaradvIpo aDhIdvIpamAM chappana che. l3/13
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3| sUra-14 bhANa : trAda-vAM bhavatA - "manuSastha svabhAvamarvivArnavatva ra" (. 6, sU0 28) rUti tatra manuSyA ? rAti ?, satro - bhASArtha : - ahIM aDhIdvIpanuM varNana karyuM e kathanamAM, koI prazna kare che - zuM prazna kare che ? ethI kahe che - tamArA vaDe kahevAyuM. zuM kahevAyuM ? e spaSTa kare che - adhyAya-6, sUtra-18mAM kahevAyuM che "svabhAvathI mAdava-ArjavapaNuM mAnuSya Azrava che manuSyabhavanI prAptinuM kAraNa che." e pramANe kahevAyuM tyAM e kathanamAM, koNa manuSyo che? athavA kyAM che? "ri' zabda e prakAranI jijJAsAnI samAptimAM che. AmAM ziSyae karelI jijJAsAmAM, uttara apAya che - sUtra - prAG mAnuSottarAnmanuSyAH / / 3/14 / / suthArtha - mAnuSotarathI pUrve manuSyo che. ll3/14ll bhASya : prAG mAnuSottarAt parvatAt paJcatriMzatsu kSetreSu sAntaradvIpeSu janmato manuSyA bhavanti, saMharaNavidyarddhiyogAt tu sarveSvardhatRtIyeSu dvIpeSu samudradvaye ca samandarazikhareSviti / bhAratakA haimavatakA ityevamAdayaH kSetravibhAgena, jambUdvIpakA lavaNakA ityevamAdayo dvIpasamudravibhAgeneti / / 3/14 / / bhASArtha : prAnuNottara dvipasamuvimAnoneti mAtuSotara parvatathI pUrvamAM aMtaradvIpo sahita pAMtrIsa kSetramAM janmathI manuSyo hoya che. saMharaNa, vidyA ane RddhinA yogathI vaLI meruparvatanA zikhara sahita sarva aDhIdvIpomAM ane be samudromAM manuSyo hoya che. vaLI manuSyo bharatakSetramAM thayelA te bhAratakA kahevAya. himavaMtakSetramAM thayelA hoya te himavaMtakA kahevAya, ItyAdi manuSyo kSetra vibhAgathI che. vaLI jaMbadvIpamAM vartatA manuSyo jaMbudvIpakA kahevAya. lavaNasamudramAM je dADhAo nIkaLe che tyAM
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3 | sUtra-14, 15 aMtaradvIpamAM ja rahetA hoya te lavaNakA e vagere dvIpa-samudranA vibhAgathI manuSya kahevAya che=jabUdIpakA dvIpavibhAgathI manuSyo kahevAya che ane lavaNakA samudravibhAgathI manuSyo kahevAya che. 3/14 sUtra : mAryA svecchASya rU/pA sUtrArtha: Aryo ane pleccho ema be prakAranA manuSyo che. Il3/15 bhASya : dvividhA manuSyA bhavanti-AryA mlecchAzca, tatrAryAH SaDvidhAH-kSetrAryAH, jAtyAryAH, kulAryAH, kAryAH, zilpAH , bhASAryA iti / tatra kSetrAryAH paJcadazasu karmabhUmiSu jAtAstadyathA-bharatevardhaSaDviMzatiSu janapadeSu jAtAH zeSeSu ca cakravartivijayeSu / jAtyAryA ikSvAkavo videhA harayo'mbaSThA jJAtAH kuravaH buMvanAlA ugrA bhogA rAjanyA ityevamAdayaH / kulAryAH kulakarAH cakravartino baladevA vAsudevA ye cAnye A tRtIyAdA paJcamAdA saptamAd vA kulakarebhyo vA vizuddhAnvayaprakRtayaH / kAryA yajanayAjanAdhyayanAdhyApanaprayogakRSilipivANijyayonipoSaNavRttayaH / zilpAstantuvAyakulAlanApitatutravAyadevaTAdayo'lpasAvadyAH agarhitA jIvAH / bhASAryA nAma ye ziSTabhASAniyatavarNaM lokarUDhaspaSTazabdaM paJcavidhAnAmapyAryANAM saMvyavahAraM bhASante / ato viparItA nnizaH 3/5 bhASyArtha: vighA . niH II be prakAranA manuSyo che - Arya ane sveccha. tyAM Arya cha prakAranA che. kSetrathI Arya, jAtithI Arya, kulathI Arya, karmathI Arya, zilpathI Arya ane bhASAthI Arya. ti' zabda AryanA bhedanI samApti mATe che. tyAM=cha prakAranA AyamAM, paMdara karmabhUmimAM thayelA kSetraAryo che. te A pramANe - bharata ane eravatamAM sADApaccIsa dezomAM thayelA ane zeSa evI cakravartInI vijayamAM thayelA kSetraArya che. jAtithI Arya IhavAkujAtivALA, videhavALA, harijAtivALA, aMbaSThajAtivALA, zAtakulavALA, kurujAtivALA, buMvAlajAtivALA, ugrajAtivALA, bhoga jAtivALA, rAjanya jAtivALA e vagere jANavA. kulaArya - kulakaro, cakravartIo, baLadevo, vAsudevo che ane je anya trIjA kulakarathI athavA pAMcamA kulakarathI athavA sAtamA kulakarathI vizuddha avaya prakRtivALA che te kulaArya che.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160. tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3| sUca-15, 16 - karmaArya - vajana, yAjana, adhyayana, adhyApana, prayoga, kRSi, lipi, vANijya ane yonipoSaNathI jIvanArA karmaArya kahevAya che. zilpaArya - vaNakara, kuMbhAra, hajAma, tulavAya, devaTa Adi alpa sAvadhavALA ane agahita jIvo che. bhASAArya - jeo pAMceya prakAranA Aryono saMvyavahAra ziSTa bhASAthI niyata varNavALuM ane lokarUDha spaSTa zabdavALuM bole che te bhASAArya che. AnAthI=pUrvamAM cha Aryo kahyA tenAthI, viparIta pleccho che. A cha prakAranA AryothI bhinna yugaliko akarmabhUmimAM rahelA anArtha dezamAM rahelA sarva kSetrathI mleccho che. vaLI, jAtiAtha paNa pUrvamAM kahyA te sivAyanA jAtithI anArya prApta thAya. te rIte anya sarva paNa Aryo te te apekSAe jANavA. e prakArano artha prApta thAya. 3/15 noMdha:- sUtra-15nuM bhASya ahIM pUruM thAya che. tyArapachI je bhASya tathA'thI che te sUtra-16mAM je bhAga che, tenA pachI joIe. koIka rIte sUtra-15mAM teno prakSepa thayo che ane TIkAkArazrIe paNa mAtra aMtaradvIpo mleccha svIkAryA che. A sUtra sAthe ja aMtaradvIpano bhAga grahaNa karela che. te vastu vicAraNIya che. tethI amoe aMtaradvIpane kahenAra bhASya sUtra-16 pachI grahaNa karela che. tattva bahuzruto vicAre. avataraNikA - sUtra-15mAM be prakAranA manuSyo che tema kahyuM temAM Arya manuSyo cha prakAranA che tema bhAgamAM kahyuM ane kSetrArya paMdara karmabhUmimAM thAya che tema kahyuM. tethI have karmabhUmi, akarmabhUmi kaI che? te batAve che - sUtraH bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH / / 3/16 / / sUtrArtha - devaguru ane uttarakurune choDIne bharata, airAvata ane videha karmabhUmio che. 3/1kA bhASya - manuSyakSetre bharatairAvatavidehAH paJcadaza karmabhUmayo bhavanti anyatra devakurUttarakurubhyaH / saMsAradurgAntagamakasya samyagdarzanajJAnacAritrAtmakasya mokSamArgasya jJAtAraH kartAra upadeSTArazca bhagavantaH paramarSayastIrthakarA atrotpadyante, atraiva jAtAH siddhyanti nAnyatra, ato nirvANAya karmaNaH siddhibhUmayaH karmabhUmaya iti, zeSAstu viMzatirvaMzAH sAntaradvIpA akarmabhUmayo bhavanti /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 tatvArthAdhigamasUtra nAga-2 | adhyAya-3 / sUtra-15 tadyathA - himavataH prAk pazcAcca catasRSu vidikSu trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya catasRNAM manuSyavijAtInAM catvAro'ntaradvIpA bhavanti triyojanazataviSkambhAyAmAH, tadyathA - ekorukANAM AbhAsikAnAM lAGgulinAM viSANinAmiti 1 / catvAri yojanazatAnyavagAhya caturyojanazatAyAmaviSkambhAH evameva hayakarNAnAM gajakarNAnAM gokarNAnAM zaSkulIkarNAnAmiti 2 / paJcayojanazatAnyavagAhya paJcayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH, tadyathA-gajamukhAnAM vyAghramukhAnAmAdarzamukhAnAM gomukhAnAmiti 3 / SaD yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH, tadyathA-azvahastisiMhavyAghramukhanAmAnaH 4 / sapta yojanazatAnyavagAhya saptayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH, tadyathA-azvakarNasiMhakarNahastikarNakarNaprAvaraNanAmAnaH 5 / aSTau yojanazatAnyavagAhyASTayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH, tadyathA-ulkAmukhavidyujjihvameSamukhavidyuddantanAmAnaH 6 / nava yojanazatAnyavagAhya navayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpA bhavanti, tadyathA-ghanadantagUDhadantazreSThadantazuddhadantanAmAnaH 7 / ekorukANAmekorukadvIpaH, evaM zeSANAmapi svanAmabhistulyanAmAno veditavyAH / zikhariNo'pyevamevetyevaM SaTpaJcAzaditi / / devakurUttarakuravastu karmabhUmyabhyantarA apyakarmabhUmaya iti / / 3/16 / / bhASyArtha : manuSyakSetre ..... iti / / haiva sAne tara chor3ane manuSyakSetramA bharata, rAvata sane pi 52 karmabhUmio che. karmabhUminuM svarUpa spaSTa kare che - saMsArarUpa durganA aMtanA prApaka evA samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmaka mokSamArganA jJAtA, kartA ane upadeza ApanArA bhagavAna paramaRSi, tIrthakaro AmAM ja utpanna thAya che. AmAM ja utpanna thayelA siddha thAya che, anyatra nahIM. AthI nirvANa mATenAM karmonI siddhibhUmio te karmabhUmi che, vaLI zeSa aMtaradvIpa sahita vIsa kSetro akarmabhUmi che. te A pramANe te aMtaradvIpo A pramANe che - himavaMta parvatanI pUrva ane pazcAt cAra vidizAmAM traNaso yojana lavaNasamudramAM avagAhana karIne cAra prakAranA manuSya vijAtinA cAra aMtaradvIpo che. te aMtaradvIpo 300 yojana vikhaMbhanA AyAmavALA che. te A pramANe - ekoruka manuSyavijAtinA, AbhAsika manuSyavijAtinA, lAMguli manuSyavijAtinI ane viSANI manuSyavijAtinA cAra aMtaradvIpo che, ema pUrva sAthe saMbaMdha che. cAraso yojana avagAhana karIne cAraso yojana AyAma vidhvaMbhavALA e rIte ja=je rIte prathamanA cAra batAvyA e rIte ja, hathakarNa manuSyavijAtinA, gajakarNa manuSyavijAtinA, gokarNa
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-16 manuSyavijAtinA ane zabdulIkarNa manuSyavijAtinA cAra aMtaradvIpo che, ema pUrva sAthe saMbaMdha che. 162 pAMcaso yojana avagAhana karIne pAMcaso yojana AyAma vikhuMbhavALA cAra aMtaradvIpo che. te A pramANe - gajamukha manuSyavijAtinA, vyAghramukha manuScavijAtinA, Adarzamukha manuSyavijAtinA ane gomukha manuSyavijAtinA cAra aMtaradvIpo che, ema anvaya che. chaso yojana avagAhana karIne eTalA ja AyAma vikhuMbhavALA ja aMtaradvIpo che. te A pramANe - azvamukha manuSyavijAtinA, hastimukha manuSyavijAtinA, siMhamukha manuSyavijAtinA ane vyAghramukha manuSyavijAtinA cAra aMtaradvIpa che, ema anvaya che. sAtaso yojana avagAhana karIne sAtaso yojana AyAma vikhuMbhavALA aMtaradvIpo che. te A pramANe - azvakarNa manuSyavijAtinA, siMhakarNa manuSyavijAtinA, hastikarNa manuSyavijAtinA ane karNaprAvaraNa manuSyavijAtinA cAra aMtaradvIpa che, ema anvaya che. AThaso yojana avagAhana karIne AThaso yojana AyAma vikhuMbhavALA ja aMtaradvIpo che. te A pramANe - ulkAmukha manuSyavijAtinA, vidyujjihna manuSyavijAtinA, meSamukha manuSyavijAtinA ane vidyuta manuSyavijAtinA cAra aMtaradvIpa che, ema anvaya che. navaso yojana avagAhana karIne navaso yojana AyAma vikhuMbhavALA ja aMtaradvIpo che. te A pramANe dhanadaMta manuSyavijAtinA, gUDhadaMta manuSyavijAtinA, zreSThadaMta manuSyavijAtinA ane zuddhadaMta manuSyavijAtinA cAra aMtaradvIpa che, ema anvaya che. - bhASyamAM ekoruka manuSyavijAtinA dvIpa kahela che tenuM nAma ekorukadvIpa che. e rIte zeSa paNa svanAmathI tulyanAmavALA=manuSyonA nAmathI tulyanAmavALA, dvIpo jANavA. zikharIparvatamAM paNa A rIte ja=je rIte himavaMta parvatamAM aThThAvIsa aMtaradvIpo batAvyA e rIte ja, aThThAvIsa aMtaradvIpo che. ethI A rIte=himavaMtamAM aThThAvIsa ane zikharImAM aThThAvIsa che e rIte, chappana aMtaradvIpo che. vaLI devakuru ane uttarakuru karmabhUmi aMdara hovA chatAM akarmabhUmi che. 'kRti' zabda bhASyanI samAptimAM che. / / 3/16 / / bhAvArtha: devakuru ane uttarakurune choDIne bharata, airAvata ane mahAvideha e paMdara karmabhUmi che e pramANe kahevAthI e prApta thAya ke mahAvideha sAthe saMlagna devakuru ane uttarakuru che, chatAM mahAvideha sAthe saMlagna evA devakuru ane uttarakurune choDIne bAkIno mahAvidehano bhAga ane bharata ane airAvata kSetra e paMdara karmabhUmi che; kema ke pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAMca mahAvideha che. mATe paMdara karmabhUmi che.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-16 ahIM prazna thAya ke karmabhUmi zabdano artha zuM che ? tethI bhASyakArazrI kahe che 163 saMsArarUpI je durga che teno aMta karanAra evA samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmaka mokSamArga te mokSamArganA jANanArA, mokSamArgane ka2nA2A ane mokSamArganA upadezane denArA bhagavAna paramaRSi evA tIrthaMkaro A karmabhUmimAM utpanna thAya che, ahIM utpanna thayelA siddha thAya che, anyatra siddha thatA nathI. AthI mokSaprApti mATenA karmanI bhUmi te karmabhUmi kahevAya, e vyutpatti anusAra A paMdara karmabhUmio che; paraMtu jyAM vANijyAdika kRtyo thAya che te apekSAe A paMdara karmabhUmio nathI, e prakArano artha phalita thAya che. AnAthI e prApta thAya ke saMsAra cAra gationA paribhramaNarUpa che tethI aneka prakAranAM du:khothI gherAyelo che, jenA aMtane ka2nA2 samyagdarzana, samyajJAna, samyakcAritra mokSamArga che. tIrthaMkaro kevalajJAna, kevaladarzana dvArA A mokSamArganuM paramArthika svarUpa samyag rIte jonArA che, ethI mokSamArganA jJAtA che. ane chadmastha jIvo tIrthaMkaranA vacananA baLathI kAMIka aMzathI mokSamArgane jANI zake che, pUrNa nahIM. AthI ja caudapUrvadharo prAtibhajJAnanA abhAvane kAraNe kSapakazreNIne prApta karI zakatA nathI. tIrthaMkaro mokSamArgane karanArA che=kayA prakArano mokSamArga che ? ene batAvanArA che, ane yogya jIvone mokSamArgano upadeza ApanArA che. AvA tIrthaMkaro je bhUmimAM utpanna thAya ane jyAMthI siddha thAya te karmabhUmi che. Avo artha karavAthI e prApta thAya ke mokSamArgane sevavAne anukULa evI je bhUmi te karmabhUmi che. aMtaradvIpa sahita zeSa vIsa bhUmio akarmabhUmio che, A pramANe kahyA pachI vIsa bhUmionuM varNana sAmAnyathI bhASyakArazrIe pUrvamAM karela; kema ke pUrvamAM sAta kSetro ane tenA vibhAga karanArA cha parvato batAvelA tenAthI je sAta bhUmionI prApti hatI temAM jaMbUdvIpanI traNa karmabhUmi prApta thAya, bAkInI cAra akarmabhUminI prApti thAya; e rIte dhAtakIkhaMDa ane puSkarava2dvIpArdhamAM jaMbudrIpa karatAM dviguNa ATha ATha akarmabhUmi prApta thAya tenI spaSTatA pUrvanA bhASyamAM thayela, paraMtu aMtaradvIparUpa akarmabhUminuM varNana pUrvanA kathanamAM kyAMya prApta na hatuM, tethI bhASyakArazrI 'tadyA'thI akarmabhUminuM varNana kare che. jaMbudrIpanI AjubAju lavaNasamudra goLAkAra rahelo che. jaMbudvIpamAM bharatakSetra pachI himavaMta parvata che ane uttaradizAmAM airAvata kSetra pachI zikharI parvata che. te baMne parvatomAM pUrvanA bhAgathI ane pazcArdha bhAgathI cAra vidizAmAM traNaso yojana lavaNasamudrane avagAhana karIne cAra prakAranI manuSyajAtivALA cAra aMtaradvIpo rahelA che. te rIte kramazaH cAraso yojana, pAMcaso yojana, chaso yojana, sAtaso yojana, AThaso yojana ane navaso yojana gayA pachI kramazaH cAraso yojananA, pAMcaso yojananA, chaso yojananA, sAtaso yojananA, AThaso yojananA ane navaso yojananA AyAma vidhvaMbhavALA cAra-cAra aMtaradvIpo che. A rIte bhASyamAM kahyuM te pramANe kula aThThAvIsa aMtaradvIpo himavaMta parvatanA prApta thAya che ane aThThAvIsa aMtaradvIpo zikharInA prApta thAya che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 / sUtra-16, 17 bhASyakArazrIe te dvIpo amuka sthAna sudhI manuSyajAtine AzrayIne batAvelA che ane pAchaLathI te dvIponAM nAmo ja batAvelAM che. tethI ene bhASyakArazrI khulAso kare che ke ekoruka jAtivALA manuSyono ekoruka dvIpa che, e rIte zeSa paNa AbhAsikAdi manuSyono AbhAsikadvIpa che ema jANavuM. pAchaLathI te manuSyane uddezIne ullekha nahIM karela hovAthI azvakarNa, siMhakarNa Adi dvIponAM nAma jANavAM. A rIte himavaMta parvatanA aThThAvIsa dvIpo batAvyA pachI te rIte zikharIne AzrayIne paNa aThThAvIsa aMtaradvIpo grahaNa karavAthI chappana aMtaradvIponI prApti thAya che, jenI spaSTatA karyA pachI bhASyakArazrI kahe che ke mahAvideha nAmanI karmabhUminI aMdara devakuru ane uttarakuru kSetra rahelAM che, topaNa te akarmabhUmi che. tethI tyAM tIrthaMkaro Adi thatA nathI, paraMtu vIse akarmabhUmimAM ane chappana aMtaradvIpomAM yugalika manuSyo thAya 9.113/9911 avataraNikA : prastuta adhyAyamAM prathama jIvatattvanA varNana aMtargata nArakonA varNanano prAraMbha karyo. nArako adholokamAM rahelA che tethI adholokanuM varNana karyuM. tyAM narakAvAso keTalA che ? ityAdi saMkSiptathI kathana karyuM. tyArapachI tiphLalokanuM varNana karyuM ane titilokamAM asaMkhyAta dvIpa-samudro che tenuM kathana karyA pachI aDhIdvIpanuM kAMIka vizeSatAthI varNana karyuM. te aDhIdvIpamAM manuSyo che te Arya ane mleccha ema be prakAranA che tema batAvyA pachI te manuSyonA AyuSyanI sthiti keTalI che te batAve 164 - sUtraH nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte / / 3 / 17 / / sUtrArtha manuSyanI sthiti para tripalyopama che=utkRSTa AyuSya traNa palyopama che. aparA sthiti=jaghanya AyuSya, aMtarmuhUrta che. II3/17II -- bhASyaH naro narA manuSyA mAnuSA ityanarthAntaram / manuSyANAM parA sthitistrINi palyopamAni, aparA antarmuhUtaeNtti ||rU/27|| bhASyArtha : naro antarmuhUrtati / / nR zabdanA paryAyavAcI zabdo kahe che nR zabdano prathamA bahuvacana naraH thAya che te, naro, manuSyo, mAnuSo e badhA anarthAMtara che=bhR --
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 tatvArthAdhigamasUtra lAga-2 | adhyAya-3 / sUtra-17, 18 zabdanA ja paryAyavAcI zabda che. manuSyonI parAsthiti-utkRSTa AyuSya, traNa palyopamanI che. aparAsthiti=jaghavya AyuSya, aMtarmuhUrtanI che. 'iti' zaba mAyanI samAptimA cha. // 3/17 // avatarazisi: prathama adhyAyamAM jIva Adi sAta tatvonA parijJAnathI samyakta thAya che tema kahela. temAM jIva Adi sAta tatvono bodha kaI rIte karavo joIe ? te prathama adhyAyamAM batAvela. tyArapachI bIjA adhyAyamA 94 cha ?, yA sva35vANo cha ? sane dat dal cha ? Saile nAvyai. tyArapachI jIvatA tArakAdi bhedo batAvavA arthe prathama nArakIonuM svarUpa batAvyuM. tyArapachI manuSyalokanuM svarUpa ane manuSyanA AyuSyanI sthiti batAvI. have tiSNulokamAM rahenArA tiryaMcanI AyuSya sthiti batAve che - sUtra : tiryagyonInAM ca / / 3/18 / / sUtrArtha : ane tiryaMcayoni vALA jIvonI parAsthiti arthAt utkRSTa AyuSya traNa palyopama ane mapasthiti marthAt dhanya mAyuSya ta ta cha. ||3/18|| bhASya: tiryagyonInAM ca parApare sthitI tripalyopamAntarmuhUrte bhavato yathAsaGkhyameva, pRthakkaraNaM yathAsaGkhyadoSavinivRttyartham, itarathA yadyekameva sUtramabhaviSyat ubhayatra cobhe yathAsaGkhyaM syAtAmiti / dvividhA caiSAM manuSyatiryagyonijAnAM sthitiH-bhavasthitiH kAyasthitizca manuSyANAM yathokte tripalyopamAntarmuhUrte parApare bhavasthitI, kAyasthitistu parA saptASTau vA bhavagrahaNAnIti / tiryagyonijAnAM ca yathokte samAsataH parApare bhavasthitI, vyAsatastu zuddhapRthivIkAyasya parA dvAdaza varSasahasrANi, kharapRthivIkAyasya dvAviMzatiH, apkAyasya sapta, vAyukAyasya trINi, tejaHkAyasya trINi rAtriMdinAni, vanaspatikAyasya daza varSasahasrANi, eSAM kAyasthitirasaGkhyeyA avasarpiNyutsarpiNyo vanaspatikAyasyAnantAH, dvIndriyANAM bhavasthitirvAdaza varSANi, trIndriyANAmekonapaJcAzada rAtriMdinAni, caturindriyANAM SaNmAsAH, eSAM kAyasthitiH saGkhyeyAni varSasahasrANi, paJcendriyatiryagyonijAH paJcavidhAH / tadyathA-matsyAH uragAH parisarpAH pakSiNazcatuSpadA iti / tatra matsyAnAmuragANAM bhujagAnAM ca pUrvakoTyeva, pakSiNAM palyopamAsaGkhyeyabhAgaH, catuSpadAnAM trINi palyopamAni garbhajAnAM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3 / sUra-18 sthitiH / tatra matsyAnAM bhavasthitiH pUrvakoTiH, tripaJcAzad uragANAM, dvicatvAriMzad bhujagAnAM, dvisaptatiH pakSiNAM, sthalacarANAM caturazItivarSasahasrANi sammacchimAnAM bhavasthitiH / eSAM kAyasthitiH saptASTau bhavagrahaNAni / sarveSAM manuSyatiryagyonijAnAM kAyasthitirapyaparA antarmuhUrteveti rU/18AA iti tattvArthAdhigame lokaprajJaptiAmA tRtIyo'dhyAyaH samAptaH / / bhASArtha - tirthonInAM ... antarmurtavani I ane tiryaMcayoninI parA-aparAsthiti yathAsaMkhya jayathAkrama ja, traNa palyopama ane aMtarmuhUrta thAya che. pRthakkaraNa-sUtra-17 ane sUtra-18 ema be sUtronuM pRthakkaraNa, yathAsaMkhya doSanI vinivRtti mATe che. ItarathA yathAsaMkhya doSanI nivRtti mATe sUtranuM pRthakkaraNa karavAmAM na Ave to, eka ja sUtra thAya sUtra-17 ane sUtra-18 maLIne eka ja sUtra thAya, to ubhayatra ja=manuSya ane tiryaMca ubhayamAM ja, ubhaya=parAsthiti traNa palyopama ane aparisthiti aMtarmuhUrta e rUpa ubhaya, yathAsaMkhya thAya=manuSyanI parIsthiti traNa palyopama che ane tiryaMcanI aparAsthiti aMtarmuhUrta che e prakAre bodha thAya. ti' zabda sUranA pRthakkaraNanA kathananI samApti mATe che ane 'mavatra mAM ' zabda evakAra arthamAM che. ane A manuSya ane tiryaMca yonithI thanArAnI be prakAre sthiti che. bhavasthiti ane kAyasthiti. manuSyonI yathAukta=sUtra-17mAM kahyuM e pramANe, traNa palyopamanI parA ane aMtarmuhUrtanI aparA bhavasthiti che. vaLI kAyasthiti, parA=parAkAyasthiti, sAta ATha bhavonA grahaNarUpa che=bahulatAe manuSyo manuSyarUpe sAta bhava ja thAya che, kvacit ATha bhavanI prApti che. ane tiryaMcayonijonI tiryaMconI, yathokta=sUtra-18mAM kahyuM e prakAranI, samAsathI sarva tiryaMconA saMgrahathI parA-aparA bhavasthiti traNa palyopamanI parAbhavasthiti che ane aMtarmuhUrtanI aparA-bhavasthiti che. vaLI vistArathI pRthvIkAyAdinA bhedathI, zuddha pRthvIkAyanI parIsthiti bAra hajAra varSanI che. khara pRthvIkAyanI utkRSTa sthiti bAvIsa hajAra varSa che. akhAyanI utkRSTa sthiti sAta hajAra varSa che. vAukAyanI traNa hajAra varSa che. tejasakAyanI traNa patridivasa che ane vanaspatikAyanI daza hajAra varSanI che. AmanI=ekeMdriyanI kAyasthiti asaMkhyAtA avasarpiNI-utsarpiNI tathA vanaspatikAyatI kAyasthiti anaMta utsarpiNI, avasarpiNI che. beindriyanI bhavasthiti bAra varSanI che. te indriyanI bhavasthiti ogaNapacAsa rAtridivasanI che. cauridriyanI bhavasthiti cha mAsanI che. AmanI=beijiya, teIdriya ane cauriMdriyanI kAyasthiti saMkhyAtA hajAra varSo che. paMcendriya tirthIyolinA jIvo pAMca prakAranA che. te A pramANe - malya,
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthIpagamasUtra bhAga-2 / adhyAya-3| sUtra-18 167 uragasuraparisarpa, parisarpa=bhujaparisarpa, pakSI ane catuSpada. tyAM malyonuM, uragonuM ane bhujagotuM parisarponuM, pUrvakoTI ja varSa AyuSya che, pakSIonuM AyuSya palyopamano asaMkhyAtamo bhAga che ane catuSpada evA garbhajatiryaMconI traNa palyopama parA bhavasthiti che. tyAM pUrvamAM abhyAdinI parA bhavasthiti batAvI tyAM, matsyonI bhavasthiti pUrvakoTI che, uragatI bhavasthiti trepana hajAra varSa che. bhujagalI bhavasthiti betAlIsa hajAra varSa che. pakSIonI bhavasthiti boMtera hajAra varSa che. sthalacaronI bhavasthiti 84 hajAra varSanI che. A sarva bhavasthiti saMmUcchima jIvonI bhavasthiti che. AmanI=paMceMdriyatiryaMcanI, kAyasthiti sAta, ATha bhava grahaNarUpa che. sarva manuSya ane tiryaMconI apara kAyasthiti jaghanya aMtarmuhUrta ja che. tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. 3/18 A pramANe tatvArthAdhigamasUtramAM lokaprajJapti nAmano tRtIya adhyAya samApta thayo. | bhAvArtha - manuSyonI jema tiryaMca yoni vALA jIvonI paNa tiryaMcayonisAmAnyane AzrayIne vicArIe to utkRSTa sthiti traNa palyopamanI hoya che; kema ke yugalika kSetramAM ke pahelA ArAmAM utkRSTa traNa palyopama AyuSyavALA tiryaMco hoya che ane jaghanya sthiti aMtarmuhUrta hoya che. sUtra-17 ane sUtra-18 be pRthapha karyA tene badale sattaramA sUtramAM nRsthitinI pAse tiryaMca yonimAM zabda grahaNa karIne eka sUtra karavAmAM Ave to zuM doSa Ave ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - sUtra pRthakkaraNa karavAthI yathAsaMkhya doSanI nivRtti thAya che arthAt manuSyanI parAsthiti traNa palyopamanI che ane tiryaMcanI apara sthiti aMtarmuhUrtanI che e prakAre sUtra yojanano bhrama thAya. manuSyonI sthiti para=prathamanI, traNa palyopama grahaNa karavAmAM Ave ane tiryaMconI sthiti apara=pAchaLanI, aMtarmuhUrta grahaNa karavAmAM Ave to A prakAranA doSanI prApti thAya. te ja doSa bhASyakArazrI spaSTa kare che - be sUtra na kyAM hota ane eka sUtra karyuM hota to manuSyonI sthiti ane tiryaMconI sthiti baMnemAM baMne para ane apararUpa tripalyopama ane aMtarmuhUrta te baMne, yathAsaMkhya prApta thAya, phalasvarUpe sUtrano artha anya prakAre prApta thAta. mATe graMthakArazrIe be sUtra pRthaka kya che. A rIte batAvyAM pachI manuSya ane tiryaMconI be prakAranI sthiti batAve che - (1) bhavasthiti ane (2) kAyasthiti. jIva je bhAvamAM hoya te bhavanuM AyuSya te bhavasthiti ane jIva manuSyabhavarUpa kAyAmAM saLaMga keTalI vakhata prApta thAya te kAyasthiti. manuSyonI parA bhavasthiti traNa palyopamanI che ane jaghanya bhavasthiti
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUtra-18 aMtarmuhUrtanI che tathA kAyasthiti sAta-ATha bhava-grahaNa sudhI hoya che, tema bhASyakArazrIe sAmAnyathI batAvyuM che. tethI e prApta thAya ke utkRSTathI manuSya prAyaH sAta bhava ja prApta kare che, kvacit ATha bhavanI paNa prApti thAya che. tenAthI adhika manuSya marIne manuSya e prakAre bhavanI prApti thatI nathI. vaLI tiryaMconA avAMtarabhedanA vibhAga karyA vagara vicAravAmAM Ave to manuSyanI jema ja temanI paNa traNa palyopamanI utkRSTa bhavasthiti che ane aMtarmuhUrtanI jaghanya bhavasthiti che; kema ke yugalika tiryaMcanI utkRSTa sthiti traNa palyopama che. tenAthI vadhAre koIpaNa tiryaMconuM AyuSya nathI ane jaghanya AyuSya darekane avazya aMtarmuhUrta hoya che. A rIte tiryaMconI sAmAnya bhavasthiti batAvyA pachI tiryaMconA avAMtarabhedane grahaNa karIne bhavasthiti batAvatAM bhASyakArazrI kahe che zuddha pRthvIkAya=komaLa evI mATI, tenA jIvonI utkRSTa bhavasthiti bAra hajAra varSanI che. khara pRthvIkAya jIvonI=kaThaNa pariNAmavALA pattharAdi pRthvIkAyanI, utkRSTa bhavasthiti bAvIsa hajAra varSanI che. aplAyanA AyuSyanI utkRSTa bhavasthiti sAta hajAra varSa che. vAukAyanA jIvonI utkRSTa bhavasthiti traNa hajAra varSa che. teukAyanA jIvonI utkRSTa bhavasthiti traNa divasarAta che. ane vanaspatikAyanA jIvonI utkRSTa bhavasthiti daza hajAra varSanI che. AnAthI e prApta thAya ke A sarva pRthvIkAyAdi jIvo koI evA sthAnomAM janmyA hoya jyA upaghAtanI sAmagrI na hoya to teTalA utkRSTa AyuSyabaMdhane kA2Ne te jIvo teTalo kALa jIvI zake che. vaLI A badhA jIvonI kAyasthiti asaMkhyAta avasarpiNI-utsarpiNI che. tethI pRthvIkAya-aplAyAdi pAMceyamAM kramasara ke akramathI bhavo grahaNa karIne ekendriyarUpe koIka jIva asaMkhyAta avasarpiNIutsarpiNI sudhI tenI te ja kAyamAM rahI zake che. vaLI vanaspatikAya jIvonI kAyasthiti anaMta utsarpiNI, avasarpiNI che; kema ke nigodamAM jIva anaMtakALathI tyAM ne tyAM janmane prApta kare che. vaLI ekendriyanI bhavasthiti ane kAyasthiti batAvyA pachI vikaleMdriyanI bhavasthiti batAve che - beindriya jIvonuM utkRSTa AyuSya bAra varSanuM che. teindriya jIvonuM utkRSTa AyuSya ogaNapacAsa divasanuM che. cauriMdriya jIvonuM utkRSTa AyuSya cha mahinAnuM che. AnAthI e prApta thAya ke ekendriya jeTaluM dIrghAyuSya vikaleMdriyamAM nathI, paraMtu ati alpAyuSya hoya che. vaLI vikaleMdriya jIvonI kAyasthiti saMkhyAtA - hajA2 varSonI che. ekendriya ane vikaleMdriyanI bhavasthiti ane kAyasthiti batAvyA pachI tiryaMcapaMceMdriyanI bhavasthiti batAvatAM kahe che tiryaMcapaMceMdriya jIvo pAMca prakAranA che. temAM matsya, uraga ane parisarpa e traNanI bhavasthiti pUrvakoTI ja che, tethI teonuM utkRSTa AyuSya pUrvakroDa varSanuM che, adhika nathI. pakSIonuM AyuSya palyopamano
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-3| sUtra-18 169 asaMkhyAta bhAga che ethI asaMkhyAta varSanI prApti thAya ane catuSpada evA paMceMdriya prANIo ke je garbhamAMthI utpanna thayA che teonuM utkRSTa AyuSya traNa palyopama che. A rIte garbhaja tiryacapaMceMdriyonI bhavasthiti batAvyA pachI teonI kAyasthiti batAve che - bhASyamAM matsya, uraga ane bhujagonuM pUrvakoTI AyuSya che ema A kathananA pUrve ja kahela che. tethI ahIM pharI matsya AdinI je bhavasthitinuM kathana che te saMmUrchAimane AzrayIne che. tethI saMmUrchAima evA masyonI utkRSTa bhavasthiti pUrvakroDa varSa che. saMmUrchAima uraparisarponI utkRSTa bhavasthiti trepana hajAra varSa che. saMmUrchAima bhujaparisarponI utkRSTa bhavasthiti beMtAlIsa hajAra varSa che. saMmUrchAima pakSIonI utkRSTa bhavasthiti boMtera hajAra varSa che. saMmUrzima sthalacara jIvonI utkRSTa bhavasthiti coryAzI hajAra varSa che. A badhA tiryacapacaMdriya jIvo paNa pharIne te prakArano paMceMdriyano bhAva utkRSTathI sAta vakhata ane kvacit ATha vakhata prApta karI zake che, tyArapachI avazya anya bhavane prApta kare che. manuSya ane tiryaMca badhA jIvonI kAyasthiti paNa jaghanya aMtarmuhUrta che arthAt bhavasthiti aMtarmuhUrta che tema kAyasthiti paNa aMtarmuhUrta che. II3/18 A pramANe tattvArthAdhigamasUtramAM lokaprajJapti nAmano trIjo adhyAya samApta thayo. | trIjo adhyAya samApta II
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-1 / / caturthodhyAyaH / / bhASya - - atrAha - uktaM bhavatA 'bhavapratyayo'vadhirnArakadevAnAm' (a0 1 sU0 22) iti, tathaudayikeSu bhAveSu devagatiriti, 'kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya' (a0 6, sU0 14), 'sarAgasaMyamAdayo devasya' (30 6, sU0 20) kRti, 'narasambUddhino napuMsAni, na devAH' (30 2, sU0 10-12) / tatra je devAH ? katividhA veti ? / atrocyate - bhASyArtha : ahIM=cothA adhyAyanA prAraMbhamAM, zaMkA kare che avadhi che." (a0 1, sU0 22) 'kRti' zabda sUtranI samAptimAM che. ane audayikabhAvomAM devagati che, e pramANe kahevAyuM. ..... 44 * tamArA vaDe kahevAyuM "nAraka ane devone bhavapratyaya "kevalI, zruta, saMgha, dharma ane devano avarNavAda darzanamohano=darzanamohano Azrava thAya che." (a0 6, sU 14) "sarAgasaMyamAdi devanA--deva AyuSyanA, Azrava thAya che." (a0 6, sU0 20) "nAraka saMmUcchima napuMsaka che, devo nathI." " (a0 2, sU0 50-51) e pramANe kahevAyuM tyAM=A sarva kathanamAM, devo koNa che ? ane keTalA prakAranA che ? e prakAre koInI zaMkA che. 'kRti' zabda zaMkAnI samAptimAM che. ahIM=A prakAranI jijJAsAmAM, uttara Ape che - sUtra : tevAzrvatuniAvAH / / 4/ / / sUtrArtha : - cAra nikAyavALA devo che. II4/1 bhASya - devAzcaturnikAyA bhavanti, tAn purastAd vakSyAmaH / / 4/1 / / bhASyArtha H devAzcaturniyA vaDhyAmaH / / devo cAra nikAyavALA hoya che, temane=te devone, ame AgaLa selej. 118/911
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthIvigamasUtra bhAga-2) adhyAya-4| sUtra-2, 3 171 avataraNikA : sUtra-1mAM kahyuM ke cAra vikAcavALA devo che. te cAra nikAyamAMthI trIjI nikAyavALA sUrya-caMdra Adi jyotiSadevo pratyakSa che. tethI teone prathama batAve che, jethI pratyakSathI devonA astitvano svIkAra thaI zake che. sUtra - tRtIyaH pItajoraH 4/rA sUtrArtha: tRtIya-cAra nikAyamAMthI trIjI nikAyavALA devo, pItalezyAvALA che. I4/racA bhASya : teSAM-caturNA devanikAyAnAM tRtIyo devanikAyaH pItalezya eva bhavati kazcAsau ? jyotiSka iti I4/2zo. bhASyArtha : teSAM tti te cAra nikAyanA devonI trIjI devalikAya pItalezyAvALI ja che. A koNa che?-pItalezyA vidAyavALA deva koNa che? tethI kahe che - jyotiSka che. tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. I4/rA bhAvArtha : cAra prakAranA nivAsasthAnonA bhedathI cAra prakAranA devo che. jema bhuvanapatinAM bhavano che ane vaimAnika devonAM vimAno che. e prakAranA bhedathI cAra prakAranA devomAMthI trIjI devanikAyavALA jyotiSka devo che, jeone pItalezyA che. A pItalezyA dravyalezyArUpa che. ethI teone prAyaH te dravyalezyAne anurUpa bhAvalezyA thavAno saMbhava rahe, chatAM anya bhAvalezyAnI paNa prApti jyotiSkane thaI zake che. II4/zA avataraNikA : te cAra likAyavALA devo avAMtara saMkhyAnA bhedathI batAve che - sUtra - dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapatraparyantAH / / 4/3 / / sUtrArtha : daza, ATha, pAMca ane bAra e vikalpavALA kopapanna paryaMta cAra nikAyavALA devo che. I4/3II
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 tattvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4-,4 bhASya : te ca devanikAyA yathAsaGkhyamevaMvikalpA bhavanti, tadyathA - dazavikalpA bhavanavAsinaH asurAdayo vakSyante / aSTavikalpA vyantarAH kinnarAdayaH / paJcavikalpA jyotiSkAH sUryAdayaH / dvAdazavikalpA vaimAnikAH kalpopapannaparyantAH saudharmAdiSvapi / / 4/3 / / bhASyArtha : te ja . sIrtAi ira ane te devalikAyo yathAsaMkhya AvA vikalpavALA thAya che. te A pramANe - daza vikalpavALA bhavanavAsI asurAdi kahevAze. ATha vikalpavALA=ATha bhejavALA, vyaMtaro kinnarAdi kahevAze. pAMca vikalpavALA jyotiSka sUrya Adi kahevAze. kalpopapannaparyata=IMdrAdi daza bhedonA kalpathI utpanna aMtavALA, saudharmAdimAM bAra vikalpavALA vaimAnika devo paNa kahevAze. JI4/3i bhAvArtha sUtra-1mAM cAra nikAyavALA devo keTalA te batAvyuM. te cAra nikAyavALA devomAMthI asurakumAra Adi bhavanavAsI, kinnara Adi vyaMtaro, sUrya Adi jyotiSka ane saudharma Adi vaimAnika che. A cAra nikAyavALA devatAonA avAMtara bhedonI saMkhyA prastuta sUtramAM batAvela che. te pramANe bhavanavAsInA daza bhedo che, vyaMtara devonA ATha bhedo che, jyotiSkanA pAMca bhedo che ane vaimAnika bAra bhedo che. A vaimAnika sudhInA devatAomAM inda-sAmAnika Adi bhedapUrvakanI vyavasthA che, ethI teo kalpathI upapanna che. II/ avataraNikA - pUrvamAM cAra vikAcavALA devonA avAMtara bhedonI saMkhyA batAvI. have te dareka nikAyamAM Ija vagere daza bhedo hoya che, te batAvavA arthe kahe che - sUtra: indrsaamaaniktraaystriNshpaarissdyaatmrksslokpaalaaniikprkiirnnkaabhiyogyvinviSiAzveza: 4/4 sUtrArtha - Indra, sAmAnika devo, trAyaaiMza devo, pAriSadha, AtmarakSaka devo, lokapAla, anIka, prakIrNaka, Abhiyogya ane kilbiSika eka eka deva nikAyanA che. I4/aI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17B - 173 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-4, 5 bhASyaH ekaikazazcaiteSu devanikAyeSu devA dazavidhA bhavanti / tadyathA - indrAH, sAmAnikAH, trAyastriMzAH, pAriSadyAH, AtmarakSAH, lokapAlAH, anIkAdhipatayaH, anIkAni, prakIrNakAH, AbhiyogyAH, kilbiSikAzceti / tatrendrA bhavanavAsivyantarajyotiSkavimAnAdhipatayaH / indrasamAnAH sAmAnikAH amAtyapitRgurUpAdhyAyamahattaravat kevalamindratvahInAH / trAyastriMzAH mantripurohitasthAnIyAH / pAriSadyAH vayasyasthAnIyAH / aatmrkssaaH-shirorksssthaaniiyaaH| lokapAlA ArakSi(kSa)kArthacarasthAnIyAH / anIkAdhipatayo-daNDanAyakasthAnIyAH / anIkAni-anIkasthAnIyAnyeva / prakIrNakAH-paurajanapadasthAnIyAH / AbhiyogyAH-dAsasthAnIyAH / kilbiSAH-antasthasthAnIyA iti / / 4/4 // bhASArtha - zapu .... tti cAra devalikAyamAM ekekanA daza prakAranA bhedo hoya che. te A pramANe - Indro, sAmANikadevo, trAyazvizadevo, pAriSaghadevo, AtmarakSakadevo, lokapAladevo, senAdhipatidevo, saitikadevo, prakIrNakadevo, Abhiyogikadevo ane kilbiSikadevo. ti' zabda daza bhedonI samApti mATe che. tyAM=daza bhedomAM, IjA bhavanavAsInA adhipati che, vyaMtaranA adhipati che, jyotiSkanA adhipati che ane vimAnanA adhipati che. Ija samAna sAmAjikadevo che (a) sAmANikadevo amAtya, pitA, guru upAdhyAya, mahatara jevA che, kevala indrapaNAthI hIna che. trAyazidevo maMtrI ane purohita sthAnIya che. pAriSadeva mitrasthAnIya che. AtmarakSakadevo mastakanA rakSakasthAnIya che. lokapAladevo ArakSaka, arthacarasthAnIya che. senAdhipatidevo daMDanAyakasthAnIya che. anIkadevo savyasthAnIya ja che, prakIrNakadevo nagaranA janapadasthAnIya che. Abhiyogikadevo dAsasthAnIya che. kilbiSikadevo aMtasthasthAnIya che-cAMDAlasthAnIya che. "ti' zabda bhASyanI samAptimAM che. ll4/4 avataraNikA: cAra nikAyamAM sAmAnya strAnusAra daza prakAranA bhedonI prApti thatI hovAthI tenA viSayamAM apavAdane kahe che - sUtra : trAyastriMzalokapAlavarjA vyantarajyotiSkAH / / 4/5 / / sUtrArtha :trAyazciMzava ane lokapAladeva varSa vyaMtara ane jyotiSka devo che. II4/pA..
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 tatyAdhigamasUtra lAga-2|madhyAya-4|sUsa-4, mAdhya: vyantarajyotiSkAzcASTavidhA bhavanti, trAyastriMzalokapAlavarjA iti / / 4/5 // bhASyArtha :vyantarajyotiSkA ..... iti / / dhyaMtara ayoti yo mA6 prA . ubhA 12 // cha ? methI 4 cha - trAyaDhizadeva ane lokapAladeva rahita che, mATe ATha prakAranA che. 'iti' zabda bhASyanI samAptimA cha. ||4/5|| avatarazi: pUrvamAM cAra likAyanA devomAM indrAdi keTalA vibhAgo che? te batAvyA. tethI have kaI likAyamAM keTalA indro che ? te batAvavA arthe kahe che - sUtra: pUrvayoIndrAH / / 4/6 / / sUtrArtha : pUrva be nikAyamAMebhavanavAsI ane vyaMtararUpa be nikAsamAM, be be Indro che. I4/kA bhASya : pUrvayordevanikAyayorbhavanavAsivyantarayordevavikalpAnAM dvau dvAvindrau bhavataH / tadyathA - bhavanavAsiSu tAvad dvAvasurakumArANAM indrau bhavataH-camaro balizca, nAgakumArANAM dharaNo bhUtAnandazca / vidyutkumArANAM harirharisahazca, suparNakumArANAM veNudevo veNudArI ca, agnikumArANAM agnizikho'gnimANavazca, vAtakumArANAM velambaH prabhaJjanazca, stanitakumArANAM sughoSo mahAghoSazca, udadhikumArANAM jalakAnto jalaprabhazca, dvIpakumArANAM pUrNo vaziSThazca, dikkumArANAmamitagatiramitavAhanazceti / vyantareSvapi dvau kinnarANAmindro-kinnaraH kimpuruSazca, kimpuruSANAM satpuruSo mahApuruSazceti / mahoragANAmatikAyo mahAkAyazca, gandharvANAM gItaratiItayazAzca, yakSANAM pUrNabhadro mANibhadrazca, rAkSasAnAM bhImo mahAbhImazca, bhUtAnAM pratirUpo'tirUpazca, pizAcAnAM kAlo mahA-kAlazceti / jyotiSkANAM tu bahavaH sUryAzcandramasazca / vaimAnikAnAmekaika eva / tadyathA - saudharme zakraH, I(ai)zAne IzAnaH, sanatkumAre sanatkumAra
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 tattvArthAdhigamasUga bhAga-2) adhyAya-4 / sUtra-6, 7 iti / evaM sarvakalpeSu svakalpAhvAH / paratastvindrAdayo daza vizeSA na santi, sarva eva svatantrA tti 4/dA bhASyArtha: pUrvayoni deva vikalpanA pUrvanA be nikAyarUpa bhavanavAsI ane vyaMtaramAM be be indro che. te A pramANe - bhavanavAsImAM asurakumAranA be Indro hoya che, camara ane bali. nAgakumAranA be indro hoya che, dharaNa ane bhUtAnaMda. vidhutakumAranA be Indro hoya che. hari ane harisaha. suparNakumAranA be Indro hoya che, veNudeva ane veNadArI. agnikumAranA be devo hoya che, agnizikha ane agnimANava. vAtakumAranA be indro hoya che, velaMba ane prabhaMjana. svanitakumAranA be Ino hoya che, sughoSa ane mahAghoSa. udadhikumAranA be Indro hoya che, jayakAMta ane jalaprabha. dIpakumAranA be Izvo hoya che, pUrNa ane vaziSTha. diphakumAranA be indro hoya che, amitagati ane amitavAhana. vyaMtaramAM paNa kivaranA be Idro hoya che, kibara ane kiMjuruSa. kiMpuruSonA be Indro hoya che, sapuruSa ane mahApuruSa. mahoraganA be indro hoya che, atikAya ane mahAkAya. gaMdharvanA be Indro hoya che, gItarati ane gItayazA. pakSonA be Idro hoya che, pUrNabhadra ane mANibhadra. rAkSasonA be indro hoya che, bhIma ane mahAbhIma. bhUtonA be Indro hoya che, pratirUpa ane apratirUpa, pizAconA be indro hoya che, kAla ane mahAkAla. vaLI jyotiSkanA ghaNA sUrya ane caMdra Atmaka Indro hoya che. vaimAnikonA ekeka ja Indro hoya che, te A pramANe - saudharmadivalokamAM zakra Indra che, IzAna devalokamAM IzAna Ija che, sanaskumAra devalokamAM sanaskumAra che. e rIte sarva kalpomAM svakalpate te devalokanA, nAmanA Indro jANavA. parathI tyArapachIthI=bAra devaloka pachIthI, IndrAdi daza vizeSo-sUtra-4/4mAM batAvelA IndrAdi daza bhedo, nathI. sarva ja=bAra devaloka pachI nava raiveyakAdi sarva ja svataMtra che. ahamindro che. rati' zabda bhASyanI samAptimAM che. i4/6 avataraNikA - pUrvamAM bhavanavAsI ane vyaMtaradevonA be be Idro hoya che, ema kahyuM. have te bhavanavAsI ane vyaMtaradevo kaI lezyAvALA hoya che ? te batAve che - sUtraH vItAntalerayAda H4/chA sUtrArtha :pIta aMtalezyAvALA pUrvanA be nikAyavALA devo hoya che. AjanA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-7, 8 bhASya : pUrvayonikAyayordevAnAM pItAntAzcatasro lezyA bhavanti / / 4/7 / / bhASyArtha pUrvayo... anti / pUrvanA likAyavALA devonIebhavanapati ane vyaMtararUpa be vikAyavALA devonI pIta aMtavALI cAra vezyAo hoya che. I4/zA bhAvArtha : bhavanapati ane vyaMtara devomAM devabhavakRta keTalAkane kRSNalezyA, keTalAkane nIlalezyA, keTalAkane kApotalezyA ane keTalAkane pItalezyAnvejolezyA, hoya che. bhavata prApta thayelI dravyalezyAnA baLathI prAyaH karIne teone te prakAranA malina ke suMdara bhAvo thAya che. chatAM jema nArakInA jIvone azubhalezyA hovA chatAM samyaktaprAptikAlamAM bhAvathI zubhalezyA prApta thAya che tema azubhalezyAvALA devone paNa tevA nimitta pAmIne bhAvathI zubhalezyAnI prApti thAya che. vaLI zubhalezyAvALA devone paNa tevA baLavAna nimittane pAmIne bhAvathI azubhalezyA paNa thAya che. If4/LA avataraNikA: A vaLI sarva paNa devo traNa prakAranA hoya che - devIvALA sapravIcAravALA, adevIvALA sapravIcAravALA ane adevIvALA apravIcAravALA. tyAM je sadevIvALA ane sapravIcAravALA che teonuM svarUpa kare che - sUtra: kAyapravIcArA A aizAnAt / / 4/8 / / sUtrArtha: IzAna sudhI kAyapravIcAravALA hoya che kAyAthI devI sAthe bhogane karanArA hoya che. II4/8II bhASya : bhavanavAsyAdayo devA A aizAnAt kAyapravIcArA bhavanti / kAyena pravIcAra eSAmiti kAyapravIcArAH / kAyapravIcAro nAma maithunaviSayopasevanam / te hi saGkliSTakarmANo manuSyavanmaithunasukhamanupralIyamAnAstIvrAnuzayAH kAyasaGklezajaM sarvAGgINaM sparzasukhamavApya prItimupalabhanta iti I4/8aaaa
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUga-8 177 bhASyArtha : matAnivAsthati:... ri II IzAnadevaloka sudhInA bhavanavAsI Adi devo kAyapravIcAravALA hoya kAyapravIcArano samAsa spaSTa kare che - kAyAthI pravIcAra che jeone evA devo kAyapravIcAravALA kahevAya. pravIcAra zabdano artha spaSTa kare che - kAyAno pravIcAra eTale maithuna viSayanuM sevana=bhoganI kriyAnuM sevana, teo IzAna sudhInA devo, saMkliSTa karmavALA manuSyanI jema maithuna sukhane anubhavatA tIvra anuzavALA kAyasaMklezathI utpanna thayelA sarva aMgavALA sparzamukhane prApta karIne prItine pAme che. ti' zabda bhASyanI samAptimAM che. 4/8 bhAvArtha pUrvamAM cAra nikAyavALA devomAM kayA kayA indro hoya che ? te sUtra-kamAM batAvyuM. te cAra nikAyavALA devomAMthI bhavanapati, vyaMtara, jyotiSa ane IzAnadevaloka sudhInA vaimAnika devo kAyapravIcAravALA hoya kAyapravIcArano artha bhASyakArazrI spaSTa kare che - kAyA dvArA maithunanA viSayanA sevanarUpa pravRtti te kAyamavIcAra che. kema teo kAyA dvArA maithunanI kriyA kare che ? tethI kahe che - IzAnadevaloka sudhInA cAra nikAyavALA devo saMkliSTa karmavALA manuSyanI jema A prakAre sukha bhogavIne AnaMdano anubhava kare che. tethI e prApta thAya ke manuSyabhavamAM sAmAnya rIte kAyAthI bhoganI kriyA karAve ane AnaMda prApta thAya tevAM saMkliSTa karmo varte che. jemanAmAM tevA prakAranAM saMkleza karanArAM karmo na hoya teone te kriyAthI AnaMda thAya nahIM. jema manuSyamAM paNa keTalAkane tevA prakAranAM saMkliSTa karma hoya che, jethI anyane tADanAdi karIne AnaMdane anubhave che. sAmAnyathI manuSyone kAyAthI maithunanA sevanano pariNAma thAya tevAM saMkliSTa karmo varte che te rIte IzAna devaloka sudhInA devone paNa tevA prakAranAM saMmpiSTa karmo hoya che. tethI maithuna sukhamAM lIna thAya evA tIvra anuzavALA hoya che te prakAranI tIvra AsaktivALA hoya che=uparanA devalokamAM je prakAranI maMda Asakti che tenAthI viruddha tIvra AsaktivALA hoya che. AthI ja kAyAthI bhoga karavAnI icchA thAya che tevo saMkleza te devomAM varte che jenA kAraNe sarva aMgathI devIonA sparzathI sukhane prApta karIne prItine prApta kare che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-3 | sUjha-6, 6 tethI e prApta thAya ke jIvomAM je je prakAranA aMtaraMga vikAro hoya che te te vikArone ApAdaka saMkliSTa karma hoya che. A karmone paravaza thaIne te te prakAranI kriyAne te jIvo karIne sukhano anubhava kare cha. ||4|| savataras: have devI vagaranA sapravIcAravALA che teone kevA prakAranI maithunanI kriyA che? tene kahe che - sUtra: zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayoH / / 4/9 / / sUtrArtha : zeSa IzAna devalokathI uparanA zeSa, be be kalpamAM sparza, rU5, zabda ane mana pravIcAravALA vo cha. Ild/ell mAdhya: aizAnAdUrdhvaM zeSAH kalpopapannA devA dvayordvayoH kalpayoH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA bhavanti yathAsaGkhyam / tadyathA - sanatkumAramAhendrayordevAn maithunasukhaprepsUnutpannAsthAn viditvA devya upatiSThante tAH spRSTvaiva ca te prItimupalabhante vinivRttAsthAzca bhavanti, tathA brahmalokalAntakayodevAn evaMbhUtotpannAsthAn viditvA devyo divyAni svabhAvabhAsvarANi sarvAGgamanoharANi zRGgArodArAbhijAtAkAravilAsAnyujjvalacAruveSAbharaNAni svAni rUpANi darzayanti, tAni dRSTvaiva te prItimupalabhante nivRttAsthAzca bhavanti / tathA mahAzukrasahastrArayordevAnutpannapravIcArAsthAn viditvA devyaH zrutiviSayasukhAnatyantamanoharAn zRGgArodArAbhijAtavilAsAbhilASacchedatalatAlAbharaNaravamizrAn hasitakathitagItazabdAnudIrayanti tAn zrutvaiva prItimupalabhante nivRttAsthAzca bhavanti / AnataprANatAraNAcyutakalpavAsino devAH pravIcArAyotpannAsthA devIH saMkalpayanti, saGkalpamAtreNaiva te parAM prItimupalabhante vinivRttAsthAzca bhavanti / ebhizca pravIcAraiH(rAdibhiH) parataH parataH prItiprakarSavizeSo'nupamaguNo bhavati, pravIcAriNAmalpasaGklezatvAt, 'sthitiprabhAvAdibhiradhikA' (a0 4, sU0 21) iti vakSyate / / 4/9 / / bhASyArtha :___ aizAnAdUrdhvaM ..... vakSyate / / SAT tualsthI zeSa avA po55 po= 5 cha, mA amAtya che ItyAdi AcAravALA devo, be be kalpamAM sparza, rUpa, zabda ane mata pravIcAravALA
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-9 179 yathAkrama thAya che. te A pramANe satarkumAra ane mAhendra devalokanA devone maithuna sukhanI icchAvALA ane utpanna AsthAvALA jANIne devIo tyAM Ave che. teone=tyAM AvelI devIone, sparzIne ja teo prItine prApta kare che ane vinivRtta AsthAvALA thAya che=maithunasevananI vinivRtta icchAvALA thAya che. ane brahmaloka ane lAMtaka devone AvA prakAranA utpanna AsthAvALA=potAnA pratye bhoganI icchAvALA jANIne devIo divya, svabhAvathI bhAsvara, sarvAMga manohara zRMgAra, udAra abhijAta AkAravALA vilAsone batAve evA ujjvaLa cAru veSa-AbharaNavALA potAnA rUpone batAve che. tene joIne jadevIonA rUpane joIne ja, te devo prItine prApta kare che ane nivRtta AsthAvALA thAya che=maithuna sevananI icchAthI nivRtta thAya che. mahAzukra ane sahasrAranA devone utpanna pravIcAra AsthAvALA=utpanna thayelI maithunanI pariNativALA, jANIne devIo zrutinAM viSayasukhone atyaMta manohara, zRMgArathI udAra abhijAta vilAsa ane abhilASano cheda kare tevA talanA tAlA ane AbharaNanA avAjathI mizra, hasita ane kathita evA gIta zabdonI udIraNA kare che=gAya che. teone sAMbhaLIne=devIonAM gItone sAMbhaLIne, prItine pAme che=mahAzukra ane sahasrAranA devo AnaMdane prApta kare che ane nivRtta AsthAvALA thAya che=utpanna thayelA kAmanA vikAro zAMta thAya che. Avata, prANata, AraNa ane acyuta kalpavAsI devo pravIcAra mATe utpanna thayelI AsthAvALA devIono saMkalpa kare che ane svasaMkalpa mAtrathI ja teo prakRSTa prItine prApta kare che ane vinivRtta AsthAvALA thAya che=vinivRtta maithunasevananA pariNAmavALA thAya che. A pravIcAro vaDe AgaLa AgaLa=pUrva pUrvanA devonA karatAM upara uparanA, devomAM prItino prakarSa vizeSa ane anupamaguNa thAya che; kema ke pravIcArionuM alpa saMklezapaNuM che=pUrva pUrvanA devonA maithuna sevananA pariNAma karatAM uttara uttaranA devonA maithunasevanamAM alpa saMkleza hoya che. 'sthiti, prabhAvAdithI adhika che.' (a0 4, sU0 21) IzAna devaloka pachInA devo sthiti prabhAvAdithI adhika che e pramANe kahevAze. 4/9 bhAvArtha: sUtra-8mAM IzAna sudhInA devonA maithunanA bhogo manuSya jevA che tema batAvyuM. vaLI, temAM hetu kahyo teo saMkliSTa karmavALA che tethI kAyAnA saMklezapUrvaka sparzanA sukhane pAmIne prIti prApta kare che. tyArapachInA devo kramasara alpa alpa saMklezavALA che, tethI IzAna sudhInA devonI jema kAyAthI maithunasevana karatA nathI, paraMtu utpanna thayelA kAmanA vikArane kramasara spadanA bhedathI zamana kare che, jenA kA2Ne pUrva pUrvanA devo karatAM teone prakRSTa prIti thAya che. tethI e phalita thAya ke jema saMkleza alpa tema alpa pravRttithI vikAranuM zamana thAya che ane vikAranA zamanathI sukha thAya che. te te devone je je aMzathI jeTalo jeTalo vikAra che te vikAra svayaM saMklezarUpa ja che, paraMtu tathAprakAranA puNyanA sahakArathI alpa
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 tAryAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-4| sUca-9, 10 zramathI te te devo te te vikArane zAMta kare che. potAnA vikArane anurUpa uttama sAmagrIthI yukta devIonI prApti hovAthI atyaMta sukhanI utpatti thAya che. vaLI jema upara uparanA devomAM saMkleza alpa hovAne kAraNe alpa-alpatara maithunasevanathI adhika adhika prIti thAya che tema upara uparanA devalokonI sthiti ane prabhAvAdi adhika che, je svayaM graMthakArazrI AgaLa batAvaze. I4/lA sUtra: pare apravIcArAH / / 4/10 // sUtrArtha : para bAramA devalokathI para, apravIcAravALA hoya chemaithunanA sevananA apariNAmavALA devatAo hoya che. ll4/10IL. bhASya - kalpopapannebhyaH pare devA apravIcArA bhavanti, alpasaGklezatvAt svasthAH-zItIbhUtAH, paJcavidhapravIcArodbhavAdapi prItivizeSAdaparimitaguNaprItiprakarSAH paramasukhatRptA eva bhavanti I4/2015 bhASyArthaH qoSapaNa..... matti | kalpopapA devothI para evA devo apravIcAravALA hoya che; kema ke alpa saMklezapaNuM che=kAmanA vikAro na thAya te prakAranuM alpa saMklezapaNuM che. svastha che=zItala pariNAmavALA che=kAmanA vikAranI pIDA vagaranA hovAthI zItala pariNAmavALA che. pAMca prakAranA pravIcArathI uddabhava evA paNa prItivizeSathI aparimita svasthatAnA guNakRta prItinA prakarSavALA parama sukhathI tRpta ja hoya che. ll4/10 bhAvArtha : bAra devaloka sudhInA kalpapapanna devo che, tyArapachI raiveyakAdinA devo kalpAtIta che. te devone devIo sAthe maithunasevanano koI prakArano pariNAma thato nathI tethI te apravIcAravALA che. kema teone maithunasevanano pariNAma thato nathI ? ethI kahe che - alpa saMklezavALA che=indriyonA anya viSayomAMthI AnaMda levAnI vRtti thAya tevo saMkleza hovA chatAM devIo sAthe maithunano pariNAma karavAno saMkleza teone nathI tethI alpa saMklezavALA che. te prakAranA maithunanA saMkleza vagaranA hovAthI mAnasika rIte svastha che jethI zItala pariNAmavALA chetravikAranI pIDA vagaranA che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-10, 11 181 kalpopapanna devone pAMca prakAranA pravIcArane kAraNe je devIonA pravIcArathI prIti utpanna thAya che tenA karatAM paNa aparimita guNavALI prItino prakarSa teone vikAranA abhAvanA kAraNe thAya che ane indriyonA te prakAranA vikAro zAMta thayelA hovAthI parama sukhathI tRpta ja hoya che. tethI e phalita thAya ke je je indriyonA jeTalA jeTalA aMzathI vikAra che teTalA teTalA aMzathI saMklezanI prApti thAya che ane sahakArI evA puNyanA prakarSane anurUpa devI Adi prApta thAya che. kalpopapanna devone te te vikAranA saMklezanuM zamana thavAthI prIti utpanna thAya che jyAre kalpAtIta devone te prakAranA vikAranA abhAvane kAraNe te prakArano saMkleza nathI. phalataH vikArI devone devInA sAnnidhyathI je sukha thAya che tenA karatAM paNa adhika sukha tevA prakAranA vikAranA abhAvane kAraNe kalpAtIta devone thAya che. tethI kalpAtIta devo anya sarva devo karatAM parama sukhathI tRpta hoya che. II4/1nA bhASya : satrAdi - 3 navatA - "revAzvaturniyA:' (04, sU0 2) "zANapaSyadvAvavijA' (304, sU0 3) iti, tat ke nikAyAH ? ke ke caiSAM vikalpA iti ? atrocyate - catvAro devanikAyAH / taMdyathA - bhavanavAsino vyantarA jyotiSkA vaimAnikA iti / tatra - bhASyArthaH gAdi tatra - ahIM-devonuM atyAra sudhI varNana karyuM emAM, ziSya prApta kare che - tamArA vaDe cAra nikAyavALA devo (a0 4, sU0 1) kahevAyA (ane te cAra vikAcavALA devo) daza, ATha, pAMca ane bAra bhejavALA che (a0 4, sU0 3) ema kahevAyuM e kAraNathI likAyo zuM che ? ane teonA kayA kayA vikalpo che? rUti' zabda A prakAranA praznanI samAptimAM che. AmAM-ziSyanA praznamAM, bhANakArazrI kahe che, uttara apAya che - devalikAyo cAra prakAranA che. te A pramANe - bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSka, ane vaimAnika. ti' zabda uttaranI samAptimAM che. tyAM cAra likAyanA bhedamAM, tenA vikalpo kramasara batAve che - bhAvArtha : sUtra-1mAM kahyuM ke devo cAra nikAyavALA che. tethI prazna thAya ke te cAra nikAyo kayA che ? teno uttara bhASyakArazrI Ape che - - te cAra nikAyo bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika che. vaLI bIjo prazna karelo ke, te nikAyonA vikalpo avAMtara bhedo, keTalA che ? te praznano uttara ApatAM bhASyakArazrIe tenA cAra bhedo
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-11 che tema kahyuM. have 'tatrathI kahe che arthAtu temAM=nikAyanA avAMtara bhedomAM, prathama bhavanavAsInA vikalpo batAve che. tyArapachI kramasara anya nikAyanA vikalpo batAvaze. sUtra : bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvIpadikkumArAH TI4/2aaaa sUtrArtha: bhavanavAsInA asurakumAra, nAgakumAra, vidhutakumAra, suparNakumAra, agnikumAra, vAtakumAra, svanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra ane dikakumAra e daza bhedo che. 4/11|| bhASya : prathamo devanikAyo bhavanavAsinaH imAni caiSAM vidhAnAni bhavanti / tadyathA - asurakumArAH, nAgakumArAH, vidyutkumArAH, suparNakumArAH, agnikumArAH, vAtakumArAH, stanitakumArAH, udadhikumArAH, dvIpakumArAH, dikkumArA iti, kumAravadete kAntadarzanA sukumArA mRdumadhuralalitagatayaH zRGgArAbhijAtarUpavikriyAH, kumAravaccoddhatarUpaveSabhASAbharaNapraharaNAvaraNapAtayAnavAhanAH kumAravaccolbaNa. rAgAH krIDanaparAzcetyataH kumArA ityucyante / / bhASyArtha : prathama .... prathama devalikAya bhavanavAsI che. ane AmanAM=bhavanavAsInAM, A vidhAno che=A bhedo che, te A pramANe - asurakumAra, nAgakumAra, vivukumAra, suparNakumAra, agnikumAra, vAtakumAra, svanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra ane dikakumAra. 'tti zabda bhavanavAsInA bhedonA kathananI samAptimAM che. kumAranI jema AgaMbhavanavAsI devo, kAMtadarzanavALA, sukumAra, mRdu, madhura, lalita gativALA, zRMgArathI suMdara rUpatI vikriyAvALA hoya che ane kumAranI jema uddhata, rUpa veSa, bhASA, AbharaNa, praharaNa, AvaraNa, ane vAhanovALA hoya che. ane kumAranI jema utkaTarAgavALA, krIDanamAM tatpara hoya che. ethI kumAra e pramANe kahevAya che. | bhAvArtha : bhavanavAsI devonA asurakumAra Adi daza bhedo che. teone kumAra kema kahevAya che? temAM bhASyakArazrI yukti Ape che -
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-11 183 jema manuSyamAM kumAra avasthAmAM manuSyo kAMta Adi dekhAya che tema asurakumAra Adi kAMta darzanavALA hoya che. vaLI kumAranI jema sukumAra zarIravALA hoya che. vaLI kumAranI jema mRdu, madhura ane lalitagativALA hoya che arthAt jonArane prIti utpanna kare tevI gamanakriyAvALA hoya che. kumArAvasthAmAM manuSyo zRMgArAdi karavAnI prakRtivALA hoya che tema A devo zRMgArathI suMdara rUpanI vikriyAvALA hoya che arthAt suMdara veSabhUSA karanArA hoya che. vaLI A devo kumAranI jema uddhRtarUpavALA, uddhataveSavALA, udghatabhASAvALA, uddhata AbharaNo dhAraNa karanArA, uddhata zastro dhAraNa karanArA, uddhata bakhtarane dhAraNa karanArA ane uddhata vAhanomAM pharanArA hoya che. vaLI A bhavanavAsI devo kumAranI jema atyaMta rAgavALA ane atyaMta krIDApara hoya che. AthI A devone kumAra kahevAmAM Ave che. II bhASya : asurakumArAvAseSvasurakumArAH prativasanti, zeSAstu bhavaneSu / mahAmandarasya dakSiNottarayodigvibhAgayorbahvISu yojanazatasahastrakoTIkoTISu AvAsAH bhavanAni ca dakSiNArdhAdhipatInAmuttarArdhAdhipatInAM ca yathAsvaM bhavanti / bhASyArtha H asurakumArAvAseSvasurakumArAH matti / / asurakumAra AvAsomAM asurakumAra devo vase che, vaLI zeSa devo bhavanomAM vase che. moTA merunA dakSiNa ane uttara dizAnA vibhAgamAM ghaNA yojana lAkha koTAkoTI kSetramAM AvAso ane bhavano dakSiNArdhAdhipati ane uttarArdhAdhipatinA yathAyogya hoya che. / / ..... bhAvArtha : asurakumAranA AvAsomAM asurakumAra vase che. vaLI zeSa=asurakumAra sivAyanA bIjA bhavanavAsI devo, bhavanomAM vase che. asurakumAranA AvAso ane bhavano kyAM che ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che jaMbudrIpanI madhyamAM rahela je moTo meru tenAthI dakSiNa ane uttara dizAmAM ghaNA lAkha kroDa yojanamAM asurakumAranA AvAso rahelA che. ahIM kahyuM ke dakSiNArdhAdhipati ane uttarArdhAdhipatinAM yathAyogya bhavano rahelAM che tethI arthApatti e nIkaLe ke keTalAka asurakumAra devo paNa keTalAMka bhavanomAM vase che jyAre nAgakumArAdi badhA bhavanavAsI devo prAyaH bhavanomAM vase che. joke asurakumAra devo bahulatAe AvAsomAM vase che topaNa bhavanomAM paNa vase che. tethI temane bhavanavAsImAM saMgRhIta karelA che. nAgakumArAdi devo prAyaH bhavanomAM vase che. mATe temanuM nAma bhavanavAsI devo che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-11 bhASya : tatra bhavanAni ratnaprabhAyAM bAhalyArdhamavagAhya madhye, bhavaneSu vasantIti bhavanavAsinaH, bhavapratyayAzcaiSAmimA nAmakarmaniyamAt svajAtivizeSaniyatA vikriyA bhavanti / tadyathA - gambhIrAH zrImantaH kAlA mahAkAyA ratnotkaTamukuTabhAsvarAzcUDAmaNicihnA asurakumArA bhavanti / ziromukheSvadhikapratirUpAH kRSNAH zyAmA mRdulalitagatayaH zirassu phaNicihnA nAgakumArAH / snigdhA bhrAjiSNavo'vadAtA vajracihnA vidyutkumArAH / adhikapratirUpagrIvoraskAH zyAmAvadAtA garuDacihnAH suparNakumArAH / mAnonmAnapramANayuktA bhAsvanto'vadAtAH ghaTacihnAH agnikumArA bhavanti / sthirapInavRttagAtrA nimnodarA azvacihnA avadAtA vAtakumArAH / snigdhAH snigdhagambhIrAnunAdamahAsvanAH kRSNA vardhamAnacihnAH stanitakumArAH / UrukaTiSvadhikapratirUpAH kRSNazyAmA makaracihnA udadhikumArAH / uraHskandhabAhvagrahasteSvadhikapratirUpAH zyAmAvadAtAH siMhacihnA dvIpakumArAH / jaGghAgrapAdeSvadhikapratirUpAH zyAmA hasticihnA dikkumArAH / sarve'pi ca vividhavastrAbharaNapraharaNAvaraNA bhavantIti / / 4/11 / / bhASyArtha : tatra ... bhavantari || tyAM AvAsomAM ane bhavanomAM, ratnaprabhAmAM bahulatAe ardhabhAgane avagAhana karIne madhyamAM bhavano hoya che. bhavanomAM vase che ethI bhavanavAsI che. ane bhavapratyaya Amane=bhavanavAsI devone, nAmakarmanA niyamane kAraNe svajAtivizeSathI niyata evI A vikriyA hoya che. te A pramANe - gaMbhIra, zrImaMta, kALA varNavALA, mahAkAyavALA, ratnajaDita mugaTathI zobhatA ane cUDAmaNinA cihnavALA asurakumAradevo hoya che. zira ane mukhamAM adhika rUpavALA, kRSNa varNavALA, zyAma varNavALA, mRdu ane lalita gativALA tathA mastaka upara phaNinA cihnavALA nAgakumAradevo hoya che. snigdha zarIravALA, dedIpyamAna avadAta=zveta varNavALA tathA vajanA citavALA vidhutakumAro che. adhika suMdara grIvA ane chAtIvALA, zyAma-avadAtavALA=zyAma ane zveta mizra hoya evA rUpavALA, garuDa cihnavALA suparNakumAro che. mAna, unmAna ane pramANathI yukta, bhAvaMta avadAtavALA=zobhAyamAna thatA zveta varNavALA, ane ghaDAnA cihnavALA agnikumAro hoya che. sthira, puSTa ane goLa gAtravALA, nIcA udaravALA, azvanA cihnavALA ane avadAtA varNavALA=zveta varNavALA vAtakumAro hoya che. snigdha, snigdha-gaMbhIra anuvAda kare evA moTA avAjavALA, kRSNa varNavALA, vardhamAnanA cihnavALA svanitakumAro hoya che. uru ane kaTimAM adhika rUpavALA, kRSNa ane zyAma varNavALA tathA magaranA cihnavALA udadhikumAro hoya che. ura, skaMdha, bAhu ane agrastamAM adhika pratirUpavALA zyAma-avadA=zyAma ane zveta ema mizra rUpavALA ane siMhanA cihnavALA dvIpakumAro hoya che. jaMghA ane agrapAdamAM adhika pratirUpavALA,
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4/ sUtra-11, 12 185 zyAma varNavALA, hastinA cihnavALA dikakumAro hoya che. ane sarva paNa=daze prakAranA bhavanavAsIo paNa, vividha vastra, AbharaNa, praharaNa ane AvaraNavALA hoya che. II4/115 avataraNikA :bIjI nikAyanA devonA bhedo batAve che - sUtra : vyantarAH kinnarakimpuruSamahoragagAndharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH / / 4/12 / / sUtrArtha : vyaMtaro - kinnara, kiMjuruSa, mahoraga, gAMdharva, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca ema ATha bhejavALA che. ll4/1rI bhASyaH aSTavidho dvitIyo devanikAyaH, etAni cAsya vidhAnAni bhavanti, avastiryagUrdhvaM ca triSvapi lokeSu bhavananagareSu AvAseSu ca prativasanti, yasmAccAdhastiryagUrdhvaM ca trInapi lokAn spRzantaH svAtantryAt parAbhiyogAcca prAyeNa pratipatantyaniyatagatipracArAH, manuSyAnapi kecid bhRtyavadupacaranti, vividheSu ca zailakandarAntaravanavivarAdiSu prativasanti, ato vyantarA ityucyante / / bhASyArtha avivo ... phyune ! ATha prakArano bIjo devalikAya che. ane A=sUtramAM batAvyA che, AtA=vyaMtaranA, bhedo che. nIce, tirthan ane Urdhva traNe paNa lokamAM, bhavanomAM, nagaramAM ane AvAsamAM teo=vyaMtaro, vase che. ane je kAraNathI adho, tirthaga ane Urdhva traNe paNa lokane sparzatA svataMtrapaNAthI ane para abhiyogathI prAyaH aniyata gatipracAravALA rakhaDe che. keTalAka manuSyone paNa nokaranI jema seve che. ane vividha evA zaila ane kaMdaratA vaccamAM=parvata ane guphAnI vaccamAM ane vananA vivarAdimAM vase che. AthI vyaMtara e pramANe kahevAya che. bhAvArtha : bIjI devanikAya vyaMtaronI che. teonA ATha bhedo che, je ATha bhedonAM nAmo svayaM graMthakArazrIe sUtramAM ApelAM che. A vyaMtara adholokamAM bhavanomAM vase che tathA tiryazlokamAM ane UrdhvalokamAM nagara ane AvAsomAM vase che; kema ke te te nagara pratye potAne svatvabuddhi thAya to tyAM AvIne vAsa kare che ane aneka sthAnomAM potAnA AvAso karIne vase che. A bIjI nikAyavALA devone vyaMtara kema kahyA ? temAM bhASyakArazrI yukti Ape che -
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 tapArthAdhigamasU lAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-12 svataMtrapaNAthI ke bIjAnA abhiyogathI adholoka, tiryaguloka ane UrdhvalokamAM prAyaH aniyata gatipracAravALA hovAthI teone vyaMtara kahevAya che. AnAthI e phalita thAya ke teono sarvatra bhaTakavAno svabhAva che, mATe temanuM nAma vyaMtara che. vaLI keTalAka vyaMtaro manuSyonI paNa nokaranI jema sevA kare che. arthAt jema te vyaMtaradevo potAnA iMdra Adi anya devonI sevA kare che, te rIte manuSyonI paNa sevA kare che. manuSya ane deva vacce bahu aMtara nathI tevA A devo che, mATe paNa temane vyaMtara kahevAya che. vaLI jema vyaMtaradevo traNa lokanA bhavana, nagara ane AvAsomAM vase che, tema parvata ane guphAnA vivaromAM tathA vananA vivaromAM paNa vase che. ahIM Adi zabdathI viziSTa prakAranAM lakSaNayukta vRkSo ke anya lakSaNayukta sthAnomAM paNa vase che. tethI vividha prakAranAM sthAnomAM vasavAnI prakRti hovAthI vyaMtaro DevAya che. mAdhya: tatra kinnarA dazavidhAH / tadyathA - kimpuruSAH kimpuruSottamAH kinnarAH kinnarottamA hRdayaGgamA rUpazAlino'ninditA manoramA ratipriyA ratizreSThA iti / kimpuruSA dazavidhAH / tadyathA - puruSAH satpuruSAH mahApuruSAH puruSavRSabhAH puruSottamAH atipuruSottamAH marudevAH maruto marutprabhA yazasvanta iti / mahoragA dazavidhAH / tadyathA - bhujagA bhogazAlino mahAkAyAH atikAyAH skandhazAlino manoramA mahAvegA maheSvakSAH merukAntAH bhAsvanta iti / gAndharvA dvAdazavidhAH / tadyathA - hAhA hUhvaH tumburavo nAradA RSivAdakA bhUtavAdikAH kAdambA mahAkAdambA raivatA vizvavasavo gItaratayo gItayazasa iti / yakSAstrayodazavidhAH / tadyathA - pUrNabhadrAH mANibhadrAH zvetabhadrAH haribhadrAH sumanobhadrAH vyatipAtikabhadrAH subhadrAH sarvatobhadrAH manuSyayakSA vanAdhipatayo vanAhArA rUpayakSA yakSottamA iti / saptavidhA rAkSasAH / tadyathA - bhImA mahAbhImA vighnA vinAyakA jalarAkSasA rAkSasarAkSasA brahmarAkSasAH / __ bhUtA navavidhAH / tadyathA - surUpAH pratirUpAH atirUpAH bhUtottamAH skandikAH mahAskandikAH mahAvegAH praticchanA AkAzagA iti / pizAcAH paJcadazavidhAH, tadyathA- kUSmANDAH paTakA joSA AhnakAH kAlAH mahAkAlAzcokSA acokSAH tAlapizAcA mukharapizAcA adhastArakA dehA mahAvidehAH tUSNIkA vanapizAcA iti /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 187 tasvArthAdhigamasUtra lAga-2 | adhyAya-4/ sUtra-12 tatra - kinnarAH priyaGguzyAmAH saumyAH saumyadarzanA mukheSvadhikarUpazobhA mukuTamaulibhUSaNA azokavRkSadhvajA avadAtAH / kimpuruSA UrubAhuSvadhikazobhA mukheSvadhikabhAsvarA vividhAbharaNabhUSaNAzcitrasraganulepanAzcampakavRkSadhvajAH / mahoragAH zyAmAvadAtA mahAvegAH saumyAH saumyadarzanA mahAkAyAH pRthupInaskandhagrIvA vividhavile. panA vicitrAbharaNabhUSaNA nAgavRkSadhvajAH / gAndharvA raktAvadAtA gambhIrAH priyadarzanAH surUpAH sumukhAkArAH susvarA maulidharA hAravibhUSaNAH tumburuvRkSadhvajAH / yakSAH zyAmAvadAtA gambhIrAstundilA vRndArakAH priyadarzanA mAnonmAnapramANayuktA raktapANipAdatalanakhatAlujihvauSThA bhAsvaramukuTadharA nAnAratnavibhUSaNA vaTavRkSadhvajAH / rAkSasA avadAtA bhImA bhImadarzanAH ziraHkarAlA raktalambauSThAH tapanIyavibhUSaNA nAnAbhaktivile. panAH khaTvAGgadhvajAH / bhUtAH zyAmAH surUpAH saumyA ApIvarA nAnAbhaktivilepanAH sulasadhvajAH kAlAH / pizAcAH surUpAH saumyadarzanA hastagrIvAsu maNiratnavibhUSaNAH kadambavRkSadhvajAH / ityevaMprakArasvabhAvAni vaikriyANi rUpacihnAni vyantarANAM bhavantIti / / 4/12 / / bhASyArtha : tatra ..... bhavantIti / / tyAM=416 rana vyaMtaromai, IN EN UPaa che. te mA pramANe - kiMpuruSa, kiMpuruSottama, kinnara, kinnarottama, hRdayaMgama, rUpazAlina, aniMdita, manorama, ratipriya ane ratizreSTha. 'iti' zaE BANGL EAaltii samAti mATe che. vyaMtarako jIne 595 cha. zAranA . te mA pramANa - puruSa, satpuruSa, mahApuruSa, puruSavRSa, puruSottama, matipuraSottama, madhya, bharata, matprana sane yazasvata. vyaMtarano trIjo bheda mahoraga che. te mahorago daza prakAranA che. te A pramANe - bhujaga, bhopI , maya, lastya, zAlI, manorama, mahAve, madhyakSa, mesid bhane mAsvata. ___ vyaMtano yotho me did (r). te bAra nA cha.d mA pramANa - Sel, , tumpurava, nARE, pavAs, bhUtavAts, 4, Helstin, yata, vizvAvasu, tati bhane tayaza.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 adhyAya-4 | sUtra-12 vyaMtarono pAMcamo bheda yakSa che. te tera prakAranA che. te A pramANe - pUrNabhadra, mANibhadra, zvetabhadra, haribhadra, sumanobhadra, vyatipAtikabhadra, subhadra, sarvatobhadra, manuSyayakSa, vanAdhipati, vanAhAra, rUpayakSa ane yakSottama. 188 vyaMtarono chaThTho bheda rAkSaso che. te sAta prakAranA che. te A pramANe - bhIma, mahAbhIma, vighna, vinAyaka, jalarAkSasa, rAkSasarAkSasa, brahmarAkSasa. vyaMtarono sAtamo bheda bhUto che. te nava prakAranA che. te A pramANe - surUpa, pratirUpa, atirUpa, bhUtottama, skaMdika, mahAtkaMdika, mahAvega, pratichaMda ane AkAzaga. vyaMtarono AThamo bheda pizAco che. te paMdara prakAranA che. te A pramANe - kUSmAMDa, paTaka, joSa, Ahlaka, kALa, mahAkALa, cokSa, acokSa, tAlapizAca, mukharapizAca, adhastAraka, deha, mahAvideha, tRSNIka ane vanapizAca. tyAM=vyaMtaronA ATha bhedomAM, kinnaro nAmanA vyaMtaro priyaMgu zyAma varNavALA, saumya AkRtivALA, saumya darzana-vALA, mukhamAM adhika rUpazobhAvALA, mugaTathI mastakane zobhAvanArA, azokavRkSanA cihnavALA avadAta=zobhatA, hoya che. kiMpuruSa nAmanA vyaMtaro urumAM ane bAhumAM adhika zobhAvALA, mukhamAM adhika bhAsvara, vividha AbharaNa ane bhUSaNavALA, citra prakAranI mALA ane anulepanavALA, caMpakavRkSanA cihnavALA hoya che. mahoraga nAmanA vyaMtaro zyAma avadAtavALA, mahAvegavALA, saumya AkRtivALA, saumya darzanavALA, mahAkAyavALA, vizAla ane puSTa skaMdha tathA grIvAvALA, vividha vilepanavALA, vicitra AbharaNa tathA bhUSaNavALA ane nAgavRkSanA cihnavALA hoya che. gAMdharva nAmanA vyaMtaro rakta avadAta hoya che, gaMbhIra hoya che, priyadarzanavALA, surUpavALA, sumukha AkAravALA, susvaravALA, mugaTane dharanArA, hAratA vibhUSaNavALA tathA tumbaruvRkSanA cihnavALA hoya che. yakSa nAmanA vyaMtaro zyAma avadAta hoya che. gaMbhIra, tuMdilA=phAMdavALA, vRMdAraka, priyadarzanavALA, mAna, unmAna ane pramANa yukta hoya che. temanA hAtha ane paganA tala, nakha, tALu ane jIbha rakta hoya che. bhAsvaramugaTane dhAraNa karanArA, aneka prakAranA ratnanA vibhUSaNavALA ane vaTavRkSanA cihnavALA hoya che. rAkSasa nAmanA vyaMtaro avadAta=zveta varNavALA, bhIma, bhImadarzanavALA ziraHkarAlA=vikarALa mAthAvALA, lAla lAMbA hoThavALA, sonAnA AbhUSaNavALA, judA judA prakAranA vilepanavALA ane khaTyAMga cihnavALA hoya che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dspArthAdhigamasU lAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-12, 13 189 bhUta nAmanA vyaMtaro zyAma varNavALA, surUpa, saumya ApIvaravALA, judA judA prakAranA vilepanavALA ane sulasa vRkSanA cihnavALA kAla hoya che. pizAco surUpavALA, saumyadarzanavALA, hAthamAM ane grIvAmAM maNi-ratnanA vibhUSaNavALA ane kadaMbavRkSanA cihnavALA hoya che. AvA prakAranA svabhAvavALA vijhiyAvALA rUpa ane cihnavALA vyaMtaro hoya che. 'iti' za6 mAyanI samApti ma cha. // 4/12 // nAvya : tRtIyo devanikAyaH - bhASyArtha :triIjo devalikAya kahe che - sUtra: jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatArakAzca / / 4/13 / / sUtrArtha : kyotiso sUrya, caMdra, graha, nakSatra, uslel tarAmoTA chuutt| 3tAyetA tArAmo, che. I18/93|| bhASya : jyotiSkAH paJcavidhA bhavanti / tadyathA - sUryAzcandramaso grahA nakSatrANi prakIrNatArakA iti paJcavidhA jyotiSkA iti, asamAsakaraNamArSAcca sUryacandramasoH kramabhedaH kRtaH, yathA gamyeta etadevaiSAmUrdhvaniveze AnupUrvyamiti / tadyathA - sarvAdhastAt sUryAstatazcandramasastato grahAstato nakSatrANi tato viprakIrNatArAH, tArAgrahAstvaniyatacAritvAt sUryacandramasAmUrdhvamadhazca caranti, sUryebhyo dazayojanAvilambino bhavantIti / samAd bhUmibhAgAdaSTAsu yojanazateSu sUryAH, tato yojanAnAmazItyAM candramasaH, tato viMzatyAM tArA iti / dyotayanta iti jyotIMSivimAnAni teSu bhavA jyotiSkAH jyotiSo vA devA jyotireva vA jyotiSkAH, mukuTeSu ziromukuTopagUhibhiH prabhAmaNDalakalpairujjvalaiH sUryacandratArAmaNDalairyathAsvaM cinarvirAjamAnA dyutimanto jyotiSkA bhavantIti / / 4/13 / / bhASyArtha :jyotiSkAH ..... bhavantIti / / yoti pAya prAraka che. te mA prabhArI - sUrya, caMdra, praha, nakSatra
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 ane prakIrNa tArAo, A prakAre pAMca prakAranA jyotiSka che. 'kRti' zabda jyotiSkanA pAMca bhedonI samAptimAM che. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-13, 14 asamAsanuM karaNa=sUrya, caMdranA asamAsanuM karaNa, ane ArSathI=zAstravacanathI, sUrya-caMdrano kramabheda karAyo, jenA vaDe A ja AmanA Urdhva nivezamAM AvuM pUrva che, e pramANe jaNAya che. * ahIM 'yathA'ne ThekANe 'cena' pATha hovAnI saMbhAvanA che. -- te A pramANe che=jyotikonI AnupUrvI A pramANe che * sauthI nIce sUrya che, tyArapachI caMdro, tyArapachI graho che, tyArapachI nakSatro che, tyArapachI prakIrNa tArAo che. vaLI tArA ane graho aniyata bhramaNavALA hovAthI sUrya ane caMdranA Urdhva ane nIce phare che. sUryathI daza yojana avalaMbI hoya che=tArA ane graho hoya che. samabhUmibhAgathI AThaso yojana upara sUrya che. tyArapachI eMsI yojana upara candra che. tyArapachI vIsa yojana pachI tArA che. jyotiSka zabdanI vyutpatti batAve che - je dhotita thAya te jyotiSa vimAno, teomAM thanArA jyotiSTho athavA jyotiSa devo athavA jyoti ja jyotiSka che. mugaTamAM zira ane mugaTane DhAMkI de tevA prabhAmaMDaLa jevA ujvala sUrya, caMdra, tArAmaMDaLarUpa yathAyogya cihnothI zobhatA ghutivALA jyotiSa devo hoya che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 4/13|| avataraNikA : A, pAMca prakAranA paNa jyotiSTho zuM pravRtti kare che ? te sUtramAM batAve che - sUtra H merupradakSiNAnityagatayo nRloke / / 4 / 14 / / sUtrArtha merunI pradakSiNAvALI nityagativALA nRlokamAM che. / / 4/14 : bhASya -.. "mAnuSottaraparyanto manuSyaloka" (a0 3, sU0 14 ) ityuktam, tasmin jyotiSkA merupradakSiNA nityagatayaH bhavanti, meroH pradakSiNA nityA gatireSAmiti merupradakSiNAnityagatayaH, ekAdazasu ekaviMzeSu yojanazateSu merozcaturdizaM pradakSiNaM caranti / tatra dvau sUryo jambUdvIpe, lavaNe catvAraH, dhAtakIkhaNDe dvAdazaH kAlodadhau dvicatvAriMzat, puSkarArdhe dvisaptatiH ityevaM manuSyaloke dvAtriMzat sUryazataM bhavati, candramasAmapyeSa eva vidhiH, aSTAviMzatirnakSatrANi, aSTAzItirgrahAH, SaSTi.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-14 191 sahasrANi nava zatAni paJcasaptatIni tArAkoTAkoTInAmekaikasya candramasaH parigrahaH, sUryAcandramaso grahA nakSatrANi ca tiryagloke, zeSAstUrdhvaloke jyotiSkA bhavanti / aSTacatvAriMzana yojanaikaSaSTibhAgAH sUryamaNDalaviSkambhaH, candramasaH SaTpaJcAzat, grahANAmadhayojanam, gavyUtaM nakSatrANAm, sarvotkRSTAyAstArAyA ardhakrozaH, jaghanyAyAH paJca dhanuHzatAni, viSkambhArdhabAhalyAzca bhavanti sarve sUryAdayaH, nRloka iti vartate bahistu viSkambhabAhalyAbhyAmato'rdhaM bhavati etAni ca jyotiSkavimAnAni lokasthityA prasaktAvasthitagatInyapi RddhivizeSArthamAbhiyogyanAmakarmodayAcca nityagatiratayo devA vahanti, tadyathA - purastAt kezariNaH dakSiNataH kuJjarAH aparato vRSabhAH uttarato javino'zvA rUti gA4/24. bhASyArtha : manuSottaraparvato ... ri amAnuSottaraparvata sudhI manuSyaloka che" e pramANe kahevAyuM (a) 3. sUtra 14) temAM sUrya Adi jyotiSko meru pradakSiNAvALA nityagativALA hoya che. merunI pradakSiNArUpa nityagati che emanI e merupradakSiNanityagativALA e prakArano samAsa che. kaI rIte sUrya AdinI nitya gati che ? te spaSTa kare che - agiyAraso ekavIsa yojanamAM merunI cAre dizAmAM pradakSiNA kare che. tyAM=manuSyalokamAM, jaMbudvIpamAM be sUrya che, lavaNamAM cAra sUrya che, dhAtakIkhaMDamAM bAra sUrya che, kALodadhimAM 42 sUrya che ane puSkarArdhamAM 72 sUrya che. A rIte manuSyalokamAM ekaso batrIsa sUrya thAya che. caMdronI paNa A ja vidhi che sUrya samAna ja saMkhyA sarvathA che. 28 nakSatro che, 88 graho che. 66,97pa koDAkoDI tArAono eka-eka caMdrano parivAra che. sUrya, caMdra, graha ane nakSatra tiryalokamAM che, zeSa jyotiSka evA prakIrNa tArAo UrdhvalokamAM hoya che. eka yojanA ekasaTha bhAgo karavAmAM Ave tevA aDatAlIsa bhAga pramANa sUryamaMDaLano vikhaMbha che. eka yojanA ekasaTha bhAga karavAmAM Ave tevA chappana bhAga caMdrano vidhvaMbha che, grahono vidhvaMbha ardha yojana, nakSatrono viSaMbha eka gAu. sarva utkRSTa tArAono viSaMbha aDadho gAu che. jaghanya tArAono vikhaMbha pAMcaso dhanuSya che ane sarva sUrya Adi vidhvaMbhathI aDadhI UMcAIvALA hoya che. kayAM hoya che ? tethI kahe che - tRlokamAM e pramANe varte che. vaLI bahira manuSyalokathI bahAra, vikhaMbha ane bAhalyathI=UMcAIthI, AnAthI ardha hoya che=manuSyalokanA sUrya AdinA pramANathI ardha pramANavALA sUrya Adi hoya che. ane A jyotiSka vimAno lokasthitithI prasakta avasthitagativALA hovA chatAM paNa=svataH
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 tAvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-14, 15 pratikSaNagativALA hovA chatAM paNa, Rddhi vizeSa mATe=jyotiSa devonI RddhivizeSane pragaTa karavA mATe, AbhiyogikanAmakarmanA udayathI nityagatimAM rativALA devo vahana kare che. te A pramANe - AgaLathI pUrvadizAthI, kesarI-siMha, AkAravALA devo, dakSiNathI kuMjara=hAthI, AkAravALA devo, aparathI pazcimadizAthI, vRSabha AkAravALA ane uttarathI vegavALA azvonA AkAravALA devo vahana kare che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II4/14 bhAvArtha - manuSyalokamAM sUrya Adi vimAnonI nityagati che, te lokasthitithI che, koInA prayatnathI nathI. lokasthiti anusAra je vimAnonI je prakAranI gati prasakta che te prakAranI avasthita=pratikSaNa, gati cAlu che. tethI te vimAnone gati karAvavA arthe koInA zramanI AvazyakatA nathI topaNa te devonI RddhivizeSane vyakta karavA mATe AbhiyogikanAmakarmavALA devo te vimAnane vahana kare che. A abhiyogika devo tevA prakAranA nAmakarmanA udayane kAraNe haMmezAM te prakAre gati karavAmAM rativALA hoya che. tethI te vimAnone vahana karavAmAM teone kheda thato nathI paraMtu prIti utpanna thAya che. vaLI te dareka vimAnone vahana karanArA Abhiyogika devo kayA svarUpathI te te vimAnone vahana kare che ? te batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - AgaLamAM (pUrvadizAmAM) siMhano AkAra dhAraNa karIne Abhiyogikadevo vimAna vahana kare che. dakSiNamAM hAthIno AkAra grahaNa karIne Abhiyogikadevo vimAnane vahana kare che. pazcimamAM baLadano AkAra grahaNa karIne Abhiyogikadevo vimAnane vahana kare che ane uttaramAM tIvragativALA azvono AkAra grahaNa karIne Abhiyogikadevo vimAnane vahana kare che. I4/14 sUtra: tatkRtaH kAlavibhAgaH / / 4/15 / / sUtrArtha : tatkRta kALano vibhAga che=jyotiSThonI gativizeSathI karAyelo kALano vibhAga che. II4/15ll bhASya : "kAlo'nantasamayaH vartanAdilakSaNa" (a0 5, sU0 39, 22) ityuktam, tasya vibhAgo jyotiSkANAM gativizeSakRtazcAravizeSeNa hetunA taiH kRtastatkRtaH / tadyathA-aNubhAgAzcArA aMzAH kalA lavA nAlikA muhUrtA divasA rAtrayaH pakSA mAsA RtavaH ayanAni saMvatsarA yugamiti laukikasamo
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4, mUtra-15 vibhAgaH, punaranyo vikalpa:-pratyutpanno'tIto'nAgata iti trividhaH, punastrividhaH paribhASyatesaGkhyeyo'saGkhyeyo'nanta iti / tatra-paramasUkSmakriyasya sarvajaghanyagatipariNatasya paramANoH svAvagAhanakSetravyatikramakAlaH samaya ityucyate paramaduradhigamo'nirdezyaH, taM hi bhagavantaH paramarSayaH kevalino vidanti, na tu nirdizanti, paramaniruddhatvAt, paramaniruddha hi tasmin bhASAdravyANAM grahaNanisargayoH karaNaprayogAsambhava iti / te tvasaGkhyeyA AvalikA, tAH saGkhyeyA ucchvAsaH, tathA niHzvAsaH, tau balavataH paTvindriyasya kalpasya madhyamavayasaH svasthamanasaH puMsaH prANaH / te sapta stokaH, te sapta lavaH, te'STAtriMzadardhaM ca nAlikA, te dve muhUrtaH, te triMzadahorAtram, tAni paJcadaza pakSaH, tau dvau zuklakRSNau mAsaH, tau dvau mAsAvRtaH, te trayo'yanam, te dve saMvatsaraH, te paJca candracandrAbhivardhitacandrAbhivardhitAkhyA yugam, tanmadhye'nte cAdhikamAsako / sUryasAvanacandranakSatrAbhivardhitAni yuganAmAni, varSazatasahastraM caturazItiguNitaM pUrvAGgam, pUrvAGgazatasahasraM caturazItiguNitaM pUrvam evaM tAnyayutakamalanalinakumudatuTyaDaDAvavAhAhAhUhUcaturazItizatasahasraguNAH saGkhyeyaH kAlaH, ata UrdhvamupamAniyataM vakSyAmaH / tadyathA hi nAma yojanavistIrNaM yojanocchrAyaM vRttaM palyamekarAtrAdyutkRSTasaptarAtrajAtAnAmaGgalomnAM gADhaM pUrNa syAd, varSazatAd varSazatAdekaikasminnudhriyamANe zuddhiniyamato yAvatA kAlena tad riktaM syAdetat palyopamam, tad dazabhiH koTAkoTibhiguNitaM sAgaropamam, teSAM koTAkoTyazcatastraH suSamasuSamA, tisraH suSamA, dve suSamaduSSamA, dvicatvAriMzad varSasahasrANi hitvA ekA duSSamasuSamA, varSasahasrANi ekaviMzatirduSSamA, tAvatyeva duSSamaduSSamA, etAH anulomapratilomA avasarpiNyutsarpiNyorbharatairAvateSvanAdyanantaM parivartante ahorAtravat, tayoH zarIrAyuHzubhapariNAmAnAmanantaguNe hAnivRddhI, azubhapariNAmAnAM vRddhi-hAnI / avasthitA'vasthitaguNAzcaikaikA'nyatra / tadyathA-kuruSu suSamasuSamA, hariramyakavAseSu suSamA, haimavatahairaNyavateSu suSamaduSSamAnubhAvaH, videheSu sAntaradvIpeSu duSSamasuSamA iti, evamAdimanuSyakSetre paryAyApannaH kAlavibhAgo jJeya iti / / 4/15 // bhASyArtha : kAlo'nantasamayaH ..... iti / / M id samayavANo dault (10 5, sU0 38, 22) che e pramANe pAMcamA adhyAyamAM kahevAyuM che. teno vibhAga kALano vibhAga, jyotiSka devonA gativizeSa kRta che. cAra vizeSarUpa hetuthI=jyotiSa devonA gamatavizeSa hetuthI, teo vaDe karAyelo=jyotiSa devo vaDe karAyelo, tatkRta che. tamA pramANa cha - samo , yA, zo, sel, yo, allest, mutA, tuel, ,
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-15 pakSo, mAso, Rtuo, ayano, saMvatsaro, yuga e laukika samAna vibhAga che. vaLI anya vikalpa pratyutpanna=vartamAna, atIta=bhUta, ane anAgata=bhaviSya, e prakArano trividha vibhAga che. pharI trividha kAla kahevAya che - saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta. - tti' zabda kAlanI saMkhyAnI samApti mATe che. tyAM-traNa prakAranA kAlamAM, parama sUkSmakriyAvALA sarva jaghanya gatipariNata paramANuno svAvagAhanAkSetranA vyatikramavALo kALa samaya e pramANe kahevAya che, paraMtu te atyaMta duradhigama che ane anirdezya che. hiM=je kAraNathI tene=samaya pramANa kALane, bhagavAna parama RSi evA kevalIo jANe che, paraMtu nirdeza karatA nathI; kema ke parama viruddhapaNuM che atyaMta sUkSma che. ahIM prazna thAya ke parama niruddha evA samayane kevalIo kema nirdeza karatA nathI ? ethI kahe che - parama viruddha evA temAM samayamAM, bhASAdravyonA grahaNa-nisarganA karaNanA prayogano asaMbhava kRti' zabda samaya anirdezya che te kathanathI samApti mATe che. vaLI asaMkhyaya samayo, AvalikA che=asaMkhyAta samaya pramANa AvalikA che. ane saMkhyaya te AvalikAo, ugvAsa che=saMkhyAta AvalikA pramANa ugvAsa che, ane vizvAsa che. te ucchavAsaniHzvAsa, baLavAna paTuIndriyavALA, kalpannaroga rahita, madhyama vayavALA, svastha manavALA puruSano prANa che=prANa svarUpa kAlamAna che. sAta te=prANa, sToka che sAta prANa pramANa eka stoka che. sAta te stoka, lava che=sAta stoka pramANa eka lava che. te lava, ADatrIsa ane ardha tAlikA che=sAI ADatrIsa lava pramANa tAlikA che. be teetAlikA, muhUrta che=be tAlikA pramANa muhUrta che. trIsa te ahorAtra che trIsa muhUrtanuM ahorAtra che. paMdara te pakSa che=paMdara ahorAtrano pakSa che. te pakSa, be zukla ane kRSNa mAsa che kRSNa pakSa ane zukla pakSa e be eka mAsa che. te be Rtu che=be mAsa pramANa eka Rtu che. te traNa ayana che traNa Rtu pramANa ayana che. te be saMvatsara che be ayana pramANa saMvatsara che. te saMvatsara, caMdra, caMdra, abhivardhita, caMdra, abhivardhita nAmanA pAMca yuga thAya che-caMdra, caMdra Adi nAmavALA pAMca varSono eka yuga thAya che. ane tenA madhyamAM ane aMtamAM e adhika mAsa thAya che eka yuganA madhyamAM abhivardhitarUpa varSamAM adhika mAsa thAya che ane aMtamAM abhivardhitarU5 varSamAM adhika mAsa thAya che. sUrya, sAvana, caMdra, nakSatra, ane abhivadhita yuganAM nAmo che sUryayuga, sAvalayuga, caMdrayuga, nakSatrayuga ane abhivardhitayuga ema pAMca tAmavALA pAMca prakAranA yugonAM nAmo che. corAzI lAkha varSa pramANa pUrvAga che. corAzI lAkha pUvAMgatuM eka pUrva che. e rIte pUrvamAM pUvaga ane pUrva batAvyuM e rIte, tyAM sudhI ayuta kamala, nalina, kumuda, tuDI, aDaDa, avavA, hAhA ane hUhU sudhI, corAzI lAkhathI guNAyelA saMgeya kAla thAya che.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-15 195 * ahIM "vaM tAvat jhayutamatananInamuvatuTyaDaDAvavAhAhUdhUparyantam caturazItizatasahasramuLA: saMdhyeyAta:|" A pramANe pATha hovAnI saMbhAvanA che. AnAthI Urdhva=pUrvamAM saMdhyeya kALa zAstra maryAdAno sAra batAvyo enAthI Urdhva, upamAthI niyata kALane ame kahIzuM. te A pramANe - yojana vistIrNa, yojana UMco, vRtta AkAravALo evo pyAlo eka rAtri AdithI mAMDIne utkRSTa sAta rAtrithI utpanna thayelA bALakanA romanA vALothI gADha pUrNa thAya ane so so varSe eka ekane kADhavAmAM Ave che. te zuddhinA niyamathI=te pyAlo khAlI thavAnI maryAdAthI jeTalA kALothI te pyAlo khAlI thAya te palyopama che. te=palyopama, daza koTAkoTIthI guNita sAgaropama che. * (ahIM koIka pATha chUTI gayo hoya tema jaNAya che. ane A prakArano pATha hovAnI saMbhAvanA jaNAya che. etAni palyopamAni sAgaropamAni ca sUkSmabAdarabhedena anekadhA bhavanti / tatra sUkSmAddhApalyopamA kAlamAnArthaM grAhyam saca pratyekavAlAgrasya asaMkhyeyAni adRzyAni khaMDAni kRtvA buddhyA palyam bhriyate / ) te pATha pramANe e artha prApta thAya ke A palyopama ane sAgaropama batAvyAM e sUkSma-bAdaranA bhedathI aneka prakA2vALuM che. temAMthI sUkSma ahvA palyopama kAlamAna mATe grahaNa karavAnuM che. ane te sUkSma ahvA palyopama - je vALAgra kahyo che te pratyeka vALanA adazya evA asaMkhya TukaDA karavAmAM Ave te ekeka TukaDo so varSe kADhavAmAM Ave tenAthI te palyopama mapAya che. te cAra koTAkoTI sAgaropama pramANa suSamasuSamA Aro che, traNa koTAkoTI sAgaropama pramANa suSamA Aro che, be koTAkoTI sAgaropama pramANa suSamaduSamA Aro che, beMtAlIsa hajAra nyUna eka koTAkoTI sAgaropama pramANa duSamasuSamA Aro che. ekavIza hajAra varSano duSamA Aro che ane teTalo ja duSamaduSamA Aro che. avatsarpiNI-utsarpiNInA ApUrvamAM batAvyA te, cha ArA anuloma pratiloma bharata eravatamAM divasa-rAtanI jema anAdi anaMta parivartana pAme che=bhUtakALamAM sadA hatA ane bhaviSyamAM sadA raheze te rIte parivartana pAme che. te bemAM=avatsarpiNI-utsarpiNImAM, zarIra, AyuSya, zubha pariNAmanA anaMta guNanI hAni vRddhi che=avatsarpiNImAM zarIrAdi traNeyanA pariNAmonI hAni che ane utsarpiNImAM vRddhi che. azubha pariNAmonI vRddhi hAni thAya che=anaMtaguNa vRddhi hAni thAya che. avasthita=suSamasuSamAdi bhAvo avasthita, ane avasthita guNavALA=zarIrAdi ane pariNAmarUpa avasthita guNavALA, ekeka anyatra che=bharata airavata sivAya anya kSetromAM che. te A pramANe - kurukSetramAM suSamasuSamA che. hari ane myak varSomAM suSamA che. haimavaMta ane hairaNyavaMtamAM suSamaduSamA anubhAvo che. videhamAM ane aMtaradvIpamAM duSamasuSamA che. e vagere paryAyathI prApta kALavibhAga manuSyakSetramAM jANavo. 'kRti' zabda bhASyanI samAptimAM che. 4/15||
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-15 bhAvArtha: pAMcamA adhyAyamAM vartanAdi lakSaNa anaMta samayavALo kAla che e pramANe graMthakArazrIe kahyuM che, te kAlano vibhAga jyotiSa devonA gativizeSathI karAyelo che. sUtramAM kAla vibhAga tatkRta che ema kahyuM eno artha spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che 196 jyotiSa devonAM vimAno je paribhramaNa karI rahyA che, te paribhramaNavizeSarUpa hetuthI te jyotiSa devo vaDe karAyelo A kAla vibhAga che. kaI rIte jyotiSa devo vaDe A kAla vibhAga karAyo che ? te batAve che anubhAga, cAra, aMza e traNeya cAra vizeSane batAvanAra che. tethI jyotiSa devonA gamanano sauthI alpakAla te anubhAga, cAra ke aMzathI vAcya che. tyArapachI amuka aMzonI kalA thAya amuka kalAno lava thAya amuka lavanI nAlikA thAya ityAdi vibhAga che. ane te pramANe saMvatsara ane yuga sudhI lokaprasiddha A vibhAga che. te sarva jyotiSa devonI gativizeSa kRta che. A rIte jyotiSa devonI gati vizeSathI thayelo aDhI dvIpa aMtargata kAlano vibhAga batAvyA pachI anya prakAre kAlano vibhAga batAve che - - = vaLI kAla pratyutpanna che=vartamAna che, atIta che ane anAgata che. A rIte apekSAthI kAlanA traNa bheda che. vaLI anya rIte kAla traNa prakA2no kahevAyo che - saMkhyAta kAla, asaMkhyAta kAla ane anaMta kAla. A saMkhyAtAdi traNa bhedamAM sauthI jaghanyakAla zuM che ? te batAvIne tenA balathI saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta kAlanA svarUpane batAvavA arthe bhASyakArazrI kahe che - 52mANu jyAre sarva jaghanya gatipariNAmavALo hoya che tyAre tenI gatinI kriyA parama sUkSma hoya che. arthAt tenAthI sUkSma kriyA prApta na thaI zake tevI parama sUkSma kriyA hoya che. jyAre 52mANu madhyama gatithI jato hoya tyAre sthUla kriyA hoya che ane jyAre paramANu tIvra gatithI jato hoya tyAre atyaMta skUla kriyA hoya che; kema ke te vakhate paramANu mAtra eka ja samayamAM lokanA eka cheDethI bIjA cheDAmAM pahoMcI jAya che. 52mANumAM jyAre parama sUkSma kriyArUpa sarva jaghanya gatipariNAma hoya tyAre te paramANu je AkAzapradeza upara rahelo hoya tenA anaMtara AkAzapradeza upara te jAya che. te anaMtara AkAzapradezanA gamanamAM je kAla thAya che, te kAlane zAstrIya paribhASAmAM samaya kahevAya che. A samaya atyaMta duradhigama che; kema ke kevalI sivAya anya koI te kAlanA vibhAgane jANavA samartha nathI. vaLI, kevalIthI paNa te samayano nirdeza karI zakAto nathI tethI samaya anirdezya che. samaya kema ati duradhigama ane anirdezya che ? te spaSTa karavA bhASyakA2zrI kahe che te samaya pramANa kAlamAnane bhagavAna pa2ma RSi evA kevalIo jANe che, paraMtu nirdeza karI zakatA
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 tatvAryAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 sUtra-1pa nathI. tethI teo kahe che "samayanuM parama niruddhapaNuM che arthAtu atyaMta alpapaNuM che. atyaMta alpapaNAvALA evA te kAlamAM bhASAdravyanA grahaNa ane nisarganA karaNaprayogano asaMbhava che arthAt bolanAra kevalI bhASAdravyanA pudgalo pratisamaya grahaNa kare che ane nisarga kare che topaNa asaMkhyAta samayanA grahaNa ane nisarga karAyelA bhASA pudgalo zrotraMdriya dvArA grahaNa thAya che. tethI eka samayanA svarUpane batAvavA mATe koI bhASAdravya samartha nathI arthAt te bhASAdravyanA varNana dvArA atyaMta paTu evA gaNadharo paNa be, cAra, pAMca Adi asaMkhyAta samayonA samUha karatAM eka samayano je vibhAga che teno nirNaya karI zakatA nathI. jema be-traNa sekanDa Adi karatAM eka sekanDano vibhAga sAmAnyathI vartamAnamAM thaI zake che tevo vibhAga samayamAM chadmasthane karavo asaMbhava che. tethI chadmasthane samayanA svarUpano bodha karAvavA arthe kevalInA karaNanA prayogano asaMbhava che. jema zuddha AtmAnuM svarUpa kevA prakAranuM che ? te kevalajJAnanA baLe pote sAkSAt AtmAne jonArA evA kevalI paNa anyane batAvavA mATe samartha nathI. tethI rUpa nathI, gaMdha nathI ityAdi vyatireka dvArA tenuM svarUpa batAvavA mATe kAMIka yatna zAstramAM karAyela che. zAstranA balathI zuddha AtmAnuM aspaSTa svarUpa caudapUrvI ghaNuM jANI zake che; chatAM prAtijJAna vakhate temane kAMIka spaSTa thAya che ane tenA balathI kevalajJAna prApta kare che tyAre zuddha AtmA saMpUrNa spaSTa dekhAya che. te rIte prastutamAM paNa paramANunI jaghanya gatinA balathI samayanuM aspaSTa svarUpa chadmasthane batAvI zakAya che, paraMtu be samaya karatAM eka samayanuM spaSTa svarUpa chamastha joI zakato nathI. jyAre be samaya karatAM eka samayano vibhAga spaSTa kevalI joI zake che. vaLI, eka samayanuM svarUpa batAvyA pachI tenAthI AgaLanA AvalikA AdinuM svarUpa batAve che - asaMkhyAtA samayanI eka AvalikA che. saMkhyAta AvalikA pramANa eka ucchavAsa che ane saMkhyAta AvalikA pramANa eka niHzvAsa che. paTuindriyavALA, nIrogI madhyama vayavALA balavAna puruSanA ane svastha manavALA puruSanA ucchavAsa ane niHzvAsa e prANa che=eka ucchavAsa-niHzvAsa pramANa prANa che. sAta prANano eka stoka che. sAta stokano eka lava che. sADA ADatrIsa lavanI eka nAlikA=ghaDI che. be nAlikA=be ghaDI, pramANa muhUrta che. ane trIsa muhUrtanuM ahorAtra che. paMdara ahorAtrano eka pakSa che. zukla pakSa ane kRSNa pakSa Atmaka be pakSa pramANa eka mAsa che. be mAsanI Rtu che. traNa RtunuM eka ayana che. be ayanano eka saMvatsara che. pAMca saMvatsarano eka yuga che. ane te yuganAM varSonAM nAmo kramasara caMdra, caMdra, abhivardhita, caMdra ane abhivardhita che. tethI e pramANa thAya che ke traNaso copana divasa upara bAMsaThano bAramo bhAga (354) eTalA pramANa caMdra varSa che. ane te caMdra varSa paheluM, bIjuM ane cothuM che. jyAre abhivardhita nAmanAM be varSo che. jenuM pramANa traNaso tyAMsI divasa ane bAsaThano cummAlIsamo bhAga che. (383); kema ke te varSamAM adhika mAsa Ave che. A abhivardhita varSa trIjuM ane pAMcamuM che. tethI e prApta thAya ke yuganA madhyamAM ane aMtamAM adhika mAsa Ave che. vaLI caMdra, caMdra Adi pAMca varSonA samudAyarUpa je yuga Ave che, te yuganAM pAMca nAmo che. sUryayuga, sAvanayuga, caMdrayuga, nakSatrayuga ane
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4/ sUtra-1pa abhivardhitayuga. A pAMca yuganAM nAmo paryAyavAcIrUpa che ke te pAMceya yugomAM paraspara koI bheda che tenuM spaSTIkaraNa bhASyakArazrIe karela nathI. TIkAkArazrI sUryamAsa ane sUryavarSa zuM che ? te batAve che, paraMtu sUryayuga che ke nahIM tenI spaSTatA karatA nathI. jo sUryavarSa jemAM pAMca hoya te sUryayuga che tema kahIe to pUrvamAM caMdra caMdra Adi pAMca varSa vALuM je yuga kaheluM te pAMca karatAM anya koI yuganI pratIti thAya ane te saMgata jaNAtuM nathI. tethI pUrvamAM caMdra, caMdrAdi kahelA pAMca varSanuM yuga thAya che ane te yuganAM A nAmo hovAM joIe ane te nAmakRta koI yugamAM paraspara vizeSatA hoya to bahuzrutono viSaya che. corAsI lAkha varSanuM pUrvAga che ane corAsI lAkha pUrvAga eka pUrva che. A rIte ayuta Adine paNa gaNanA karavAno bhASyakArazrI nirdeza kare che, te pramANe corAsI lAkha pUrvanuM eka ayutAMga thAya ane corAsI lAkha ayutAMgano eka ayuta thAya. A rIte yAvad hUhU sudhI gaNanA thAya che je sarva saMkhyAta kALa che. AnA pachI paNa haju saMkhyAta kALanI prApti hovA chatAM tyArapachI upamAthI atIta kALane bhASyakArazrI kahe che. te A pramANe - koI palya AkArano khADo je eka yojana vistIrNa eka yojana UMco hoya ane goLAkAra hoya, te khADAmAM eka rAtrinA yAvatu sAta rAtrinA utpanna thayelA yugalika bALakanA zarIranA eka eka vALanA asaMkhya TukaDA karI tenAthI ene saMpUrNa bharavAmAM Ave ane dara so varSe te vALano eka TukaDo temAMthI kADhavAmAM Ave A rIte jeTalA kALamAM te khADo khAlI thAya te palyopama kahevAya. A palyopamanI saMkhyAthI paNa saMkhyAta pramANa saMkhyAnI ja prApti che, asaMkhyAta pramANa asaMkhyAtanI prApti nathI; chatAM pUrvamAM je saMkhyA banAvI tenA karatAM ghaNI adhika saMkhyA pramANa A saMkhyAta che ane upamAthI A saMkhyAnI gaNatarI thAya che. ane tevA daza koTAkoTIthI guNita evA palyopama pramANa eka sAgaropama bane che. A sAgaropamanI saMkhyA paNa saMkhyAmAM ja prApta thAya che, asaMkhyAta saMkhyAmAM nahIM. vaLI A palyopama ja aneka bhedavALA che temAMthI je sUkSma addhA palyopama che tene AzrayIne AyuSyanA ane kALacakranA samayanI gaNanA che. pUrvamAM batAvela palyopamathI gaNanA thatI nathI ane tenI gaNanA A pramANe che - eka rAtrithI sAta rAtrinA utpanna thayelA bALakanA ekavALanA asaMkhyAta TukaDA karavAmAM Ave tenAthI palya AkAravALo te khADo pUravAmAM Ave je TukaDA cakSuthI adazya hoya che tethI tevA sUkSma TukaDAne prati so varSe buddhithI eka eka kADhavAmAM Ave ane jeTalA varSe te khADo khAlI thAya te sUkSmaaddhA palyopama kahevAya. AvA sUkSmaaddhA palyopama paNa daza koTAkoTI palyopama pramANa thAya tyAre eka sAgaropama thAya. bharata ane airavatamAM AvA cAra koTAkoTI sAgaropamano suSamasuSamA nAmano pahelo Aro hoya che, traNa koTAkoTI sAgaropamano bIjo Aro suSamA nAmano hoya che, suSamaduSamA nAmano be koTAkoTI sAgaropamano trIjo Aro hoya che, betAlIsa hajAra nyUna evA eka koTAkoTI sAgaropamano duSamasuSamA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-15, 16 199 nAmano cotho Aro hoya che, ekavIsa hajAra varSano duSamA nAmano pAMcamo Aro hoya che ane ekavIsa hajAra varSano duSamaduSamA nAmano chaThTho Aro hoya che. A chae ArAo bharata ane airavatamAM avatsarpiNImAM anulomathI ane utsarpiNImAM pratilomathI divasa-rAtrinI jema anAdi kALathI ane anaMta kALa sudhI zAzvata parivartana pAme che. vaLI avatsarpiNImAM prathama ArAthI mAMDIne chaThThA ArA sudhI zarIranuM pariNAma, AyuSyanuM pariNAma ane pudgalono zubha pariNAma kramasara anaMtaguNathI hAni pAme che ane utsarpiNImAM kramasara vRddhi pAme che. zarIra AdinA azubha pariNAmo avasarpiNImAM kramasara vadhe che ane utsarpiNImAM kramasara ghaTe che. bharata airavata sivAyanAM anya manuSyakSetromAM avasthita suSamAdi che ane avasthita guNavALAM te te kSetro che, temAMthI keTalAM kSetro suSamasuSamAnI jema prathama ArA jevAM che ane keTalAM kSetro bIjA Adi ArA jevAM che ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - kurukSetramAM suSamasuSamA nAmanA prathama ArAno anubhAva che, harivaMza ane ramyak kSetramAM suSamA nAmanA bIjA ArAno anubhAva che, hemavaMta ane hairaNyavaMtamAM suSamaduSamA nAmano trIjA ArAno anubhAva che jyAre videhamAM=mahAvidehamAM, ane aMtaradvIpamAM duSamasuSamA nAmanA cothA ArAno anubhAva che. A vagere=pUrvamAM varNana karyuM e, ane Adi zabdathI pudgalaparAvartana Adi manuSyakSetramAM paryAyathI Apanna kAla vibhAga jANavo. Il4/15 // avataraNikA - sUtra-14mAM kahela ke manuSyalokamAM merunI pradakSiNAne karatA nityagativALA jyotiSko che. tethI have manuSyalokathI bahAramAM kevA jyotiko che ? e prakAranI zaMkAmAM kahe che - sUtraH vahiravasthitAH / / 4/6 / / sUtrArtha : bahir=manuSyalokathI bahAra, avasthita che=jyotiSka devo avasthita che. II4/16 bhASyaH nRlokAd bahirjyotiSkAH avasthitAH, avasthitA ityavicAriNaH avasthitavimAnapradezA avasthitalezyAprakAzA ityarthaH, sukhazItoSNarazmayazceti / / 4 / 16 / / bhASyArtha H nRojAr ..... suvazItoSNamavazveti / / manuSyalokathI bahir jyotiSTho avasthita che. avasthita che eTale avicArazIla che=gati vagaranA che. avasthita vimAnanA pradezo che. avasthita lezyAvALA
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 taHsvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4/ sUtra-16, 17 ane prakAzavALA che, e prakArano artha che-avasthita zabdano artha che. ane sukhasukhane karanAra evA, zIta ane uSNa razmivALA che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II4/16nA bhAvArtha :manuSyalokathI bahAramAM jyotiSka devo avasthita che. avasthita zabdano artha bhASyakArazrI kare che - avicArI che-pharanArA nathI. tenAthI zuM phalita thAya ? te spaSTa kare che - teonAM vimAnanAM sthAno avasthita che sthAnAMtara karatA nathI. tenA kAraNe teonA dehanA varNarUpa lezyA paNa avasthita che; kema ke manuSyakSetramAM teonI gati hovAnA kAraNe rAhu Adino uparAga thAya che tyAre manuSyakSetranA devonI pItalezyA hovA chatAM temAM parivartana thAya che. jyAre manuSyakSetranI bahAranA devonA vimAno avasthita hovAthI teone rAhu AdinA uparAga thavAno saMbhava raheto nathI, tethI lezyAmAM parivartana thatuM nathI ane prakAzamAM parivartana thatuM nathI. A kathana teonA vimAnane AzrayIne haze tema jaNAya che; kema ke rAhuno uparAgAdi nRlokamAM sUrya, caMdranA vimAnane thAya che. aMdaramAM rahelA devone tatkRta varNano koI bheda thAya che tema svIkAravAmAM koI yukti jaNAtI nathI. vaLI teonA vimAna avasthita hovAthI jyAM caMdra che tyAM satata pUnamanA caMdra jevo zItala razmivALo caMdra hoya che. je tyAM vartatA jIvone sukha kare tevo hoya che. je sthAnamAM sUrya che te sthAnamAM paNa tenuM uSNatAmAna ati ugra hotuM nathI tethI tyAM vartatA jIvone sukha kare tevI uSNa razmivALo che. A kathana paNa temanA vimAnane AzrayIne haze tema jaNAya che. I4/11aaaa sUtra: vaimAnika 4/chA sUtrArtha - vaimAniko cotho devanikAya che. ll4/17nA bhASya : caturtho devanikAyo vaimAnikAH, te'ta UrdhvaM vakSyante, vimAneSu bhavA vaimAnikAH / / 4/17 / / bhASyArca - ratu ... vaimana ! cotho devaLikAya vaimAniko che. teo=vaimAnika devo, AnAthI=jyotiSkathI, UrdhvamAM kahevAze. vimAnamAM thanArA hoya te vaimAnika kahevAya. 4/17
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2adhyAya-4 / sUtra-18, 19 avataraNikA - vaimAnika devo mUla bhedathI be prakAranA che. te batAve che - sUtra : aopannA nyAtItAzya 4/28aaaa sUtrArtha - kalpopapanna ane kalpAtIta be prakAranA vaimAnika devo che. 4/18. bhASya : dvividhA vaimAnikA devAH-kalpopapatrAH kalpAtItAzca, tAn parastAd vakSyAma iti / / 4/18 / / bhASyArca - vighA ..... ri I be prakAranA vaimAnika devo che - kalpopapatta ane kalpAtIta. teone kalpopapanna ane kalpAtIta devonA bhedone, AgaLamAM ame kahIzuM. ti' zabda bhAganI samApti arthe che. I4/18 bhAvArtha - je devalokamAM iMdrAdi daza bhedonI kalpanA karAya che te kalpopapanna devo che, je saudharmathI mAMDIne azruta sudhI che. je devalokamAM A iMdra, A sAmAnika ityAdi devonI kalpanA=vyavasthA, nathI, paraMtu badhA svataMtra che teo kalpathI atIta che. II4/18 avataraNikA - sUtra-18mAM kalpopapanna ane kalpAtIta ema be prakAranA vaimAnika devo kA, te devonA vimAnono samudAya kaI rIte saMniviSTa che ? te batAvavA arthe kahe che - sUtra : 3papari sA4/ sUtrArtha : upara uparamAM vaimAnika devo che. ll4/19II bhASya :uparyupari ca yathAnirdezaM veditavyAH, naikakSetre, nApi tiryagadho veti / / 4/19 / /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-19, 20 bhASyArtha : 35rkyuri .. veti | yathA nirdeza=je pramANe devalokono nirdeza, AgaLanA sUtramAM kare che e pramANe upara uparamAM jANavA-upara uparamAM devaloko jANavA, eka kSetramAM nahIM. vaLI tirthan ke adho paNa nahIM. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 4/19l. bhAvArtha: sUtra-20mAM batAvaze e pramANe tenA krama anusAra kalpapapanna ane kalpAtIta sarva devo upara uparamAM rahelA che, paraMtu jema manuSyalokamAM pAMca bharatAdi eka kSetramAM rahelA che samatalabhUmimAM rahelA che, tema samatalabhUmirUpa eka kSetramAM nathI, ticchamAM ke adhomAM paNa nathI saudharma devalokathI ticcha kSetramAM ke adho kSetramAM paNa IzAnadevaloka Adi nathI paraMtu dareka devaloko upara uparamAM ja hoya che. l4/1lA avataraNikA :te vaimAnika devo upara uparamAM je kramathI hoya che, e batAve che - sUtra - saudharmazAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddha 2 4/ra0nA sUtrArtha: saudharma, IzAna, sanaskumAra, mahendra, brahmaloka, lAMtaka ane mahAzukamAM vaimAnika devo hoya che, ema anvaya che. Anata, prANatamAM vaimAnika devo hoya che. AraNa, amrutamAM vaimAnika devo hoya che. nava greveyakamAM vaimAnika devo hoya che. vijya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita vimAnomAM vaimAnika devo hoya che ane sarvArthasiddha vimAnamAM vaimAnika devo hoya che. I4/20|| bhASya : eteSu saudharmAdiSu kalpavimAneSu vaimAnikA devA bhavanti / tadyathA-saudharmasya kalpasyopari aizAnaH kalpaH, aizAnasyopari sanatkumAraH, sanatkumArasyopari mAhendra ityevamA sarvArthasiddhAditi / / bhASArtha - sarvArthasiddhati che. A saudharmAdi kalpa vimAnomAM=sUtramAM varNana karAyelA saupadi samudAyamAM vimAnomAM, vaimAnika devo hoya che. te A pramANe - saudharma kalpanA saudharma devalokanA,
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-4 | sUtra-20 vimAna samudAyanA uparamAM IzAnano kalpa che=IzAna devalokanAM vimAno che. IzAnanA uparamAM sanaskumAra che=sanaskumAradevalokanAM vimAno che. sanaskumAranA uparamAM mAhendra che=mAhendradevalokanAM vimAno che. A rIte sarvArthasiddha sudhI che. " bhAvArtha sUtramAM judA judA samAso karyA tenAthI tevo artha bhAse che ke mahAzukra sudhI sarva vimAnomAM svataMtra iMdro che. tethI te ATheya devalokanAM vimAnono eka samAsa karyo. Anata ane prANata e be devalokanA eka iMdra che tethI teno samAsa judo karyo. AraNa ane ayyata e benA eka iMdra che tethI teno samAsa judo karyo. tyArapachI nava raiveyaka sudhI abhavya durbhavya jAya che tene AzrayIne prAyaH teno samAsa judo karelo hovo joIe. vijaya vaijayaMta AdimAM be cAra bhavamAM ja mokSamAM janArA jIvo hoya che, tethI te cArano eka samAsa karyo ane sarvArthasiddhamAM niyamA ekAvatArI hoya che. tethI tene bhinnarUpe grahaNa karela che. vaLI bhASyavacanAnusAra A saudharmAdi vimAnonA samudAyamAM vaimAnika devo rahe che. te vaimAnika devonAM vimAna kaI rIte rahelAM che ? te jaNAvatAM bhASyakArazrI kahe che - saudharma devalokanI upara IzAna devalokanAM vimAno che. IzAna devalokanI upara sanaskumAra devalokanAM vimAno che. sanakumAradevalokanI upara mahendra devalokanAM vimAno che. A rIte sarvArthasiddha sudhI jANavuM. prastutamAM bhASyakArazrIe saudharmadevalokathI upara IzAnadevaloka che ema kahyuM tethI anya graMthamAM je saudharmadevaloka dakSiNadizAmAM ane ane IzAnadevaloka uttaradizAmAM che tathA sanaskumAradevaloka uttaradizAmAM che ane mahendradevaloka dakSiNadizAmAM che tevo artha bhASyathI prApta thato nathI. vaLI nava raiveyakamAM paNa nave raiveyaka ekabIjAnA uparamAM hoya tevo bhASyAnusAra artha prApta thAya che. pAMca anuttara paNa kramasara upara uparamAM hoya tevo ja artha prApta thAya che, je anya graMtha karatAM matAMtara svarUpa che. bhASya : sudharmA nAma zakrasya devendrasya sabhA, sA tasminnastIti saudharmaH kalpaH / IzAnasya devarAjasya nivAsa aizAnaH, ityevamindrANAM nivAsayogAbhikhyAH sarve kalpAH / graiveyakAstu lokapuruSasya grIvApradezaviniviSTA grIvAbharaNabhUtAH, grevA grIvyA graiveyA graiveyakA iti / anuttarAH paJca devanAmAna eva, vijitA abhyudayavighnahetavaH ebhiriti vijayavaijayantajayantAH, taireva vighnahetubhirna parAjitA aparAjitAH, sarveSvabhyudayArtheSu siddhAH sarvArthazca siddhAH sarve vaiSAmabhyudayArthAH siddhA iti sarvArthasiddhAH / vijitaprAyANi vA karmANyebhirupasthitabhadrAH parISahai. raparAjitAH sarvArtheSu siddhAH siddhaprAyottamArthA iti vijayAdaya iti / / 4/20 / /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-20 bhASyArtha: suthama ti zakra devendranI sudhamAM nAmanI sabhA. te sudharmA sabhA, temAM che ethI saudharma kalpa che. IzAna devarAjano nivAsa aizAna (kalpa) che. A rIte IMdronA nivAsanA yoganA tAmavALA sarva kalpo che. vaLI raiveyako lokapuruSanA grIvA pradezamAM viniviSTa grIvAnA AbhAraNabhUta grevA che. te grevAnA paryAyavAcI zabdo kahe che - grIvyA, raiveyA, raiveyakA. tti' zabda grevAnA paryAyavAcInI samApti arthe che. anuttaro pAMca devanAmavALA ja che. abhyadayanA vidhdhanA hetuo jemanA vaDe jitAyA che, e vijaya vaijayaMta, jayaMta, traNa anuttaro che. te viddhanA hetuothI parAjita thayA nahIM te aparAjita. sarva abhyadaya arthomAM siddha ane sarvArtho vaDe siddha athavA sarva Amane abhyadaya atha siddha e sarvArthasiddha che. athavA vijita prAya karyo che jemanA vaDe upasthitabhadravALA pariSahothI aparAjita sarvArthomAM siddha siddhaprAyaH uttamArthavALA che e vijayAdi che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II4/20 bhAvArthaprathama devalokanuM nAma saudharma devaloka kema che ? te spaSTa karavA kahe che - prathama devalokamAM je zakra devendra che tenI sudharmA sabhA che; A sabhA je devalokamAM che te saudharma kalpa. A prakAre vyutpattithI prathama devalokane saudharma devaloka kahela che. IzAna devarAjanuM nivAsasthAna che je vimAnamAM te vimAnane aizAna kahevAya. A vyutpattithI IzAna nAmanA iMdrano nivAsavALo bIjo devaloka che. mATe tene IzAna devaloka kahevAya. A rIte iMdronA nivAsanA yogathI sarva devalokanAM nAmo bAramA devaloka sudhI che. bAra devaloka pachInA devonAM vimAnone raiveyaka kema kahevAya che ? te spaSTa kare che - lokarUpa je puruSa che tenA grIvA pradezamAM rahelA grIvAnA AbharaNabhUta je che te raiveyako kahevAya. tethI e prApta thAya ke caudarAjalokamaya lokapuruSanI kalpanA karI te puruSanA grIvAnA sthAnanA AbharaNa jevA raiveyakonAM vimAno che, tene sAme rAkhIne te devalokone raiveyakA kahevAya che. te raiveyaka devalokanA paryAyavAcI zabdo bhASyakArazrI batAve che - grevA, grIvyA, raiveyA, raiveyakA e ekAryavAcI zabdo che. vaLI anuttara devonAM pAMca devanAmo che, temAM vijaya, vaijayaMta ane jayaMta teonI vyutpatti batAve che -
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-20 abhyadayanA vipnanA hetu jeoe jItI lIdhA che te vijaya, vaijayaMta ane jayaMta devo che. tethI e prApta thAya ke A devalokamAM gayelA devone jyAM sudhI saMsAramAM che tyAM sudhI abhyadayane sAdhavAmAM vighna kare tevA karmo nathI. arthAt teo naraka ke tiryaMca gatimAM kyAreya javAnA nathI, paraMtu sumAnuSya ane sudevamAM ja jaze. sumanuSya ane sudevapaNuM e abhyadayanuM kAraNa che, temAM vighna kare tevA klezo je jIvomAM vidyamAna hoya che te jIvo nimitta pAmIne te te prakAranA klezo karIne akalyANa avasthAne pAme che. jyAre vijaya Adi traNa anuttaranA devone tevA klezo kyAreya prApta thaze nahIM. te guNa pramANe te devalokanAM vijaya Adi nAmo che. vaLI aparAjita nAmanA cothA anuttaranI vyutpatti batAve che - abhyadayanA vipnanA hetuo vaDe jeo parAjita thayA nathI te aparAjita che. A vyutpatti anusAra paNa aparAjitavimAnavAsI anuttaradevo paNa prathamanA traNa anuttara jevA che e prakArano artha prApta thAya che. sarvArthasiddhanI vyutpatti batAve che - sarva prakAranA abhyadayavALA arthomAM jeo siddha che te sarvArthasiddha che. tethI e prApta thAya ke sarvArthasiddhamAM rahelA devone sarva prakAranA kalyANane karanArA artho siddha thayA che. bIjI vyutpatti batAve che - sarva arthothI siddha che, te sarvArthasiddha che. jIvanuM prayojana pUrNa sukha che ane sarvArthasiddhanA jIvo pUrNa sukharUpa mokSaavasthAnI Asanna bhUmikAmAM che. tethI "thatuM hoya te thayuM e prakAranA nayavAkya anusAra sarva artho teone siddha thaI cUkyA che, tethI sarva arthothI siddha te sarvArthasiddha che. trIjI vyutpatti batAve che - sarva abhyadaya artho jemane siddha che te sarvArthasiddha che. AnAthI e prApta thAya ke AtmAnA abhyadayane karanArA badhA artho teone siddha thayelA che, tethI satata zrutavacanothI AtmAne bhAvita karIne potAno devabhava saphala karI rahyA che. vaLI athavAthI vijayAdi pAMceya devalokanuM svarUpa spaSTa karavA arthe kahe che - pAMceya anuttaranA devoe saMsAranA paribhramaNanA kAraNabhUta karmone vijitaprAyaH karyA che arthAt naSTaprAyaH karyA che. vaLI upasthitabhadravALA che=prApta thayelA kalyANavALA che; kema ke have pachI teone saMsAranA paribhramaNanI prApti nathI, parimita bhavomAM ja mokSanI prApti che ane te paNa sudeva ane sumAnuSyapUrvaka mokSanI prApti che. mATe upasthitabhadravALA che. vaLI pariSahothI aparAjita che; kema ke pUrvabhavamAM saMyamajIvanamAM te prakAranA pariSadone teoe jItyA che jethI uttaranA devabhavamAM sudhAdi koI pariSaho temano parAjaya karatA nathI. vaLI sarva arthomAM teo siddha che; kema ke sAMsArika sarva siddhionI
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtrA-20, 21 teone parisamApti thayelI hovAthI sarva puruSArtho sukhapUrvaka teo sAdhI zake che ane mokSapuruSArtha paNa siddha thavAnI taiyArI che, mATe te sarvArthomAM siddha che. vaLI vijayAdi pAMceya devalokanA devo siddhaprAyaH uttamArthavALA che. jIvano uttama artha mokSa che ane te uttama artha teone siddha thavAnI taiyArI che, tethI tamo siddhaprAya: uttabhArthavA . 4/20|| avatarazi: sUtra-20mAM vaimAnika devo kayAM kayAM che ? te batAvyA. have teomAM pUrva pUrvanA devo karatAM uttarauttaranA devomAM zuM zuM vizeSatAo che? te spaSTa karavA kahe che - sUtra: sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato'dhikAH / / 4/21 / / sUtrArtha : sthiti, prabhAva, sukha, dhRti, vezyAnI vizuddhi, IjiyanA viSayathI ane avadhinA viSayathI madhi cha. ||8|21|| mAdhya: yathAkramaM caiteSu saudharmAdiSu uparyupari devAH pUrvataH pUrvata ebhiH sthityAdibhirartharadhikA bhavanti / . tatra sthitiH-utkRSTA jaghanyA ca parastAd (sU029-42) vakSyate iha tu vacane prayojanaM, yeSAmapi samA bhavati teSAmapyuparyupari guNato'dhikA bhavatIti yathA pratIyeta / prabhAvato'dhikAH, yaH prabhAvo nigrahAnugrahavikriyAparAbhiyogAdiSu saudharmakANAM so'nantaguNAdhika uparyupari, mandAbhimAnatayA tu alpatarasaGkliSTatvAdete na pravartanta iti / kSetrasvabhAvajanitAcca zubhapudgalapariNAmAt sukhato dyutitazcAnantaguNaprakarSaNAdhikAH, lezyAvizuddhyA'dhikAH, lezyAniyamaH parastAdeSAM vakSyate (sU0 23) iha tu vacane prayojanaM, yathA gamyeta yatrApi vidhAnatastulyAstatrApi vizuddhito'dhikA bhavantIti karmavizuddhita eva vA adhikA bhavantIti / indriyaviSayato'dhikAH, yadindriyapATavaM dUrAdiSTaviSayopalabdhau saudharmadevAnAM tatprakRSTataraguNatvAdalpatarasaGklezatvAccAdhikamuparyuparIti / avadhiviSayato'dhikAH, saudharmazAnayordevAH avadhiviSayeNAdho ratnaprabhAM pazyanti tiryagasaGkhyeyAni yojanazatasahasrANi UrdhvamAsvabhavanAt / sanatkumAramAhendrayoH zarkarAprabhAM pazyanti tiryagasaGkhyeyAni yojanazatasahasrANi UrdhvamAsvabhavanAt iti, evaM zeSAH kramazaH / anuttaravimAnavAsinastu kRtsnA lokanADI pazyanti / yeSAmapi kSetratastulyo'vadhiviSayasteSAmapyuparyupari vizuddhito'dhiko bhavatIti // 4/21 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-21 bhASyArtha: vAkSaH.... avatati / ane yathAkrama A saudharmAdimAM upara uparanA devo pUrva pUrvathI A sthiti Adi atha vaDe adhika che. tyAM=sthiti AdimAM, sthiti utkRSTa ane jaghanya AgaLamAM-sUtra-294ramAM, kahevAze. vaLI ahIM=sUtramAM, vacanamAM=kathanamAM, prayojana che. zuM prayojana che ? te spaSTa kare che - jeonI paNa=nIcenA devaloka karatAM uparanA devalokamAM jeonI paNa, samAna sthiti che teone paNa upara uparanA devalokanA guNathI=sukharUpa guNathI, adhika hoya che. e pramANe je rIte pratIta thAya che="sthiti adhikA" e prakAranA sUtranA vacanathI pratIta thAya che. prabhAvathI adhika che=upara uparanA devo adhika che. nigraha, anugraha, vikriyA, para-abhiyogAdimAM je prabhAva saudharma devono che te anaMtaguNa adhika upara uparamAM che. vaLI maMda abhimAnapaNuM hovAne kAraNe alpa saMkliSTapaNuM hovAthI upara uparanA devo pravartatA nathI=vigraha-anugrahAdi pravRttimAM pravartatA nathI ane kSetra svabhAva janita zubha pudgalanA pariNAmane kAraNe sukhathI ane vRtithI anaMtaguNa prakarSathI adhika che=upara uparanA devo adhika che. legyAnI vizuddhithI adhika che=pUrva pUrvanA devo karatAM uttara uttaranA devo adhika che. AmatA=saudharmAdi devonA, vezyAno niyama AgaLamAM kahIzuM. vaLI ahIM kahevAmAM prayojana che. je pramANe jaNAya che=lezyAno niyama AgaLa kahevAtA hovA chatAM ahIM paNa lathAnuM kathana karyuM jenAthI jaNAya che. zuM jaNAya che ? te batAve che - jemAM paNa vidhAnathI tulya che tyAM paNa vizaddhithI adhika che=je sthiti AdimAM nIcenA ane uparavA devomAM samAna vidhAna che tyAM paNa vizuddhithI=lezyAnI vizuddhithI, uparanA devo adhika che e jaNAya che, athavA karmavizuddhithI ja adhika che=upara uparanA devo adhika che. IdiyatA viSayathI adhika che=nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devo adhika che. A ja arthane spaSTa kare che - saudharma devonuM dUrathI ISTa viSayanI upalabdhimAM je indriyanuM paTapaNuM che te IndriyonuM parpaNuM, upara uparanA devalokamAM adhika che; kema ke prakRSTatara guNapaNuM che ane alpatara saMklezapaNuM che. avadhi viSayathI paNa adhika che=upara uparanA devo adhika che. saudharmadivo ane IzAnadevo avadhinA viSayathI nIce ratnaprabhAne jue che, timAM asaMkhyAta lAkha yojana jue che ane UrdhvamAM potAnA bhavana sudhI jue che. sanaskumAradevo ane mahendradevo zarkaraprabhA pRthvIne jue che, vicchamAM asaMkhyAta lAkha yojana jue che ane UrdhvamAM potAnA bhavana sudhI jue che. e pramANe zeSa devo kramasara jANavA. vaLI anuttara vimAnavAsI saMpUrNa lokalADIne jue che. jeone paNa=saudharmaIzAnAdi je devone paNa, kSetrathI tulya avadhi viSaya che=nIcenuM ratnaprabhA sudhI ane tiththu tulya
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 tavArthAdhigamasUtra bhAga-2 / adhyAya-4| sUtra-21 avadhi darzana che. teone paNa upara uparamAM=saudharma karatAM IzAna AdirUpa upara uparamAM, vizuddhithI adhika hoya che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 4/21 bhAvArtha : saudharmAdi devomAM sthiti Adi sAtane laIne athavA sthiti Adi AThane laIne upara uparanA devo adhika hoya che. kaI rIte adhika adhika che ? te bhASyakArazrI bhAvana kahe che - vaLI sthiti utkRSTa ane jaghanya AgaLamAM graMthakArazrI kahevAnA che. tenAthI kone keTalI adhikanI prApti che? teno bodha thAya tema che, chatAM ahIM tenuM kahevAnuM prayojana zuM che? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - prathama Adi devalokamAM jeonI samAna sthiti che teone paNa upara-uparamAM guNathI adhika sthiti che, te prastuta sUtrArthathI batAvAyuM che. Azaya e che ke saudharma devalokanI utkRSTa sthiti be sAgaropamanI che ane IzAnanI be sAgaropamathI kAMIka adhika che. saudharmanI jaghanya sthiti palyopamanI che ane IzAnanI palyopamathI kAMIka adhika che. te pramANe koI saudharmadevane ane IzAnadevane samAna be, cAra palyopamAdinI sthiti hoya topaNa saudharmanA deva karatAM IzAnanA devanI te sthiti guNathI adhika hoya che arthAt samAna AyuSyanI sthitimAM paNa sukharUpa guNathI saudharma karatAM IzAnadevo adhika hoya che; kema ke teo saudharmadeva karatAM prakRSTa puNyavALA che. vaLI saudharmAdi devo paNa pUrva pUrva karatAM uttara uttaranA prabhAvathI adhika hoya che. kaI rIte prabhAvathI adhika che ? te bhASyakArazrI spaSTa karatAM kahe che - bIjAno nigraha karavo ke bIjA upara anugraha karavo e prakArano prabhAva, vikriyA karavAno prabhAva= vaikriyazarIranA nAnA moTA Adi zarIra karavAnI zakti, ane parane abhiyoga karavAnI zakti bIjA pAsethI baLAtkAre kAma levAnI zakti, A viSayamAM je saudharma devono prabhAva che tenA karatAM upara uparanA devomAM anaMtaguNa adhika prabhAva che. vaLI nIcenA devaloka karatAM upara uparanA devalokamAM abhimAnano pariNAma atyaMta maMda hoya che. tethI bIjAno nigraha karavo, bIjAne anugraha karIne potAno prabhAva batAvavo ityAdimAM teo pravartatA nathI; kema ke alpatara saMklezapaNuM che. tethI e prApta thAya ke jema jema abhimAnano aMza vadhAre tema saMkleza vadhAre ane tenA kAraNe potAno prabhAva dekhADavAno prayAsa adhika adhika thAya che. upara uparanA devalokamAM prabhAva adhika hovA chatAM prabhAva dekhADavAno prayAsa prAyaH thato nathI.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-21 vaLI nIce-nIcenA devaloka karatAM upara uparanA devalokamAM kSetranA svabhAvane kAraNe zubha pudgalano pariNAma che. tethI uttara uttaranA devalokane zubha pugalanA pariNAmane kAraNe nIce nIcenA devaloka karatAM adhika adhika sukha thAya che ane adhika adhika ghuti thAya che. A sukha ane dyuti paNa anaMtaguNa prakarSathI thAya che. lezyAnI vizuddhi paNa nIce-nIcenA devaloko karatAM upara uparanA devalokamAM adhika adhika che. graMthakArazrI svayaM teonI vezyAno niyama AgaLamAM kahevAnA che, jenAthI vezyAnI vizuddhinI adhikatAno bodha thAya tema che, chatAM prastuta sUtramAM upara uparamAM adhika sezyA zuddha che tema kahevAnuM prayojana e che ke je devalokomAM vidhAnathI=kathanathI, samAna vezyA che tema kahela che, tyAM paNa lezyAnI vizuddhithI upara uparanA devo adhika che arthAtu pItAdi lezyA samAna hoya topaNa te pItAdi vezyAnI vizuddhi uparauparanA devalokamAM adhika hoya che. vaLI sUtramAM lazyAnI vizuddhi na letAM lezyA ane vizuddhi be svataMtra grahaNa karIe to vizuddhi zabdathI karmanI vizuddhi grahaNa thAya che. upara uparanA devalokanA devo karmanI vizuddhithI adhika che, AthI ja upara uparanA devalokamAM kaSAyanI alpatA che. sAmAnyathI nIcenA devaloka karatAM uparanA devalokamAM janArA koIka rIte adhika dharmanuM ArAdhana karIne jAya che. tethI teomAM kaSAyanI alpatA adhikAra prApta thAya che. A niyama bahulatAvyApta che ema jaNAya che. AthI ja caramAvarta bahAranA jIvo ke abhavya jIvo kyAreka tevI ArAdhanA karIne navamA greveyaka sudhI jAya che to paNa tevA jIvo devalokamAM vipula pramANamAM che, tema nathI, paraMtu moTA bhAganA jIvo dharmArAdhanA karIne devalokamAM janArA hovAthI upara uparanA devalokamAM janArA devomAM karmanI vizuddhi adhika ja hoya che. vaLI saudharma devalokathI upara uparanA devo indriyanA viSayathI paNa adhika che. kaI rIte adhika che ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devonI indriyamAM adhika paTupaNuM hoya che. tethI dUrathI ja iSTa viSayanI upalabdhi karI zake che. teonI indriyamAM grahaNa karavAnI zakti prakRSTa hovAnA kAraNe ane alpa saMkleza hovAne kAraNe indriyajanya sukha paNa adhika thAya che. ethI e prApta thAya ke jenI indriyamAM jeTalI paTutA adhika ane aMtaramAM gADha AsaktinA abhAvarUpa saMklezano abhAva te pramANe te te indriyanA viSayothI te te devone adhika adhika sukha thAya che. upara uparanA devalokamAM indriyanI paTutA hovAnA kAraNe ane AsaktirUpa saMkleza alpa hovAne kAraNe indriyajanya sukha adhika hoya che. vaLI avadhijJAnanA viSayathI paNa upara uparanA devo adhika che. kaI rIte adhika adhika che ? te spaSTa karatAM kahe che - saudharma ane IzAnanA devono avadhijJAnano viSaya nIce ratnaprabhA pRthvI sudhI che, ticcha asaMkhyAta lAkha yojana sudhI che ane upara potAnA bhavana sudhI che. saudharmadevalokanA vimAno karatAM IzAnadevalokanAM
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-4| sUtra-21, 22 vimAno upara hovAnA kAraNe saudharma devalokanA devo karatA IzAnanA devonuM avadhijJAna adhika kSetravALuM che. vaLI sanakumAra ane mahendranA devo zarkarA prabhArUpa bIjI pRthvIne jonArA che, ticcha asaMkhyAta lAkha yojana jonArA che ane uparamAM potAnA bhavana sudhI jonArA che. arthAt IzAnadevo karatAM sanakumAradevonuM ane mAhendradevonuM avadhijJAnanA viSaya Atmaka kSetra nIce paNa adhika che. jyAre mahendradevonuM avadhikSetra sanakumAradevo karatAM uparamAM potAnA bhavana sudhI hovAne kAraNe adhika che. sanaskumAradevalokanAM vimAno karatAM mahendradevalokanAM vimAno upara hovAnA kAraNe sanaskumAradevo karatAM mAhendradevonuM avadhijJAna adhika kSetravALuM che. A rIte zeSa nava raiveyaka sudhI kramasara grahaNa karavuM. tethI e prApta thAya ke nIce nIce eka eka naraka adhika grahaNa karIne upara uparanA devalokanI virakSA karI e pramANe avadhijJAnanI maryAdAnI vicAraNA karavI. vaLI anuttara vimAnavAsI devo saMpUrNa trasanADIne avadhijJAnathI jonArA che. tethI Urdhva adha thaIne cauda rAjaloka pramANa jonArA che ane ticcha eka rAjanuM pramANa jonArA che; kema ke teTalA pramANavALI trasanADI che. vaLI saudharma-IzAna AdimAM jeonI ratnaprabhA Adi naraka sudhI nIce avadhijJAnanuM kSetra samAna che ane tiU paNa asaMkhyAta lAkha yojana jeonuM kSetra samAna che tevA paNa upara uparanA devo avadhijJAnanI vizuddhithI adhika bhAvone jonAra che. tethI nIcenA devo karatAM uparanA devo te dekhAtA padArthonA ghaNA bhAvone avadhijJAnathI adhika joI zake che. vaLI jeone ticchamAM asaMkhyAta lAkha yojana pramANa kSetranuM avadhijJAna che temAM paNa saMkhyAnI taratamatAne kAraNe nIcenA devo karatAM uparanA devo avadhijJAnathI adhika kSetrane joI zake che. tethI teo kSetrathI adhika jue che ane vizuddhithI ghaNA paryAyone jonArA che. I4/1II avataraNikA : saudharmAdi upara uparanA vaimAnikomAM paraspara zemAM hInatA che? te batAve che - sUtraH ____ gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH / / 4/22 / / sUtrArtha - gatithI, zarIrathI, parigrahathI ane abhimAnathI upara uparanA devo hIna che. II4/rA bhASya : gativiSayeNa zarIramahattvena mahAparigrahatvenAbhimAnena ca uparyupari hInAH / tadyathA-dvisAgaropamajaghanyasthitInAM devAnAmAsaptamyAM gativiSayaH tiryagasaGkhyeyAni yojanakoTIkoTIsahasrANi, tataH
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2/ adhyAya-4 / sUga-22 211 parato jaghanyasthitInAmekaikahInA bhUmayo yAvat tRtIyAmiti, gatapUrvAzca gamiSyanti ca tRtIyAyAM devAH, paratastu satyapi gativiSaye na gatapUrvA nApi gamiSyanti, mahAnubhAvakriyAtaH audAsInyAccoparyupari devA na gatiratayo bhavanti / saudharmezAnayoH kalpayordevAnAM zarIrocchrAyaH sapta ratnayaH, uparyupari dvayordvayorekaikA ranihIMnA A sahasrArAt, AnatAdiSu tisraH, graiveyakeSu dve, anuttare ekA iti / saudharme vimAnAnAM dvAtriMzacchatasahasrANi, aizAne'STAviMzatiH, sanatkumAre dvAdaza, mAhendre'STI, brahmaloke catvAri zatasahasrANi, lAntake paJcAzat sahasrANi, mahAzukre catvAriMzat, sahasrAre SaT, AnataprANatAraNAcyuteSu sapta zatAni, atho graiveyakANAM zatamekAdazottaram, madhye saptottaraM zatam, uparyekameva zatam, anuttarAH paJcaiveti / evamUrdhvaloke vaimAnikAnAM sarvavimAnaparisaGkhyA caturazItiH zatasahasrANi saptanavatizca sahasrANi trayoviMzAnIti (8497023) / sthAnaparivArazaktiviSayasampatsthitiSvalpAbhimAnAH paramasukhabhAgina uparyuparIti / bhASyArtha: tiviSaye ... 35ti gatinA viSayathI, zarIranA mahatvathI, mahAparigrahapaNAthI ane abhimAnathI upara uparanA devo=saudharmAdi upara uparanA devo hIna che. te A pramANe - be sAgaropamanI jaghanya sthitivALA devono sAtamI taraka sudhI gatino viSaya che. vaLI tiryaka asaMkhyaya koTI sahasra yojanAno che. tyArapachI jaghanya sthitivALA jaghanya be sAgaropamanI sthiti pachInA sanaskumArathI nIcenA devonI gati eka-eka hIna bhUmi yAvad trIje sudhI che. gatapUrva ke bhaviSyamAM jalArA devo trIjI taraka sudhI che; paraMtu parathIetrIjI narakathI AgaLa, gatino viSaya hovA chatAM paNa devo ta gatapUrvA-trIjIthI AgaLa gayelA nathI, ane bhaviSyamAM kyAreya paNa jaze nahIM. mahAnubhAvakriyAthI=mahAnubhAva hovAne kAraNe alpakriyA karavAnA pariNAmavALA hovAthI, ane audAsInya hovAthI upara uparanA devo gatimAM rativALA nathI=potAnI zakti anusAra sarvatra gamana karavAnI kriyAmAM rativALA nathI. saudharma ane IzAna kalpanA devonI zarIranI UMcAI sAta hAthanI che. upara uparamAM be be devalokanA devonI eka eka hAtha hIna sahastrAra devaloka sudhI che, AvatAdimAM traNa hAthanuM zarIra che, raiveyakamAM be hAthanuM zarIra che ane anuttaramAM eka hAthanuM zarIra che. saudharma devalokamAM batrIsa lAkha vimAno che. IzAnamAM aThThAvIsa lAkha vimAno che. sanaskumAramAM bAra lAkha vimAno che. mAhendra devalokamAM ATha lAkha vimAno che. brahAdevalokamAM cAra lAkha vimAno che. lAMtakamAM pacAsa hajAra vimAno che. mahAzukramAM cAlIsa hajAra vimAno che. sahastrAramAM cha hajAra vimAno che. Anata, prANata, AraNa ane azruta cAra devalokamAM sAtaso vimAno che.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-22 nIcenA traNa greveyakamAM ekaso agiyAra vimAno che. madhya traNa raiveyakamAM ekaso sAta vimAno che. uparanA traNa raiveyakamAM so vimAno che. anuttaramAM pAMca ja vimAna che. A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, UrdhvalokamAM sarva vimAnonI saMkhyA 84,97,023 thAya. sthAnamAM, parivAramAM, zaktinA viSayamAM, saMpattimAM, ane sthitimAM alpa abhimAnavALA parama sukhane bhogavanArA upara uparanA devo che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. bhAvArtha : gatinA viSayathI upara uparanA devo parihIna che tema kahyA pachI bhASyakArazrIe kahyuM ke be sAgaropama jaghanya AyuSyavALA evA sanakumAradevonI sAtamI naraka sudhI gati karavAnI zakti che. tenAthI ochI jaghanya sthitivALA devo bIjA devalokamAM che, teo chaThThI naraka sudhI javA samartha che. tenAthI ochI jaghanya sthitivALA devo pahelA devalokamAM che, teo pAMcamI naraka sudhI javAnA sAmarthyavALA che. tenAthI ochI jaghanya sthitivALA devo jyotiSka che, teo cothI naraka sudhI javAnI zaktivALA che. tenAthI ochI sthitivALA bhavanapati-vyaMtara che, teo trIjI naraka sudhI javAnI zaktivALA che. AthI ja paramAdhAmI paNa trIjI naraka sudhI javAnI zaktivALA hovAthI traNa narakamAM jaIne upadrava kare che. vaLI koI devo bhUtakALamAM narakamAM gayA hoya to trIjI sudhI gayA che ane bhaviSyamAM paNa trIjI naraka sudhI ja javAnA, paraMtu uparanA devomAM trIjI narakathI AgaLanI cothI Adi narakamAM javAnI zakti hovA chatAM bhUtakALamAM kyAreya trIjI narakathI nIce gayA nathI ane kyAreya javAnA nathI. tethI e phalita thAya ke gatinA viSayamAM upara uparanA devatAo hIna che te kathana gamanazaktine AzrayIne nathI. gamanazaktine AzrayIne bIjA devalokathI uparanA sarva devo sAtamI nAraka sudhI javAnI zaktivALA che, jyAre nIce nIcenA devatAo alpa alpa naraka sudhI javAnI zaktivALA che.. ethI prazna thAya ke gatine AzrayIne upara uparanA devatAo hIna che te kevI rIte che ? tenuM tAtparya spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - upara uparanA devo mahAna anubhAvavALI kriyAvALA hovAne kAraNe ane audAsInya hovAnA kAraNe gati karavAmAM rativALA nathI. tethI e prApta thAya ke upara uparanA devalokamAM prakRti zAMta hoya che ane jemAM kleza ocho hoya tevI kriyA karanArA hoya che. teo potAnI zakti anusAra gamana karIne potAnI zaktinuM mApadaMDa kADhavA ke zaktinuM pradarzana karavA gatinI pravRtti karatA nathI. je je upara uparanA devo che te te ochI pravRtti karIne svasthatAnA AnaMdane lenArA che te apekSAe upara uparanA devonI gati viSayathI hIna che. vaLI zarIranA mahattvathI zarIranA mahAnapaNAthI, upara uparanA devo hIna che, tene spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che -
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-22 saudharma-IzAnanA devo sAta hAthanA che. upara uparanA be be devaloko ekeka hAtha hIna che. A rIte sahasAra sudhI be be devalokamAM eka eka hAtha hIna che. tyArabAda AnatAdi cAreya devalokanA devo traNa hAthanI kAyAvALA che, raiveyakamAM be hAthanI kAyAvALA che ane anuttaranA devo eka hAthanI kAyAvALA che. A rIte zarIranA mahattvathI upara uparanA devo kaI rIte hIna che ? te batAvyA pachI parigrahane AzrayIne te devo upara upara kaI rIte hIna che? te bhASyakArazrI batAve che - saudharma devalokanA vimAno batrIsa lAkha che. tethI saudharma iMdrano parigraha ghaNo che. tenAthI IzAna devalokanA iMdrano parigraha ocho che, je aThThAvIsa lAkha vimAno pramANa che. AnAthI e jaNAya che ke saudharma devalokanA devone adhika vimAnothI tRpti thAya tevo pariNAma che. IzAna devalokanA devone tenA karatAM nyUna evA aThThAvIsa lAkha vimAnothI tRpti thAya tevo pariNAma che. tethI teTalA teTalA alpa parigrahathI upara uparanA sarva devo tRptino anubhava karanArA che. temanAmAM alpa parigrahane kAraNe alpa saMklezavALI prakRti che, ethI ja alpa parigrahamAM tRptino anubhava kare che. A rIte bhASyakArazrIe parigrahane AzrayIne anuttara sudhInA vimAnanuM svarUpa batAvyA pachI te sarva vimAnonI saMkhyA keTalI che ? te batAvela che. have abhimAnane AzrayIne upara upara devo hIna kaI rIte che ? tenI spaSTatA kare che - vaimAnikAdi devomAMthI saudharma Adi devo potAnA sthAnane AzrayIne rahelA che, tenAthI upara-uparanA devo upara uparanA sthAnamAM che. saudharmadevo karatAM IzAnAdi devo upara che, chatAM pote upara-upara che tenA viSayamAM teone alpa abhimAna che. tethI potAnA sthAnanuM abhimAna bahAra pradarzana karIne ke te te rIte abhivyakta karIne AnaMda lenArA nathI vaLI, vaimAnikAdi devomAM upara uparanA devono parivAra nIce nIcenA devo karatAM ati zreSTha koTIno che. tethI rUpathI, saMpattithI adhika ramya jaNAya che, chatAM te ramya bhAvomAM temane kAMIka abhimAna hovA chatAM alpa abhimAna che. tethI potAnA te bhAvone pradarzana karIne te te prakAranA bhAvono vicAra karIne mAnakaSAyathI phulAtA nathI, chatAM kAMIka pote saMpattivALA che, tevA bhAvone dhAraNa kare che. vaLI upara uparanA devalokomAM adhika adhika zaktio che. te zaktinA viSayamAM pote zaktizALI che tevI buddhirUpa abhimAna che topaNa nIcenA devaloka karatAM upara uparanA devalokonA devone te abhimAna alpa mAtrAmAM che. vaLI avadhijJAnano viSaya ane indriyanI paTutAno viSaya upara uparanA devone atizaya che, topaNa temAM AsaktinA pariNAmarUpa abhimAna teone alpa che. vaLI upara uparanA devalokomAM vibhUti ghaNI che tethI pote te vibhUtivALA che tevo pariNAma hovA chatAM te vibhUtimAM AsaktirUpa abhimAna upara uparanA devalokamAM alpa alpa che. vaLI nIcenA devaloka karatAM uparanA devalokanA AyuSyanI sthiti dIrgha che. ane potAne dIrgha AyuSya hovAnA kAraNe temAM prati varte che, je "huM dIrgha AyuSyavALo chuM' e prakAranA kaMIka abhimAnarUpa che topaNa upara uparanA devalokamAM te abhimAna alpa che; kema ke saMyamAdinI sAdhanA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 . spArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-22 karIne devalokamAM gayelA te mahAtmAo zAMta prakRtivALA che, tethI jema jema uparanA devalokamAM gayA che tema tema vadhAre zAMta prakRtivALA bane che. tethI upara uparanA devone A sarva bhogomAM pUrva pUrvanA devo karatAM alpa alpatara AsaktirUpa abhimAna hoya che tethI pUrva pUrvanA devo karatAM adhika adhika sukhane bhogavanArA bane che. AnAthI e prApta thAya ke jema jema kaSAyanI alpatA ane viSayanI utkRSTatA tema tema bAhya sAmagrIjanya sukha adhika thAya che. upara uparanA devomAM kaSAyanI alpatA adhika adhika che ane bhogasAmagrInI utkRSTatA che, tethI nIce nIcenA devo karatAM upara uparanA devone adhika sukha che. bhASya: ucchvAsAhAravedanopapAtAnubhAvatazca sAdhyAH, ucchvAsaH sarvajaghanyasthitInAM devAnAM saptastokaH AhArazcaturthakAlaH, palyopamasthitInAmantardivasasyocchvAso divasapRthaktvasyAhAraH, yasya yAvanti sAgaropamANi sthitistasya tAvatsvardhamAseSUcchvAsastAvatsveva varSasahasreSvAhAraH, devAnAM saMvedanAH prAyeNa bhavanti, na kadAcidasavedanAH, yadi cAsavedanA bhavanti tato'ntarmuhUrtameva bhavanti, na parataH, anubaddhAH savedanAstUtkRSTena SaNmAsAn bhavanti / upapAtaH, AraNAcyutAdUrdhvamanyatIrthAnAmupapAto na bhavati, svaliGginAM bhinnadarzanAnAmAgraiveyakebhya upapAtaH, anyasya samyagdRSTeH saMyatasya bhajanIyaM A sarvArthasiddhAt, brahmalokAdUrdhvamA sarvArthasiddhAccaturdazapUrvadharANAmiti / anubhAvo vimAnAnAM siddhakSetrasya cAkAze nirAlambasthitau lokasthitireva hetuH, lokasthitirlokAnubhAvo lokasvabhAvo jagaddharmo'nAdipariNAmasantatirityarthaH sarve ca devendrA graiveyAdiSu ca devA bhagavatAM paramarSINAmarhatAM janmAbhiSekaniSkramaNajJAnotpattimahAsamavasaraNanirvANakAleSvAsInAH zayitAH sthitA vA sahasaivAsanazayanasthAnAzrayaiH pracalanti, zubhakarmaphalodayAllokAnubhAvata eva vA, tato janitopayogAstAM bhagavatAmananyasadRzIM tIrthakaranAmakarmodbhavAM dharmavibhUtimavadhinA''lokya saJjAtasaMvegAH saddharmabahumAnAH kecidAgatya bhagavatpAdamUlaM stutivandanopAsanahitazravaNairAtmAnugrahamavApnuvanti, kecidapi tatrasthA eva pratyutthApanAJjalipraNipAtanamaskAropahAraiH paramasaMvignAH saddharmAnurAgotphullanayanavadanAH samabhyarcayanti / / 4/22 / / bhASyArtha: ucchvAsAhAra ..... samabhyarcayanti / / ma 27vAsa mAhAra, vana, Guuld sane manubhAvahI sAdhya che=upara uparanA devo hIna che te sAdhya che. ucchavAsathI sarva jaghanya sthitivALA devonuM sAta stoka sAta stoka kALanA vyatikramathI, ucchavAsa che ane AhAra caturthakALa che eka divasanA
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 / adhyAya-4 / sUtra-22 AMtare che. palyopama sthitivALA devone aMtara divasamAM eka divasanA aMdaramAM, ucchavAsa che. ane divasa pRthakvano AhAra che=bethI nava divasamAM AhAra grahaNa che. jenI jeTalA sAgaropamanI sthiti che tene teTalA ardhamAsamAM ucchavAsa che, teTalA ja hajAra varSe AhAra che=jeTalA sAgaropamanI sthiti che teTalA hajAra varSe AhAra che. devone sarvedanA=zAtA vedanIya karmano udaya, prAya: hoya che, kyAreya asadanA thatI nathI ane je asalvedanA thAya che te aMtarmuhUrta thAya che, pachI thatI nathI. anubaddha evI sarvedanA vaLI utkRSTathI cha mahinA sudhI hoya che=cha mahinA pachI kAMIka kSaNabhara sarvedanAnI nyUnatArUpa asadvedanA thAya che, pachI pharI sarvedanAno ja pravAha devone cAle che. upapAtane AzrayIne kahe che - AraNa, azrutathI Urdhva agiyAramA-bAramA devalokathI upara avyatIrthavALA acadarzananA, saMnyAsIono upapAta nathI. svaliMgI, bhinnadarzanavALA=jeomAM samyagdarzana nAza pAmI gayela che arthAt prApta thaIne nAza pAmeluM che paraMtu vidyamAna nathI, tevA jIvono raiveyaka sudhIno upapAta cheH navamA raiveyaka sudhI upapAta che. anya evA samyagdaSTi saMvatane sarvArthasiddha sudhI upapAta bhajanIya che=saudharmadivalokathI mAMDIne sarvArthasiddha sudhI upapAta thaI zake che. brahAlokathI Urdha sarvArthasiddha sudhI caturdaza pUrvadharono upapAta che. anubhAvane ja batAve che - vimAnonA ane siddhakSetranA AkAzamAM nirAlaMbana sthitimAM lokasthiti ja hetu che, te anubhAva anubhAva zabdanA paryAyavAcI zabdo batAve che - lokasthiti, lokaatRbhAva, lokasvabhAva, jagatano gharma, anAdipariNAmasaMtati e artha che= anubhAvano e artha che. vaLI lokanA anubhAvathI anya zuM thAya che ? e batAvatAM kahe che - sarva devendro ane raiveyakAdimAM rahelA devo bhagavAna parama RSi arihaMtanA janmAbhiSekakALamAM niSkramaNakALamAM jJAnautpatikALamAM mahAsamavasaraNakALamAM ane nirvANakALamAM beThelAsarva devendro ke raiveyakAdinA devo beThelA hoya, sUtelA hoya ke sthita hoya teo sahasA Asana ane zayanasthAnanA AzrayathI calAyamAna thAya che. zenAthI calAyamAna thAya che ? tethI kahe che - tIrthakaranA zubhakarmanA phaLanA udayathI athavA lokanA anubhAvathI ja calAyamAna thAya che. tenAthI Asana calAyamAna thavAthI, janita upayogavALA evA devo ke devendro te bhagavAnanI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-rara atavyasadaza tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI uddabhava thanArI dharmavibhUtine avadhi dvArA jANIne saMjata saMvegavALA, saddharmanA bahumAnavALA, keTalAka devo bhagavatpAdamUla pAse AvIne stuti, vaMdana, upAsanA hitazravaNa vaDe AtmAnA anugrahane prApta kare che. keTalAka paNa devatAo tyAM rahelA ja=dhaiveyakAdimAM ke anuttaramAM rahelA ja, pratyutthApanA, aMjalipraNipAta namaskAranA upahArathI kriyAthI, parama saMvegavALA, saddharmanA anurAgathI utkallA navadanavALA abhyarthanA kare cheetIrthakaronI bhakti kare che. In4/rarA bhAvArtha pUrvasUtramAM batAvyuM te anusAra vaimAnika devo gati, parigraha Adi viSe upara upara hIna che te batAvyA pachI anya paNa kaI kaI dRSTithI upara uparanA devonuM svarUpa kevuM che ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che. bhASyakArazrI kahe che ucchavAsathI, AhArathI, vedanAthI upapAtathI ane anubhAvathI devonuM svarUpa jANavuM joIe, A rIte kahIne kramasara ucchavAsa Adine anusAra devonuM svarUpa batAve che. je devonI sarva jaghanyasthiti daza hajAra varSanI che, teone uzvAsa sAta stokanA vyavadhAnathI thAya che arthAt eka ucchavAsa lIdhA pachI sAta stoka jeTalo kALa ucchavAsanI AvazyakatA rahetI nathI, tyArapachI ucchavAsanI AvazyakatA rahe che. vaLI jaghanya sthitivALA daza hajAra varSanA AyuSyavALA devo caturthakALe AhAra grahaNa kare che-ekAMtare AhAra grahaNa kare che. vaLI jeonI eka palyopamanI sthiti che, teone divasamAM eka vakhata ucchavAsa che ane bethI nava divasamAM AhAranuM grahaNa che. tethI e prApta thAya ke daza hajAra varSanI jaghanya sthiti ane palyopamanI sthitivALA devonI vacalI sthitivALA devone AhAra ane ucchavAsamAM vyavadhAnanI taratamatA temanI sthitinI adhikatA-abhyatA anusAra prApta thAya che. vaLI jeonI sthiti eka sAgaropamanI che teone ardhamAse ucchavAsa che=eka sAgaropamavALA devone paMdara divase ucchavAsa che. be sAgaropamanA AyuSyavALA devone eka mAse ucchavAsa che, yAvatuM tetrIsa sAgaropama sudhInAne 33 mAse ucchavAsa che; e pramANe ucchuvAsanuM aMtara jANavuM. eka sAgaropamavALA devone eka hajAra varSe AhAra che, be sAgaropamavALA devone be hajAra varSe AhAra che, yAvat tetrIsa sAgaropamavALA devone 33 hajAra varSe AhAra che, e pramANe AhAranuM aMtara jANavuM. tenAthI ema prApta thAya ke jema jema adhika adhika AyuSya tema tema adhika kALanA vilaMbathI ucchavAsano zrama devone karavo paDe che. tyAM sudhI te prakAranA ucchuvAsanA zramanI paNa kadarthanA nathI. jema jema adhika sthitivALA devo che tema tema AhArano abhilASa karAve tethI sudhAkRta alpa paNa pIDA te devone ochI che. jyAre teone sudhArUpa vedanA thAya che tyAre tatkALa te AhArathI zame che. tethI adhika AyuSyavALA devo ati puNyazALI hovAthI sudhAnI kadarthanA paNa alpa mAtrAmAM che. vaLI devone prAyaH karIne sarvedanA hoya che, kyAreya paNa asarvedanA hotI nathI. A kathanathI e prApta thAya ke prAyaH zabda kahevAthI arthathI kyAreka asadanA prApta thAya che, tema chatAM te asakvedanA alpa
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAdhigama bhAga-2) adhyAya-4 | sUtra-221 217 mAtrAmAM ane alpakALa sudhI che, paraMtu asarvedanA kyAreya paNa pracura mAtrAmAM ke dIrghakALa sudhI prApta thatI nathI. vaLI teone je asadanA thAya che, te paNa aMtarmuhUrtakALa pramANa ja thAya che, vadhAre thatI nathI arthAt alpakALa ja thAya che dIrghakALa thatI nathI. vaLI satata sarvedanA devone utkRSTathI cha mahinA sudhI hoya che, tyArapachI avazya kAMIka asadanA alpakALa mATe paNa thAya che. vaLI upapAtane AzrayIne anyadarzananA saMnyAsIo AraNa-arcyuta upara=agiyAramA-bAramA devalokathI uparamAM utpanna thatA nathI ane jaina sAdhunA veSamAM rahelA, bhinnasamyagdarzanavALA=samyagdarzana guNa jeoe anAdikALathI bhedI nAkhyo che te athavA prApta thayelA samyagdarzanano vinAza karyo che tevA, saMyamanI kriyAo dvArA raiveyaka sudhI utpanna thAya che. samyagdaSTi evA saMyata sAdhuo saMyamanA baLathI prathama devalokathI mAMDIne sarvArthasiddha sudhI utpanna thAya che ane caudapUrvadhara sAdhuo jaghanyathI pAMcamA brahmadevalokamAM ane utkRSTathI sarvArthasiddha vimAnamAM utpanna thAya che. A kathanathI e prApta thAya ke anyadarzanamAM rahelA tyAgapradhAna jIvanArA ane tyAgane kAraNe cittamAM te prakAranA saMklezanI maMdatAne kAraNe agiyAramA-bAramA devaloka sudhI te jIvo utpanna thaI zake che. tenAthI adhika saMklezanI maMdatAvALo pariNAma anyadarzananA tyAganA AcAromAM thaI zakato nathI; kema ke viparyAsane prApta kare tevI sAmagrI paNa che ane saMyamanI sUkSma zuddhi karAvIne vizeSa prakAranA zubhalezyAne prApta karAvI zake tevI sAmagrI nathI. bAramA devaloka pachI uparanA devalokamAM javA mATe jevA prakAranI saMyamanA AcAranI sUkSma yatanA bhagavAnanA zAsananA AcArone pALanArA mithyAdRSTi paNa jIvo kare che ane tenAthI je viziSTa koTInI zuklalezyA prApta kare che tevI zuklalezyA anyadarzanonA AcArothI thatI nathI, paraMtu bAramA devalokanI prAptinuM kAraNa bane tevI zuklalezyA tyAM prApta thaI zake che. vaLI jainadarzananA AcArone pALanArA ane saMyamanI sarva bAhya kriyA zuddha pALanArA hovAne kAraNe je jIvo zuklalezyAvALA che, chatAM AtmAnA pAramArthika svarUpane jANIne AtmAno vItarAgabhAva ja AtmA mATe zreya che, AtmAno avItarAgabhAva AtmAnI kadarthanA che, te prakAranA bodhanA sanmukhabhAvane paNa pAmyA nathI tevA abhavyanA jIvo, caramAvartanI bahAranA jIvo ke samyaktathI bhraSTa thayelA jIvo saMyamanA bAhya zuddha AcAranA baLathI chakAyanA jIvo pratye atyaMta dayALu bhAvavALA thAya che, jenA kAraNe zuklalezyA pragaTe che ane te vizuddha zuklalezyAnA baLathI raiveyaka sudhI jaI zake che. vaLI raiveyakathI upara anuttaramAM javA mATe jevI zakyulezyA joIe tevI zuklalezyA mithyAtva avasthAmAM saMyama pALanArA jIvomAM kyAreya prApta thatI nathI, paraMtu samyakta pAmyA pachI ja vizuddha saMyamanA AcAranA pALanArA sAdhune tevI zreSTha koTInI zuklalezyA pragaTe che, jethI teo sarvArthasiddha sudhI jaI zake che. vaLI samyagdaSTi saMyama pALanArA susAdhu paNa jyAre atyaMta vizuddha upayogamAM hoya tyAre ja sarvArthasiddhane anukULa zuklalazyAne prApta kare che, anyathA sarvArthasiddhathI nIce yAvat saudharma devaloka sudhI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-22 zubhalezyAnA baLathI teo jAya che. ethI e prApta thAya ke caramAvarta bahAranA, abhavya ane caramAvartavartI mithyASTi paNa bAhya AcAranA baLathI jevI zreSTha koTInI zuklalazyAne prApta karIne raiveyakanuM AyuSya prApta kare che, tenA jevI zuklalezyA samyagdaSTi evA susaMtasAdhu prApta kare to raiveyaka Adi devalokamAM jAya che ane tejo ke padmalezyA prApta kare to te samyagdaSTi susAdhu paNa pahelA Adi devalokamAM paNa jAya che. vaLI bhAvasAdhune paNa tevA prakAranA nimittane pAmIne kRSNAdi traNa azubhalezyA paNa prApta thAya che. chatAM AyuSyabaMdhakAlamAM teone azubhalezyA Ave ke mRtyakALamAM koIka nimitte temane azubhalezyA Ave to prAyaH karIne temano saMyamathI pAta thAya; kema ke je bhavamAM javAnuM hoya te bhAvane anurUpa vezyA mRtyu vakhate prApta thAya che ane saMyamanA pAta vagara vaimAnikadevathI anya bhavanuM AyuSya baMdhAya nahIM tethI jemane mRtyukALamAM azubhalezyA thAya che temano avazya saMyamathI pAta thAya tevo artha jaNAya che. vaLI je mahAtmAo caudapUrvadhara che teone te pUrvenA bodhanA baLathI tevA prakAranI zubhalezyA varte che, jethI jaghanyathI paNa teo brahmadevalokathI nIcenuM AyuSya bAMdhe nahIM ane utkRSTathI sarvArthasiddhanuM paNa AyuSya bAMdhI zake. lokasthitino anubhAva zuM che ? te batAve che - devalokanA vimAno AkAzamAM AlaMbana vagara ghanodadhi Adi upara rahe che. yogazAstranA vacanAnusAra prathamanA be devaloka ghanodadhi upara rahe che, tyArapachInA traNa devaloka vAyu upara rahe che, tyArapachInA traNa devaloko ghanodadhi ane ghanavAta upara rahelA che, tyArapachInA sarva devaloko ane siddhazilA AkAza upara pratiSThita che. devalokanAM vimAno ane siddhazIlA nirAlaMbana rahelAM che temAM lokasthiti hetu che. lokasthiti zabdanA paryAyavAcI batAve che - lokanI sthiti, lokano anubhava, lokano svabhAva, jagatano dharma, anAdi pariNAmanI saMtati e prakArano artha che. AnAthI e phalita thAya ke caudarAjalokanuM A prakAranuM saMsthAna paNa lokasthitithI ja che. saMsAravartI jIvo anAdithI karmathI baMdhAyelA che te paNa lokasthitithI che. jIvono mULa svabhAva siddhanA AtmA tulya hovA chatAM saMsAravartI jIvo karmanA saMyogathI tevA prakAranA mohanA pariNAmavALA thAya che, te paNa lokasthiti che arthAt lokavartI vartatA padArthono tevo svabhAva ja che. jIvanA avItarAgabhAvanA pariNAmathI karma baMdhAya che ane vItarAgabhAvanA pariNAmathI karma chuTe che e paNa lokasthiti che. vItarAgabhAvane prApta karIne sarva karmathI mukta thAya che e paNa lokasthiti che. vaLI bhagavAnanA janmakALamAM, dIkSAkALamAM, kevalajJAnanA utpattikALamAM, bhagavAnanI dezanA mATe jyAre mahAsamavasaraNanI racanA thAya te kALamAM ane nirvANakALamAM iMdronAM Asano calAyamAna thAya che
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-22, 23 tathA raiveyakAdinA devonAM Asano calAyamAna thAya che, te vakhate te devo ke idro - beThelA hoya, sUtelA hoya ke UbhelA hoya - te je Asana upara hoya te Asana kaMpe che, temAM paNa bhagavAnanA zubhakarmano udaya kAraNa che ane lokaanubhAva ja kAraNa che. tethI e prApta thAya ke bhagavAnanI puNyaprakRtino ja tevo svabhAva che jenA kAraNe tenI asarathI te Asano kaMpe. bhagavAnanA puNyano tevo svabhAva ane Asana kaMpanano tevo svabhAva te lokasthiti ja kahevAya. ethI lokaanubhAvathI A sarva kAryo thAya che. vaLI lokasthitithI devonAM Asano kaMpe che, tenAthI upayogavALA teo bhagavAnanI tIrthakara nAmakarmathI utpanna thayelI asAdhAraNa dharmavibhUtine jANIne te iMdrAdi devo saMvegavALA thayelA, saddharma pratye bahumAnavALA keTalAka bhagavAna pAse Ave che ane bhagavAnanI stuti, vaMdana, upAsanA ane hitanA zravaNathI AtmAnA anugrahane kare che. vaLI keTalAka raiveyakAdi tathA anuttaravimAnavAsI devatAo tyAM rahelA UbhA thaIne aMjali joDIne praNipAta namaskAra dvArA parama saMvegavALA, atyaMta ullasita thayelA nayana-vadanavALA bhagavAnanI bhakti kare che. AnAthI e phalita thAya ke asaMkhyAtA sUrya, caMdrAdi iMdro che. te badhA bhagavAnanA janmAdi prasaMge sAkSAt AvatA nathI topaNa te sarvanAM Asanono kaMpa thavAthI tyAM rahelA paNa teo bhagavAnanI bhakti kare che. anuttaravAsI ane raiveyakanA devo paNa prastuta bhASyavacanAnusAra bhagavAnanA janmAdinA prasaMge UbhA thaIne aMjalithI praNAma, namaskAra kare che ane tyAM rahIne bhagavAnanI bhakti kare che. Il4/2zA bhASya : atrAha-trayANAM devanikAyAnAM lezyAniyamo'bhihitaH, atha vaimAnikAnAM keSAM kA lezyA iti ? / atrocyate - bhASyArtha ahIM-vaimAnika devonA varNanamAM, prazna kare che - traNa devanikAyana=bhavanapati, vyaMtara, jyotiSa e traNa devanikAyanI, vezyAno niyama pUrvamAM kahevAyo. have kayA vaimAnikadevone kaI legyA che? A prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra: pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu / / 4/23 / / sUtrArtha: be, traNa ane zeSamAM, pIta, padma ane zuklalezyA che=prathama be devalokamAM pItalezyA tejalezyA che, tyArapachI traNa devalokamAM paDyUlezyA che ane tyArapachI badhA devalokamAM zukalezyA che. I4/23
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya- sUga-3 bhASya : uparyupari vaimAnikAH saudharmAdiSu dvayostriSu zeSeSu ca pItapadmazuklalezyA bhavanti yathAsaGkhyam, dvayoH pItalezyAH saudharmezAnayoH, triSu padyalezyAH sanatkumAramAhendrabrahmalokeSu, zeSeSu lAntakAdiSvA sarvArthasiddhAcchuklalezyAH, uparyupari tu vizuddhataretyuktam / / 4/23 / / bhASyArca - 35ri -- vizuddhatatyum II upara, uparanA vaimAniko saudharmAdi bemAM, traNamAM ane zeSamAM yathAkrama pItalezyA, paghalezyA ane zuklalezyAvALA hoya che. saudharma ane IzAna be devalokanA devo pItalezyAvALA hoya che. sanaskumAra, mahendra ane brahmalokarUpa traNa devalokanA devo pAlezyAvALA hoya che ane lAMtaka Adi zeSa devalokomAM sarvArthasiddhavimAna sudhI zuklalezyA hoya che. vaLI A lezyA upara uparamAM vizuddhatara hoya che, e pramANe kahevAyuM. In4/23 bhAvArtha : saudharmAdi devalokamAM pItAdi traNa zubhalezyA kramasara che. tenA viSayamAM TIkAkArazrI zarIranA varNarUpa devonI lezyAne grahaNa kare che. teo kahe che ke bhAvalezyA adhyavasAyarUpa hovAthI vaimAnika devone chae paNa lezyA hoya che. vastusthiti vicAratAM e jaNAya che ke vaimAnikadevomAM prAyaH karIne dharmanI ArAdhanA karIne janArA jIvo hoya che. tethI moTA bhAge maMda kaSAyavALA jIvo hoya che. teone bhAvalezyA paNa te anusAra pItAdi zubhalezyA ja che; kevala je manovargaNAnA pudgalo grahaNa kare che, te tathA prakAranA puNyanA kAraNe zubha pariNAmavALA che. tene AzrayIne teonI dravyalezyA paNa zubha che ane tenAthI janya bhAvalezyA paNa teone zubhabahula ja varte che. nIcenA devo karatAM upara uparanA devo pAse adhika baLa hovA chatAM nIcenA devo para potAnuM Adhipatya jamAvavAno vicAra teo karatA nathI ane potAnA sevaka devatAo Adi para paNa ucita vartana kare tevI zubhalezyAvALA hoya che, te prakAre dharmabiMdu graMthamAM lakhANa prApta thAya che. tethI mAtra zarIranA varNarUpa ja lezyA svIkAravI ema je TIkAkArazrI kahe che te vastu vicAraNIya che; tattva bahuzrato vicAre... vaLI upara uparanA devalokomAM vizuddhatara lezyA hoya che. tethI e prApta thAya ke saudharma devalokamAM je pItalezyA che, tenA karatAM IzAna devalokamAM vadhAre vizuddha pItalezyA che. tethI IzAna devalokamAM tathAsvabhAve saudharmadevaloka karatAM prAyaH kaSAyanI alpatA ane zubhalezyAne kAraNe dayALu svabhAvanI adhikatA haze; kema ke legyAmAM je jAMbuvRkSanuM dRSTAMta ApyuM che te anusAra jema jema dayALu svabhAva adhika tema tema zubhalezyA adhika tevo artha prApta thAya che. phakta kvacit koI evA nimittane pAmIne saudharmadevo ane IzAnadevone paNa kyAreka kRSNalezyA thAya; eTalAmAtrathI te devone zubhalezyA svIkAravAno virodha jaNAto nathI. vaLI trIjA, cothA ane pAMcamA devalokamAM padmavezyA che te paNa upara uparanA devalokamAM
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAvagamasUtra bhAga-2) adhyAya-4/ sUtra-23, 24. 221 vizuddha che. tethI teone dayALu, ucita pravRtti karavAno svabhAva Adi bhAvo upara uparamAM adhika hovA joIe. chaThThA devalokathI mAMDIne sarvArthasiddha sudhI zuklalezyA che, te paNa upara uparamAM atyaMta vizuddha che. AthI ja bAramA devaloka pachI raiveyaka AdimAM atyaMta svasthatApUrvaka tattvane bhAvana kare tevo ja nirmaLa adhyavasAya bahulatAe varte che ane sarvArthasiddhamAM te nirmaLa adhyavasAya atyaMta utkarSavALo che, temAM paNa teone bhavathI prApta thayela zubhalezyA kAraNa ke, A prakAre amane jaNAya che. tattva bahuzruto vicAre. I4/23| bhAga - atrAha - uktaM bhavatA-dvividhA vaimAnikA devAH - kalpopapannAH kalpAtItAzca (sU0 18) iti, tataH ve vanya ti ?, godhyate - bhASyArtha: ahIMvaimAnika devonA varNanamAM, prazna kare che - sUtra-18mAM tame kaheluM ke vaimAnika devo be prakAranA che - kalpopapatra ane kalpAtIta. to te kalpa kayA che? ahIM kahevAya che=graMthakArazrI dvArA uttara apAya che - sUtra : prAgveyakebhyaH kalpAH / / 4/24 / / sUtrArtha - raiveyakathI pUrve kalpavALA devo hoya che. ll4/24TI bhASya : prAg graiveyakebhyaH kalpA bhavanti, saudharmAdaya AraNAcyutaparyantA ityarthaH, ato'nye kalpAtItAH / bhASyArtha: prA jhave ... ... zAtIta greveyakathI pUrve kalpo kalpavALA devatAo, hoya che. saudharmathI mAMDIne AraNa-ayyata sudhI kalpavALA che, e prakArano artha che. AnAthI saudharma AdithI mAMDIne AraNa-arcyutathI, anya kalpAtIta che. | bhAvArtha saudharmathI mAMDI AraNa, azruta sudhI devomAM svAmI-sevakabhAvarUpa kalyo che. tethI iMdrAdi daza bhedo temAM prApta thAya che. raiveyakamAM badhA svataMtra che, svAmI-sevakabhAva jevuM koI nathI. tyAM sevakavarga nahIM hovA chatAM raiveyakanA dareka devo mAtra ekeka hovA chatAM sukhapUrvaka svasthatAthI tattvaciMtanAdi kare che.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-24 bhASya :___ atrAha - kiM devAH sarva eva samyagdRSTayo yad bhagavatAM paramarSINAmarhatAM janmAdiSu pramuditA bhavantIti ?, atrocyate - na sarve samyagdRSTayaH, kintu samyagdRSTayaH saddharmabahumAnAdeva tatra pramuditA bhavantyabhigacchanti ca mithyAdRSTayo'pi ca lokacittAnurodhAdindrAnuvRttyA parasparadarzanAt pUrvAnucaritamiti ca pramodaM bhajante'bhigacchanti ca lokAntikAstu sarva eva vizuddhabhAvAH saddharmabahumAnAt saMsAraduHkhArtAnAM ca sattvAnAmanukampayA bhagavatAM paramarSINAmarhatAM janmAdiSu vizeSataH pramuditA bhavanti, abhiniSkramaNAya ca kRtasaGkalpAn bhagavato'bhigamya prahaSTamanasaH stuvanti sabhAjayanti tti 4/24. bhASyArtha : satrAda... reti | ahIM=pUrve kalpopapatta ane kalpAtIta devonA bhedo batAvyA emAM, prazna kare che - zuM sarva devo ja samyagdaSTi che, je kAraNathI bhagavAna parama RSi arihaMtAdinA janmAdimAM pramudita thAya che? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - sarva devo samyagdaSTi nathI, paraMtu samyagdaSTi devo saddharma pratye bahumAna hovAnA kAraNe ja temAM=bhagavAnanA janmAdimAM, pramudita thAya che ane Ave che=keTalAka devo janmAdi prasaMgamAM manuSyalokamAM Ave che. ane mithyAdaSTi paNa lokacittanA anurodhathI=bIjA badhAne te prakAranA pramudita thayelA joIne temanA cittanA anurodhathI, iMdranI anuvRttithI=IMdranA gamanane joIne anusaraNathI, parasparanA darzanathI=anya devone bhagavAnanA janmAbhiSekAdimAM jatA jovAthI, ane pUrva anucarita che e prakAranA pramodane bhaje che potAnA sthAne rahelA pUrvanA devoe A prakAranuM kRtya karyuM che teno vicAra karIne bhagavAnanA janmAdimAM pramodane pAme che, ane Ave che keTalAka devo bhagavAnanA janmAdi prasaMgamAM Ave che. vaLI vizuddhabhAvavALA sarva ja lokAMtika devo saddharmanA bahumAnathI ane saMsAranA dukhathI Ata evA jIvonI anukaMpAthI bhagavAna parama RSi evA arihaMtonA janmAdimAM vizeSathI pramudita thAya che. ane abhiniSkramaNa mATe kRtasaMkalpavALA bhagavAnane jANIne prahaSTa manavALA evA lokAMtika devo bhagavAnanI stuti kare che ane bhagavAnanI bhakti kare che=bhaktithI he bhagavaMta ! tIrtha pravartAvo ItyAdi kahe che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II4/24 bhAvArtha - sUtra-22nA bhASyamAM kahyuM ke lokasthitinA anubhAvathI bhagavAnanA janmakalyANakAdi prasaMge iMdronAM Asano kaMpe che ane teo bhagavAnanI bhakti kare che. tyAM vicArakane prazna thAya ke zuM badhA devo
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-24 223 samyagdaSTi che, jethI bhagavAnanA janmAdi prasaMgomAM pramudita thAya che ? AnAthI e prApta thAya ke jeonAM Asana kaMpe che ane je devo pramudita thaIne bhagavAnanA janmAdi prasaMge Ave che te sarva devo samyagdaSTi che ? ke jenA kAraNe bhagavAnanA kalyANakomAM pramudita thaIne Ave che ? ke te sivAya koI anya kAraNe pramudita thaIne Ave che ? e prakAranI zaMkA kare che. teno uttara ApatAM kahe che ke je devo bhagavAnanA kalyANaka prasaMge pramudita thaIne Ave che te sarva samyagdaSTi nathI. paraMtu je devatAo samyagdaSTi che teo saddharma pratyenA bahumAnane kAraNe bhagavAnanA janmAdi prasaMgamAM pramudita thAya che ane Ave che. mithyAddaSTi devatAo locittanA anurodhathI Ave che arthAt lokonuM te prakAranuM citta hoya che ke prasaMgamAM moTA mANaso jatA hoya to te lokone paNa tene jovAnI icchA thAya che. A prakAranA lokacittanA anurodhathI bhagavAnanA janmAbhiSeka prasaMge mithyAddaSTi devatAo pramoda pAmIne Ave che. vaLI keTalAka iMdranA anusaraNathI paNa Ave che; kema ke mahAprabhAvazALI iMdro jatA hoya te vakhate 'iMdrono Adeza che mATe ApaNe javuM joIe' e prakAranI anuvRttithI pramodane pAme che ane janmAbhiSekAdimAM Ave che. vaLI keTalAka devo bIjAne jatAM joIne paNa pramodane pAme che ane janmAbhiSekAdi prasaMgamAM Ave che. to vaLI keTalAka devo vicAre che ke ApaNA pUrvanA devoe anucaraNa karyuM che tethI ApaNe paNa te prakAre karavuM joIe e prakAranI manovRttithI pramodane pAme che ane janmAbhiSekAdimAM Ave che. tethI e phalita thAya che ke samyagdaSTi vizuddhabhAvathI Ave che ane mithyAdRSTi jIvo badhA vizuddhabhAvathI jatA nathI chatAM jeonuM maMda mithyAtva che teone bhagavAnanA te prasaMgothI samyaktva guNa prApta paNa thaI zake che. jeo samyaktvanI sanmukha bhAvavALA nathI teo mAtra te te prakAranA kutUhalabhAva AdithI Ave che. vaLI sarva lokAMtika devo vizuddhabhAvavALA che. tethI saddharma pratyenA bahumAnane kA2Ne ane saMsA2vartI duHkhathI Arta jIvone bhagavAnanA prasaMgathI upakAra thaze e prakAranA anukaMpAnA pariNAmane kAraNe bhagavAnanA janmAdi prasaMge vizeSathI pramudita thAya che. ethI e phalita thAya ke iMdrAdi devo je samyagdaSTi che emanA karatAM paNa lokAMtika devo atyaMta vizuddhabhAvavALA hovAne kAraNe vizeSathI pramudita thAya che ane pramudita thayelA manavALA bhagavAnanI stuti kare che. jyAre bhagavAna saMyama grahaNa karavA tatpara thAya che tyAre bhagavAna pratyenI bhaktithI devalokamAMthI prabhu pAse Ave che ane 'jaya jaya naMdA, jaya jaya bhaddA' Adi uttama zabdothI jayanAda karIne tIrthaMkara bhagavAnane kahe che ke 'he bhagavAna ! tIrtha pravartAvo.' vaLI traiveyakAdinA devo sAkSAd bhagavAnanA prasaMgamAM AvatA nathI topaNa teonAM Asana calAyamAna thatAM kAyAthI ane manathI utthita thaIne bhaktithI bhagavAnane namaskAra kare che ane bhagavAnanI stuti kare che. A kathanathI e jaNAya che ke anutta2vAsI devo paNa janmAdi prasaMge zayyAmAMthI UThIne UbhA thAya che ane bhagavAnanI bhakti kare che. ema prAyaH karIne potAnA vimAnamAM rahelA zAzvata caityanI paNa
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-24, 25, 26 koIka prakAranI ucita bhakti karatA haze paraMtu mAtra zayyAmAM ja sadA sukhapUrvaka sUtAM ja tattvaciMtana karatA nathI. II4/24 // bhASyaH atrAha ke punarlokAntikAH ? katividhA beti ? - atrocyate bhASyArtha H ahIM=sUtra-24mAM kahyuM ke lokAMtika devo bhagavAnanA janmAbhiSekAdinA prasaMge vizeSathI pramudita thAya che e kathanamAM, prazna kare che - lokAMtika devo koNa che ? ane keTalA prakAranA che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtraH bhASyaH sUtrArtha - brahmalokamAM Alaya che jemane=nivAsasthAna che jemane, evA lokAMtika devo che. / / 4/25 / / - brahmalokAlayA lokAntikAH / / 4 / 25 / / brahmalokAlayA eva lokAntikA bhavanti nAnyakalpeSu, nApi parataH, brahmalokaM parivRtyASTAsu viSNu aSTavinpA mavatti 54/2 / / bhASyArtha: brahmalokAlayA bhavanti / / brahmalokamAM ja nivAsasthAnavALA lokAMtiko che. anya kalpomAM nathI, vaLI parathI paNa nathI-traiveyakAdimAM paNa nathI. brahmalokane parivRta karIne ATha dizAomAM ATha vikalpavALA lokAMtika devo hoya che. / / 4/25 / / bhASyaH sUtraH tadyathA bhASyArtha H te lokAMtikadevo A pramANe che / / 4/6 / / - sArasvatAdityavanyaruNagardatoyatuSitAvyAbAdhamaruto 'riSTAzca
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4/ sUtra-26, 27 25 sUtrArtha : sAraravata, Aditya, vahni, aruNa, gaItoya, tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTa. I4/rakA bhASya : ete sArasvatAdayo'STavidhA devA brahmalokasya pUrvottarAdiSu dikSu pradakSiNaM bhavanti yathAsaGkhyam / tadyathA - pUrvottarasyAM dizi sArasvatAH, pUrvasyAmAdityA ityevaM zeSAH / / 4/26 / / bhASArtha - parva ... zeSAda A sArasvatAdi ATha prakAranA devo-sUtramAM samAsathI batAvAyelA sArasvatAdi ATha prakAranA devo, brahAlokanA pUrva-uttarAdi dizAomAM yathAsaMkhya pradakSiNArUpe rahelA che. te A pramANe - pUrvottara dizAmAM sArasvato che, pUrvamAM Adityo che, e pramANe zeSa jANavA. zeSa kramathI dizA ane vidizAmAM bAkInA ATha lokAMtikadevo rahelA che. sUtramAM ariSTane svataMtra batAvelA che, ethI te navamo bheda che. In4/rakA bhAvArtha - - - A nava devo pAMcamA devalokamAM aMtamAM vasanArA che; kema ke te sthAnamAM che, chatAM tyAM lokanA aMtanI prApti nathI paraMtu cAra gatinA paribhramaNarUpa lokanA aMtamAM vasanArA che, tethI parittasaMsArI che, mATe lokAMtika kahyA che. sthAnanI apekSAe to pAMcamA devalokanA sthAnamAM rahelA che tethI trasanADInA madhyamAM che. jarA avataraNikA:* lokAMtikadevo alpasaMsArI che tema anya devo utkarSathI keTalA kALamAM saMsArano aMta kare che? te batAvavA arthe kahe che - sUtra: vijayAdiSu dvicaramAH // 4/27 // sUtrArtha - vijayAdi vimAnomAM hiyarama=be chellA bhavo utkarSathI hoya tevA, devo che. I4/27ii bhAga - vijayAdiSvanuttareSu vimAneSu devA dvicaramA bhavanti, dvicaramA iti tatazcyutAH paraM dvirjanitvA sidhyantIti, sakRtsarvArthasiddhamahAvimAnavAsinaH, zeSAstu bhajanIyAH / / 4/27 / /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-4/ sUga-27, 28 bhASyArtha vinAlisTanuttarey ... mananIvAra | vijayAdi anuttara vimAnomAM utpanna thayelA kevo cirama hoya che. dvicarama eTale tyAMthI zruta thayelA=vijayAdithI cyavana pAmIne manuSyarUpe janmelA, tyArapachI deva ane manuSyarUpa be bhava karIne siddha thAya che. ane sakRta-eka, bhavavALA sarvArthasiddha mahAvimAnavAsI devo che. vaLI zeSa bhajanIya che=zeSa devo eka bhavamAM paNa mokSamAM jaI zake che, adhika aparimita bhavomAM paNa mokSamAM jaI zake che ane mokSamAM nahIM janArA paNa hoI zake che. II4/27 bhASya : atrAha - uktaM bhavatA - jIvasyaudayikeSu bhAveSu tiryagyonigatiriti (a0 2, sU0 6), tathA sthitau 'tiryagyonInAM ca' (a0 3, sU0 18) iti, AsraveSu ca 'mAyA tairyagyonasya' (a0 6, sU0 17) iti / tat ke tiryagyonaya iti ?, atrocyate - bhASArtha : ahIM-devanA svarUpanI samAptimAM, prazna kare che - tamArA vaDe kahevAyuM graMthakArazrI vaDe adhyAya-2, sUtra-6mAM kahevAyuM - "jIvanA dathikabhAvomAM tiryaMcayoni gati che=jIvanA audathikabhAvomAM cAra gati hoya che tad aMtargata tiryaMcayoni gati che." ane adhyAya-3, sUtra-18mAM jIvatA utkRSTa sthitinA viSayamAM tiryaMcayonimAM keTalI utkRSTa sthiti che? tene batAvanAra 'tiryonInAM ra' e pramANe sUtra kahyuM ane AzravomAM "tiryaMcayoninuM kAraNa mAyA mAyAkaSAya, che" (adhyAya-6, sUtra-17) e pramANe batAvyuM, te kAraNathI koNa tiryaMcayotivALA che? e prakAranA praznomAM uttara Ape che - bhAvArtha : devabhavanA kathananI samApti pachI tiryaMcanuM svarUpa batAvavA arthe bhASyakArazrI tattvArthasUtramAM je je sthAnomAM pUrvamAM ke pazcAtu tiryaMcagatinuM vaktavya Ave che tenuM smaraNa karIne te tiryaMco koNa che ? te prakAranI jijJAsAnuM uddabhAvana karIne teno uttara Ape che. ethI prastuta tiryaMcanuM varNana tiryaMcanA te te vaktavya sAthe kaI rIte saMbaddha che? tenI pratIti thAya che. sUtra : - gopatinuNyaH zoSattiryonaH pA4/28AA sUtrArtha - aupapAtikothI=aupapAtika evA devo ane nArakothI, ane manuSyothI zeSa tiryaMcayonivALA che. II4/28ll
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-28, 29, 30 bhASyaH aupapAtikebhyazca nArakadevebhyo manuSyebhyazca yathoktebhyaH zeSA ekendriyAdayastiryagyonayo bhavanti 554/28 / / bhASyArtha - aupapAtikebhyazca matti / / yathokta evA aupapAtika nAraka, devothI ane manuSyothI zeSa ekeMdriyAdi tiryaMcayotivALA jIvo che. 4/28/ bhASyaH atrAha tiryagyonimanuSyANAM sthitiruktA, atha devAnAM kA sthitiriti ? / atrocyate bhASyArtha H ahIM=tiryaMcayoninuM svarUpa batAvyuM tyAM, prazna kare che tiryaMcayoninI ane manuSyonI sthiti pUrvamAM kahevAI=adhyAya-3, sUtra-17 ane sUtra-18mAM kahevAI. have devonI kaI sthiti che ?=keTalo kALa te devabhavamAM avasthAnarUpa sthiti che ?, e prakAranA praznamAM uttara Ape che sUtraH sthitiH / / 4/21 / / sUtrArtha = sthiti (AgaLamAM kahIzuM.) Il4/29 // bhASyaH - 227 - sthitirityata dhdha vakSyate / / 4/21 / / bhASyArtha Hsthiti tyata ..... * vakSyate / / sthiti e pramANe ata=AnA pachI, UrdhvamAM=AgaLamAM, kahevAze. e prakAre bhASyakArazrIe prastuta sUtrathI pratijJA karela che. / / 4/29 // sUtraH bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham / / 4 / 30 / / sUtrArtha H bhavanamAM vasanArA dakSiNa ardhanA adhipati evA IMdronI palyopamaadhiardhasthiti che=ardha palyopama adhika evuM palyopama=doDha palyopama, sthiti che. II4/30||
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4/ sUtra-30, 31 bhASya - bhavaneSu tAvad bhavanavAsinAM dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyarthaM parA sthitiH, dvayoryathoktayorbhavanavAsIndrayoH pUrvo dakSiNAdhipatiH para uttarArdhAdhipatiH / / 4/30 / / bhASyArtha: bhavaneSa sattarAdhipattiH | bhavanomAM vasanArA bhavanavAsI evA dakSiNa ardhanA adhipati iMdronI palyopamaadhiardha-doDha palyopama, utkRSTa sthiti che. yathokta evA be bhavanavAsI IMdromAM= sUtra-4/6mAM kahyA evA be bhavanavAsInA IMdromAM, pUrvato iMdra dakSiNAdhipati che. para iMdra=pAchaLano iMdra, uttarAdhipati che. 4/30 bhAvArtha bhavanavAsInA idronI utkRSTa sthiti batAvavA mATe sUtramAM dakSiNArdhAdhipatinI utkRSTa sthiti palyopamanA ardhanI adhika che, ema batAvI. ethI jijJAsA thAya ke dakSiNArdhAdhipati koNa che ? tenA samAdhAna mATe bhASyakArazrIe kahyuM ke sUtra-4/kamAM je bhavanavAsInA be iMdro batAvyA hatA te sUtranA bhASyamAM je pUrvanA daza idro che te dakSiNArdhAdhipati che ane pAchaLanA iMdro che te uttarArdhAdhipati che. temAM camarendrane choDIne anya sarva dakSiNArdhAdhipatinI utkRSTa sthiti doDha palyopama che; kema ke AgaLamAM sUtra-3ramAM camarendranI parAsthiti batAvavAnA che, tethI tenA sivAyanA anya nava iMdronI parAsthiti prastuta sUtrathI batAvAI che. I4/30nA sUtra - zeSANAM pAdone // 4/31 / / sUtrArtha : zeSonIHzeSa bhavanapati IMdronI-uttarArdhAdhipati evA iMdronI, pAda Una be palyopama=poNA be palyopama utkRSTa sthiti che. 431TI. bhASyaH zeSANAM bhavanavAsiSvadhipatInAM (zeSANAM) dve palyopame pAdone parA sthitiH / ke ca zeSAH ?, uttarArdhAdhipataya iti / / 4/31 / / bhASyArtha - zeSA .... ti | zeSa evA bhavanavAsI adhipationI pAra Uta evA be palyopamanI parAsthiti che. zeSa koNa che? ethI kahe che - uttarAdhipati che. tti zabda bhASyanI samApti arthe che. II4/31TI
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthAvagamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-31, 32, 33 29 bhAvArtha balIndrane choDIne bAkInA uttarArdhAdhipati nava bhavanavAsI idro poNA be palyopamanI utkRSTa sthitivALA che. I4/3thA sUtra: asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca / / 4/32 / / sUtrArtha : be asura IMdronuM sAgaropama ane adhika parAsthiti che. I4/ bhASya - asurendrayostu dakSiNArdhAdhipatyuttarArdhAdhipatyoH sAgaropamamadhikaM ca yathAsaGkhyaM parA sthitirbhavati gA4/rUA. bhASArtha - surenag. sthitirmati . vaLI dakSiNArdhAdhipati ane uttarArdhAdhipati evA be asura iMdronI yathAkrama sAgaropama ane sAgaropamathI adhika parAsthiti che. 4/3rA bhAvArtha asurakumAranA dakSiNArdhAdhipati camarendra che, tenI utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI che. asurakumAranA uttarArdhAdhipati balIndranI utkRSTa sthiti eka sAgaropamathI adhika che. AnAthI e nakkI thAya che ke badhA iMdro utkRSTa sthitivALA hoya evo niyama nathI tethI koI asureMdra sAgaropamathI nyUna sthitivALA paNa hoI zake. I4/3zA avataraNikA: cAra nikAyanA devomAMthI bhavanapatirUpa prathama nikAyanA devonI sthitinuM vyAkhyAna karyuM. tyArapachI vyaMtara ane jyotiSanA devonI sthitino vyAkhyAnano prasaMga hovA chatAM tene choDIne sUtranuM lAghava karavA arthe vaimAlikanA devalokonI sthitinuM kathana graMthakArazrI kare che - sUtra - - sauthati yathAzcamam zA4/rUrUAA sUtrArtha - saudharmAdimAM yathAkrama parAsthiti batAvaze. ll4/33||
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23e : tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2adhyAya-4 / sUca-33, 34, 35, bhASya : saudharmamAdiM kRtvA yathAkramamita UrdhvaM parA sthitirvakSyate // 4/33 / / bhASyArtha sautharmanahiM . sthitirvastha che saudharma Adi karIne yathAkrama AnAthI AgaLa A sUtrathI AgaLanA sUtramAM, paristhiti kahevAze. 4/33 sUtraH sAgaropane 4/34 sUtrArthaH be sAgaropama. II4/34TI bhASya : saudharma kalpa devAnAM parA sthitiDhe sAgaropame iti / / 4/34 / / bhASyArtha : sauthaLe ... ri pa saudharma kalpamAM devonI parAsthiti be sAgaropama che. "kRti' zabda bhAganI samApti arthe che. 4/34 sUtra - thi A4/rUpI sUtrArtha - adhika che. ll4/3pA bhASya : aizAne dve sAgaropame adhika parA sthitirbhavati / / 4/35 / / bhASyArthaH dezane ... sthitirmavati | IzAna devalokamAM sAdhika be sAgaropama paristhiti hoya che. I4/3pA sUtraH sapta sanatkumAre // 4/36 / /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-36, 37 sUtrArtha : sanatkRmAramAM sAta sAgaropamanI sthiti che. II4/36 -- bhASyaH 231 sanatkumAre kalpe sapta sAgaropamANi parA sthitirbhavati // 4 / 36 / / bhASyArtha H ..... sanatkumAre * sthitirmavati / / satarkumAra devalokamAM sAta sAgaropamanI parAsthiti che. / / 4/36 // sUtra H vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni ca / / 4/37 / / sUtrArtha : (sanatnuMmAradevalokanI sAta sAgaropamanI utkRSTasthitithI masara upara uparanA devalokomAM) vizeSa, traNa, sAta, daza, ekAdaza, tera, paMdarathI adhika utkRSTasthiti che. 4/37 bhASyaH ebhirvizeSAdibhiradhikAni sapta mAhendrAdiSu parA sthitirbhavati, sapteti vartate / mAhendre sapta vizeSAdhikAni brahmaloke tribhiradhikAni sapta, dazetyarthaH, lAntake saptabhiradhikAni sapta, caturdazetyarthaH, mahAzukre dazabhiradhikAni sapta, saptadazetyarthaH, sahasrAre ekAdazabhiradhikAni sapta, aSTAdazetyarthaH, AnataprANatayostrayodazabhiradhikAni sapta, viMzatirityarthaH, AraNAcyutayoH paJcadazabhiradhikAni sapta, dvAviMzatirityarthaH / / 4 / 37 / / bhASyArtha : maH * dAviMzatirityartha: / / A vizeSAdi vaDe=sUtramAM kahelA vizeSAdi vaDe, adhika evA sAta sAgaropama mAhendra AdimAM parAsthiti che. sapta e prakAre pUrvanA sUtramAMthI prastuta sUtramAM anuvRttirUpe varte che. te A pramANe che=mAhendra devaloka AdimAM parAsthiti A pramANe che - mAhendra devalokamAM sAta sAgaropamathI vizeSa adhika=kAMIka adhika, parAsthiti che. brahmadevalokamAM traNa adhika sAta sAgaropama che=daza sAgaropamanI parAsthiti che. lAMtaka devalokamAM sAta vaDe adhika sAta che=cauda sAgaropamanI parAsthiti che. mahAzukra devalokamAM dazathI adhika sAta che=sattara sAgaropamanI parAsthiti che. sahasrAramAM agiyAra adhika sAta sAgaropama=aDhAra sAgaropama parAsthiti che. Anata-prANatamAM tera sAgaropamathI adhika sAta=vIsa sAgaropama parAsthiti che. AraNa-acyutamAM paMdara adhika sAta=bAvIsa sAgaropamanI parAsthiti che. / / 4/37 / /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 32 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-38, 39 sUtraH AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca I4/28aaaa sUtrArtha - AraNa-ayutathI UrdhvamAM eka eka sAgaropamathI adhika nava raiveyakamAM, vijayAdimAM ane sarvArthasiddhamAM utkRSTa sthiti che. II4/38|| bhASya - AraNAcyutAdUrdhvamekaikenAdhikA sthitirbhavati navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca, AraNAcyute dvAviMzatipraiveyakeSu pRthagekaikenAdhikAstrayoviMzati(prabhRti)rityarthaH, evamekaikenAdhikAH sarveSu navasu yAvat sarveSAmupari navame ekatriMzat, sA vijayAdiSu caturbhupyekenAdhikA dvAtriMzat, sA'pyekenAdhikA, sarvArthasiddhe tvajaghanyotkRSTA trayastriMzaditi / / 4/38 / / bhASyArtha: saraLa ...siMviti AraNa-arcyutathI UrdhvamAM eka ekathI adhika sthiti tava raiveyakamAM vijayAdimAM ane sarvArthasiddhamAM che. te ja spaSTa karatAM kahe che - AraNa-arcyutamAM bAvIsa che. raiveyakomAM pRthapha eka-eka adhika trevIsa vagere che-prathama greveyakamAM trevIsa sthiti che, bIjA vaiveyakamAM covIsa sthiti che, e kramathI nave raiveyakomAM eka eka adhika che. A rIte eka ekathI adhika sarva nave raiveyakomAM yAvata sarva upara navamA saiveyakamAM ekatrIsa sAgaropamanI sthiti che. te ja ekatrIsa sAgaropamanI sthiti ja, vijayAdi cAramAM ekathI adhika= batrIsa sAgaropamanI che. te paNa batrIsa sAgaropamanI paNa, ekathI adhika sarvArthasiddhamAM ajaghanya utkRSTA tetrIsa sAgaropamanI sthiti che. In4/38. bhASya : atrAha - manuSyatiryagyonijAnAM parApare sthitI vyAkhyAte, athaupapAtikAnAM kimekaiva sthitiH ?, parApare na vidyate iti ? atrocyate - bhASyArtha ahIM=bhavanapati ane vaimAnika devonI parAsthiti batAvI emAM, prazna kare che - manuSya ane tiryaMcayonimAM para-apara sthiti vyAkhyAna karAI. have opapAtika evA devonI ane nArakonI zuM
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 / sUtra-39, 40 233 eka ja sthiti che ? para, apara=utkRSTa, jaghanya sthiti vidyamAna nathI ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra : sUtrArtha apara sthiti palyopama ane adhika che. II4/39 / / bhASyaH : aparA palyopamanadhija = 54/rU|| saudharmAdiSveva yathAkramamaparA sthitiH palyopamamadhikaM ca, aparA jaghanyA nikRSTetyarthaH, parA prakRSTA utkRSTetyanarthAntaram / tatra saudharme'parA sthitiH palyopamam, aizAne palyopamamadhikaM ca / / 4/105 bhASyArthaH saudharmAdiSveva aparA zabdanA paryAyavAcI batAve che - aparA, jaghanyA, nikRSTa e prakArano aparAno artha che. parA zabdanA paryAyavAcI batAve che - 6 / / saudharmAdimAM yathAkrama apara sthiti palyopama ane adhika che. parA, prakRSTa ane utkRSTa e anarthAMtara che. tyAM saudharmamAM aparasthiti palyopama che, IzAnamAM palyopama ane adhika che=palyopamathI adhika che. / / 4/395 sUtraH : sAgaropame / / 4/405 sUtrArtha be sAgaropama sanamAramAM jaghanya sthiti che. II4/40 // bhASyaH sanatkumAre'parA sthitirdve sAgaropame / / 4/40 / / bhASyArtha H sanatkumAre'parA sALopame / / satalkumAramAM aparasthiti be sAgaropamanI che. ||4/40nA *****
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2) adhyAya-4/ raga-41, 40 sUtraH matha 4 4/4 sUtrArtha : mAhendramAM adhika che. 4/41II bhASya : mAhendre jaghanyA sthitiradhike dve sAgaropame / / 4/41 / / bhASyArtha : mATe sAropane ll mAhendramAM jaghavyasthiti be sAgaropamathI adhika che. 4/4 sUtraH parataH parataH pUrvApUrvADanattara 4/42aaaa sUtrArtha - upara uparanA devalokamAM pUrvanI parA=parAsthiti, anaMtarA che jaghanya sthiti che. ll4/4zA sUtramAM 'pUrvA pUrvAnA sthAne bhASya anusAra pUrvA pA' zabda hovo joIe. bhASya : mAhendrAt parataH pUrvA parA'nantarA jaghanyA sthitirbhavati / tadyathA - mAhendre parA sthitirvizeSAdhikAni sapta sAgaropamANi sA brahmaloke jaghanyA sthitirbhavati, brahmaloke daza sAgaropamANi parA sthitiH sA lAntake jaghanyA, evamA sarvArthasiddhAditi / [vijayAdiSu caturpu parA sthitistrayastriMzatsAgaropamANi, sA'jaghanyotkRSTA sarvArthasiddha iti / / 4/42 / / bhASArtha - mahendra ti mAhethI para pUrvanI parAsthiti anaMtarA=jaghanya sthiti, thAya che. te A pramANe - mahendra devalokamAM je paristhiti vizeSa adhika sAta sAgaropama che, te brahmAdevalokamAM jaghanya sthiti che. brahAdevalokamAM daza sAgaropama parAsthiti che te lAMtakamAM jaghanya sthiti che. e prakAre sarvArthasiddha sudhI che=sarvArthasiddhanA pUrva sudhI che. (vijayAdi cAranI parAsthiti (je) tetrIsa sAgaropama che (te) ajaghanyautkRSTa sarvArthasiddhamAM che.) tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 4/4rA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavArthAvagamasutra bhAga- 2 | adhyAya-4] satra-2, 43 235 bhAvArtha - mAhendra nAmanA cothA devaloka pachI pUrvanA devalokanI je parAsthiti che te uttaranA devalokanI jaghanya sthiti thAya che. A rIte sarvArthasiddhanI prApti pUrva sudhI A ja krame che. tethI pUrva pUrvanA devalokanI parAsthiti uttara uttaranA devalokamAM jaghanyasthitirUpe vijayAdi cAra sudhI samajavI. ahIM 'mArthasiddhamAM 'mA' zabda maryAdA arthamAM che, abhivyApti arthamAM nathI. tethI sarvArthasiddhanA pUrva sudhI A maryAdA che, je vijayAdi cAramAM prApta thAya che. tethI navamA raiveyakanI utkRSTa sthiti je ekatrIsa sAgaropama che, te vijayAdi cAramAM jaghanya sthiti che. vijayAdi cAranI je parAsthiti tetrIsa sAgaropamanI che, te ajaghanyautkRSTa sarvArthasiddhamAM che. I4/4rA avataraNikA: pUrvanA sUtramAM je AgaLa AgaLanA devalokomAM pUrvanI parA anaMtarA che ema kahAM, tenI anuvRtti prApta karavA arthe vaimAnika devonI jaghanya sthiti batAvyA pachI anya devanikAyanI jaghanya sthitinuM varNana choDIne tArakonI jaghanya sthiti batAve che - sUtra - nArakANAM ca dvitIyAdiSu / / 4/43 / / sUtrArtha: ane nArakone dvitIyAdi bhUmimAM pUrva pUrvanI parAsthiti uttara uttaranA nArakomAM apara sthiti thAya che. II4/4all bhASya : nArakANAM ca dvitIyAdiSu bhUmiSu pUrvA pUrvA parA sthitiranantarA parataH parato'parA bhavanti, tadyathA - ratnaprabhAyAM nArakANAmekaM sAgaropamaM parA sthitiH, sA jaghanyA zarkarAprabhAyAm, trINi, sAgaropamANi parA sthitiH zarkarAprabhAyAM, sA jaghanyA vAlukAprabhAyAmityevaM sarvAsu, tamaHprabhAyAM dvAviMzatiH sAgaropamANi parA sthitiH sA jaghanyA mahAtamaHprabhAyAmiti // 4/43 // bhASyArtha: nArAja .... mahAtimAmAmiti che ane tArakonI dvitIyAdi bhUmimAM pUrva pUrvanI tarakomAM je pasthiti che te anaMtarA thAya che=pachI pachInI narakomAM aparasthiti thAya che. te A pramANe - ratnaprabhAtarakanI eka sAgaropama parAsthiti che te zarkaraprabhAmAM jaghanya sthiti thAya che. traNa sAgaropama parAsthiti zarkarAmabhAmAM che. te jaghanya sthiti vAlukAprabhAmAM che. e pramANe sarva
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUtra-43, 4, 45, ja che narakomAM jANavuM. tamaprabhAmAM bAvIsa sAgaropama paristhiti che. te jaghanya sthiti mahAtamabhAmAM tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 4/43. avataraNikA - have prathama nArakamAM jaghanya sthiti kevI rIte nirbhIta thAya ? ethI kahe che - sUtra: saza varSAstra prathama vAr 4/44mA sUtrArtha : daza hajAra varSa prathama nArakamAM jaghanya sthiti che. II4/4 bhASya : prathamAyAM bhUmau nArakANAM daza varSasahasrANi jaghanyA sthitiH / / 4/44 / / bhASyArthaprathama ... sthitiH | tArakonI prathama bhUmimAM daza hajAra varSa jaghanya sthiti che. II4/44 sUtra : bhavane ra aa4/4 sUtrArtha - ane bhavanomAM daza hajAra varSa jaghanya sthiti che. 4/4paIL 2 bhASya : bhavanavAsinAM daza varSasahasrANi jaghanyA sthitiriti // 4/45 / / bhASyArtha:avanavAsina .... sthitiH | bhavanavAsI devonI daza hajAra varSa jaghanya sthiti che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. I4/4pA sUtraH vyattarANa 2 4/4dA
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 adhyAya-4 | sUtra-46, 47, 48, 49 sUtrArtha ane vyaMtaronI jaghanya sthiti daza hajAra varSa che. II4/46 / / bhA : vyantarANAM ca devAnAM daza varSasahasrANi jaghanyA sthitiH / / 4/46 / / bhASyArtha H vyantarANAM sUtra : sUtrArtha : parA palyopamanI sthiti vyaMtaronI che. [4/47]] bhASyaH : sUtraH sthitiriti / / ane vyaMtara devonI jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. 4/46 / / parA palyopaman / / 4/47 / / vyantarANAM parA sthitiH palyopamaM bhavati ||4/47 / / bhASyArtha : vyantarANAM mati / / vyaMtaronI utkRSTa sthiti palyopamanI che. / / 4/47 / / jyotiSThALAdhim / / 4/48aaaa sUtrArtha -- jyotiSTha devonI adhika che=palyopamathI adhika, utkRSTa sthiti che. / / 4/48 bhASyaH 37 jyotiSkANAM devAnAmadhikaM palyopamaM parA sthitirbhavati ||4/48 / / bhASyArtha : jyotiSkANAM devonI utkRSTa sthiti eka palyopamathI kAMIka adhika che. 4/48aa sUtraH prajJALAmem 54/4zA sthitirbhavati / jyotiSka devonI adhika eka palyopama parAsthiti che=jyotiSma
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4| sUga-49, 50, 51, para sUtrArtha : grahonI eka palyopama parAsthiti che. 4/49ll. bhASya : grahANAmekaM palyopamaM parA sthitirbhavati / / 4/49 / / bhASyArthaH pradAne sthitirmavati | grahonI eka palyopama parAsthiti che. 4/4 sUtra : nakSatrANAmardham / / 4/50 // sUtrArtha : nakSatronI ardha palyopama parAsthiti che. II4/50nA bhASya - nakSatrANAM devAnAmardhapalyopamam parA sthitirbhavati // 4/50 / / bhASyArtha - nakSatrA sthitirmavati nakSatranA devonI ardha palyopama utkRSTa sthiti che. 4/5 sUtraH tArakANAM caturbhAgaH / / 4/51 / / sUtrArtha : tArAonI cotho bhAga palyopamano cotho bhAga, utkRSTa sthiti che. I4/pa1TI bhANa : tArakANAM ca palyopamacaturbhAgaH parA sthitirbhavati / / 4/51 / / bhASyArtha : tArA .... sthitirmavati che ane tArAonI palyopamano cotho bhAga utkRSTa sthiti che. JI451II. sUtra : nayanA mApa: I4/12aaaa.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-2 | adhyAya-4 | sUtra-52, 53 sUtrArtha vaLI tArAonI jaghanya sthiti aSTa bhAga=palyopamano AThamo bhAga, che. gA4/52A bhASyaH tArakANAM tu jaghanyA sthitiH, palyopamASTabhAgaH / / 4 / 52 / / bhASyArtha : tArakANAM : ||4/5rA sUtraH . palyopamASTamAH / / vaLI tArAonI jaghanya sthiti palyopamano AThamo bhAga che. caturmAnaH zevALAm / / 4/13 / / sUtrArtha - zeSa jyotiSTha devone cotho bhAga che. Il4/53|| bhASyaH tArakAbhyaH zeSANAM jyotiSkANAM caturbhAgaH palyopamasyAparA sthitiriti / / 4 / 53 / / iti tattvArthAdhigamAkhye'rhatpravacanasaGgrahe devagatipradarzano nAma caturtho'dhyAya samAptaH / / bhASyArtha : 39 tArakAbhyaH sthitiriti / tArAothI zeSa jyotiSka devone palyopamano cotho bhAga apara sthiti che=jaghanya sthiti che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. / / 4/535 A pramANe tattvArthAdhigama nAmanA arhat pravacanasaMgrahamAM devagatipradarzana nAmano cotho adhyAya samApta thayo. // II cotho adhyAya samApta II xxx anusaMdhAna : tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 tatkAyigamasutra bhAga-2 (vizeSa nodha)
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupazamikakSAyiko bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca / / | aupathamikabhAva, kSAyikabhAva, mizrabhAvakakSAyopathamikabhAva, audayikabhAva ane pAriNAmika-bhAva e jIvanuM svatatva che. : prakAzaka : TOAST olaefL * zratadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./phekasa : (079) 26604911, phona : 3ra4pa7410 | E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com