Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ BAYRA FEEVERITIFITE saMsAsetu TRIPOT OFFICE OUT OF jayabhikhkhu kaccha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsArasetu saMsArasetu (beka TAITala) jayabhikhkhanI navalakathAomAM saMsArasetu AgavuM sthAna dharAve che. jayabhikhunI anya navala kathAo paurANika ke itihAsa prasiddha kathAvastu para AdhArita che jyAre A navalakathAnA kathAvastune eTalo aitihAsika AdhAra nathI. mAtra sajajhAyomAM ke anyatra thoDIghaNI mAhitI maLe che, paraMtu lekhakanA cittamAM maharSi metArajanuM evuM AkarSaNa jAgyuM ke teo A navalakathA saryA vinA rahI zakyA nahIM. bIjI mahattvanI bAbata e che ke aMtyaja muninA tejasvI jIvanane AmAM pragaTa karyuM che ke je dharma, artha ane kAma e traNeya puruSArthone potAnA jIvanamAM saMyamathI AcaranAra saMsAratyAganI vRtti vAraMvAra anubhave che ane kamaLa kedamAM chupAyelA bhramaranI keda khulI jAya e rIte emanA hRdayamAM jAgelI vairAgyabhAvanAne pariNAme saMsAratyAga kare che ane teo maharSi metAja banIne cAlI nIkaLe che. A navalakathAmAM brAhmaNa, kSatriya, vaizyanI janmajAta moTAIne dUra karIne paMtha, pakSa ane jAti vagaranI mANasanI yogyatAnuM Alekhana karyuM che ane tethI ja mAnavImAM rahelA tamasa ane rajasa jevA guNone pAra karIne sAttvika mANasAIno saMdeza A navalakathA Ape che. jayabhikhkha zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhuM mArga, pAlaDI, amadAvAda-380 O07
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jaybhikhkhu Janmashatabdi Granthavali Sansarsetu A Gujarati Historical Novel by Jaybhikhkhu Published by Shri Jaybhikhkhu Sahitya Trust, Ahmedabad-380007 (c) sarva hakka prakAzakanA ISBN pAMcamI AvRtti : jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali Disembara, 2014 * pR. 14 + 226 kiMmata: rU. 0 prakAzaka kumArapALa desAI (mAnad maMtrI) zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhu mArga, pAlaDI, amadAvAda-38007 gUrjara ejansIjha ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-380001 phona : 2214 9660 mukhya vikretA gujarAta vizvakoza TrasTa 51 2, ramezapArka sosAyaTI vizvakoza mArga, usmAnapurA, amadAvAda-380013 phona : 2755 1703 AvaraNacitra : mudraka : kriSnA grAphiksa, 966, nAraNapurA jUnA gAma, nAraNapurA, amadAvAda-380013 arpaNa dharma, sAhitya ke keLavaNInI udAra sakhAvatane udyoganI siddhinA sadaiva gurucaraNe samarpita karanArA parama AtmIya svajana ane satkAryonA sadaiva sahAyaka zrI sI. ke. mahetAne sAdara
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali navalakathA 1. vikSmAditya hemu 2. bhAgyanirmANa 3. dilhIzvara 4. kAmavijetA 5. premabhakta kavi jayadeva 6. bhagavAna RSabhadeva 7. cakravartI bharatadeva 8. bharata-bAhubalI 9. lokhaMDI khAkhanAM phUla 1-2 10. premanuM maMdira 11. zatru ke ajAtazatru 1-2 12. saMsArasetu 13. premAvatAra- 1-2 14, bUro devaLa navalikAsaMgraha. 1. phUlanI khuzabo 2. phUla navaraMga 3. vIra dharmanI vAto bhAga - 1 4. vIra dharmanI vAto bhAga - 2 5. mAdare vatana caritra 1. bhagavAna mahAvIra 2. jayasiMha siddharAja 3, mahAmaMtrI udayana 4. maMtrIzvara vila kizora sAhitya 1. hiMmate mardA 2. yajJa ane iMdhaNa 3. mAIno lAla 4. jayabhikhu vArtAsaurabha bALakizora sAhitya 1. bAra hAthanuM cIbhaDuM 2, tera hAthanuM bI 3. prANI mAro parama mitra-1-2 4. nItikathAo - 1-2 prakAzakIya jhiMdAdilIne jIvana mANanAra ane mAnavatAno madhura saMdeza ApatuM sAhitya sarjanAra zrI jayabhikhkhanA janmazatAbdI varSe 'zrI jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali'nA upakrame A graMtha pragaTa karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. emanA jIvanakALamAM muMbaI ane kolakAtA jevAM zaheromAM emanI paSTipUrti nimitte sanmAnanA kAryakramo yojAyA hatA. emaNe sanmAna svIkAryuM paNa ekaThI thayelI rakamanI thelIno asvIkAra karyo. Ayoja kone e rakama savinaya parata karI. AthI sahu mitroe maLIne prajAne jJAna sAthe sAhitya dvArA mAnavatAno saMdeza maLe te hetune lakSamAM rAkhIne 'zrI jayabhikhu sAhitya TrasTanI sthApanA karI.. Ama emanA samayamAM sthapAyela jayabhikhu sAhitya TrasTa satata sAhityika ane sAMskRtika pravRttio karatuM rahyuM che. A TrasTa dvArA samAja mAM mAnavatAnA ucca saMskAra prere tevAM e kaso jeTalAM pustakonuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. jayabhikhkhanA avasAnanI prathama puNyatithie prAraMbhAyelI jayabhinuM smRti vyAkhyAnanI paraMparA amadAvAda uparAMta muMbaI ane bhAvanagaramAM cAlI rahI che. A zaheromAM sAhityakAro ane ciMtakoe jayabhikhkhanA sarjananuM smaraNa karavAnI sAthosAtha koI sAhityika viSaya para vaktavyo ApyAM che. mAnavatAnAM mUlyone jagADatI sAhityika kRtine ke mAnavakalyANanI pravRtti karanArane jayabhikhkhuM evaoNrDa enAyata karavAmAM Ave che. caMdravadana mahetA jevA sAhityakAra ke zrI araviMda maphatalAla jevA sevAparAyaNa vyaktine A evaoNrDa arpaNa karavAmAM AvyA bALasAhitya 1. dIvA zreNI (5 pustikano seTa). 2. phUlaparI zreNI (5 pustikano seTa) jaina bALagraMthAvali 1. jaina bALagraMthAvali bhAga - 1 (10 pustikAno seTa) 2. jaina bALagraMthAvali bhAga - 2 (10 pustikAno seTa) pUrvanAtaka kakSo, enuranAtaka kakSA ane sAhityarasiko mATe prativarSa yojAtI nibaMdhaspardhAmAM sarerAza traNeka hajAra nibaMdho Ave che. tejasvI vidyArthIone jayabhikhu smRti caMdraka ApavAmAM Ave che. gujarAta yunivarsiTImAM ane bhAvanagara yunivarsiTImAM nAtaka kakSAe gujarAtI viSayamAM prathama sthAna meLavanAra tathA uttara gujarAta hemacaMdrAcArya yunivarsiTImAM anuranAtaka kakSAe 'bhAratIya sAhitya' viSayamAM prathama AvanAra vidyArthIne jayabhikhkhuM caMdraka enAyata karavAmAM Ave che. vRddha, apaMga ane azakta lekhakane emanuM svamAna ane gaurava jALavIne Arthika sahayoga ApavAmAM Ave che. AvI rIte zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa dvArA anekavidha pravRttio thAya che. 1991mAM A TrasTanA rajatajayaMti varSanI paNa moTe pAye ujavaNI karavAmAM AvI hatI ane atyAre jayabhikhyuM janmazatAbdI varSa nimitte gujarAtI sAhitya pariSade zrI rAjasobhAga satsaMga maMDaLa, sAyalAmAM yojelA sAhitya-satra samaye e sthaLane 'jayabhikhuM nagara' nAma ApavAmAM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvyuM temaja jayabhikhunA jIvana ane kavanane anulakSIne eka beThakamAM judA judA vidvAnoe vaktavyo ApyAM hatAM. amadAvAdanA yagora thiyeTaramAM, bhAvanagaranA zrI yazavaMtarAya nATayagRhamAM tathA muMbaInA zrI biralA mAtuzrI sabhAgRhamAM jayabhikhkhuM janmazatAbdI utsavanuM Ayojana karavAmAM AvyuM. A prasaMge jayabhikhkhanA pa7 graMthonuM prakAzana, jayabhikhkhanA sarjana vize vidvAnonAM vaktavyo temaja jayabhikhkhuM likhita 'baMdhana ane mukti ' nATaka prastuta karavAnuM Ayojana karavAmAM AvyuM. | 'jayabhikhanunI janmazatAbdI' nimitte 'jayabhikhu vyaktitva ane vADmaya' aMgeno pri. naTubhAI Thakkare lakhelo graMtha uparAMta 'jIvanadharmI sAhityakAra jayabhikhkhuM ' e vize zrI praphulla rAvala likhita pustikA paNa prakAzita karavAmAM AvI. e pachI sAhitya akAdemI ane vaDodarAnI sAhitya saMsthA 'akSarA'nA saMyukta upakrame 2009nI 27mI jUne mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTInA phekalTI oNpha ArTsanA seminAra khaMDamAM jayabhikhunI janmazatAbdI nimite parisaMvAda yojavAmAM Avyo hato ane emAM prastuta thayelA vaktavyonuM zrI varSA aDAlajAe ' zIlabhadra sArasvata jayabhikhu' nAme kareluM saMpAdana sAhitya akAdamI dvArA 2012mAM pragaTa thayuM hatuM. janmazatAbdInA saMdarbhamAM 2014mAM punaH eka vizeSa Ayojana karavAmAM AvyuM, je mAM jayabhikhkhanI navalakathAo 'lokhaMDI khAkhanA phUla' (bhAga-1-2), 'premAvatAra' (bhA. 1-2), 'bUro devaLa', 'zatru ke ajAtazatru' (bhA. 1-2), 'premanuM maMdira ' ane saMsArasetu' ema kula cha navala kathAo punaH pragaTa thaI rahI che. jayabhikhunI prasiddha navala kathA 'premabhakta kavi jayadeva' parathI zrI dhanavaMta zAhe "kRSNabhakta kavi jayadeva' nAmanuM zrI dhanavaMta zAhe kareluM nATyarUpAMtara pragaTa karyuM ane amadAvAdamAM enAM keTalAMka nATyAMzo prastuta karyA. A saMdarbhamAM 23mI Disembare muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanamAM zrI kumArapALa desAIe lakhelAM jayabhikhkhanA jIvanacaritranuM vimocana karavAmAM Avaze. jayabhikhu zatAbdI graMthAvali dvArA jayabhikhunI maulika sAhityasRSTi ane tejasvI kalamano AsvAda bhAvakone mANavA maLaze. Disembara, 2014 TrasTImaMDaLa zrI jayabhikhu sAhitya TrasTa lekhakanuM nivedana (pahelI AvRtti) dharmanuM eka mAtra dhyeya-svabhAve pazutAnA pADozI banatA mANasane mANasAI zIkhavavAnuM che. e je dvArA thAya te dharma che, ane te kharekhara AdaraNIya che. udAra jaina dharme aneka arthomAM e hAMsala karI batAvyuM che, athavA ema kahI zakIe ke saMsAranI anudAratA miTAvavA, brAhmaNa, kSatriya, vaizyanI janmajAta daMbhI moTAI miTAvavA ne 'hariko bhaje so hari kA hoya' e paMtha-patha-jAti vagaranI yogyatA darzAvavA eno janma thayo che. sArano sAra e che ke jaina dharma vizALa dharma che, ne e vizALatAne darzAvavAno mArI navalakathAono dAvo che. khuzI thavA jevI bInA che, ke e dAvAne aneka jaina temaja jainetara vAcakoe prathama pustaka "kAmavijetA 'ne sAthopAnta vAMcIne potAno Teko Apyo che. ane e ja baLe A navalakathA sarjAI che. A navalakathAnA nAyaka maharSi metAraja zrI sthUlibhadranI jema suprasiddha puruSa nathI. itihAsano emane bahu ocho-nagaNya Teko che. ne jaina samAjamAMya 'samatAguNanA dRSTAMta sivAya emane vizeSa sthAna maLyuM nathI. ghaNA graMthonA avalokana bAda emanA vize thoDIghaNI lITIo ane ekAda-be adhUrI sajhAyo mAtra meLavI zakAI che. mane lAge che, ke chellA vakhatanI dharmaja DatAe ane janmajAta - jAtimahattAe e jIvanane banI zakyuM teTaluM gopavyuM haze, athavA anekAneka svahaThAgrahapoSaka vAdavivAdo upajAvI gauNa karI mUkyuM haze. mAro ane maharSi metArajano saMyoga aNadhAryo thayelo che. rojiMdI dhamAlamAM 'svAdhyAya'ne sadA ocho avakAza maLyA kare che; chatAMya eka vAra ADAMavaLAM pAnAMo pheravatAM A aMtyaja muni hAtha para AvI gayA. AvatAMnI sAthe ja emaNe AkarSaNa karI lIdhuM. nAnuM-zuM jIvana chatAM kevuM raMgaberaMgI ! kevuM tejasvI ! dharma, artha, kAma ne mokSa - cAre puruSArthane kevA caritArtha karI jANyAM ? jANe mAnavInI rojanI prArthanAonI sAkAratA ! jeTalI jhaDapathI emaNe AkarSaNa karyuM eTalI jhaDapathI emaNe eka sAptAhika patra mATe dazeka aThavADiyAM cAle teTaluM vArtAsvarUpa laI lIdhuM. AnI vacce 'kAmavijetA sthUlibhadra ' jakhyuM, paNa ethI pelA aMtyaja muninI vArtA AchI banavAne badale vadhu jIvaMtatA pAmatI gaI. kathAnAyakanuM jIvana to sAva alpa hatuM, paNa emAMthI navakrAntinAM aneka baLonuM darzana lAdhatuM cAlyuM. e zUdramuninI AsapAsa jIvatI vyaktionA vyaktitvanuM jAdu thayuM. syAdvAdanA parama
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekAnta dRSTi jainonI AgavI daSTi che : ane e dRSTivALo koI paNa sarjaka saMpradAyanA khAbociyAmAM rAcI na zake. e vizvadharmano nahi, to sarvadharmano samanvayakArI hovo joIe. mArI A navalakathA dvArA jainone potAnI pUrva mahattAnuM bhAna thAya ne e mArge kaMI racanAtmaka prayatna seve; temaja jainetara vAcako AmAMthI bhAratanI bhavya tyAgapradhAna saMskRtinuM eka taMdurasta citra meLavI zake to mAro zramane saphaLa thayo lekhIza. paTelano mADha, mAdalapura, elisabrija, amadAvAda-6 jayabhikhkhuM tA. 11-7-41 pracAraka jJAtaputra mahAvIranI upadezadhArA kyAM kyAM ne kevI rIte vahI hatI, tenuM eka saLaMga darzana prApta thayuM. ane e badhAmAMthI AjanA yugane mATe gurumaMtra samAna eka bodhapATha maLyo. je yugamAM mAnavImAtrane mana samarpaNabhAvanA - kaMI karI chUTavAnI tamannA - hoya che, e yuga ja mahAna hoI zake che. dravya, sattA ke kIrti meLavavA karatAM mAnavI mAnavI mATe karavAmAM mahattA samajato hoya, tyAga e ja dharma hoya tyAre jagata navakrAntinAM darzana pAmI zake che. mane lAge che ke bhagavAna mahAvIra ne bhagavAna buddhano evo samarpaNabhAva pradhAna yuga hato, ane enuM ja kAraNa che, ke e yuge je ApyuM che, e Aje banne aDhI aDhI hajAra varSa vItye hajI koI ApI zakyuM nathI. A navalakathAno kALa ahiMsAnA parama upadezaka mahAna tapasvI sAtaputra mahAvIranI yuvAnIno che. AmAM nAyaka metAraja che, chatAM enuM jIvana eTaluM svalpa meLavI zakAyuM che ke ghaNI vAra enuM nAyakapada jhAMkhuM paDatuM jAya che. keTalIka vAra e anya pAtronI pITha pAchaLa paDI jAya che. chatAMya badhe enA jIvanasUrano eka taMtu cAlyo Ave che, je vAtAvaraNane vikasAve che. nAyakanI A dazA che, jyAre nAyikAnuM to ThekANuM ja nathI. virUpA, zeThANI, devadattA, cellaNA, sulasA ! sahu sahunA vakhate sahu pramukhapada meLave che ne pachI lupta thaI jAya che. chatAMya samarpaNanI dhArA vahAvatAM e svalpa toya rasabharyA jIvanomAMthI mArA jevo eka AkhI navalakathI racI zakyo, e ochuM nathI. mane lAge che, emAM mArI kalamanI mahattAne badale e jIvana sAthe jaDAyelA rAkhavAnI pAtronI jIvaMta adbhutatA kAraNabhUta che. karmacUra ne dharmazra rohiNeya, alabelI metarANI virUpA, chelachabIlo mAtaMga, nRtyakuzaLa devadattA, prabala parAkramI magadhezvara ne buddhinidhAna mahAmaMtrI abhaya : A pAtro to koI kuzaLa zilpIne hAthe kaMDArAvAne yogya che, ane sAco kAntadIpa peTAvanAra jJAtaputra mahAvIranA jJAnabala ne tapobalapUrNa jIvanane to koI saMjIvanI kalamano sparza karAvavAnI vAra che. paNa zokanI vAta e che ke saMpradAyajaDatAe A vAta koIne sUjhavA dIdhI nathI, koIne sUjhI che to sarjavAnI ane tamAM nathI. ane enuM ja Aje pariNAma AvyuM che ke vivecako sArA ke narasA paNa saMpradAyane lagatA evA pustakane joIne - emAMya kamanasIbe khAsa karIne jaina pustako joIne - 'rAtuM kapaDuM joI bheMsa bhaDake' ema bhaDakI UThe che. teo saMpradAyane nAme sArAM pustakane paNa tucchakArIne avamAnanAnI TopalIne havAle kare che. pAMcamI AvRtti samaye jayabhikhkhuM janmazatAbdI nimitte sarjakanI priya navalakathA saMsArasetunuM punaH prakAzana karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. A navalakathAnI traNa AvRtti maharSi "tAraja zIrSaka heThaLa pragaTa thaI hatI. e pachI cothI AvRtti saMsArasetu tarIke pragaTa thaI ane atyAre enI pAMcamI AvRtti pragaTa thaI rahI che. atyaMta AkarSaka pAtrasRSTi dharAvatI A navalakathA vAcakone eka judI ja sRSTi ane saMskRtimAM laI jaze ane enA pravAhI ane raMgadarzI Alekhanane kAraNe bhAvakacittane raMgIna ane AlAdaka sRSTinI anubhUti thaze. TrasTImaMDaLa jayabhikhya sAhitya TrasTa
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ savAI sAhityakAra jayabhikhu keTalAka lekhako evA hoya che jemanAM lakhANomAMthI jIvananAM mUlyo ApoApa UpasI Ave che. keTalAka lekhako evA paNa hoya che je potAnA vaktavyamAMthI jIvananAM mUlyo upasAvI Ape che ane bIjA keTalAka evA paNa hoya che jemanI kRti pote ja mUlyarUpa hoya che. 'jayabhikhu" prathama prakAranA lekhaka hatA. te jIvanadharmI sAhityakAra hatA. teo gaLathUthImAM dharma ane tenAM mUlyo laIne AvyA hatA paNa temanI dharmanI vyAkhyA vizALa hatI. jIvanane TakAvI rAkhanAra baLa tarIke temaNe dharmane joyo hato ane tethI emanI vArtAo, navala kathAo ane anya sAhityano viSaya dharma ke dharmakathA rahela che. tAvika rIte joIe to koI dharma mAnavatAthI vimukha hoto nathI. mANasa teno upayoga ke arthaghaTana potAnI anukULatA mujaba mAnavadhAtaka siddhAMta tarIke karIne kleza vahore che. | 'jayabhikhkha" jaina dharmanA lekhaka che ane nathI, che eTalA mATe ke zramaNa bhagavAna mahAvIranA upadezane ahiMsAnI vyApaka bhUmikA upara samajAve che ane teo jaina dharmanA lekhaka nathI tenuM kAraNa e ke jaina kathAvastumAMthI sAMpradAyika tattva gALI nAkhIne teo mAnavatAnI sarvamAnya bhUmikA upara tene mUkI Ape che. dA.ta., 'bhagavAna RSabhadeva'mAM mAnavadharmanuM Alekhana samAjane zreyaskara mArge dore tevuM che ane 'kAmavijetA sthUlibhadramAM jaina dharmanuM svArasya pragaTa karI batAvyuM che. te ja rIte 'vikramAditya hemu mAM islAma ane 'premabhakta kavi jayadeva'mAM vaiSaNava dharmanuM hArda samajAvyuM che. A prakArano abhigama gujarAtI lekhakomAM 'jayabhikhu 'e darzAvyo che te AjanA binasAMpradAyika mAholamAM khAsa noMdhapAtra che. 'jayabhikhu 'nI vArtAonAM zIrSaka vAMcIne koIne ema lAge ke te dharma-upadezaka che; paraMtu temanI kalamamAM joza che eTalI ja citrAtmakatA che. AthI temanI vArtAo bALako, kizoro ane prauDhone paNa game che. sarasa ane sacoTa kathanazailI bhAvakone suMdara rasabharyuM sAhitya vAMcyAno AnaMda Ape che. temaNe lakhelI 'vikramAditya hemu', 'bhAgyanirmANa', 'dilhIzvara' vagere aitihAsika navalomAM vakhaNAyelI 'premabhakta kavi jayadeva' che. vaiSNava saMpradAyane bAdhaka na nIvaDe ane premalakSaNA bhaktine pUro nyAya maLe e dRSTie emaNe kavi jayadevanuM pAtrAlekhana hyuM che. jayadeva ane padmAnA premanuM temAM kareluM nirUpaNa temanI sarjanazaktinA viziSTa unmeSarUpa che. temaNe kizorone masta jIvanarasa pAya evI 'javAMmarda' zreNInI sAhasa kathAo ApI che, je ApaNA kizorasAhityamAM kImatI umerArUpa che. temanA saMkhyAbaMdha vArtAsaMgrahomAM "mAdare vatana', ' kaMcana ane kAminI', yAdavAsthaLI', 'pArakA gharanI lamI', 'premapaMtha pAvakanI javAlA', 'zUlI para seja hamArI' vagere saMgraho dhyAnapAtra che. jemAMnI utkRSTa vArtAono saMcaya have prasiddha thaI rahyo che. temanI TUMkI vArtA lakhavAnI paddhati sIdhI, sacoTa ane kathanapradhAna hoya che. - vArtAkAra tarIkenI temanI bIjI viziSTatA jUnI paMcataMtra zailImAM temaNe lakhelI jaina, bauddha ane hiMdu dharmanI prANIkathAomAM pratIta thAya che. dIpakazreNI ane ratnazreNI paNa lokapriya thayelI che. jaththo ane guNavattA baMnemAM 'jayabhikhkhanuM bALasAhityakSetre pradAna mAtabara che. sacoTa saMvAdo, suMdara takhtAlAyakI ane ucca bhAvanAdarzanane kAraNe emaNe lakhelAM nATako reDiyo ane raMgabhUmi upara saphaLa prayoga pAmela che. temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIranuM 'nigraMtha bhagavAna mahAvIra' nAmanuM caritra ApeluM che. zailInI saraLatA, vigatonI pramANabhUtatA ane vastunI bhavyodAtta preraktAne kAraNe e kRti ucca koTinI sAhityika pratiSThA pAmelI che. jayabhikhunA vipula sAhityasarjanamAMthI cayana karIne emanuM utkRSTa sAhitya navA rUpe prakAzita thAya che, teno AnaMda che. dharma vanavyApI havA che. tene kalAnI moralImAMthI phUMkavAnI phAvaTa bahu thoDA lekhakomAM hoya che. 'jayabhikhkhuM" e kArya prazasya rIte bajAvI zakyA hatA. aneka sAMpradAyika saMketone temaNe potAnI sUjhathI buddhigamya banAvI ApyA che. dharmakathAnA khokhAmAMthI lekhakanI dIptimaMta sauSThavabharI kalpanA vRttionA saMgharSathI bharapUra prANavaMtI vArtA sarje che ane vividharaMgI pAtrasRSTi UbhI kare che. ApaNuM dharmakathAsAhitya preraka ane rasika navalakathA mATe keTalA moTA pramANamAM kAco mAla ApI zake tema che tenuM nidarzana munazInI navalakathAonI mAphaka jayabhikhunI paurANika navalakathAo paNa karI rahI che. | 'jayabhikhu'nuM vyaktitva lohacuMbaka jevuM ane svabhAva TekIlo hatAM. te narmadanI paraMparAnA lekhaka hatA. vArasAmAM maLatI paitRka saMpatti na levI, nokarI na karavI ane lekhanakAryamAMthI je maLe temAMthI gujarAna calAvavuM e nirNayo temaNe e jamAnAmAM jyAre lekhakanAM lekha ke vArtAne puraskAra ApavAnI prathA baMdhAI na hatI tyAre karyA hatA. sAhasa, jhiMdAdilI, nekI ane vaphAdArInI vAto emanI pAsethI kadI khUTe nahi. temanA vyaktitvamAM paNa e guNo hovAthI temanuM snehI vartuLa moTuM hatuM. temano svabhAva paragaju hato. dukhiyAMnAM AMsu lUchavAmAM temane AnaMda Avato. mAnavatAnA hAmI jayabhikhkhuM samartha sAhityakAra hatA paNa vyakti tarIke savAI sAhityakAra hatA. 2008 - dhIrubhAI ThAkara
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pUrva ane pazcima 2. bhavanAM duHkhiyArAM 3. karmanI gata parabhRtikA rohiNeya 4. 5. ajaba puruSa rAjavArtA hajAramAM eka te kIrti ne kAMcana 10. jagatanuM gheluM prANI 11. magadhanAM mahAratno . 7. ... 12. abhUtapUrva 13. dharatI ane megha hAthatALI jJAtaputrane caraNe mohapAza 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. baMdhanamukti 26. 27. 28. 29. raMgamAM bhaMga premanI vedI para kALo AkAra koNa sAcuM ? svargalokamAM jIvananI navI jAtarA patitapAvana pANI pahelAM pALa anukramaNikA kALacakra sonIno zo doSa ? arpaNa saMsArasetu 12 64 4 ke te 21 80 4 108 113 133 144 154 162 168 176 183 193 200 205 210 213 218 223 saMsArasetu
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva ane pazcima "thanagana vanamAM nIce vasaMtaDI haiyAnI kuMja mArI hUle-jhUle." - nhAnAlAla roja prAtaHkALe rAjagRhInI aizvaryabharI zerIomAM eka mITho svara saMbhaLAto. prabhAtanI maMda maMda pavana-lahero para savAra thaIne, janazUnya vIthikAomAM thaIne vaheto A madhura gItaravara sUtelAM naranArIonI kAgAnIMdaramAM aura mIThAza pUrato. dhIre dhIre svaccha thatA jatA AkAzanA AMgaNA para adbhuta citAra aruNa, kumakumanAM chAMTaNAM chAMTIne vidAya levAnI taiyArI karato ke tarata A gItasvarA saMbhALato dUra dUra AMbAvADiyAmAMthI vahyo Avato. kokilano unmatta TahukAra, thoDe dUra AvelAM vraja -gokuLomAM ghammaravaloNAM pheravatI gopakanyAonA mIThA kaMThasvaro, ane te badhA sAthe bhaLIne vahyo Avato A sUra apUrva svaramAdhurI dhAraNa karato. ane A sUra paNa kaMI ekalo ja nahoto vaheto. tAlabaddha gharagharATano dhvani paNa sAthe sAthe Avato. paroDhiyAnI taMdrAmAM paDelAM rasika janone vAdaLonA dhImA gaDagaDATa para savAra thaIne kAMI iMdraparI TahukatI cAlI jatI hoya, evI kalpanA UgI AvatI. paNa kalpanAno upabhoga pUro thAya te pahelAM vaitAlikonAM gAna AraMbhAtAM, devAlayano gaMbhIra ghaMTArava nidrAnI sAMkaLane chinnabhinna karI nAkhato, ane jarA moDAM jAgelAM purajano utAvaLe nityakarmamAM parovAtAM. sUnI vIthikAomAM avarajavara vadhato ane acAnaka eka mITho avAja saMbhaLAto : cheTAM rahejo mAbApa !" peluM gIta baMdha thaI jatuM. gharaghara avAja vegavAna banato.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ "hattArInI ! are A to cAMDAlaNI virUpA !" keTalA rasikajanonI bhAMgIne bhukko thaI gayelI manorama kalpanAno AmAM paDagho paDato hato. "eno dhaNI rAjAjInA bagIcAno rakSaka ane A gAMDI Ama zerIo vALI jIvana kAM bhare ?' pAsethI pasAra thatA purajano virUpAne joI, madhapUDo joIne mAkhIo gaNagaNavA lAge ema kaMI ne kaMI gaNagaNAtA cAlyA jatA. pelo mAtaMga ja eno dhaNI ne ! alyA, e to pUro maMtravettA che maMtravettA ! A rUpALInA khAvAnA koDa pUravA ghera beThAM rAjAjInA bagIcAnI kerIo maMgAvato, evo jabaro che ! are, kahevAya che ke enI pAsethI e vidyA meLavavA khuda magadharAja nIcA Asane beThelA, ne e UMcA Asane beThelo !'' "mUkane e vAta ! prabhAtanA pahoramAM cAMDAlanI vAta kyAMthI kADhI ! na jANe Ajano dahADo kevo jaze !" cAMDAla thayA eTale zuM ? zuM e kaMI mANasa nathI ?" "alyA e mANasavALo che koNa ? koI zramaNano celo lAge che !" acAnaka pAchaLathI krodhabharyo garjArava saMbhaLAyo. vAto karanArA pAchaLa jovA jAya che, to koI bhUdevatA cAlyA AvatA dekhAyo. mAthA para havAmAM pharapharatI khAssI eDedhA gaja nI zikho, khabhA upara lAMbI yajJopavIta, kapALamAM moTuM tripuMDa ne hAthamAM pUjApAtra ! emanA paganI cAkhaDIono khaDakhaDATa bhalabhalAnI taMdrA uDADI de tevo hato. vAto karanArA to bhayathI utAvaLA AgaLa vadhI gayA, paNa pelA bhUdevatAno krodha ocho na thayo. krodha ThAlavavA mATe emaNe virUpAne ja yogya pAtra samajI. are o cAMDAlaNI ! mahApAtakI, hInavaNa, dharmahInA ! jarA koI jatuMAvatuM hoya e jo to kharI ! Ama dhULa uDADyuM jAya che, paNa e dhULa amArA tarapha UDIne AvI rahI che, te to jo ! dharmAdharmano vicAra to kara ! are, badhuM eka Are kAM karo ! A bhava to bagaDyo, paNa para bhavano to vicAra karo." "khamA mArA devatA ! pAye paDuM !" vALatI vALatI virUpA thaMbhI gaI ne jarA kaTAkSamAM bolI ; "tamAro dharma amara raho ! paNa tamane dharmabhraSTa karyA, e guno mAro nathI, mahArAja !" "tyAre kono che ?" "A adharmI pavanano. Amatema vaheto e svachaMdI amane ane tamane sarakhAM kare che. ene jarA zikSA karo ne, bhUdevatA !" virUpA jarA ToLathI bolI. "joyAMne nIca ! adhama ! re duSTa ! mArI mazkarI ?" bhUdevatAnuM trIjuM locana khUlI gayuM.emaNe krodhAgni varasAvatAM kahyuM : "Akhare kajAta te kajAta! sAbuthI game teTalo dhuo, paNa kolaso kALo maTe ? A kolasAne dhoLA karavA pelA pAkhaMDIo hAlI nIkaLyA che. eNe ja A badhAne phaTavyAM che. homa-havana, yajJa-yAga, pUjA-pATha badhA vaidika kriyAkAMDo para pANI pheravyuM. haLAhaLa kaLi Avyo !" pelo pAkhaMDI ne ?" baTakabolI lAgatI virUpA ekadama bhaktinA AvegamAM AvI gaI : "tamAre mana pAkhaMDI, paNa amAro to tAraNahAra ! ama duHkhiyAMno belI ! ama garIbono nAtha ! janama janamanI amArI hInatA eNe dhoI nAMkhI ! devatA, e amAro maMgalamaya prabhu tamArI hInatA nivAro !" "mahatyApa, zAMtam pApam ! nIcane moDhe lagADavAM khoTAM ! emanI sAthe te vAta hoya ! e to tADananAM adhikArI !'" ane aneka zApa A cAMDAla jAta tarapha varasAvatA bhUdeva zAstranAM pharamAno raTatA, kASThanI cAkhaDIo khakhaDAvatA AgaLa vadhyA. virUpA paNa eka maMda smita verI kAme lAgI. roja roja AvA AvA anekavidha anubhavone pAtra thanAra virUpA zuM kharekhara lakSa ApavA lAyaka vyakti hatI ? mAnavInAM carmacakSu svAbhAvika rIte A kaSaya evI e rUpasuMdara hatI ? virUpA hatI to jAtanI cAMDAla, vAne kaMIka ghanazyAma, paNa kudarate enA ghATamAM sUtuM sauMdarya mUkyuM hatuM. zAmaLI chatAM virUpA suMdara hatI. suMdaratA kaMI sapheda cAmaDImAM ja nathI hotI. kAmadevanI kAmaThI zI enI dehalatAmAM aMge aMge adbhuta maraDa bharyo hato. e cAlatI ane jANe nRtyano koI bhaMga racAto. enuM surekha nAka, moTI ne kALI AMkho, chaTAdAra zarIrarekhAo jonArAnI AMkhone kheMcI rAkhatAM. goLa lADavA zA mukha para UMco utAvaLe bAMdhelo aMboDo enI mukhazrImAM anekaguNo vadhAro karato, chatAMya e cAMDAla kuLanI hatI; je kuLane brahmAjIe potAnA paga dvArA sarakyuM, ane jemanA anuyAyIoe potAne paga taLe kacaryuM, e hINA zUdra kuLanuM saMtAna hatI. zAstrajJAna emanA mATe ziraccheda samAna hatuM ne hInatA e emano janmasaMskAra hato. evA kuLanI A strI hatI. virUpAno pati mAtaMga rAjagRhInA rAja-udyAnano rakhevALa hato. ne virUpA pote rAjagRhInI zerIo vALatI. svamAna ne mAnavahaka jevA koIye siddhAMta A depatIe jANyA nahotA, chatAM emanuM jIvana e siddhAMto para ja racAyeluM hatuM. virUpA ?" UMcethI avAja Avyo. "koNa bA ?" zerIo vALatI vALatI virUpA zerIne eka cheDe AvelI havelI nIce AvI pahoMcI hatI. UMcI UMcI havelInA suMdara nakazIdAra gavAyamAM pUrva ane pazcima 3 2 D saMsArasetu
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka suMdara strI UbhI hatI. vayamAM to virUpAthI moTI haze, paNa lAvaNya hajI UbharAI rahyuM hatuM. virUpA kaMIka gavAkSa nIce UbhI rahIne pote sAvaraNAthI rAjamArga para pADelI bhAta tarapha jotAM bolI : - " bA, Ugate pahora azubha darzana kAM ?' "azubha darzana ?" ema bolatI gavAkSamAM UbhelI suMdarI ekadama nIce UtarI AvI. nisaraNI UtaratAM nUpuroe jANe eka navo ramajhamATa ja khaDo karI dIdho. havelInA bagIcAnI dIvAle AvIne A suMdarI UbhI rahI gaI. rAtri ane divasa ! pUrva ane pazcima ! zazI ane sUrya ! badhAne potapotAnuM anokhuM rUpa che, ane ekabIjAnI maulika bhinnatAne lIdhe ekathI bIjuM bhinna rUpa arUpa nathI karatuM ! barAbara A be suMdarIo mATe temaja kahI zakAya. ekanA rUpamAM pUrva dizAnI mIThAza hatI; bIjImAM pazcimanI madhurapa hatI, ekanA rUpamAM rAtrinI bhavyatA hatI. bIjInA rUpamAM divasano jhagamagATa hato. gavAkSathI UtarI AvanAra suMdarIe tAjuM snAna karyuM hatuM. kadalIdala jevA komaLa avayavo para enI snigdhatA camakatI hatI, eNe eka bahumUlya paTakULa paheryuM hatuM ne AchuM. osamAnI uttarIya oDhacuM hatuM. keDe moTI ratnajaDita mekhalA jhUlatI hatI. kaMThamAM aneka jAtanI ratnAvalio puSTa thayelA vakSasthaLa upara hiloLA khAtI hatI. hAtha ane page zaNagArano koI anna nahoto. tAjI gUMthelI veNImAM caMpAnAM phUla gUMcyAM hatAM, ne seMtho siMdUrathI bharelo ane hIrAjaDita dAmaNIthI suzobhita hato. ATaATalAM rUpa ane suzrI sAme UbhelI alaMkArahInA, ajJAtA virUpA paNa koI rIte hINI nahotI lAgatI. baMne potAnA svataMtra rUpalAvaNyathI anokhI rIte zobhatAM hatAM. "sakhI surUpA !" haryavAsinInI suMdarI bolI. nahIM, nahIM, bA ! huM to cAMDAlaNI virUpA !'" alyAM, tame to ghelAM lAgo cho ! roja zramaNa bhagavAnanA upadezanI vAto karo cho, ane hajI cAMDAla phUTyA karo cho ! tamArAM lokonAM darzana azubha : tame loko apazukaniyALa : AvI AvI bhAvanAo tamArA manamAMthI kyAre dUra karazo ?" gavAyathI UtarI AvelI strIe nirAzAmAM hAtha pachADavA. e hAthanAM kaMkaNa paNa eka navuM kAvya sarajI beThAM. zeThANI bA, DAhyAM thaIne kema bhUlo cho ? zramaNa bhagavAnano upadeza e nathI ke ame amArI jAtane cAMDAla na kahIe ane brAhmaNa kahIe. emanuM to kahevuM che ke cAMDAla kuLanI hInatA bhUlI jAo ! hInatA gaI eTale na koI UMcuM ke nIcuM ! sahu sarakhAM !" virUpAe gaMbhIra rIte javAba Apyo. savAlAkhanI vAta che tArI sarUpA ! huM to tane jouM chuM ne karmanI gatine yAda karuM chuM. alI sakhI." "juo, pAchAM sakhI ane surU pA kahevA mAMDyAM ?" virUpAe lADamAM ToLa karatAM kahyuM. huM to e ja kahevAnI ! tArA dedAra sAmuM to jo ! alI, have to tuM mogarAnI velanI jema phUlIphAlI rahI che." zeThANIe virUpAnA puSTa thayelA avayavo upara eka UDatI najara nAkhatAM kahyuM. bA, garIbanI mazkarI karazo mA ! mane to sAta pUrA thayA. tamane ?" e ja, AThamo adhavAryo. paNa mAruM to zuM..." zeThANI bolatAM bolatAM thaMbhI gayAM. lajAmaNInA choDane sparza thatAM jema pAMkhaDIo saMkocAI jAya, ema emanuM mukha levAI gayuM. svara kaMIka bhAre thaI gayo. vedanAbharyA avAje AgaLa calAvyuM : "surU pA, bhayaMkara lAvArasa jevI garamI mArA koThAmAM saDasaDe che. e garamI bALakanAM hADacAmane cUsI le che, ne janmatAMnI sAthe bALakanA prANa harI le che. pAMca pAMca vAra prasUtinI pIDA bhogavI, paNa muja abhAgaNIne eke jaryuM na jIvyuM..." zeThANInA gaLAmAM DUmo bharAyo. virUpAnI lIMbunI phADa jevI AMkhomAM AMsu hatAM. zeThANIe jIva jarA zAnta thatAM kahyuM : "ane surUpA ! A mAruM chelluM ne chaThuM saMtAna che ! chelluM eTalA mATe ke e jo na jIvyuM to A akhUTa dhanadolatano vArasadAra to khoLavo joIze ne ! ane e vArasadAra mATe zokyanAM pagalAMno avAja AjathI mane saMbhaLAI rahyo che. eNe mArI UMgha harI lIdhI che, sudhAtRSA ochAM karI nAkhyAM che." zeThANInAM phUsakAMe bAkInI vAta pUrI karI. sonA-rUpAnA alaMkAro pAchaLa, maNi-muktAthI maDhayA deha pAchaLa dubhAI rahelA hRdayano ArtanAda virUpAnA dilane dhrujAvI rahyo. parigrahanI icchA, enI amApa prApti ane ene potAnI pAchaLa potAnA ja koIkane ApI javAnI mAyA-mamatA na jANe keTakeTalAnAM jIvanane dhULa karatI haze ! keTakeTalA zApa ne abhizApanA Dhaga racatI haze ! keTakeTalAM pAkhaMDanAM pArAyaNa UbhAM karatI haze ! e vAta zeThANInA dila sivAya atyAre koI varNavI zake tema nahotuM. dardInI gata to dardI ja jANe ! "bA, jarA bahAra Avazo ke ?" 4 saMsArasetu pUrva ane pazcima D 5
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ "tuM aMdara Ava ne !" virUpA daravAjo oLaMgI aMdara udyAnamAM gaI. virUpAe cAre tarapha eka vAra najara nAkhI lIdhI. pachI e dhImethI bolI : "bA, tame anubhavI cho. kaho jouM, mane kevuM saMtAna thaze ? rUpALuM ke kadarUpuM ?" mAtA banatI nArInA dilamAM svAbhAvika UThe evo A prazna hato. "rUpALuM ! surUpA, jotI nathI ke tAruM lAvaNya kevuM che ? tAruM saMtAna rUpasuMdara haze, sAthe guNasuMdara paNa haze." zeThANI potAnI sakhInA garbhastha saMtAnane AzIrvAda detI hoya ema bolyAM. "bA, kevuM rUpALuM ? tamArA saMtAna jevuM ?" "are, amArAM saMtAna karatAMya sAruM surUpA ! amArA saMtAnanAM rUpa-guNa to amArI kAmavAsanAo cUsI le che, A bhogopabhoga ja emanAM daivata ardhA kare che." zeThANInA zabdomAM zrImaMta jIvananA eka ajANyA aniSTa para dhanuSyaTaMkAra hato. "bA, ciDAzo nahi. koI bhUlathI tamArA bALakane mArI godamAM mUkI de, ne mArA bALakane tamArI godamAM mUke, to mAruM saMtAna tamArA saMtAna jevuM lAge kharuM ?" virUpAnI A ghelI ghelI vAtano dora zeThANI na pakaDI zakyAM. "are, pAgala thaI gaI lAge che ? atyArathI saMtAna pAchaLa AvI ghelI thaI jaIza to pachI tAruM zuM thaze ?" "bA, ghelI thaI chuM, kaho to pAgala thaI chuM. paNa juo eka vAta kahuM." virUpA vadhu najIka gaI, ne cAre tarapha koI jotuM nathI, enI khAtarI karI dhIrethI bolI : "bA, tamAruM bALaka mAruM ne mAruM e tamAruM ! jevuM hoya tevuM mokalI Apajo ! bA, avinaya lAge to mApha karazo." "zuM kahe che virUpA ?" zeThANI kSaNabhara A zabdo sAcA mAnI zakyAM nahi. varSonI abhilASAo ane divaso sudhI hADa-mAMsano khorAka khavarAvI garbhane ucheranAra kaI mAtA daMpatIjIvananI amUlakha dolata samA prathama saMtAnane choDI zakI che ! saMtAnane mATe prasUtinI narakapIDAne svarganuM sukha mAnanArI kaI mAtA ATalI sahelAIthI Avo ekataraphI sodo karI zake ! "bA, huM bakatI nathI. tame mane sakhIpada ApyuM che. e sakhIpada UjaLuM karI batAvavAnI A taka che. jo huM jUThuM bolatI houM to tetrIsa karoDa devatAnI mane Aza che !" "mAro saMsAra UjaLo karavA tArA saMsArane zA mATe khAropATa banAve che ?" 6 D saMsArasetu "bIjI vAta huM nathI jANatI. sakhIdharma adA karavAnI amUlakha paLa jIvanamAM bIjI vAra nathI AvatI ! mAtA thavAnI paLa to ghaNI vAra Avaze. huM gharaDI nathI thaI." "paNa pelo mAtaMga jANaze to tane kADhI nahIM muke ?" "bhagavAnanuM nAma lo, bA ! ApaNI vArtAmAM puruSa zuM samaje ? e vahANavaTuM kheDe ke rAjasevA karI jANe. saMsAranA vyavahAra to sadA strIe zobhAvyA che." virUpAnI jIbha para tyAganI vANI hatI : "ane bA, mAtaMga mane kADhI mUke e vAta bhUlecUke mAnazo mA ! koI bIjI Ave to kharI ! tamArI mAphaka roIne rAto kADhanArI huM nahIM ! AvanArInA mAthe chANAM thApuM chANAM !" "nA, nA, virUpA ! e mArAthI nahIM bane !" "nA ke hA. zeThANI bA, kazuMya bolavAnuM nathI. hA, eTaluM kahuM chuM ke ene khUba bhaNAvajo, gaNAvajo ne bahAdura banAvajo ! mAre tyAM bicAro kyAM tamArAM jevAM lADapAna pAmavAno che ?" ane A pachI banne suMdarIo keTalIeka vAra sudhI tArAmaitraka racIne UbhI rahI. strI ane puruSa vaccenAM tArAmaitraka saMsAre jANyAM che; paNa strI-strI vaccenAM tArAmaitrakanI mIThAza hajI kuzaLa kavijanathI paNa avarNavI che. dilanuM audArya, haiyAnuM amI, mananI mIThAza : A badhAMnuM emAM ghammaravaloNuM hatuM. sAgaronA sAgaranuM emAM maMthana hatuM. sUryadevatA pRthvInA pATale padhArI cUkyA hatA, bagIcAmAM phUla khIlI UThyAM hatAM, ne bhramaravRMda paNa guMjArava karavA AvI pahoMcyuM hatuM. rAjagRhInA UMcA koTakAMgarA paNa sonethI racAI rahyA hatA. rAjamArga para kolAhala saMbhaLAyo. thoDI vAramAM rAjasevako jorathI chaDI pokAratA saMbhaLAyA. rAjahAthI upara maNimuktA-jaDelI aMbADImAM besIne mahArAjA biMbisAra bhagavAna buddhadevanAM darzane jatA hatA. hAthIonA ghaMTArava ane ghoDAonA dAbalAe A baMne sakhIone jAgrata karI. virUpA zeThANInI rajA laI utAvaLe pagale paDakhenI galIkUMcIomAM adRzya thaI gaI. pUrva ane pazcima D 7
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavanAM du:khiyArAM gagA ane sona nadInAM nIra jyAMthI vaLAMka letAM hatAM, e nagarane eka nirjana cheDe, tIra paranA AMbAvADiyA pAse, rAja gRhInA gaganacuMbI koTanI maryAdA jyAM pUrI thatI hatI tyAM basoeka kUbAnI vasatI AvelI hatI. A kUbAomAM rAjagRhI cAMDAlo vasatA hatA. A cAMDAlono itihAsa AryAvartathIya jUno hato. je veLA saMskRti ane sAmrAjya sthApavA mATe AryonAM ToLAM himAcala oLaMgI A tarapha AvyAM tyAre dasyaonAM rAja hatAM. A dasyuone Aryoe anArya kahyA ane emane parAjita karI Arya sAmrAjya jamAvyuM. A mahAmanA Arya sAmrAjya ghaNA vikramo saryA. ghaNAne potAnI godamAM samAvyA. keTalAyane potAnA kuLamAM meLavyA. paNa vijayIno garva bhaMDo che. kALakrame moTuM mana nAnuM thayuM. e nAnA thayelA mane UMcanIcanI pachI potAne managamatI racanA karI. ekano sthApita hakka bIjA chInavI na zake, e kanI janmajAta moTAI bIjo haNI na zake e mATe prajAnA bhAga pADyA. A bhAgalAmAM baLiyA be bhAga paDAvI gayA, ane sArAMze jenA bhAgyamAM moTuM mIMDuM AvyuM athavA jeone bhAga aspRzyatA, hInatA AvI te zudra kahevAyA ! cAMDAla e zUdranI eka jAta, A jAta mAthe gAmanagaranI gaMdakI dUra karavAnI pharaja ane e gaMdakI gAmamAM pAchI na Ave e mATe enI pAse ja paDayA rahIne gaMdakInI cokI karavAnI pharaja ! rAjamArga para jyAM bIjA ucca varganA loko cAlatA hoya, tyAM A lokone cAlavAnI to zuM, khoMkhAro karavAnI ke ghUMkavAnI paNa manAI ! bhalA ! sUraja pAse aMdhakAranuM zuM kAma ? gAmamAM mahAmArI, marakI ne bIjA rogo phATI nIkaLe, to to A lokonuM AvI bane ! eka to emanI AsapAsa tharA jamAvIne paDelI gaMdakI emanuM satyAnAza vALatI; jyAre bIjI tarapha ucca-varNonI johukamI sarvanAzanuM bAkInuM kAma pUruM karatI. chatAMya kudaratanI koI preraNA haze ke A vastI ujajaDa na banatI. emane tyAM vArasadAranI tANa na paDatI. je bALako mATe duniyA talasatI, te bALako emane tyAM abhare bharyA hatAM, jANe duniyAnA jIvo A bhAgamAM ja janmavAnuM vizeSa pasaMda karatA hatA. paNa ahIM janmanAranA bhAgyamAM janmatAMnI sAthe aMdhArAmAM ghora paDe vIMTaLAI vaLatAM. ahIMnA bALakanI tAkAta, tamannA ne teja A gaMdakImAM gArada thatAM ane je gArada thavA na icchatA teo UjaLI jAtio sAme vere caDatA. A ja kubAono jUno ne jANIto vAsI rohiNIono dAdo ! pUro paDachaMda ne jabaro parAkramI nara ! gaMgAnAM kotaro to ene mana ramavAnAM ghara ne ghoDApUra pANI taravAM to ene mana bALakanI ramata ! enI mUchonA vaLAMka ne AMkhonI lAlAza pAse bhalabhalA yoddhAo jhAMkhA paDe. A baLiyAne eka dahADo potAnuM kula karma A karuM, lAgyuM ne eNe yoddhAnuM jIvana jIvavuM pasaMda karyuM. yoddhA tarIkenI ekeeka lAyakAta enAmAM hatI. ghoDesavArI, tIraMdAjI, paTAbAjI - koI vAte khAmI nahotI, paNa enuM kuLa enI AkAMkSAonI ADe AvyuM. ghoDesavArIne badale ghoDAsaranI rakhavALI ne chANa-vAsIdAnuM kAma ene maLyuM. vananA vAghanI sAme ghughavATA lenArane A hINuM kAma game ? eNe nagarayoddhA na banAya to vanayoddhA banavAnuM pasaMda karyuM. sarakhesarakhA juvAniyAone laIne eNe gaMgAne pele tIra potAnI pallI bAMdhI. corI ne lUMTaphATa karI eNe potAnuM nAnuM zuM rAjya jamAvyuM. e eno rAjA banyo. bhalabhalAnA nAkamAM rohiNIonA dAdAe dama lAvI dIdho. moTA rAjyo enAthI dhrujavA lAgyAM. A pachI eka dahADo acAnaka zudromAM navo prakAza Avyo. zUdra e paNa mAnava ! mAnavatAno e pUro adhikArI ! zAstra e bhaNI zake ! pavitra e thaI zake ! kriyAkAMDa e karI zake ! mokSamArga e meLavI zake ! UMcanIcanI navI vyAkhyA AvI. UMcAM kRtya kare te ucca ! nIca kRtya kare te nIca ! oha ! kevo prakAza ! kevI moTI vAto ! raMkanA pAtramAM khIra paDe ne re ke ene chAza mAnIne cAle ema banyuM. varSothI aMdhakAramAM rahela zUdro sarva prathama A prakAza na jhIlI zakyA. emaNe pote ja prakAzane Avato khALavA potAnAM kamADa bhIDyAM. e kamADa bhIDanArAomAM mukhya AgevAna A rohiNIono dAdo hato ! eNe chaDecoka kahyuM ke, zUdrono samUla nAza karavA A kAvataruM yojAyuM che. meM dharmAcArya ne dharmaguruone tyAM jaIne, keTaleya dUra rahIne, emanI lAMbI dADhIone sASTAMga bhavanAM duHkhiyArAM E 9
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ daMDavat praNAma karIne pUchavuM che ke 'bApajI, kayA bhavanA pApe ame aspRzya ! kayA ghora kRtyanA kAraNe ame karmadharmanA anadhikArI !' ane teoe potAnI rUperI dADhI paMpALatAM paMpALatAM nirAMtave mane kahyuM che ke, 'zUdrakulamAM janma e ja tamAruM pApa !" meM pUchayuM : "e pApa dhovAno koI mArge ?' temaNe kahyuM : " koI mArga nathI ! UMcavarNanI sevA karatAM A bhava pUro karo ! Avato bhava sAro Ave enI vAMchanA karo !" "eTale have tame koI rakhe A vAtamAM phasAtA, emanI maherabAnI khoTI. ApaNe ane e judA ! be vacce janmanAM vera ! e bhedane, e komane jamInadosta karavA emane lUMTo, mAro ! eka dahADo ApaNe ApaNuM rAjya jamAvI, koTakAMgarA khaDA karI AvuM ja karI batAvIzuM.' rohiNIonA dAdAnI A vAta keTalAkane vadhu paDatI lAgatI, nAne moMe moTI vAta jevI bhAsatI; chatAM enuM bAhubaLa, enI paTAbAjIthI je paricita hatA, teo jANatA hatA ne vizvAsa rAkhatA hatA ke jo sahu koI ene premathI ne vaphAdArIthI sAtha Ape to koI gAmano rAjA sahelAIthI banI zake tema hato. ane pachI to 'samaratha ko nahIM doSa guMsAI !' enI ja mahattAnAM kAvya, sAhitya ne zAstra racI zakAya, baLiyo be bhAga upADI le ! paNa rohiNIonA dAdAnI A vAtathI virUpAno pati mAtaMgane tenA pADozI thoDA kUbAo judA paDatA. mAtaMganA kuLamAM bApadAdAnA vakhatathI amuka bApadAdA ucca varNano veza sajI himAlayanA koI pAraMgata pAse zAstra bhaNI AvelA : ane emaNe potAnA kuLamAM e zastra utAreluM. A zAstranAM sUktothI e rotAM pIDAtAM bALakone sAjo karI zakatAM, prasUtinI bhayaMkara pIDAmAM paDelI strInuM ADuM choDAvatA, koIne lAgelI najara, koIne karaDelo sApa ke koIne vaLagelAM preta-pizAca paNa e kaMIka bolIne, kaMIka pANI ke vanaspati pAIne dUra karI zakatA. mAtaMga enI A lAyakAtanA baLe rAja bagIcAno rakhevALa banyo. bhAgyayoge mAtaMga virUpA jevI zIlavatI ne guNavatI strIne paraNI lAvyo. virUpA ane mAtaMganAM dvAra para sarvaprathama navo prakAza jhilAyo. vanavagaDAnAM vAsIo vacce rahIne dAdo jyAre vAgha jevo krUra banato gayo, tyAre virUpA ne mAtaMga rAjagRhInI vasati vacce AThe pahora vasIne sevAnI phUlachAba dharIne namra ne udAra banyAM. ThokarAyeluM emanuM zuddhatva vadhu ne vadhu ghasAtA caMdananI jema anerI suvAsa prasAratuM gayuM. A navA prakAzanA Adisarjakane to koIe joyA nahotA, paNa emanA anuyAyIo rAjagRhImAM AvatA, tyAre vahelo-moDo paNa A lokane lAbha maLato. emAM sahuthI vizeSa lAbha virUpAne sAMpaDyo hato. enA citanazIla svabhAvane 10 B saMsArasetu lIdhe e tattva jaladI grahaNa karI zakatI te vAre ghaDIe kahetI : sAcA prema mATe sAcI dayA joIe. sAcI dayA mATe sAco tyAga joIe. vanano vAgha ne rAphaDAno bhoriMga paNa e rIte vaza karI zakAya." ane eno pratyakSa prayoga eNe mAtaMga para ajamAvyo hato. maMtravettA mAtaMgane potAno vAraso koI uttarAdhikArIne ApI javAnI khUba ciMtA rahetI. vArasa na hoya to vidyA naSTa pAme. virUpA sAthe saMsAra mAMDyAne varSo vItyAM, paNa saMtAnaprApti thaI nahotI. ane vaLI mAtaMganuM ghara kaMI daridrInuM ghara nahotuM. mahArAjA bimbrisAra ane rAja kuTuMbanA enA para cAra hAtha hatA. dravya to moM-mAMgyuM maLatuM. mAtaMga kalAvaMta mayUra hato. ene ekalAne joIne ja UMca-nIcanI kalpanAo manamAMthI sarI jatI. Avo mAtaMga paNa virUpAne vazavartI hato. eNe kadI niHsaMtAna virUpAne potAnA mananI icchA jAhera karI dUbhavI nahotI; paNa tyAM to e icchA kudarate pAra pADI. mAtaMga hamaNAM khUba rAjI raheto. Aje paNa rAja bAgamAMthI UtarelAM aneka phaLaphUla laIne e vahelo vahelo ghera Avyo hato. virUpAne gharamAM na joI ozarImAM ja beTho beTho e phUla gUMthavA lAgyo. rAja gRhInI TUMkI TUMkI zerIo vaTAvatI virUpA jarA moDI ghera pahoMcI ne bahAra ozarImAM ja suMDalo-sAvaraNo mUkI sIdhI gharamAM cAlI gaI. thoDIvAre gharamAMthI dhumADo AvavA lAgyo. virUpA cUlAmAM IMdhaNa nAkhatI hatI. hAza, have to rAha joIne thAkyo ! mArA AMbe rUpALI pILI dhamarakha jevI kerIo laTakI rahI che ne A jo to kharI ! lIMbaDI para mArI vAlI kevI pAkI gala jevI lIMboLIo jhamI rahI che ! pelI phUlavela to jo ! enI bahAra to nIrakhe !" ozarImAM beTho beTho phUlamALA gUMthato mAtaMga kaTAkSamAM bolyo. virUpA kAma karavAnA bahAne ADuM moM rAkhI badhuM sAMbhaLI rahI hatI. e dhIrethI bolI : alyA, gAMDo na thaI jato." viruDI ! kharekhara, have to vAra lAgaze to gAMDo ja thaI jaIza ane vaLI Aje eka vAta sAMbhaLI ethI to mana ghaNuM UMcuM thaI gayuM." mAtaMge aDadhI gUMthelI phUlamALA nIce mUkatAM lAMbo niHzvAsa nAkhyo. patine udAsa joI virUpA ekadama doDI AvI ne pUchavA lAgI : zAthI mana UMcuM thayuM che ?" mAe dIkarAne vecyo.* bhavanAM duHkhiyArAM li
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ talamAM - hatyAmAM to dharama kyAM bhALyo ?" besa, besa, DAhyA ! vaLI be varSa pahelAM tuM ja vAta nahoto lAvyo ke mA - - zaktine sAta chagAla caDhAvIe to sAta dIkarA thAya ? ane meM ja tane UdhaDo nahoto lIdho ! alyA, badhI strIone tame sarakhI zI rIte mAnI lIdhI ? pAMce AMgaLIo sarakhI hoya kharI ?" sarakhI nahi to bIjuM zuM ? kAgaDA jyAM juo tyAM kALA ne kALA. jevI e tevI tuM ! jevI tuM tevI tArI mA !'' mAtaMga virUpAne lakSa karI pelA bALakanI mAtA para Upajelo gusso ThAlavato hato. joje alyA, mArI mAnuM nAma lIdhuM che to saLagatuM chANuM ja mArIza." be ghaDI pahelAM premathI vAto karatAM dhaNIdhaNiyANI laDI paDyAM. bannee ekabIjAnI sAtasAta peDhIo yAda karI emane kaMI kaMI bhalIbUrI saMbhaLAvI dIdhI. A vAtano aMta kyAre Avata enI koI sImA dekhAtI nahotI. Akhare virUpA raDI paDI ane virUpAnA suMdara kapola pradeza parathI saratAM AMsuoe A kalahane ThArI dIdho. haiM, A tuM zuM kahe che ?" virUpAnA dilamAM phALa paDI. ene lAgyuM ke savAramAM dhanadatta zeThanAM patnI sAthe thayelI vAtacIta mAtaMga jANI gayo lAge che. enA moM para ratAza tarI AvI, enuM pArevA jevuM bhoLuM dila utAvaLe dhaDakavA lAgyuM. paNa eka kSaNamAM e sAvadha thaI gaI. mAtaMga navI khabara ApavAnA harSAvezamAM AgaLa bolato hato. vIru, tane jANIne Azcarya thaze ke eka mAtAe potAnA putrane bali ApavA vecyo, ane te paNa thoDIghaNI sonAmahoro mATe !" "sonAmahoro lIdhI ?" virUpAne khAtarI thaI gaI ke vAtanuM lakSa bIjuM ja hatuM. hA hA, sonAmahoro lIdhI !" pachI zuM thayuM ?" "zuM thAya ? eno bhoga devAvAno hato. hato to brAhmaNano dIkaro, nAma amara, paNa bhalA bALakane koIe navakAramaMtra zIkhavelo." navakAramaMtra ke ? alyA, enI pAse to bIjA badhA maMtra pANI bhare, hoM ke !" bahu paMDitA kharI ne, eTale tuM badhuM jANe ! e badhIya ApaNI to riddhi ! ema kuDuM na bolIe, enA bhalA pratApa ke pAMca jaNa ApaNuM ghara pUchatA Ave." hAM hAM, alyA pachI thayuM zuM ?" virUpA mAtaMganA DolatI zraddhAvALA dilane pichAnatI hatI. eNe vAta badalI nAkhI. thAya zuM ? rAjAjI citrazALA caNAvatA hatA. daravAjo koI rIte Ubho na thAya, vAre vAre Ubho kare ane vAre vAre paDI jAya. badhA mUMjhavaNamAM paDI gayo. Akhare koIe kahyuM ke emAM batrIsalakSaNo bALa homo ! rAjAnA sevakoe to DhaMDhero piTAvyo, ane moM mAgI sonAmahoro ApI chokarAne zodhI lAvyA. zuM chokarAnuM rUpa ! zI enI kAnti ! pahelAM to eNe chUTavA ghaNAM phAMphAM mAryo, paNa jamadUtanA hAthamAMthI chuTAya to e lokonA hAthamAMthI chuTAya ! bALakane koIe navakAramaMtra zIkhavelo. Akhare e maMtrano eNe jApa karyo. e jApathI eka camatkAra thayo. badhA thaMbhI gayA. chevaTe bALakane mukta karyo, tyAre ja bIjAno chUTako thayo. bALaka to saMsAranI vicitratA ane svArthaparAyaNatA vicArI muniveza grahI cAlI nIkaLyo." "dhanya, dhanya ! aneka namaskAra hajo e maMtrane !" "ane aneka vAra namaskAra hajo A bairIonI jAtane, jene peTanI olAda katala karavA ApatAM jarAya dayA ke zarama na AvI ! ane vaLI e to kahetI hatI ke AmAM to dharama samAyo che : yajJamAM homAvAthI bALakane svarga maLaze ? are, 12 D saMsArasetu bhavanAM duHkhiyArAM 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmanI gata grISma RtunI eka sAMja paDatI hatI. AkhA divasano Uno vAyu atyAre kaMIka ThaMDo paDyo hato. divasabhara tapelAM puSpo have dhIre dhIre sugaMdha prasAravA mAMDyAM hatAM. zekI nAkhe evA tApathI bacavA mALAmAM lapAI gayelAM paMkhIo saMdhyAgAna gAtAM AkAzamAM Amatema UDI rahyAM hatAM. aMtaHpuranA UMDA AvAsomAM Akho madhyAhna purAI rahelI rAja ramaNIo AsAyeza levA rAjaprAsAdonA jharUkhAmAM AvI hatI, ne pALelAM paMkhI paNa AMgaNAmAM laTAra mArI rahyAM hatAM. rAjaramaNIo nAhavA ne jalakrIDA karavA rAja udhAnanA hojamAM UtarI paDI hatI. nirbhaya ekAnta, ThaMDuM hima jevuM pANI ne saMdhyAno manorama samaya ! ramaNIrvAda lAja-zarama choDIne jaLakrIDA karavA lAgyuM. sphaTikazA jaLamAM chabachabiyAM karatAM emanA rUpabharyA aMgapratyaMga, vAre vAre raNajhaNATa macAvatAM hAthanAM kaMkaNo ane pANInA paTa para bichAI gayelA emanA lAMbA kezakalApa, adbhuta citArAnI kalpanAne paNa nisteja banAvI nAkhe tevuM ramaNIya dazya khaDuM karatAM hatAM. rAjabhojana mATe phaLaphUla vINavA Avelo mAtaMga Aje ahIM kedI banyo hato : A rAjaramaNIo snAna karI pAchI na phare tyAM sudhI rAja udhAnanA mukhya dvAra para ene cokI karavAnI hatI. grISmanI saMdhyA khIlI ne karamAI, rAjagRhInAM devamaMdiromAM AratI utAravAnI taiyArIo thaI; toya ramaNIonI jalakrIDAno aMta na Avyo, e to hajIya emAM ja mazagUla hatI. Akhare rAjamahelanI nobato gagaDI. nagAre ghAva paDyo ne rAjaramaNI-one bhAna AvyuM ke are, rAjAjIne padhAravAno vakhata thayo. veLA vItI gaI. utAvaLe utAvaLe jema AvyAM tema paTakuLa vIMTIne te vidAya thaI. devone paNa eka najara nAkhI levA dila thAya evA UchaLatA yauvananA A rUparAzine jato nihALavA daravAje cokI para Ubhelo mAtaMga jarAya na lobhAyo. e koI jogIjatinI beparavAIthI ja tyAM khaDo hato. - ramaNIvRMda adRzya thayuM ke mAtaMga gharabhaNI vaLI nIkaLyo. Aja rAte ene, agatyanA kAme, gaMgAne pele pAra, rohiNIonA dAdAne maLavA javAnuM nimaMtraNa hatuM. bhalA, e gAma-dAdAnA nimaMtraNane koNa ThelI zake ? temAMya jyAre zUdrakuLonI bhinna bhinna nAtonA AgevAnone teDyA hoya, tyAre to gayA vagara cAle ja kema ? virUpAe bhojana taiyAra rAkhyuM hatuM, paNa Aja mAtaMgane e kalA jamavA besavAnuM hatuM. eka to grImano divasa ane emAM e garbhavatI; eTale Aja haMmeza karatAM e vizeSa becena hatI; chatAM becenI batAvI mAtaMgane jato rokavAnI tenI icchA nahotI. mIThI mazkarI karatAM karatAM mAtaMge jamI lIdhuM, ane jhaTa lAThI khabhe mUkI : vIru, kadAca rAtre AvuM paNa kharo, ane na paNa AvuM, paMcanA AgevAno maLavAnA che, eTale rAta nIkaLI paNa jAya.' sAruM, vahelA Avajo !" mAtaMga loDhAnI DhALa jaDelA moTA joDA paherI bahAra nIkaLyo. thoDe dUra pahoMcyo nahi hoya, ne virUpAe dhImI bUma pADI ene bolAvyo. mAtaMga pAcho pharyo. virUpAe zikhAmaNa ApatAM kahyuM : "rohiNIonA dAdA sAthe kaMI caDabhaDa karIza mA ! e bhale game te kahe, ApaNane ruce to mAnavuM, nahi to cUpacApa besI rahevuM. evA sAthe bAkarI bAMdhavI sArI nahi, mane to lAge che ke, e ema kahevAno haze ke A zramaNono upadeza koIe sAMbhaLavo nahi. e hamaNAM zrAvastI ane e ta2pha jaI Avyo che, ne tAraNahAra prabhu jJAtaputranAM darzana karI Avyo che. e kahe che ke, jJAtaputra moTA jAdugara che : pAse jatAMnI sAthe moralInI sAme sarpa Dole tevI sthiti thaI jAya che." emanI amI varasAvatI AMkho sAthe AMkha milAvI, emanAM darzana karyA ane be veNa kAne paDyA pachI manamAM na rahe abhimAna ke na rahe koI jAtanI baLatarA ! e to bicAro emane joI chakka thaI gayo che. eTale e kahe che ke jo ApaNe e jAdugaranuM kahyuM sAMbhaLIe to pachI AvAM karma karavAM game ja nahi ! ane vaLI e tyAMnA keTalAka paMDitone paNa maLyo. e badhAe ene samajAvyuM che ke jo mahAvIra moTo patitoddhAraka hoya to enA potAnA ja paMthamAMthI chUTAM paDelAM potAnAM dIkarI-jamAIne samajAve. potAnA prathama ziSya gozALAne samajAve !" have basa, lAMbI vAta TUMkI kara ne ! emAM jJAtaputra zuM kare ? sUraja Uge ne cAmAcIDiyAM phaphaDATa kare temAM sUrajano zo doSa ? evI vAto have nahi cAle. have karmanI gata 1 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ to ApaNA jevA lAkho mAnavIonI AMkho UghaDI gaI che; ApaNane ApaNApaNAnuM bhAna jAgI gayuM che. ApaNeya mAnavI jevA mAnavI ja chIe. jo huM tane sAphasApha kahuM chuM ke, huM kaMI rohiNIonA dAdAthI Darato nathI. mArAM bAvaDAMnuM baLa tuM kyAM jANe ? ekale hAthe enA jevA cArane ThekANe pADI dauM !" mAtaMganA avAja mAM strInI zikhAmaNIthI ghavAyelA puruSatvano vijayaTaMkAra hato. bahu moTo laDavaiyo na joyo hoya to !" virUpAe eka evI bhAvabhegI karI ke mAtaMga TharI gayo. e hasIne cAlI nIkaLyo. e vicArato hato ke mArI lAThImAM mANasane harAvavAnI vizeSa zakti haze, ke virUpAnI AMkhomAM ?" - AMbAvADiyuM vaTAvI, gaDhanI rAMge rAMge thaI mAtaMga nagaranA smazAna pAse Avyo tyAre rAtri pUrI jAmI gaI hatI. grISma RtunuM svaccha AkAza tAraliyAothI dIpI rahyuM hatuM. tamarAMono avAja ane ziyALiyAMnI lArI sivAya bIjo koI avAja saMbhaLAto nahi. smazAnamAM tAjI bujhAyelI citAomAMthI kadI kadI bhaDakA nIkaLatA hatA. thoDe dUra gaMgAnAM nIra cUpacApa vadhye jatAM hatAM. AkAzanA tArAo potAnAM nAnAM tejasvI mukha gaMgAnA jaLa-arIsAmAM nihALI rahyA hatA. mAtaMga rAjamArga kApato hoya teTalI nirbhayatA ne cokkasAIpUrvaka paMtha kApI rahyo hato. alabatta, ene e vAtanI pUrI jANa hatI ke A pradezamAM moTA phaNadhara uparAMta vAgha-varu paNa phare che, paNa ene lAThI upara ane kamara para rahelA jhera pAyelA charA para pUro vizvAsa hato. gaMgAne tIre AvatA mAtaMga kSaNabhara rAtrinuM bharapUra sauMdarya jovA thaMbhyo. ene hajI thoDuM AgaLa vadhavAnuM hatuM, kAraNa ke pallImAM pahoMcavA mATenI hoDIo thoDe dUra bAMdhelI hatI. AkAzanA tArAo badhe jhAMkho prakAza verI rahyA hatA. A prakAzamAM mAtaMganI AMkhoe smazAnanI thoDe dUra UbhelI eka vyakti nIrakhI. e vyakti zAnta UbhI hatI. mAtaMganA manamAM kaMI kaMI kalpanAo UbharAI AvI. eNe jorathI eka khoMkhAro khAdho, jamIna para lAThI ThokI, paNa pelI vyakti to pASANanI pratimAnI mAphaka nistabdha ja khaDI hatI. pIcho pakaDavA preta-pizAca to A rUpa dharIne nahIM AvyuM hoya ? mAtaMgane zaMkA gaI; have e vAtano nirNaya karyA vagara cena paDe tema nahotuM. e rastA parathI ja ene pasAra thavAnuM hatuM. eNe kamara paranA charAno baMdha DhIlo karyo, hAthamAM lAThI majabUta pakaDI ne manamAM maMtra japato japato e AgaLa vadhyo. chatAMya pelI vyakti to pUtaLAnI jema aDaga ja khaDI hatI : na halana ke calana ! mAtaMga lagabhaga najIka pahoMcI gayo hato. cAlavAnI dhImI gati choDI have 16 [ saMsArasetu e jhaDapathI ekaeka kadama uThAvIne cAlato hato. paNa A zuM ? pelI vyakti to hajIya jevI ne tevI sthira ja paDI hatI ! nirjIva, nibaMdha, niccetana, saMsAranA koI paNa vAtAvaraNathI para ! mAtaMga eka hAthe charA para ne bIjo hAtha lAThI para makkama rAkhI AgaLa vadhyo - rakhene najIka jatAM UchaLIne eka presa koTe bAjhe ! be-eka kadamanuM cheTuM rahyuM, ane tArAnA prakAzamAM jovA TevAyelI enI AMkhoe tarata nirNaya karI lIdho ke A vyakti koI preta-pizAca nahIM paNa tapasAdhanA mATe kAyotsargamAM UbhelA koI munirAja che. vaLI, ene zaMkA thaI AvI : bhalA, munirAjane veze A koI dhUrta kAM na hoya ? potAnA bhoganI rAha jotuM koI meluM tattva kema na hoya ? paNa enI zaMkA kSaNavAramAM dUra thaI gaI. catura mAtaMgane parakhI letAM vAra na lAgI ke A munirAja te ja pelo bALakumAra amara. citrazALAnA pAyAmAM bali AvA jene enI mAe, muThThIbhara sonAmahoro sATe, vecelo te pote ja ! kumAra, dhanya tArA vratane ! dhanya tArI ahiMsAne ! mAtaMge sASTAMga daMDavatuM praNAma karyA. rAta vadhatI jatI hatI. madharAtanA zILA vaMToLa have UThavA lAgyA hatA. Aja to badhethI mAtaMgane moDuM thavAnuM lakhyuM hatuM. rAja-udyAnamAM snAna karavA AvanAra ramaNIvRMde prAraMbhamAM moDuM karyuM. gherathI nIkaLatAM vaLI DAhyalI virUpAe zikhAmaNa ApavA rokyo ne chelle chelle A banAva banyo. paNa moDuM thayuM to bhale thayuM, munijananAM darzana to pAmyo : A saMtoSa sAthe mAtaMga utAvaLe AgaLa vadhyo. paNa AjanI rAta ene mATe jANe aneka navAjUnIo laIne AvI hatI. e hajI thoDe dUra gayo haze ke gaMgAnA nIramAM eka nAvaDI pUrajhaDape mArga kApatI AvatI dekhAI. koI potAne levA to AvatuM nathI, e jovA mAtaMga thoDI vAra Ubho rahyo. hoDI utAvaLe kAMThe AvIne lAMgarI. emAMthI zyAma-vastrAcchAdita eka vyakti dhIrethI nIce UtarI AvI. mAtaMga sAvadha thaI gayo. kinArA paranA vRkSanI pAchaLa jhaDapathI lapAI gayo. hoDImAMthI UtarelI vyaktie eka vAra cAretarapha joyuM. hoDImAM beThela mANasa sAthe kaMI vAta karI. e mANasa hoDI para Ubho thaI smazAna tarapha AMgaLI cIMdhavA lAgyo. madharAtano eka moTo vaMToLa AMbAvADiyAmAMthI AvI cakaraDI-bharamaDI khAvA lAgyo. e vaMToLe zyAma-vastrAcchAdita vyaktinA ziroveSTanane kADhI nAkhyuM. mAthethI vastra khasI jatAM kALobhammara kezakalApa ne ramaNImukha tArAonI karmanI gata 1 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejamAM mAtaMge joI lIdhAM : A to koI strI ! koI abhisArikA to na hoya ? bhale veza choDyo, paNa vAsanA kaMI choDAya che ? mAthuM muMDAvAthI kaMI mana muMDAya che ? bahAra ane bhItara vacce bhAre bheda A duniyAmAM cAle che ? batAvavAnA judA ne cAvavAnA judA jevo ghATa che. mAtaMgane pelA munirAja koI chadmavezI lAgyA. rAta to AgaLa vadhatI jatI hatI. vanecaroya have borDa tarapha pAchAM pharatAM hatAM. atyAra sudhI tyAM pallImAM na jANe zuM thayuM haze ! chatAM abhutatA pratyenI mAnavasahaja jijJAsA mAtaMgane pakaDI rahI. eNe vRkSanI othe lapAI badhuM nIrakhavAno nirNaya karyo ne savAre jJAtaputranA dharma para kalaMka samAna A svArthasAdhuone chaDecoka ughADA pADavAnI tyAM ne tyAM pratijJA karI. pelI strI dhIre dhIre AgaLa vadhatI hatI, paNa munirAjanI zAntimAM lezamAtra khalela nahotI pahoMcI. e to hatA tevA ne tevA dhyAnastha khaDI hatA ! mArA beTAM Thaga ! pelA purANI kharuM kahetA hatA ke puruSanuM bhAgya ane strInuM caritra devo paNa nathI jANI zaktA, to bicArA mAnavInuM zuM gajuM "| AvanAra zyAma-vastradhArI strI vanapradezamAM cAlavAne ajANI lAgatI hatI. e vAre vAre Thokara khAtI hatI, chatAM avAja na thaI jAya te rIte sAvadhAnIthI AgaLa vadhatI hatI. thoDIvAramAM e TheTha munirAjanI pAse pahoMcI gaI. kSaNavAra e dhArI dhArIne munirAjane joI rahI. munirAja to hajIya pratimAzA niSkapa khaDA hatA ! "pUro pAkhaMDI !" mAtaMga manamAM babaDyo. enA dilamAM jabaro puNyaprakopa jAgI UThyo hato. pelI strI vRkSane velI vIMTAya, vAMdarIne bacce vaLagI paDe tema jorathI munine vaLagI paDI. paNa A zuM ? teno eka hAtha sAhasA UMco thayo. e hAthamAM tArAonA jhAMkhA prakAzamAM paNa teja kaNa verI rahelI dhAradAra charI toLAI rahelI dekhAI. e charI be vAra UMcI thaI ne be vAra nIcI namI. koI kumaLuM vRkSa mULathI ukhaDI paDe ema munirAja dharaNI para DhaLI paDyA. orata eka hAthamAM charI pakaDI pAche pagale nAThI ! - "khUna ! katala !" mAtaMge acAnaka bUma pADI. A bUma gaMgAnA nIrava jaLa para thaIne sAmAM kotaramAM paDaghA pADavA lAgI. potAnA kukRtyane koI ajANI AMkho nIrakhI rahI che. enuM bhAna AvatAM pelI strI mUThIo vALI hoDI tarapha nAsI. mAtaMga eno pIcho pakaDavA jevo AgaLa dhasyo ke giri kaMdarAone dhrujAvato ghughavATo saMbhaLAyo. aMdhArI rAta nadIkinAro ane nirjana jaMgala ! AkhAya pradeza para haka jamAvato e ghughavATo jANe dharatInA cheDA sudhI sAmrAjya jamAvI gayo. nATakano paDado kheMcAya ne bhayaMkara dRzya rajU thAya ema eka banAva banI gayo : jotajotAmAM nAnI evI TekarI parathI moTI puMchaDI pachADato eka vAgha UtarI Avyo. vananA A betAja bAdazAhanI hAka pAse bhalabhalA vIrano mada gaLI jAya ! mAtaMga bhayathI pAcho haTI gayo. bhedI ramaNI paNa DagaluMya AgaLa vadhI zakI nahIM. potAnA pApakarmano AkharI pheMsalo ahIM Avelo joI, enI sUdhabUdha khasI gaI. yamarAjano avatAra banIne Avelo vanano rAjA pharIthI garyo. jema mAnavI zokanA prasaMge hase che, ne mastInA prasaMge kaMIka dhImo guMjArava kare che, ema pazuo paNa judA judA sUra kADhe che. mAtaMga samajI gayo ke A garjanA harSanI hatI, kSudhAtura hiMsaka pazune zikAra hAthavage thayAnI hatI. vananA rAjAe eka ja chalAMga bharI ane strInA dehane paMjA vacce pakaDI lIdho, eka ja paMjo, chellI hRdayabhedaka karuNa cIsa ane badho khela khatama ! lohInA phuvArAo gaMgAnA tIrane raMgI rahyA. oratanA nirjIva dehane thoDe dUra ghaTAdAra vRkSa nIce ghasaDI jaI A vanarAja potAnuM bhojana pUruM karI levA vyagra banyo. mAtaMge vanarAjanA pAchA pharI javA sudhI zAnta rahevAmAM ja DahApaNa mAnyuM. jIbhanA lapakArA ane vAghanA moMnI durgadha AkhA vAtAvaraNane bharI rahI hatI. eka tarapha nirjIva lohItaraboLa munirAjanuM zaba; bIjI tarapha khUnI oratano bhakSa karato vananuM vikarALa pazu, ane mAthethI samasamoTa karatI vahe jatI ghanaghora rAtri ! mAtaMganA dilane AzvAsana AvA ekAda jaLacara pANIye bolatuM nahotuM, jANe babbe mAnavajIvananA karuNa aMtano badhe soMpo paDI gayo ! vIjaLI ane varasAdathI tophAnI banelI aMdhArI rAtre paNa jojananA jojanano paMtha kApanAra mAtaMga Aje kamajora dila banI gayo. ene jamIna bhAre lAgavA mAMDI, AsamAna uparathI paDuM paDuM thatuM lAgyuM. pagane jANe koIe sIsAnA rasathI bharI dIdhA : keme karI UpaDe ja nahi ! mAtaMga maMtra upara maMtra bolavA lAgyo. cAre. dizAnA devone madada mATe AhvAna ApavA lAgyo. thoDI vAre enA dilane zAtA vaLI: paga haLavA thatAM lAgyAM. vAgha paNa Aja pUratuM bhojana jamI oratanI lAzane eka khADAmAM saMtADI dhIre dhIre TekarI pAchaLa adRzya thaI gayo. mAtaMgane potAnA zira parathI AkAzano boja haLavo thato lAgyo. e AgaLa vadhavAne badale ghara tarapha vaLyo. soeka DagalAM cAlyo haze ne vaLI vicAra Avyo : lAva ne, jouM to kharo, pelI strI koNa hatI ? sadAne mATe ajANyo rahenAra A koyaDo ukelato'to jAuM. karmanI gata 1 19. 18 D saMsArasetu
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAvatAM hatAM. ajANyAne joI kUtarI bhasI UThI. mAtaMganA dilane bhasavAnA avAjathI kaMIka zAnti vaLI. enA manamAM vyApelI nirjanatA ekadama ochI thaI gaI. e moTI DApho bharato potAnA vAsamAM pahoMcyo. paNa ahIM paNa ene kaMIka navuM ja jovA maLyuM. jevo e potAnA gharabhaNI AgaLa vadhyo ke sAme dhanadatta zeThanI dAsI AvatI maLI. koNa, naMdA ? atyAranA pahoramAM kema AvI hatI ?" naMdAnA hAthamAM kaMIka vastramAM vIMTALeluM hatuM, paNa mAtaMganI AMkho atyAre navuM jovA ne jANavA mATe azakya banI gaI hatI. naMdA dhIrethI bolI : "zeThANIbAe virUpAnI khabara levA mokalI hatI. virUpAe to lakSmIne avatAra Apyo che." lakSmI eTale ?" mAtaMganI samaja zakti atyAre bahera mArI gaI hatI. "mAre tyAM dIkarI AvatarI ?" mAtaMga nirutsAha banI AgaLa vadhI , gharanI ozarImAM besI gayo. ene atyAre kaMI sUjha nahotI paDatI. AkAzamAM paroDhanI jhAMkhI prabhA UgatI AvatI hatI. vahelI UThelI strIonA nUpurajhaMkAra ThaMDI paDelI rAtamAM khUba mIThA lAgatA hatA. vaLI bIjo vicAra Avyo : AjanI rAta bhAre che, jhaTa gharabhego thaI jAuM emAM ja sAra che. e AgaLa vadhyo. vaLI enA dilamAM sUteluM puruSatva saLavaLyuM. eNe Ama kApuruSa thaIne ghera nAsI jatA mAtaMgane jANe cUMTI khaNI : dhik tArA maMtrone !dhika tArI jAtane ! A lAThI ane A viSadhara charo tArAthI zaramAya che ! ane ekadama mAtaMga pAcho pharyo. ene eTalI to mAhitI hatI ke peTapUratuM jamIne vidAya thayelo vanarAja Aje pharI pAcho AvavAno nahi; e to atyAre potAnI boDamAM nirAMtanI nidrA leto haze. chatAM eNe kamara parano charo DhIlo ryo, ekAda maMtra japyo ne pUrI sAvadhAnIthI e AgaLa vadhyo. bAju mAM munirAjanuM zaba e ja zAnti dhArIne paDyuM hatuM. zoNitanI nAnI evI nadI vahIne thoDe dUra thaMbhI gaI hatI. mAtaMge nIcA vaLIne joyuM to mukha para e ja zAnti, e ja saumyatA, e ja kAnti ! sukhanI koI ciranidrA jANe munirAja mANI rahyA hatA ! vaheme bharAyelA ne zaMkAzIla banelA mAtaMgathI saheje namaskAra thaI gayA. e AMsubhInI AMkhe AgaLa vadhyo. oratanA zabavALo khADo zodhI letAM mAtaMgane vAra na lAgI. dhULa, kacaro ne ujharaDAthI enuM mukha na kalpI zakAya tevuM bhayaMkara thaI gayuM hatuM. keTalAka avayavo tUTI gayA hatA. keTalAka vanavyAdhranA udaramAM praveza pAmI gayA hatA. mAtaMge e mane oLakhavA dhULa ne kacaro haLave hAthe dUra karyA. gunAne paNa kadAca nAma devAnuM mana thayuM haze; jagatanI anokhI svArthodhatA A rIte jAhera thavAnI haze; vananA vAghane paNa potAne mAthe binagunegArane haNyAnuM ALa levuM nahi hoya, e kalaMkita moM tarata parakhAI gayuM : A e ja strI, jeNe citrazALAnA daravAjAmAM bali ApavA potAno dIkaro vecelo, pelA munirAjanI sagI mAtA ! are mAtA zAnI ? sAkSAt kRtyA ! evI mAtAne ghera AvAM saMtAna janma le e ja karmanI vicitratA ! karma ! mAtaMgane vicAra thaI Avyo. A zabda to pelA zravaNa muniono ! e munio karmanI gati gahana batAvI enAthI dUra thavAno roja upadeza Ape che. ahA, e ja karmanI gatino A kevo sAkSAtkAra ! koNa mA ne koNa bApa ! koNa pitA ne koNa putra ! ane maDaduM saLavaLatuM lAgyuM. pAsenA vRkSa parathI koI khaDakhaDa hasatuM lAgyuM. mAtaMga ekadama Ubho thaI gayo. e pAchA page thoDuM cAlyo, ne pachI mUThIo vALIne nATho. maDadA nIcethI eka ghorakhodiyuM nIkaLIne nAsatuM hatuM. AMbAvADiyA nIcethI cAlyA jatA mAtaMgane joI jANe AmrapaNe hasI rahyAM hatAM. paNa e to ADuMavaLuM kaMI paNa nIrakhyA vagara potAnA kUbAonI pAsenA TIMbe AvI Ubho. TIMbAnI nIce eka kutarIne tAjAM viyAyelAM baccAM casacasa 20 D saMsArasetu karmanI gata 1 21
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ parabhRtikA. keTalAka divaso pachInI eka savAra UghaDatI hatI. kAmadevano mitra vRkSa vRkSe navapallavatA ApI kyArano vidAya thayo hato. grISma Rtu pUrNa tApa sAthe AgaLa vadhatI hatI. vasaMtanI vADIe vADIe gAnArI parabhUtikAoe (koyalone) odhananA mahinAo pUrA thatA hatA. nara ane mAdAe navA saMsAranI rAhamAM DALIe DALIe besI kUMjavA mAMDyuM hatuM.. keTakeTalI parabhUtikAoe saMtAnane janma Apyo hato. paNa nagarI parabhUtikAo gAvA ne nAcavAmAMthI navarI paDe to saMtAnane uchere ne ! e to jaIne pArakI mAtAonA mALAmAM enAM saMtAna bhegAM potAnAM saMtAna mUkI AvI hatI, ane e rIte tarata nivRtta thaI raMgIlI rasIlI parabhUtikA pAchI nara sAthe gAvA lAgI gaI hatI. paNa e niSphara parabhUtikAone dhIre dhIre eka vAtanI pIDA jAgatI jatI hatI. pArakI mAtAnA mALAmAM potAnA saMtAnane to mUkI AvI, paNa nArInA dilamAM vasati mAtRtvanI vahAlasoyI lAgaNI thoDI mUkatI AvI hatI ! e lAgaNI have ene khUba pajavavA lAgI hatI. AmaghaTAo ane drAkSanA latAmaMDapomAM Akho divasa TahukAra karatI A nArIne have pArakI mAtAnA pelA mALAthI dUra javuM nahotuM gamatuM. bahArathI e DoLaghAlu kahetI ke mAre saMtAna ja kyAM che ! kevI phakkaDa chuM ! ane e rIte dezadezanA parabhUtone potAnA rUpathI jatI, chatAM aMdara vaseluM mana ghaNIvAra baMDa karatuM, enA kALajAne cUMthatuM, jANe kahetuM : o niSphara mAtA ! tArA saMtAnanA deha para eka vAra pAMkho pasArIne ghaDIbhara ene bheTI levAnuM ya dila nathI thatuM ?'' mAtA badhuMya samajatI, paNa zuM kare ? e nirupAya hatI. ene samAja vacce jIvavuM hatuM. ane e mATe ene e ja banAvaTI DoLathI sumadhura gIta gAvAM paDatAM; chatAMya keTalIka anubhavI parabhUtikAo jarUra kahI detI : alI tAruM gAna keTaluM mIThuM, keTaluM lAgaNIbhInuM banyuM che ! nakkI koI aMtaranI mAyAnI mIThI vedanA tArA svarane tapAvI rahI che, jhaNajhaNAvI rahI che; e vinA ATalI mIThAza na saMbhave !" bicArI parabhUtikA zuM kahe ? ane evI ja karuNasthiti bhogavI rahelI rAja gRhInAM hINA kuLonI zreSTha parabhUtikA virUpA paNa kone zuM kahe ? lamIno janma thayo sAMbhaLI mAtaMge to moTo nisAso nAMkhelo. dIkarI e bApanA bAkI rahelA manoratha kevI rIte pUre ? ghA sAme ghA e kAMI jhIlI zake ? game tema toya e pArakA gharanuM dhana. moTI karIne chevaTe ene pArakAne ja soMpI devI paDe ! enAthI vaMzano velo AgaLa na vadhe, mAtaMgane to rohiNeyanA jevo bhaDuM dIkaro joIto hato. bhoLA dilanA mAtaMge suvAvaDI virUpAne potAnA mananI A vAta karI, tyAre virUpAe pathArImAM paDyA paDyA kahyuM : "tane bhale dIkarI na game. bAkI mArAM suMDalo ne sAvaraNI to dIkarI ja mukAvaze." paNa mAtaMganA A kUDA veNathI jANe lakSmIjI risAI gayAM hoya tema, dIkarI cha-eka divase paralokagamana karI gaI. dazeka divase virUpA khATalethI UThI gharamAM kAmakAja karavA lAgI. mAtaMga thoDA divasa udAsa rahyo, paNa virUpAnI mohajALamAM dhIre dhIre badhuM bhUlI gayo. paNa virUpAnI sthiti to araNyanI vATamAM bhUlA paDelAM pravAsI jevI hatI. hasavuM ke 2DavuM, AnaMda karavo ke azru sAravAM, zuM karavuM enI ene samajaNa ja nahotI paDatI. enuM vakSasthaLa puSTa banyuM hatuM, eno kaMcukIbaMdha phATaphATa thato hato, ane aMdarathI jANe koI dhodha bahAra dhasI AvavA ghughavATA karI rahyo hato. aMgapratyaMga vadhu ne vadhu puSTa banatAM cAlyAM hatAM. enA kadalIdaLa jevA hasta vadhu snigdha banyA hatA. enA kAmadevanI kAmaThI sarakhA lAla hoTha vadhu 2kta banyA hatA. paNa zA kAmanA ! mananI paravazatAmAM e hAtha ghaNI vAra kaMIka grahaNa karavA lAMbA thatA; enA hoTha koInI pratIkSAmAM vArevAre niSphaLa rIte UghaDI jatA; vAtavAtamAM vakSasthaLa UchaLavA lAgatuM. e badhuM joI pelo bhalI-bhoLo mAtaMga virUpAne joI kaheto : kevI pAkI gala jevI thaI che !' ane bIjA badhAno paNa evo mata hato. chatAM virUpAne eno kazo AnaMda parabhUtikA n 23
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hato. e bicArInI sthiti to pelI parabhUtikAnA jevI thaI hatI : potAnA saMtAnane e pArakI mAtAnA mALAmAM hoMze hoMze mukI AvI hatI. e mAnatI hatI ke vakhata jatAM vAta bhulAI jaze ne kALanAM vaheNe vahetAM raheze, paNa dIkarInuM mRtyu thatAM e vAta bamaNA vegathI sAMbharavA lAgI, manane satAvavA lAgI. Aja savArathI e becena hatI. pAchuM manaduHkha jAgyuM hatuM. pArakA mALAmAM mUkeluM potAnuM saMtAna kevuM haze ? e mAtaMganuM moM laIne AvyuM haze ke potAnI AkRti laIne ? enAM netro mAtaMga jevAM saheja bhUrAM haze, ke potAnAM jevAM AsamAnI ? ane enI nAsikA kevI haze bhalA ? virUpA kalpanAnI sRSTimAM saravA lAgI. bhale mAtaMga dekhAvaDo rahyo, paNa madamAM sadA phATI rahetI enI nAsikA mArA bALakane nahi zobhe. ene to nAnI evI surekha nAsikA ja haze. pahelAM eka vAra baMnene ekAMtamAM caDasAcaDasI thayelI : "mAtaMga kahe ke, bALaka mArA jevuM thaze, virUpA kahe, mArA jevuM." ane smRtivihAre caDhelI virUpAnI kalpanA-najara samakSa nAnA nAjuka hAthapaga uchALatuM, komaLa kisalaya jevuM bALaka khilakhilATa karatuM dekhAyuM. pachI to e jANe manomana bolI UThI : barAbara mArA jevuM ja ! cAla, mAtaMgane batAvuM ! ne virUpA ekadama AvegamAM UbhI thaI gaI. paNa A zuM ? potAne ghelachA to nathI UpaDI ne ? bIjI ja paLe e sAvadha thaI gaI. lAMbA hAtha eNe vakSasthaLa para sakhata rIte dAbI dIdhA ane cittanI zakti mATe eka bhajana gAtI gAtI e kAme lAgI : bhUlyo manabhamarA, tuM kyAM bhamyo ? bhamiyo divasa ne rAta; mAyAno bAMdhyo prANiyo, bhame parimala jAta. konAM choruM, konAM vAcharuM konAM mAya ne bApa; aMte jAvuM che ekaluM, sAthe punya ne pApa. savAranI mIThI pavanalahero para savAra thaIne A kaMThasvara vaheto cAlyo. mULathI ja mITho svara, emAM vedanAnA-vairAgyanA jhaMkAra umerAyA; pachI to koI apUrva rasanI kharalamAM ghUMTAI ghaMTAIne AvatA hoya evA dardabharyA, rasabharyA e svaro banI gayA. lokaparicaya sAdhI rahelA zramaNoe dInahIna lokone zAstronAM 24 [ saMsArasetu gUDhArthavALAM sUkto ne RcAone badale prAkRta bhASA (te kALanI lokabhASA)nAM pado zikhavADyAM hatAM. emAMnA eka padano sAra Aje virUpAne madada karato lAgyo. enI bahAvarI dazA ochI thatI cAlI. dhamaNa dhakhaMtI re rahe gaI, bujha gaI lAla aMgAra; eraNa ko Thabako macyo, UTha cAlyo re luhAra !" 'bhUlyo re manabhamarA." A zabdoe virUpAne ThIka zAnti ApI. e paMkti e punaH punaH bevaDAvavA lAgI. Ama ne Ama keTalIya paLo vItI gaI haze. acAnaka koIe ene bolAvI : virUpA !" dhanadatta zeThanI dAsI UbhI UbhI bolAvI rahI hatI. koNa, naMdA ?** hA, hA, huM naMdA ! virUpA, have to tuM koyala thaIne UDI javAnI lAge che. gAvAmAM evI to magna thaI gaI hatI ke meM cAra vAra bolAvI toya te na sAMbhaLyuM. joje pelA mAtaMgane na rakhaDAvatI !" naMdA, mazkarI zuM kAma kare che ? kema AvI hatI, bena ?" virUpAe mIThAzathI kahyuM. bA bolAve che. tyAM to tArA nAmanI mALA japAya che ane ahIM to tane kazI sugha ja nathI ! bALakanA prathama divasanA jAtakarma-saMskAra vize to tuM jANe ja che; tane tyAre bolAvAya ema hatuM ja nahi. bIje divase jAgaraNa-utsava ane trIje divase sUryacaMdradarzana paNa barAbara patI gayAM. bALakanI zI krAnti ! dhanadatta zeTha to putranI krAMti joI ghelA ghelA banI gayA che. teo rAja kumAronA jevA badhA saMskAro UjavavAnA che." ema ke ? vAha re nasIba !" "pAchI gAMDI gAMDI vAta karavA mAMDI che ? virUpA, trIjA divasathI eka saptAha sudhI to saMgIta, nRtya, vAjiMtra, khela, nATaka vagere cAlyAM. AkhuM aThavADiyuM jANe svargIya AnaMdanuM vItyuM. zeThe rAjAjIne potAne AMgaNe teDyA; potAnI tamAma dukAne tolamApa vadhArI dIdhAM; motI, maNi, kanaka, hiraNya ne pazu dAnamAM dIdhAM ! zeThe to bALaka mATe dezadezanI dhAtrIo bolAvI che : koI barbara dezanI che, koI dvimilanI che, koI siMhala, araba ne puliMdanI che; zabara ne pArasa dezanI paNa AvI che. kALajAnI kora jevA bALakanA jatana mATe cAra dhAtrIo rAkhavAnA che !" parabhUtikA D 25
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre to phUlanI jema bALakanI saMbhALa thaze !" virUpAnA mukha para avarNanIya AnaMdanI surakhI UbharAI rahI hatI. "sAta khoTanA dIkarA mATe to evI ja saMbhALa zobhe ne ! virUpA, amApa saMpattinA ekamAtra adhikArIne mATe A kaMI vadhu nathI. paNa, hA ! A bIjI bIjI bAbatomAM kharI vAta kahevI to bhUlI ja gaI. alI, bArame divase to moTI dhamAla macI, nAmasaMskaraNano divasa eTale savArathI jJAtijano, svajano, mitro ane AtmIyothI ghara UbharAI rahyuM hatuM. moTA moTA jozI paNa AvyA hatA. jozIoe joza joyA ane nakSatra, rAzi ne kAraNano meLa meLavyo. teo to nAcI UThyo ne bolyA : "zreSThIvarya, A bALaka mahAna padavIne pAmaze. dharma, artha ane kAmane prApta karI, saMpUrNa rIte e traNe padane bhogavIne aMte mAnavajIvananA aMtima puruSArtha mokSane paNa sAdhaze. enI nAmanA digadigantamAM vyApaze. enuM nAma..." paNa teo kaMI paNa nAmavidhi kare te pahelAM ja pAse bALakane laIne UbhelI eka dhAtrI bolI UThI : jozIjI mahArAja ! enuM nAma rakhe pADatA ! enI rAzi paNa jozo mA ! zeThANIbAe kahevarAvyuM che ke hamaNAM nAma nathI paDavAnuM. thoDA vakhata pachI koI zUdra ke meta pAse paDAvavA vicAra che. ATaATalAM saMtAna pachIya achatanI achata rahI; emAM khoLAno khuMdanAra mAMDa A eka Avyo, to AtyAre nAma pADavAnI utAvaLa zI ?" "bicArA jozI mahArAjane nakAmA jhAMkhA pADyA !" virU pAe vacce TIkA karI. nA pADe to zuM kare ? e to tArA nAmanI mALA laI beThA che. kahe che, nAmakaraNa to virUpA pAse ja karAvavuM che. Aja savAramAM UThatAM veMta ja tane bolAvavA mane mokalI che." nAma nahotuM pADavAnAM ne ?" e to bahAnuM. paNa have jaladI cAla. vAtamAM ne vAtamAM bahu moDuM thaI gayuM. zeThANIbA tArI rAha joIne beThAM che. ane meM ahIM mAruM pArAyaNa calAvyuM ! Aja nakkI Thapako maLaze." bALakane jovAnI adamya lAlasA dilamAM ghoLAtI ja hatI. emAM acAnaka Avo aNadhAryo prasaMga prApta thayelo joI virUpA ekadama lAgaNIvaza banI gaI. dhIre hAthe keza samArI, uttarIya badalI e naMdAnI pAchaLa cAlI nIkaLI. enA hRdayamAM Aje lAgaNInuM eka ajaba tophAna jAgyuM hatuM. baMne dhanadatta zeThanI havelI najIka AvyAM tyAre aMdarathI maMgaLagItonA svaro 26 1 saMsArasetu AvI rahyA hatA. sone raselI dIvAlone puSpamALA, gajarA vagerethI zaNagArI hatI. sugaMdhI dhUpadAnIomAMthI prasarato sugaMdhI dhUma AkhA vAtAvaraNane maghamaghAvI rahyo hato. paricArako, gAyako ne vAdako ADA-avaLA pharatA jovAtA hatA. gRhAMgaNamAM suMdara raMgoLIo pUrI hatI. gharanAM pazuone paNa zaNagAryA hatAM. badhe AnaMdanI lahero vAI rahI hatI, paNa sahunAM dilane eka vAta aNachAjatI bhAsatI hatI : 'vipula saMpattinA dhaNI dhanadatta zeThanA putranuM nAma pADanAra eka meta !" baTakabolI naMdA sAthenI vAtamAM virUpAne AvatAM saheja vilaMba thayo. badhA snehIo jAtajAtano gaNagaNATa karI UDyAM, paNa zeThANI makkama hatAM. ane zeTha have koI paNa rIte zeThANIne dubhAvavAnI manobhAvanAvALA nahotA. Akhare virUpA dekhANI. naMdAnI pAchaLa e dhIre dhIre cAlI AvatI hatI. dUrathI jonAranAM netroneya nAthI le evo kezakalApa, lIMbunI phADa jevAM kALAbhammara nayana, majabUta ne snAyubaddha aMga-pratyaMga, surekha nAsikA virUpAnA dehadarzane ekavAra badhAMnAM dilamAMthI nIca-UMcanI bhAvanA bhulAvI dIdhI. eNe sAduM evuM uttarIya paheryuM hatuM, paNa jANe e enA aMgo sAthe ekameLa thaI gayuM hatuM. enAM bharAvadAra stanone saMtADatuM vastra kImatI nahotuM; paNa jonArane jANe kAvyanI koI zRMgArapaMktio tyAM zobhatI hoya tema lAgatuM hatuM. joIne virUpAne ! lAge che ne mArA-tamArA jevI ?" zeThANIthI na rahevAyuM. "nIcane nakharAM jhAjhAM !" eka vRddha strIe IrSAbharI manobhAvanAno paDagho pADyo. koNa nIca, koNa UMca ! je halakAM karama kare te nIca ne sArAM kare te UMca. sahu potapotAnAM karamAkaramano saravALo kare to sahu ApameLe samajI zake ke koNa UMca che ne koNa nIca che !!" zeThANI paNa Aje cUpa rahevA mAMgatAM na hatAM. A vAta kadAca carcAnuM cogAna banI jAta, kAraNa ke AvA vAyarA Aja kAla ghera ghera vAtA hatA; keTalIkavAra to e raNamedAnanuM rUpa dharI letA, paNa virUpA najIka AvI pahoMcI hatI. e thoDe dUra UbhI rahIne kuzaLa pUchavA lAgI. surUpA, najIka Ava !" zeThANIe premathI kahyuM. e avAjamAM koIka anerI mamatA bharI hatI. svajanone A mamatA na rucI. "nA, bA, huM najIka nahi AvuM, najara lAge." tArI najara lAge mATe ja tane bolAvI che. tArI najara barAbara lagADaje !" virUpA saMkocAtI, saMkocAtI najIka AvI. ATalAM strIpuruSo vacce e AvI parabhUtikA 27
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ chUTa letAM zaramAtI hatI. paNa zeThANIe to zarama, saMkoca ke maryAdAnAM baMdhano Aje vegaLAM mUkyAM hatAM. zeThANIe bALakane upADI virUpAnA hAthamAM mUkI dIdho. badhAM svajano camakI UThyAM. paNa virUpAnI mITa bALakanA deha para barAbara maMDAI gaI hatI. potAnI ja suMdara nAsikA, khIlatI kaLI jevA e ja potAnA hoTha, paNa bhAlapradeza mAtaMganA jevo saheja Upasato ! mAtaMga ghaNI vAra virUpAne kaheto ke tArI kIkImAM khaMjana pakSI nAce che, evI ja kAmaNa karanArI kIkIo A bALakanI hatI. mohanI A be traNa vItI na vItI tyAM virUpA svastha thaI gaI; potAnI jAtane saMbhALI letAM bolI : juga juga jIvo mArA lAla ! bA, kevI namaNI kAyA ! moM-nAka to barAbara tamArA jevAM ja che, ane A bhAlapradeza barAbara zeTha jevo ! jarA enI kAMti to virUpAnA hRdayamAM ekadama AMdhI UThI. ene lAgyuM ke chAtI paranA A be pahADo hamaNAM ja cirAI jaze, ne aMdaranI dugdhadhArA vachUTI UThaze. eNe mahAmahenate saMyama jALavyo, bhAre prayatna lAgaNIone kabaje karI ane bALakane ekadama pAchuM ApI dIdhuM. ane vidAyanA be zabdo bolyA vagara ja e ghara tarapha pAchI pharI. enA haiyAne koI majabUta hAthe pIsI rahyuM hatuM. dUra dUra AMbAvADiyAmAM parabhUtikAo gAI rahI hatI. manukuLanI A parabhRtikAe paNa manane zAnta karavA TahukavA mAMDyuM : "bhUlyo manabhamarA, tuM kyAM bhamyo ?" juo !" have e vAta mUka ne ! tane nAma pADavA bolAvI che ke vakhANa karavA ? bahu bolakI nahIM to ! nAma pADI de eTale kAma pUruM thAya !'' - "zuM nAma pADuM, bA ? ame rahyA meta ane tame kahevAo Arya ! kadI mete AryanuM nAma pADyuM sAMbhaLyuM che ? mAro lAla moTo thAya, ne amAro Arya thAya - - amAro pUjya thAya - eTaluM ja mAguM chuM. ane enI yAda mATe huM to ene 'metArya' ja kahIza. tame tamAre koI suMdara nAma pADajo." "metArya ! kevuM suMdara nAma ! are, e ja mArA lAlanuM nAma, bIjA nAmanI mane jarUra nathI. metArya ! mitrAya !" "khoTanAM jaththAMnAM nAma to evAM ja hoya !'' eke virodhIone zAnta karavA umeryuM. badhe maMgaLadhvani patharAI rahyo. nAmavidhi saMpUrNa thaI. virUpA bALakane UMcuM UMcuM laIne uchALI rahI hatI. tyAM to bALake enA stanapradeza para nAjuka hAthathI prahAra karyo. jANe nAju ka mRdaMga para koI saMgItanipuNa kannarIe thApI mArI. e masta mRdaMgamAMthI chUTelo pracaMDa ninAda azrAvya hato, paNa eNe virUpAnA dilamAM to pracaMDa ghoSa macAvI mUkyo. enuM manamaMdira pharI eka vAra lAgaNIonA ramajhamATathI gAjI UThayuM. bALaka paNa eTalethI na aTakyuM. aMdara laherAI rahela, dUdhe bharyo pracaMDa nadanuM pAna karavA jANe eNe enuM nAnuM zuM kamaLapAMkhaDI jevuM mukha kholyuM. 28 D saMsArasetu parabhUtikA 29.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ rohiNeya gagAne pele pAra AvelI pallImAM khUba bhIDAbhIDa jAmI hatI. rohiNIAno dAdo mRtyune khATale paDayo hato. enI vayovRddha sAvaja samI paDachaMda kAyA paDI paDI huM kAra karI rahI hatI, DhAla jevI enI chAtI, vRddhAvasthAthI thAkI gayelI toya, dhamaNanI je ma UchaLI rahI hatI. yamarAjanA oLA sAme patharAtA hatA, chatAMya enI AMkhonA khUNA evA ne evA ja lAla hatA. mUcha-dADhInA moTA moTA thobhiyA enA caherAne atyAreya karaDo banAvI rahyA hatA. pallInAM badhAM rahenArAo ane AjubAjunAM gAmanAM judAM judo zUdrakuLonAM strI-puruSo ekaThAM maLyAM hatAM. sahunAM moM upara gamagInI avazya hatI - paNa koI vahAluM svajana yAtrAe jAya ene vidAya ApavAnI veLAe hoya tevI, mota sAthe to e badhAM maitrI sAdhanArAM hatAM. koInuM mota emane mana bhayaMkara ghaTanA nahotI; sAva sAmAnya bInA hatI. ane eTale ja koInuM mAthuM utArI levuM ke utArI ApavuM, enuM emane mana kaMI mahattva nahotuM. have huM tamArA badhAnI vidAya lauM chuM. meM mArA jIvanamAM tamArA mATe mArAthI banatuM badhuM karyuM che, eno mane saMtoSa che; chatAMya mArI ghaNI murAdo bAkI che." vRddha lUMTAro saheja zvAsa khAvA thobhyo. pachI eNe punaH bolavuM zarU karyuM : - "koI ema na mAnazo ke mArI murAda dhana-lakSmInI ke koI dumanane harAvavAnI che. tamArI vaphAdArIpUrvakanI sevAthI to meM mahArAja bimbisAra jevAnI rAjadhAnIneya tobA tobA pokarAvI che. enA moTA senApatio, guptacaro, saMnidhAtAo, durgapAlo Ajeya mAruM nAma sAMbhaLI tharathara dhruje che. mArI pallIno khajAno koI rAjA karatAM ocho nathI. mArA eka duzmananuM mAthuM meM salAmata rahevA dIdhuM nathI. paNa mane mArA pachInI ciMtA che." vRddha lAMbo nizvAsa nAkhyo ne thoDI vAra phATele DoLe joI rahyo. manamAM je hoya te cokhkhacokhkhuM kahone dAdA !" eka vayovRddha sAthIdAre jarA najIka jaI emanA dhagadhagatA kapALe hAtha pheravatAM snehathI kahyuM. rohiNIAnA dAdAne badhA dAdAnA nAmathI ja saMbodhatA. - "cokhecokhuM ja kahuM chuM. maratI veLAe mANasane chupAvavAnuM zuM hoya ? mane eTalI to khAtarI che ke, mArI pAchaLa tame rohiNeyanI AjJAmAM rahIne mAruM kAma cAlu rAkhazo; ane eka dahADo ApaNuM rAja sthApIne ja jaMpazo, paNa mArA mananI murAda to bIjI hatI. ane te paMca pAse pratijJA karAvavAnI hatI ke, pelA jJAtaputrano upadeza koI na sAMbhaLe ! bhUlecUke paNa koI ema na mAnazo ke brAhmaNa, kSatriya ne vaizya sAthe tamAre kaMI bhedabhAva nathI. teo tamane ekasarakhA gaNe che. paNa yAda rahe ke e ane ApaNe sadAnA judA ! meM e vAtanI khUba khUba khAtarI karI che. have tame bharamAzo nahIM. e lokone lUMTavA, herAna karavA, mAravA, emanI khAnAkharAbI karavI, emAM ja ApaNI zobhA. koInI pAse bhIkha mAgye moTAI ke haka na maLe; e to Apa-parAkramathI ja meLavAya." vRddha puruSa thobhyo. AvezamAM ne AvezamAM e khUba bolI gayo hato, eTale eno zvAsa vadhI gayo hato. "dAdA, zAnti rAkho, vizvAsa rAkho, iSTadevanuM smaraNa karo ! tame khAtarI rAkho ke ame e jJAtaputranI mAyAjALamAM nahIM phasAIe, eno upadeza nahIM sAMbhaLIe, enA sthavirasaMtonuM mAna nahIM karIe !" e vAta barAbara che, paNa tamArAmAMnA keTalAka bhoLA che. ane A to zUdrone nAmazeSa karavAnI cAlAkI che. dareka jaNa Ubho thaIne pratijJA kare ke ame enuM eka paNa vAkya kAne nahIM dharIe ! to ja mane zAnti thAya." dAdAnAM A vacanoe cAre tarapha jarA ghoMghATa Ubho karyo. eka bAjuthI svaro AvavA lAgyA : "zuM dAdAne amArA para vizvAsa nathI ?'' "dAdA amane mukha dhAre che ?" paNa A badhA svaro karatAM eka moTo svara cAre tarapha gAjI rahyo : dAdAne maratAM maratAM ya sAcI mati nathI sUjhatI ! jJAtaputranA upadezane jarA to zAntithI vicAro ! ene tamArI pAse zo svArtha che ? eNe keTakeTalAne pApanA mArgethI vALyA che e to juo ! A to dharmakarmanI bAbata dAdAnI kahevAnI pharaja, ApaNI sAMbhaLavAnI ane yogya lAge to, AcaravAnI pharaja ! zA mATe badhAe baMdhAI javuM ! mane to dAdAno pratijJAno Agraha phogaTa lAge che." rohiNeya 30
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pracaMDa svara mAtaMgano hato. A svara sAMbhaLI marato marato rohiNeyano dAdo eka vAra bichAnAmAM beTho thaI gayo. dADhImUchanA kAtarA ThIkaThAka karato e moTA DoLA pheravavA lAgyo. zvAsanI dhamaNa vadhatI hatI. badhAM mANaso paNa be bhAgamAM vaheMcAI gayAM. vAtAvaraNa ugra banyuM. sAmasAmAM hathiyAro nIkaLI paDe tevI kSaNa hatI ! ane pachI uzkerAyeluM A ToLuM raktapAta vinA zAMta nahIM thavAnuM. juvAna rohiNeya dAdAnA mRtyunA zokamAM nIcuM mAthuM karIne atyAra sudhI khATalA pAse zAnta Ubho hato. eNe samaya joyo. hAthInA gaMDasthaLa jevA potAnA mastakane eNe UMcuM karyuM; AMkhanA khUNA paranAM be AMsune lUchI nAkhyAM, ne e vacce AvI Ubho. bhAIo, zAnta thAo ! atyAre pUjya dAdAnI A kSaNe ApaNane Ama vartavuM na zobhe !'' ToLuM ekadama zAnta banI gayuM. rohiNeya vRddha dAdAnI pAse gayo. emanA zarIrane eNe be bAhu vacce laIne dhIrethI pathArImAM suvADavuM, ane dAdAnA caraNa pAse Ubho rahI bolyo : dAdA, o Akho samUha tame mane soMpatA jAo cho ne ? dAdAjI, zAnta thAo ! jIvananI A aMtima paLe zA mATe akAraNa krodha karo cho ? A pallI, A AkhuM jUtha, A dhanamAlano mAlika to tame mane ja TharAvyo che ne ?" hA beTA !'' to mane ja pratijJA Apo ne ! ane e rIte Apa mane pallIpati tarIkeno abhiSeka kara ! A badhAnI vatI huM ja ApanI pAse pratijJA svIkAruM, e ja ucita che. dAdAjI, mArA DahApaNamAM ne bAhubaLamAM to Apane vizvAsa che ne ?" - "mAro rohiNeya to lAkhomAM eka che !" to dAdA, Apo mane pratijJA ! ApanA caraNane sparza karIne aMjali joDuM huM : jIva ane jAtane sATe !" beTA, bhUlecUke paNa e jJAtaputranAM darzana karIza nahi. kadAca darzana thaI jAya to eno eka paNa zabda zravaNa karIza nahi. enuM darzana-zravaNa ApaNane adhogatie laI janAruM, dhaMdhodhApo bhulAvanAruM ane mAyAjALa prasAranAruM che." "dAdAjI, iSTadevanI sAkhe, ATalA mArA zuravIra sAthIdAro ane pallIjanonI sAkhe huM pratijJA karuM chuM ke, e jJAtaputranAM darzana ke enI vANInuM zravaNa nahIM karuM ! bIjA karatA haze to emane ema karatA aTakAvavA yatna karIza. ane e rIte Ape 32 D saMsArasetu soMpela A pallI, A pallInI zobhA ane ApanI kIrtine coguNI vadhArIza !" zAbAza beTA rohiNeya ! mArI zikSA Aje phaLI. tAro pitA to tArA janma pachI tane jovA lAMbo vakhata na jIvyo. tArI mA paNa na jIvI, paNa beTA, Aja mArA jIvane zAnti thaI. have mAro vidAyano vakhata najIka Avato jAya che. sahune chellA juhAra che !" ane e vRddha taddana zAnta thaI lAMbI soDa tANI paDakhuM pheravIne suI gayo. badhAM cAre tarapha vIMTaLAI vaLyAM. vRddhanI eka eka nasa tUTI rahI hatI. zarIranuM daivata dhIre dhIre ochuM thaI rahyuM hatuM. motanI paLa to mIThAzanI hoya, mAtaMgane lAgyuM ke pote jarA utAvaLa karI. ane jo A juvAna rohiNeye vivekabuddhi ne samayasUcakatA na vAparI hota to Aje ja ahIM raNamedAna jAmI gayuM hota ! mAtaMgane rohiNeya tarapha mAnabuddhi jAgatI cAlI. e dhIrethI vRddhanA khATalA najIka gayo, maratA jIvane zAtA ApavAno koI mAnavadharma ene hAkala karI rahyo hato. e lAgaNIbharyA svare bolyo : "dAdA, zAnti rAkhajo. have A lokanI mamatA choDI iSTadevamAM dhyAna joDI dejo ! rohiNeya jevo tamAro evo amAro ! enI ciMtA na karazo." mAtaMganA A zabdoe dAdAnA moM para eka AchuM hAsya jagAvyuM. paNa e hAsya chelluM hatuM. jIvanabharano joddho chellI UMghamAM poDhI gayo. rohiNeyanA AkraMdathI AkhI pallI gAjI UThI. tasatasatI yuvAnIvALA rohiNeyane vRddha dAdAno viyoga kSaNabharane mATe bebAkaLo banAvI rahyo. sahue ekaThA maLIne dAdAno uttarasaMskAra karyo. du:khanuM osaDa dahADA ! dhIre dhIre vakhata jato cAlyo tema tema gamagInI ochI thatI cAlI. rohiNeya have potAnA dhaMdhAnA prasthAna mATe taiyArI karI rahyo hato. ene koI ajaba parAkrama karavAnI tAlAvelI lAgI hatI. paNa ghaNA divasathI ene dezanI koI mAhitI maLI nahotI. vaibhAra parvatanI girimALAo abhedya hatI, ane ethIya abhedha hatI enI killebaMdhI ! e taraphanA mArga ujaja De hatA. sArthavAho tyAMthI kadI nIkaLatA nahi, ane nIkaLatA to sahIsalAmata bhAgye ja pahoMcatA. emane paNa A vananA betAja bAdazAhone najarANuM dharavuM paDatuM. rAjA bimbisAranA aneka yoddhAo paNa ahIM AvI jIva jokhamamAM mUkI nAsI chUTelA. ATaATalI killebaMdhI chatAM rohiNeyane ochI ciMtA nahotI. eka paNa lUMTa ke eka paNa dhADa pADatAM pahelAM ene rAjyanA badhA samAcArothI vAkepha banavuM paDatuM. navA samAcAro mATe Aje e ekalo ja bahAra nIkaLavAno hato. enI AkhI rohiNeya 33
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnIne mAtra sparza karavA mATe paNa hajAra hajAra suvarNamudrAo kurabAna karanArA paDayA che !' nAvika, cAla, tArI naukAne taiyAra kara ! devadattAne tyAM ja AjanI rAta gALIzuM." bhale, bhale !" thoDI vAramAM gaMgAnA pravAhamAM naukA saDasaDATa AgaLa vadhatI cAlI. rAjagRhInA bhavya prAsAdonA AkAzadIpako have dekhAtA hatA. naukAno pravAsI e dIpako tarapha dhArIdhArIne mITa mAMDI rahyo hato. UgatI taruNAvasthAnI suMdaratA enA deha para vilasI rahI hatI. bharAvadAra gUMchaLAvALA vALa upara eNe kImatI uSNISa (pAghaDI) paherI hatI. kAne kuMDaLa hatAM ne hAthe bAjubaMdha paheryA hatA. gaLAmAM eka moTo ratnahAra laTakI rahyo hato. be hAtha para bahumUlya suvarNamudrikAo zobhatI hatI. mUchano doro hajI phUTato hato, ne vasaMtaRtunAM kesUDAMnI surakhI enA tanabadana para vilasI rahI hatI. zI enI kAnti ! keTalA lAMbA bAhu ! keTaluM kasAyeluM badana ! rAta hatI, eTale enI AMkhonA camakArA aNadITha rahetA hatA, nahi to enI ughADa- mIMca paNa aja bhU teja veratI hatI. pallI to judA judA vanavihAro ne vananRtyomAM mazagUla hatI. sUraja mahArAje potAnI tamAma kaLA saMkelI laI, vaibhAragirinI zikharamALone kasuMbala raMge raMgI lIdhI ke rohiNeya potAnA raheThANamAMthI bahAra nIkaLyo. e ekalo hato. kSaNavAramAM to e pallI vaTAvI UMDI khINomAM sarI gayo. gaMgAnA kinArethI pallI sudhIno koI cokhkho ke niyata mArga nahoto. tyAM ekAda pagadaMDI ke mANasanA avarajavara jevAM cihna paNa kadI zodhyAM na maLatAM. AkhuM jaMgala, enI kaMdarAo, enI khINo, enAM nAnAM nAnAM jharaNAM, vAghavarunI boDo, e badhAM vaccethI emano chUpo mArga vahyo jato hato. mAthoDuM mAthoDuM UMcA ghAsamAM thaIne emano mArga cAlyo jato. AvA mArgoe rohiNeya jhaDapathI AgaLa vadhato hato. ghaDIkamAM koI khADo kUdatAM nAno banI jato, to keTalIka vAra eka jhADa parathI bIje jhADa jatAM tADa jevo paDachaMDa lAgato e cAlato hato, doDato, kUdato hato ke chalaMgo bharato hato, eno nirNaya thaI zakato nahi. Akhare gaMgAne tIre AvIne e thobhyo. eNe moMethI jhINI sisoTI vagADI, ane pAchaLathI jaMgalI jAnavara jevo avAja kADhaDhyo. paDatI rAtanI zAntimAM A avAja dUra dUra sudhI saMbhaLAyo. ekAeka koI jaMgalI jevo mANasa pAsenI vanarAjimAMthI hAthamAM nAnuM poTakuM laIne bahAra nIkaLI Avyo. rohiNaye poTakuM choDIne emAMthI joIto pozAka vagere laI lIdhuM. beeka kSaNa vItI ane gaMgAnA eka ghATa para koI dezadezanI yAtrA karavA Avelo raMgIlo sArthavAha naukAvALAne rAja gRhInI suMdara gaNi kAnA dhAma mATe pUchI rahyo hato. enA hAthamAM suvarNamudrAo khakhaDI rahI hatI. nAvaDIonA nAnA dIpakonA jhAMkhA prakAzamAM camakatI suvarNamudrAo garIba nAviko para ajaba kAmaNa karI rahI hatI. "rasikajano mATe to priyadarzanA kharekhara, svarganI suMdarI jevI che." eka nAvike kahyuM. are, mArA zeTha ! evI hajAra priyadarzanAo jenA rUpa pAse jhAMkhI paDe, evI devadattAne Apa juo to svarganI apsarAneya bhUlI jAo !" bIjA nAvike vacce umeryuM. nAvikone suvarNamudrAo vadhu ne vadhu vAcALa banAvI rahI hatI. eTalethI paNa e na thobhyo; eNe AgaLa vadhAryuM : mArA mahemAna, hajI phakta cAreka divasa pahelAMnI ja vAta che ke devadattA mArI ja naukAmAM besIne TheTha vaizAlInA rAjadarabAramAM jaI AvI ! aneka rAjakumAro, rAjadUto, zreSThIputro mArI hoDImAM ja besIne tyAM gayA che. are, enA paganI 34 D saMsArasetu rohiNeya 1 35
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 ajaba puruSa sArthavAhane devadattA gaNikAnA AvAsano dvAradIpaka batAvIne nAvika pAcho pharyo, tyAre rAtano prathama prahara samApta thaI gayo hato. thoDe dUra AvelA pAnagAramAM hajI hohA saMbhALatI hatI; ane miMdarAnA ghenamAM DolatAM keTalAMya strIpuruSo tyAM avarajavara karatAM hatAM. emanA veza vicitra hatA ne vaizIya vicitra emanAM ceSTA ane hAvabhAva hatAM. koI mUchALo marda potAnI sAthenI mAnunInuM uttarIya oDhIne strI jevI ceSTA karato jato dekhAto, to koI strI mAthe moTI uSNISa paherI moMmAMthI durgaMdhanI varSA karatI jatI jovAtI. e badhAMnA moMmAMthI chUTatI durgaMdha to emanI bhASA, bhUSA ne ceSTA karatAMya asahya hatI. A yuvAna sArthavAhane eka vAra to Ave sthaLe AvavA mATe kaMTALo AvI gayo. A loko pratye ghRNA karavI ke dayA dAkhavavI enI ene kaMI sUjha na paDI. e vegathI AgaLa vadhyo. devadattAnA AvAsa najIka AvatAM jANe koI navIna anubhava thato hoya tema havA mIThI ne sugaMdhabharI vahetI lAgI. cAre taraphanuM vAtAvaraNa prazAnta ane ullAsabharyuM thatuM bhAsyuM. AvAsanA UMDA UMDA khaMDomAMthI dhIro dhIro nRtyajhaMkAra, vAghono surIlo svara ne gAnArIonI kaMThamAdhurI mRdu mRdu rIte zravaNapaTane sparzavA lAgyAM. "zrImAn sArthapati, A vinamra dAsI ApanuM svAgata kare che. padhAro ne A AvAsane zobhAvo !" dvAra para UbhelI eka suMdara dAsIe yuvAna sArthavAhanuM svAgata karyuM. sArthavAhe saheja UMce joI, mastaka namAvI, dAsInuM svAgata svIkAryuM ane potAnA kamarabaMdhamAMthI keTalIka mudrAo kADhI dAsInA hAthamAM mUkI. sAthe sAthe potAno eka bAjubaMdha choDIne tene bheTa Apyo. dAsI vimAsaNamAM paDI gaI. enI lAMbI palako ane nAnA komaLa hoTha caMcaLa thaI gayAM. e mukha malakAvatI yuvAna tarapha nIrakhI rahI. paNa A yuvAnanI dRSTi dAsInA suMdara deha para nahotI; e to svaronI dizA tarapha joI rahyo hato. A dIpakadvAra nIcethI nAnAmoTA keTalAya mAnavIo AvyA-gayA hatA. emAMnA aneka udAra hatA, aneka zrImaMta hatA, aneka rUpasuMdara hatA, paNa pahelI ja paLe saundarya taraphanI ATalI beparavAI, dhana ApavAnI ATalI udAratA dAsIe bahu ochAmAM joI hatI. pAMgaratI taruNAvasthA hatI, toya A sArthavAhanuM AkhuM zarIra atyaMta sugaThita hatuM. raktavarNA enA deha para pauruSanI AkarSaka AbhA virAjatI hatI. enuM mastaka vizALa hatuM, keza kALAbhammara hatA ane AMkho to vIjaLInA jhabakArA jevI teja-veratI hatI. lAMbA hAtha AjAnabAhu lAgatA hatA. moharAjyamAM vasI vIne nirmohI banelI dAsIne paNa kSaNamAtramAM A yuvAnanI yuvAnI pratye mAyA jAgI. sArthavAhane doratI doratI dAsI AvAsanA eka khaMDamAM AvI pahoMcI. A khaMDanuM eka dvAra nRtyavALA khaMDamAM paDatuM hatuM. A khaMDa nRtya karanArI strIone vezabhUSA sajavA mATe rAkhavAmAM Avyo hato. nRtyakhaMDamAM devadattA potAnI cAra nartakIo sAthe nAganRtya karI rahI hatI. dAsIe ardhakhullA dvAramAMthI saMketa karatAM kahyuM : "mahAzaya, pelI vaMsavINA vagADatI cAra strIonI vacce, dehanA TukaDA karI nAkhyA hoya ema, ardhI jamIna para ne ardhI UMcI jhUmatI rahI nRtya karI rahelI mArI svAminI devadattA ! pRthvI paranI padminI, svargamAM vasatI koI parI ane pAtALanI koI paNa mAyAvinI karatAM e vadhu suMdara lAge che ne !" "A ja tArI svAminI devadattA ?" sArthavAhe zabda upara jarAka bhAra ApatAM pUchyuM. "hA, e ja devadattA ! magadhanI ekamAtra suMdarI ! mahAzaya, eno sparza pArijAtaka puSpathIya komaLa che," jANe dAsI yuvAnane kAmadevanA prAsAdanAM pagathiyAM batAvatI hatI. "puSpathIya komaLa !" yuvAna hasyo. jANe A upamA ene hasavA jevI lAgI. caMcaLa rIte pharI rahelAM enAM netro devadattAnAM aMgabhaMga para stabdha na thaI zakyAM. e to raMgasabhAnA puruSo tarapha ja nIrakhI rahyo hato. ajaba puruSa - 37
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAsI, prathama to huM A raMgasabhAmAM padhArelA agragaNya puruSonI oLakhANa mATe iMtejAra chuM !" "nRtyabhavanamAM ja padhAro ne ? tyAM pratyakSa paricaya sadhAze." "nA, nA, A dezathI huM sarvathA ajANyo chuM. ATalAM badhAMnI vacce jaIne besatAM mane sabhAkSobha thaI rahyo che. ahIM ja oLakhANa Apa !" emAM lajjA karavA jevuM kaMI nathI, sArthavAha ! devadattAnAM nRtya jovAM, eno aMgabhaMga nIrakhavo ne enI suzrI vize carcA karavI e to saMskAritAnuM cihna che. ghaNA kavio enA eka eka aMga para lAMbI lAMbI kavitAo kare che. ane chatAMya nAgariko kahe che ke upamA ane alaMkAro ochAM paDe che ! devadattAnA sauMdarya ne svaro vize chaDecoka carcA karavAmAM AbAlavRddha sunnatA samaje che." sunnatA, saMskAritA !" koI ajjaDa mANasa bole tema A zabdonuM sArthavAhe punaruccAraNa karyuM. dAsInI A vAtathI e Azcarya pAmato hoya ema bhAsyuM. strInAM aMgopAMganI AvI carcA sunnatA ne saMskAritA kema lekhAya, enI jANe ene samaja na paDI ! - "dAsI, hamaNAM A raMgasabhA vIkharAI jaze ne oLakhANa vagarano rahI jaIza. paradezI chuM, pArakI bhomano vAsI che, mATe tyAM jatAM zarama Ave che." bhale tyAre, juo, pelA raMgasaMbhAnI prathama paMktimAM sahuthI AgaLa uccAsane beThelA che, te rAjagRhInA samAhartA. khANa, setu, vana ane vraja-badhAMnA e adhikArI !" "yogya che, anubhavI paNa lAge che." devadattAnA rUpane badale samAhartA AkRtine netro dvArA pI rahyo hoya tema sArthavAha bolyo. "ane te pachInA anukrame sUtrAdhyA, sItAdhyakSa, sUrAdhyakSa ne gaNikAdhyakSa !" "dhanya che ! dhanya che ! vAha ! te pachInA koNa che ?" magadhanA talavaro (paTTAvALA kSatriyo), mAMDaliko ne ibhyo che. pelA zrIdevatAnI mUrtivALA suvarNapaTTa jemaNe mAthA para bAMdhelA che, te rAjagRhInA zreSThIo che." zreSThIo !" yuvAne kaMIka karaDAkImAM kahyuM. " kema camakyA ?" nA, nA. camakavAnuM kaMI kAraNa nathI. zreSThIo sAthe amAre to sadAno saMbaMdha rahyo, tethI viSaya oLakhANanI icchA rAkhuM chuM. emanI saMpatti, sAmarthya vize kaMI vase che, jenI lakSmInuM mApa khuda kubera paNa na kADhI zake. ahIM AvelA zreSThIomAM paNa keTalAka daza daza ne vIsa vIsa hiraNyakoTI nidhAnanA mAlika che. daza hajAranA eka evA gAyonA aneka vraja teonI pAse che. kSetravAstuno to pAra nathI. koI pAMcaso hATanA svAmI che, koI hajAra hATanA." "dhanya che rAjagRhIne ! dAsI, bahu vAcALa lAguM to mApha karaje ! tArI bhASA vajana jevI ne tAro vartAva nehI jevo lAge che, eTale ja A prazna karI rahyo chuM. muja paradezInI eka vadhu bheTa svIkAra ne mane raMgasabhAno pUro paricaya ApI AbhArI kara ! sArthavAhe kAnanAM kiMmatI kuMDaLo dAsIne bheTa ApyAM. devadattA nAganRtyamAM tallIna banI hatI. AkhI sabhA citravat stabdha banI hatI. mAnavahRdayane saheje mUrchA Ave evuM vAtAvaraNa hatuM. paNa jANe A yuvAna tenAthI para hato. kAM to jeNe strI-svarUpanI manoramatA ne tenuM sparza sukha pichANyuM nahIM hoya, athavA to e badhAM para ene vairAgya AvI gayo haze, nahi to atyAranuM vAtAvaraNa ja evuM hatuM ke mAnavInI vAcA ja thaMbhI jAya. vasavINAnA mIThA svaro ajaba jhaNajhaNATI karI rahyA hatA, ne svaromAM mugdha thaIne sarpa Dole tema devadattA DolI rahI hatI. AkhuM aMga eka paNa asthi vagaranuM hoya ema nAgaphaNanI jema enuM kALAbhammara kezakalApathI opatuM mastaka svaralaharIo sAthe Dolana karI rahyuM hatuM. devadattAnA deha para eka paNa AbhUSaNa nahotuM. enA gaura, mAMsala ane snigdha deha para mAtra eka ghanazyAma vatra vIMTALeluM hatuM. mAthA para hIrAjaDita dAmaNI hatI, ane lAMbo madhura kezakalApa sarpapheNanI jema unnata rIte gUMthelo hato. kALA vastrathI AcchAdita enAM gaura aMgo ajaba AkarSaNa utpanna karI rahyAM hatAM. sArthavAhanI dRSTi beeka kSaNa devadattAnA nRtya para thaMbhI rahI, paNa punaH sabhAjano para pharavA lAgI. dAsIe oLakhAvelA tamAma rAjagRhInA agragaNya puruSone jANe Aje ne Aje e pichAnI levA icchato hato. nAganRtya karatI devadattAne jANe samAdhi caDI gaI. vINAnA svaro dhIre dhIre havAmAM lIna thatA cAlyA, ne Akhare svaro baMdha thavA sAthe nRtya saMpUrNa thayuM. cAra dAsIo sAthe devadattA jhaDapathI sabhAmAMthI pasAra thaI gaI. AkhI sabhA parathI jANe koIe vazIkaraNa vidyAno prabhAva pAcho kheMcI lIdho. devadattAnA nRtyanI sahu vArdavArda karavA lAgyAM. nRtyathI zramita thayelI devadattA vezaparidhAnanA khaMDamAM tvarAthI pravezI nRtyano sAja jaladI jaladI utArI, deha para lagADelo raMgalepa dhovA nAnA evA hoja pAse e jatI hatI, tyAM dAsIe kahyuM : ajaba puruSa D 39 magadhanI saMpattinI to vAta ja na karavI. rAjagRhImAM evA evA zrImaMto 38 3 saMsArasetu
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ A paradezI sArthavAha mApanI mulAkAte Avela che. thoDI eka kSaNomAM to emaNe svajana jevo bhAva janmAvyo che." magadhaprasiddha devadattAnA svajana banavAnuM ahobhAgya kone maLe che ?" sArthavAhe zramita suMdarInI khuzAmata karatAM kahyuM : "amArA dezamAM lakSmI che, vyApAra che, nRtyabhavana che, paNa devadattA jevI nRtya-suMdarI tyAM nathI. suvarNamudrAo karatAM sauMdarya mudrAo amAre mana bahumUlya che. Aja mane lAge che, ke mAro du:khada ne atidIrdha zramapravAsa tamArA darzana saphaLa thayo che." juvAnanA mukhethI devadattA potAnAM vakhANa sAMbhaLI rahI. AvAM vakhANa joke eNe ghaNI vAra sAMbhaLyAM hatAM, AlaMkArika zabdonA kuththA have ene rucatA paNa nahotA, chatAM A juvAnanA zabdo tene priya lAgyA. A zabdo pAchaLa svasthatAno TaMkAra hato. emAM kAmanI vihvaLatA, mohanI vyAkuLatA ke vAsanAnI mUrkhatA nahotI. UgatI taruNAvasthA, nikhAlasa puruSatva ne caMcaLa nayanonI zakti devadattAne saheja mAM AkarSI gayAM. ene lAgyuM ke A sArthavAha sAthe thoDIe ka ghaDIo jarUra vitAvavA jevI che. enuM puruSatva priyakara lAgyuM. e bolI : dAsI, tAMbUla lAve.' kuzaLa dAsI tAMbUlathI maghamaghato thALa laI AvI. yuvAne tAMbUla laI moMmAM mUkyuM ane kamara paranA paTAmAM rahelI baMsajALamAMthI suvarNamudrAono thALamAM Dhagalo karI dIdho. devadattA sArthavAhanA vartAva para mugdha thatI cAlI, ene lAgyuM ke A sArthavAha avazya bhogI bhramara che. nahi to suMdarIone vaza karavAnI A rItathI taddana svastha hato. enI AMkho taddana mada vagaranI caNakatI hatI, enA eke aMgamAM kAmadevatAno saMcAra thayAnI dhrujArI jovAtI nahotI. ajaba yuvAna ! puruSanA sparzamukha ne sahavAsa mATe tadana nirmohI ne udAsIna banela devadattAnA dilamAM jANe vAsanAnI cinagArI pharIthI jhabUkI. jIvananI bhUMDIbhUkha ne kevaLa dehavyApAranA nIca vyApAramAM vItelI ananta rAtriomAM A rAtri koI navo saMdeza laIne AvelI jaNAI. "sArthavAha, rAjagRhImAM keTalI rAtono nivAsa che ?" vyApArane anukULa jeTalA divaso maLe teTalo ! vyApArIne to lakSmI ja sarvasva che ne !" rAjagRhI to lakSmInuM nivAsasthAna che !' nirjIva ane sajIva, baMne lakSmIo ahIM vasatI jaNAya che." sArthavAhano vyaMga devadattA samajI gaI. eNe vizeSa kaMI javAba na ApatAM kahyuM : "sArthapati, pelA jaLakuMDa sudhI mAro sAtha karazo ?" "zA mATe nahi ?" devadattA AgaLa cAlI. sArthavAha e ja svastha rIte tenI pAchaLa pAchaLa cAlyo. AvAsanA madhya bhAganI aMdara eka jaLakuMDa Avelo hato. svaccha ane sugaMdhI jaLa chalochala bharyuM hatuM. jaLakuMDanA kinAre besI enA svaccha jaLano AsvAda laI zakAya e rIte cAre bAju saMgemaramaranI pIThikAo ne Asano yojelAM hatAM. eka pIThikA para devadattAe sArthavAhane besavA izAro karyo, ane pote paNa pAse ja besI gaI. moDI rAtano caMdra Ugato hato ane AvAsanAM sphaTikadvAra bhedIne enI jyosnA devadattAnA deha para verAtI hatI. umara kaMIka prauDha thatI hatI, paNa enA dehasauMdaryanI AbhA eTalI ne eTalI ja vilasI rahI hatI. enAM vilAsayukta praphullita netronI ughADamIMcamAM aja ba AkarSaNa hatuM. eNe nRtyaveLAnuM kRSNavastra kADhI nAkhyuM hatuM, ane rUperI tArathI gUMtheluM eka uttarIya vIMTALI lIdhuM hatuM. mastakanA keza chUTA mUkyA hatA, ane te havAnI laharIo sAthe nRtya karatA hatA. mukha para AvI paDatA kezane samAravo vAre ghaDIe UMco-nIce thato kamaladaMDa jevo eno hAthe kharekhara koI kavinI kavitA karatAM paNa suMdara bhAva pragaTAvato hato. - prauDha-yauvanA devadattA koI rasika puruSane adhIrayauvanA lAge tevo A svAbhAvika saMjoga hato, paNa pelo sArthavAha hajIya stabdha hato, svastha hato. are , peluM zuM ?" ema kaheto sArthavAha pIThikA parathI Ubho thaI pAse paDelI bIjI pIThikA tarapha dhasI gayo. "e to suvarNa matsya che. bahu dUra dezathI ghaNA mUlya maMgAvela che." be lAge che.* joDI vagara jagatamAM jivAya kema ! sArthavAha, e nara-mAdA che. AvI cAMdanImAM na jANe zuM gela karatAM haze !" A zabdomAM kepha hato. anaMgaraMgano spaSTa TaMkAra hato. chatAM AvA bhogopabhoganA koI paNa vAtAvaraNathI sArthavAha para bhAsato hato. "devadattA, vaibhAranI girimALAomAM ajaba suvarNapaddo Uge che. e paNa maMgAvIne A kuMDane zobhAva !" 40 D saMsArasetu e ja be puruSa D 41
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vaibhAra tarapha jAo tyAre AjanI suMdara rAtanI yAdagIrI tarIke eTalI bheTa mokalajo ne !" sArthavAhe kaMI paNa pratyuttara na ApatAM mukta hAsya karyuM. sphaTikanAM dvAromAMthI vadhu ne vadhu nirjharatI hatI. jaLakuMDanuM svaccha jaLa devadattAnA deha paranA vidhavidha sugaMdhImaya lepothI maghamaghI UThyuM hatuM. rAta hatI ne rasiyAM hatAM, sthaLa hatuM ne sahavAsa hato; paNa e yugala cakravAka ne cakravAkInuM hatuM. moDI rAta sudhI mIThI mIThI vAto karIne sArthavAha Ubho thayo tyAre rAta ghaNI vItI gaI hatI. "A be pIThikA vaccenuM aMtara jANe yojanAnuM aMtara bhAsyuM che." vidAya ApatI devadattAe bhaMga karyo. paricaya vadhato jaze, ema e aMtara paNa ochuM thatuM jaze, ane eka dahADo nAmazeSa thaI jaze." hasato hasato sArthavAha AvAsanI bahAra nIkaLI gayo, ne chellI rAtanA aMdhArAmAM adRzya thaI gayo. thoDI vAre tArAnA jhAMkhA prakAzamAM eka naukA vaibhAranI girimALA tarapha saratI jovAtI hatI. rAjavArtA AthamatI rAtanA jhAMkhA prakAzamAM vaibhAra parvatanI zikharamALa tarapha sarI gayelI naukA, e pachI keTalAya mahinAo sudhI avAranavAra evA ja asUrA TANe AvatI ane jatI jovAtI. emAMthI pelo raMgIlo paradezI ajaba svabhAvano sArthavAha lapAto chupAto devadattAnA AvAse Avato ane jato. A Agamana ane pratyAgamananA sAkSIbhUta AkAzanA tArako ane sAgaranA jaLadevatA - A be sivAya kALA mAthAnAM mAnavIo ochAM hatAM. nAnIzI hoDIno nAvika A sArthavAha vize kaMI zaMkA dharAvato thayo hato, chatAM hiraNyanA lobhe enI jabAna baMdha rahetI. e joto hato ke gaMgAnA tophAnI taraMgo para kadI kadI naukA kAgaLanI hoDI jema dhrujI UThatI : tyAre paNa A sArthavAha jarAya gabharAto nahi. vepArIvargamAM ATalI nirbhayatA eNe jIvanamAM prathama vAra nIrakhI hatI, ane ATalA vaibhavazIla jIva vaibhAragirinA kaThora pradezamAM vasavA jAya e ene mATe navo anubhava hato. AvI aneka zaMkAo devadattAne ane enI kuzaLa dAsIne paNa ghaNI vAra thatI, chatAM yuvAnanuM vyaktitva ja evuM hatuM ke ene nIrakhatAM evA prazno ApoApa smaraNamAMthI sarI jAya. devadattAnA rasamaMdire aneka rasiyAo AvI gayA hatA; enA udyAnanAM suMdara phUlo para jeTalA bhamarA besavA AvatA, enAthI vadhu bhogI bhramaro enI cAre bAju vIMTaLAyelA rahetA. paNa e bhramaronuM nasIba bagIcAnA bhramaro karatAM hINuM hatuM. teone ekAMta bhAgye ja maLatuM. vAtacItano prasaMga duSkara banato, ane zvAsathI zvAsa bheTe eTalA najIka besI madhupAnano prasaMga javalle ja sAMpaDato. 42 saMsArasetu
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadattA saMsAravyavahAranAM sUtronI paMDitA hatI. kAmazAstranI vettA hatI. mAnavasvabhAvathI suparicita hatI. e jANatI hatI ke manovAMchitanI prApti karatAM enI pratIkSA atyaMta suramya, mIThA dardathI bharapUra ane saMpUrNa svapnothI selI hoya che. mAnavIne e vazavartI rAkhe che. prApti pachInI kSaNo to kaMTALAbharelI, AzAbhaMganI ane svapnanAM khaMDeronI hoya che. pratIkSAnA kalpanAjIvI rAjyamAM mAnavI pAse ne pAse ALoTavA icche che. prApti pachIno mAnavI ThaMDo, hatAza ne nIrasa bane che, e dUra dUra javA mathe che. devadattA potAnA bhogI bhramaro para mAnasazAstrano A niyama ajamAvatI, ane e ja kAraNe enA bhramaro khUba hatA ne enAM vakhANa khUba thatAM. paNa sArthavAha sAthenA prasaMgamAM devadattAnI yukti devadattA upara ja ajamAvAI. divasonA divasothI sArthavAha Avato hato, paNa jANe anaMganA raMgamAM te sAva abUdha ! vAto suMdara suMdara kare, paNa jANe svasthatAno avatAra ! vivalatA, unmAda ke kaMpa saheja sarakhAM paNa jovA na maLe ! na pratIkSAnA A divaso vItatA cAlyA ne jANye-ajANye devadattA adRzya snehapAzathI baMdhAtI cAlI. devadattA sAmAnya kuMbhadAsI ke vezyA na hatI. magadhanI jANItI gaNikA hatI. ane e kALanA jIvanamAM gaNikAnuM rAjakIya, sAmAjika ne dhArmika mahattva moTuM hatuM. gaNikA samAjajIvananI zikSikA hatI ane enI zALAmAM aneka kanyAo ne rAjakumArikAo navajIvananA pATha levA, nRtya ne saMgIta zIkhavA AvatI. rAjAonA aMtaHpuramAM eno praveza niSiddha na hato. deza, gAma ne kuLamAM ghaTatA ghaTanApravAho enAthI sadA gamya rahetA. AvI paMDitA devadattA paNa sArthavAhanAM nayanonA izAre nRtya karavA lAgatI. eno saheja paNa sparza ene svargabhuvananAM sukhonI yAda Apato. AvuM sphaTika zuM pAradarzI pauruSa eNe joyuM nahotuM. enA yauvana para niSkalaMka kaumAryanI AbhA hatI. enI AMkhomAM strIne vaza kare evuM teja hatuM, paNa strIthI jhaMkhavAya evI prabhA nahotI. UjaLI dUdha jevI aneka rAtomAMnI eka rAte; e jalakuMDanA ja kAMThe, cakravAka ne cakravAkInA yugala jevAM A banne beThAM hatAM. cAMdInAM ane suvarNanAM pAtro, vidhavidha jAtanAM azana, pAna, khAdima ne svAdimathI bharelAM hatAM. sArthavAhane madhumereya(dArU)nI atyaMta ghaNA hatI, ane e vAtanI devadattAne jANa thayA pachI eNe kevala rAjaatithi sivAya madhumereya pIrasavAnI baMdhI karI hatI. ane 44 D saMsArasetu pAlaMgAmAranA* suMdara vArakox taiyAra karAvavAmAM AvyA hatA. cAMdInA pAtramAM bharela pAlaMgAmAdhura pIrasatAM devadattA bolI : "bhalA sArthavAha, tamAro vyApAra paripUrNa thayo ke nahi ? keTaluM dravya lAbhamAM meLavyuM ?" "devadattA, dravyalAbha to ghaNo thayo che, paNa je AvI rIte dravya veDaphe enI pAse bace zuM ? paNa vAru, devadattA, have mArA kAryathI nivRtta thayo chuM. A deza choDI dUra dUra mArA dezamAM cAlyo jaIza. bhalA, e vakhate badhA pUchaze ke, rAjagRhI kevI ne tyAM koNa rAja kare che, to huM zuM kahIza ? rAjakathAo to atyaMta rasapUrNa hoya che kAM ?" "avazya ! emAMya aMtaHpuranI vAto to vizeSa !" "huM evI vAto sAMbhaLavAno adhikArI banI zakuM ke ?" "avazya, vahAlA sArthavAha, rAjagRhanI, rAjagRhanA rAjavIonI ane enI aMtaHpuranI badhI ghaTanAo mane hastAmalakavat pratyakSa che. tame e sAMbhaLavAne adhikArI cho. sAMbhaLIne sukha pAmazo. huM tamArA para prasanna chuM. huM tamane gupta ne pragaTa badhI ghaTanAo kahIza. tamArA dezamAM temAMno pragaTa bhAga avazya kahI saMbhaLAvo !" "sArthavAha, have zAMtithI sAMbhaLo ! A alabelI nagarInA vasAvanAra rAjA biMbisAranA pitAnuM nAma prasenajita. e kAzInA rAjA zizunAganI pAMcamI peDhInuM saMtAna. zizunAgano vaMza khUba ja baLavAna. sahue potapotAnAM nagara vasAvyAM ne AbAda karyAM. prasenajite giritraja vasAveluM. giritrajanI tejasvI kaLA Aje AthamatI che. rAjagRhI pATanagara banatAM enI sAme koI jotuM nathI. paNa e kALe e alabelI nagarI hatI ane evo alabelo prasenajita rAjA hato. "dezadezathI eNe suMdarIo paraNI lAvI potAnA aMtaHpuramAM vasAvI hatI. enA vizALa aMtaHpuramAM UDatAM pataMgiyAM jevI caMcaLa siMhalanI suMdarIo hatI, kALAMbhammara jhulphAMvALI pArasanI patnIo hatI. bhUrI AMkhovALI mila suMdarI ane caMdana jevA zItaLa sparzavALI malayanI mAnunIo paNa hatI. nAnI nAjuka avayavovALI, citralekhA zI kekeya dezanI kAminI ane hAsyanA phuvArA uDADatI, raktoSTavALI saurASTra suMdarI paNa vasAvI hatI. kuru, kuzAvartane kaliMga, videha, vatsa ne cedI dezanI rUpasuMdarIothI aMtaHpura bharI nAkhyuM hatuM." devadattA dezadezanA * zallaka jhADanA guMdaramAMthI banAveluM pINuM. x gADavA * hAthamAM rahelA AmaLAnA phaLa jeTalI spaSTa. rAjavArtA D 45
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricayanuM pAMDitya darzAvatI bolatI hatI. "ATaATalI rANIomAMthI rAjA rAjasaMcAlana mATe kyAre navaro paDato haze ? devadattA, strIonI ATalI badhI mohinI !" "juvAna sArthapati, hajI tamane koI sAcI strI bheTI nathI. strIthI puruSa, puruSathI strI; jo sadA vadhatuM yauvana hoya to parasparanI mohinI sadA vadhatI ja rahe che." "devadattA, rAjakathA AgaLa calAva !" viSayAMtara thatuM joI sArthavAhe vacce ja vAtane kApI nAkhI. "sArthavAha, ATaATalI rANIo paNa vIra, dhIra ne vicakSaNa rAjA prasenajitane saMtoSa ApI na zakI. vRddhAvasthAne kinAre beThelA e vRddha rAjavIne mRgayAnI moja mANatAM mANatAM eka unmatta yauvanA bhIlasuMdarI dRSTipathamAM AvI, ane AvatAMnI sAthe rAjA enA rUpano zikAra thaI gayo. eka rAta e bhIlasuMdarInA jhUMpaDAmAM rahyo ne premanI jhaMkhanA sAthe leto Avyo. bharyuMbhAdaryuM aMtaHpura ane so so putro chatAMya enuM dila udAsIna banI gayuM. "A vAta bahAra AvI. paTarANI dhAriNInA putra biMbisArane A vAtanI jANa thaI. pitRsevA e to putrano parama dharma lekhAya ! A dharmano jANakAra yuvarAja biMbisAra bhIlapatinI pallImAM gayo." "biMbisAra koNa ?" taddana ajANyo hoya tema sArthavAhe prazna karyo. "rAjagRhInA vasAvanAra, AjanA rAjarAjezvara magadhapati bimbisArane tame nathI oLakhatA ! yuvAna ! tame to ene nahIM joyA hoya ! jovA jevA che, hoM ! kAmadevano jIvaMta avatAra ! chAtI siMhanI, bAhu vajranA, mastaka airAvata hastInA gaMDasthaLa jevuM ! paNa e vAta pachI. rAjA prasenajitanA sukha mATe bhIlapati pAse jaI temaNe tilakAnI mAgaNI karI. bhIlapati catura hato. eya pallIno betAja bAdazAha hato. eNe kahyuM : 'rAjagAdI tilakAnA putrane maLe, evuM vacana Apo. mArI putrInuM saMtAna to adhikAra mATe ja sarjAyeluM che, pallImAM ke pATanagaramAM.' jevI pitAjInI icchA haze tema karIza.' ATaluM kahI kumAra bimbisAra pAcho pharyo. rAjAne to tilakAnI sauMdaryabharI dehayaSTi madananA tApathI saLagAvI rahI hatI. eNe bhIlapatine vacana ApyuM ne tilakAnuM pANigrahaNa karyuM. "varSo vItyAM, yuvarAja bimnisAra yogya vayano thayo. tilakAne paNa putra janmyo. rAjA vRddhAvasthAne Are hato. siMhAsananA jhagaDA jAgyA, paNa tilakAe potAnA jAjvalyamAna sauMdaryanA AtApathI vRddha rAjAne potAnA vazamAM karyo hato. eka najIvA bahAnA heThaLa bimbisAranuM dila dubhavyuM. svamAnazIla bimbisAra risAIne gRhatyAga karI cAlI nIkaLyo. paNa siMha ane satpuruSo jyAM jAya tyAM 460 saMsArasetu potAnuM parAkrama dAkhavI badhuM potAne vazavartI banAve che, e rIte gopALakumAranA nAmathI deza deza bhaTakato A yuvarAja benAtaTanagarano atithi banyo. bhAgya UjaLAM hatAM, eTale tyAMnA suprasiddha zreSThIrAja iMdradattanI AMkhe caDyo. emanA moTA vyApArano dhaNIdhorI banI beTho. nasIba eTalethI na aTakyuM. svarUpamAM rati samAna, zreSThIputrI sunaMdAnA haiyAno hAra paNa banyo. ane sukhathI bhogavilAsa bhogavatAM keTaloya kALa nirgamana karyo." devadattA potAnA dhaMdhAnA khAsa zabdo ne alaMkArono varNanamAM chUTathI upayoga karavA lAgI hatI. "vAha re vIrapuruSo ! jyAM jAya tyAM strI vagara to emane cena ja paDe nahi ? strI ja jANe emanA jIvananuM mukhya aMga !" yuvAna sArthavAhe bhaMga karyo. "zAstramAM strIne ardhAMga kahela che. yuvAna sArthapati, e ardhAMga pAchaLa to tame paNa koka dahADo gAMDA thazo." devadattAe vyaMgano suMdara javAba vALyo, ane sArthavAhanA paDakhAmAM bharAvA jarA pAse sarI. "rAta pUrI thaI jaze ne vAta adhUrI rahI jaze. biMbisArane gAdI kema maLI te to kahe !" sArthavAhane vArtAnI ajaba jijJAsA hatI. ene vyAkSepa jarA paNa rucato nahoto. "bhAgyavAnanA nasIbamAMthI game tema karo toya lakSmI khasatI nathI." devadattAnA avAjamAM sArthavAha tarapha izAro hato. eNe nayana nRtya karatAM vAta AgaLa calAvI : "eka dahADo vRddha pitA navvANu putrothI paNa asaMtuSTa banyo. ene videza gayela putra yAda Avyo, paNa rAjadUto enI kazI bhALa na lAvI zakyA. A ciMtAmAM ne ciMtAmAM pitA bichAne paDyo. mRtyunI ghaDIo gaNAvA lAgI. acAnaka koIe samAcAra ApyA. samAcAra ApanAre yuvarAja jevo koI yuvAna nara dUra dariyAkAMThe nIrakhyo hato. pitAthI to javAya ema nahotuM : eTale yukti karI. saMketathI bharelo eka patra lakhyo ne temAM jaNAvyuM : "kukara kahetAM korpa viDayo gharajamAI thAya : haye haIyALI ko kahe, kavaNa bhalo bihu mAMya. mora bhaNe amhe piMchaDAM, meM meliyAM vanehi; ajiya agAsAu reha viNa, te siri rAya vaheI.' ane kumArane patra maLyo, enAthI na rahevAyuM. eNe paNa uttara vALyo : "jiNe avasare joIe, svAmI taNo pasAu; tiNe nIce utAraNo, kima sevIje rAu. gharajamAI ghara sugraha, te kuNa huMza dharatI, rAjavArtA D 47
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa apamAnyA choraDA, na rahe dUra pharatI. jAte eka ja piMchaDe, mora dohile kAMI; teha navANuM pIMchaDAM, bharI pUrI rahI AI."+ bApe dIkarAnuM dila pArakhyuM. khUba prema karIne ene bolAvyo ne rAjagAdI soMpI. badhA joI rahyA. jemanAthI na jovAyuM te thoDA hAthapaga pachADI DAhyA thaI gayA." ane pelI bApaDI sunaMdAne rajhaLatI melI ne ? joyuM ne, AnuM nAma paradezInI prIta ! karI toya zuM ne na karI toya zuM !" sArthavAhe vacce prasaMga joI dviarthI vAkya kahyuM, ane dhIre dhIre najIka sarI AvatI devadattAthI e dUra khasI gayo. catura devadattA baeNga samajI gaI, eNe kahyuM : "prIta karI eTale to nibhAvavAmAM ja zobhA ! sunaMdA satI sAdhvI strI hatI. rasiyo prItama gopAla paNa kevala rasaMbhogI bhramara na hato. madhu cUsIne alopa thanAra naguro nara na hato. bimbisAra gAdIe besavA pAcho pharyo tyAre sunaMdA garbhavatI hatI. eNe pAchaLa eka suMdara saMtAnane janma Apyo. divaso gayA ne sunaMdAne bharyuMbhAryuM pitRgRha paNa bhAre bhAre lAgavA mAMDyuM. e putrane laI A tarapha AvI." vAha re prIta ! dIkaro nabApo banyo ne mAne Akhare bhikhAraNa banavuM paDyuM." sArthavAha vacce bolyo. "koNa bhikhAraNa ? sArthavAha ! devadattAnA AvAsamAM cho eTale nizcita rahejo. bAkI magadhamAM, rAjagRhImAM, are koI vana-jaMgalamAM paNa A zabdo uccArazo mA ! e mAtA ane putra eTale koNa ? jANo cho ? mAtA eTale mahArAjA bimbisAranA aMtaHpuranI satIrANI sunaMdA ane putra eTale ?" vAta karatAM karatAM jANe devadattA namra thaI gaI. enAM caMcaLa nayano zAnta thaI gayAM. e nAmamAM ja koI jAdu hoya tema e thoDI vAra zAMta rahI ne pachI bolI : - "e putra eTale ! roja prabhAtakALe jenuM puNyanAma smaravA yogya che, e puruSa ! suMdaratAno avatAra ! zauryanI chabI ! DahApaNano bhaMDAra ! kAmavijetA zivanuM bIjuM svarUpa nyAya, nIti ne satyano jANe sAkSAt avatAra !" "koI rasiyo vAlama lAge che. enuM nAma kahe ne !re suMdarI ! tArA zabdonA alaMkAro ochA kara ! e mane, zravaNapaTane nirarthaka thAka caDAve che." emanuM nAma abhayakumAra ! magadhanA ekamAtra sarvasattAdhIza mahAtmaya ! mahArAja bikhrisAranA mukhya maMtrI ! pitAnA samagra rAjanI, tene AdhIna bIjAM rASTronA khajAnAnI, annabhaMDAranI, senAnI, vAhanonI, pratyeka nagara tathA grAmanI e vyavasthA kare che .x bala, vIrya, parAkrama, puruSArtha ne vivekanI e mUrti che. abhayakumAra eTale badhuM ja . e zuM che ne zuM nathI, enI ja koI carcA karI zake tema nathI. aMtaHpuranI paNa e ja saMbhALa rAkhe che." "vAha re vIra-dhIra ! enI vIratAne chAje evuM aMta:puranI sAcavaNInuM suMdara kAma saMbhALyuM !" sArthavAhanA A zabdomAM IrSA hatI. "cUpa rahe sArthavAha ! magadhamAM rahIne mahAamAtya abhayakumAra mATe eka zabda paNa bolIza mA ! e zaktinA sarvasvarUpanI buddhi pAse kaMI azakya nathI. tuM jANato nahi hoya ke eka vAra potAnI vimAtA dhAriNIno dohada pUravA eNe vasaMtamAM vaibhAraparvata para muzaLadhAra varasAda varasAvyo hato ! astu. ApaNI vArtA AgaLa calAvIe. rAja rAjezvara bimbiyAre siMhAsana svIkArI magadhanI sattAne khUba ja vadhArI dIdhI. eNe yuddho ochAM khelyAM paNa vizALa pradeza para kabajo karyo. divaso vItatA cAlyA ema magadha samRddha thato cAlyo. ane Aje rAjagRhIM eTale AryAvartanA mahAna sAmrAjya magadhanI rAjadhAnI. magadhanI bhUmi, magadhano nAtha ane magadhanI prajA to koI baDabhAgI prajA che." devadattAnA zabdomAM mAtRbhUminuM abhimAna gAjatuM hatuM. gaNikAnA dilamAMya dharatImAtAnI mamatA jANe utsAha pUratI hatI. - "bhAratavarSanI traNa traNa pracaMDa dharma-saMskRtionAM amIjaLa Aja ene AMgaNe vadhe jAya che. vaidika, bauddha ne jaina : ema traNa traNa saMskRtimArgono tribheTo magadhamAM racAyo che. traNa traNa dharmatattvonA pracaMDa nAda A ja puNyazALI pradezamAM triveNIsaMgama pAmI rahyA che. prathama vaidika saMskRtino prakAza varSo sudhI A pradeza para patharAI rahyo hato. brAhmaNa, kSayAga ne vedazAstranI pUjA sarvatra cAlatI hatI. kALa vItyo ane e pUjAno atireka thayo. nirdoSa yajJayAgane badale azvamedha, gomedha ane naramadha jevA hiMsaka yajJoe potAnuM sthAna jamAvyuM. somarasanA badale utteja ke pINAMoe ghara ghAlyuM. sarva varNomAM zreSTha manAyela brAhmaNe potAnuM haNAtuM brAhmaNapada akhaMDa rAkhavA jAtIyavyavasthAnAM cokaThAM jaDabesalAkha karyo. zUdronuM sthAna hINuM thayuM. strIonuM sthAna paNa evuM ja banyuM. ama jevAno to koI uddhAraka ja nahoto." devadattA thoDI vAra thobhI ane punaH bolavA lAgI : A bhAre banatI jatI saMskRti upara bauddha saMskRti potAnI pAMkho phaphaDAvatI + prAcIna rAsa saMgraha * nAyAdhama kahI 48 [ saMsArasetu rAja vArtA D 49.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI beThI. bauddha saMskRtinA parama pracAraka mahAtmA buddha ! magadha ane kozala vacce Avela kapilavastunA kSatriya rAjA zuddhodananA te putra thAya. eka dahADo jagatamAM vyApI rahela A bhayaMkara hiMsA nIrakhI; mAnavajIvana para toLAI rahela janma, jarA ne mRtyunAM duHkha pekhI, e dUra karavAnI pratijJA karI. putra ane patnIno tyAga karI eka pAradhinAM vastra paherI, enI charIthI keza kApI mahAbhiniSkramaNa karyuM. ane ahiMsaka yajJayAgano emano upadeza prathama rAjagRhIne ja maLyo. e pachI to e cha varSa tapa tapyA paNa temAM kevaLa iMdriyavijaya meLavyo. je jJAnanI temane jarU2 hatI, te na lAdhyuM. Akhare emane lAgyuM ke bhUkhathI marye mukti nahi maLe : eTale madhyamamArga svIkAryo. madhyamamArga eTale na zarIrane tapajapathI bahu kaSTa devuM ke na tene atyaMta sukhazIliyuM banAvavuM." "devadattA, tuM karma ane dharma baMnenI paMDitA che !' "mahAtmA buddhanA A upadeza upara jaina saMskRti garuDarAja zI pAMkho prasAratI AvI UbhI. A saMskRti vaidika saMskRtinA jeTalI ja prAcIna hatI, paNa emAM dezakAlane anusarI navakrAMti ANavAmAM AvI hatI. eNe zudrone apanAvyA. duHkhiyAne chAtI sarasA cAMpyA. A krAntinA ANanAra kSatriyakuMDanA mahAna licchavI vaMzanA kAzyapa gotrIya, jJAtakuLadhAraka rAjA siddhArthane tyAM janmanAra..." "devadattA ! basa thobhI jA ! mAnavInA dharmanI bAbatamAM carcA karavI, eno nyAya toLavo atyaMta duSkara che. tuM rAjavArtAno koI suMdara prasaMga bAkI hoya to saMbhaLAva !" "sArthavAha, tArI suMdaratA ne asuMdaratAnI vyAkhyA ajaba che - samajI zakavI muzkela che. paNa tArA manane rAjI karavA ja meM ATalI rAta ane ATalI vANI kharcI che. astu. hA... eka tAjo ja suMdara prasaMga che. e gupta che. magadhanAM ochAM mAnavIo e jANe che. e jANanAranuM mastaka paNa salAmata rahe ke nahi te paNa prazna che." "evI ekAda vAtane khAtara magadhanI mahAmanohAriNI devI devadattAnuM suMdara mastaka hoDamAM mUkavAnI leza paNa AvazyakatA nathI." sArthavAhe lAgaNIbharyA zabdo kahyA. "re priya ! tArA mATe zuM zuM na karuM ! tArAmAM lobhAve tevuM puruSatvanuM avarNanIya AkarSaNa che. game evI svamAnazIla strI paNa tArA hAthamAM ramavA icche tevI nikhAlasatA tArAmAM sabhara bharI che. devadattAe hajArone ramADyA che, paNa enA jIvananA itihAsamAM eka sArthavAha ja ene hAthatALI ApI gayo che. cakravAka ne cakravAkI jevo ApaNo yoga mAro navo ja anubhava che. devadattAe tane 50 7 saMsArasetu ghaNuM ghaNuM kahyuM che. ATaluM badhuM kahevAmAM thoDuM jokhama hoya to bhale hoya. e jokhama veThavA taiyAra chuM." "devadattA, tAro prema agAdha che." "premane svayaMbhU banAvavAnI tArI zakti ajoDa che, sArthavAha ! tArA dezamAM jaIne tArI pyArI devadattAne kadI bhUlIza mA ! tuM tArA deza tarapha jaIza. huM paNa magadhanA mahArAjanA kAme bahAragAma cAlI jaIza. tuM tAre deza pahoMcIza, tyAre mArI gupta vArtAnuM pariNAma AvI jaze eTale ene pragaTa karavAmAM kiMcit paNa doSa nathI. mATe saMbhALa !" devadattA potAnA vahAlA sArthavAhane have ekavacanathI saMbodhI rahI hatI. "vaizAlIpati mahArAja ceTakanuM nAma to sAMbhaLyuM haze. karmavIra ne raNadhIra A mahArAja Aje dharmavIrapadane pAmyA che. zramaNa bhagavaMta prabhu mahAvIranA e parama bhakta che." "huM ......" prabhu mahAvIranuM nAma jANe zravaNane yogya na hoya tema kAna para hAtha mUkatAM teNe lAMbo nisAso nAkhyo. devadattA gupta vArtA kahevAnA AvegamAM hatI. "mahArAja ceTakane sUryanAM saptakiraNa jevI judI judI kAMti ne varNarUpavALI sAta putrIo che. ekane juo ne ekane vIsaro ! mahArAja ceTake dezadezathI paMDito, vidvAno, vAdavettAoe ane anagArone teDAvI sarvene vyavahAra ane dharmazAstramAM nipuNa banAvI che. rAjakumArone durlabha evuM zikSaNa sarvane ApavAmAM AvyuM che. sArthavAha, vaizAlInAM rAjakuTumbomAM saMskAranA hisAbe mahArAja ceTaka sarvoparI che. are, ATaATalI keLavaNI ApyA pachI putrIonA vivAhAdi kAryathI pote alipta rahyA che. keLavaNI-susaMskAra ApavA e pitAnI pharaja, navuM kuLa ke navo saMsAra zodhI levo e viduSI putrIonI pharaja ! kyAM AjanA rAjAo ane kyAM mahArAja ceTaka ! AjanA rAjAo to putrIone eka rAja ane bIjA rAja vacce saMbaMdha vadhAravAnuM sAdhanamAtra samaje che, ane vyasanI, duHzIla, kAmI - game tevA rAjavIne potAnI putrI ApI detAM lezamAtra saMkoca karatA nathI. paNa A badho pratApa kono ? jANo cho ?" "nA !" "dIrghatapasvI nigaMTha jJAtaputrano ! emano prabhAva apUrva che. je rAjakuTumba para emanI chAyA paDI eno uddhAra thaI jAya che." "jabaro jAdugara !" "hA, hA. asala jANe jAdugara ! moM jotAM ja pApathI bhayabhIta banI jaIe." rAjavArtA C 51
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadattA, tArI vAcALatA ajaba che. ADIavaLI vAtomAM keTalI rAta vItI gaI, e to jo ! huM Avyo tyAre AkAzamAM haraNAM kSitija lagabhaga hatAM; ane atyAre to jo ! agatsyano tAro UgIne AthamI gayo che. pelo vyAdha paNa asta pAmyo, svAti ane citrA kevAM camakI rahyAM che ! madharAta thaI gaI." AkAza parathI samaya pArakhavAmAM kuzaLa lAgo cho !" devadattAe gaganamaMDaLanA tArAgraho vizenuM sArthavAhanuM naipuNya joI kahyuM. mANasanAM netro parathI mana pArakhavAmAM jema tame kuzaLa cho tema AmAM ame kuzaLa chIe. sahu sahuno dhaMdho ! sAthe laIne jatAM araNya; kaMdarA ne vanarAjiomAM AkAza ja amAro bhomiyo hoya che. paNa devadattA, have tArI vAta pUrI kare ! mahArAja ceTakanI sAta putrIo bahu viduSI che, kaLAbhaMDAra che, hAM - pachI AgaLa na paraNI zake. A lagna ayogya che." mahArAja biMbisAra AthI atyaMta krodhAnvita thayA, paNa rAjA ceTakane chaMcheDavAmAM sAra nahoto. Akhare abhayakumAre A kAma hAthamAM lIdhuM. vaNikano veza sajI vaizAlI gayA ne suyeSThA pAse mahArAja biMbisAranAM rUpa, guNa vagerenuM suMdara rIte varNana karI suyeSThAne mohita karI." "dhanya che tamArA mahAamAtyane ! buddhino bhaMDAra ThIka prasaMge vAparatA jaNAya che." e buddhinA bhaMDArano tAga levo mArA-tArAthI muzkela che, sArthavAha ! A prakaraNamAM to emanI UMDI kuneha che. mahAamAtya abhaya pote zramaNopAsaka che. teo samaje che ke, AvuM ekAda kanyAratna rAjyagRhInA aMtaHpuramAM vase to ghaNuM parivartana thaI zake. saMskAranI suMdara saritA vahI nIkaLe . sArthavAha, TUMkI vAta have eTalI che, ke thoDA divasamAM huM vaizAlI jaIza. abhayakumAra paNa tyAM Avaze. cunaMduM sainya paNa tyAM hAjara raheze, ne taiyAra thaI rahela suraMga vATe mahArAja bimbiyAra sujyeSThAne upADI lAvaze." suMdara kAryamAM niyukta thaI che, devadattA ! vAru, have huM vidAya lauM. rAta cheka thoDI rahI gaI che. teM mane suMdara rAjavArtA kahI e koI paNa kathAvArtA jevI suMdara che. tAro AbhAra mAnuM teTalo ocho che." vahelo Ugelo caMdra have kSitija para hato. ane A cakravAka ane cakravAkInI antima milanarAtrIomAMnI eka rAtrI pUrI karato hato. moDI moDI eka naukA gaMgAnA taTa parathI saDasaDATa vahI gaI. calAva... ** "e sAta putrIomAMthI pAMca putrIo to svayaM icchita patine pAmI che. prathama putrI prabhAvatI vItabhayanagaranA rAjAne paraNI che, bIjI padmAvatI caMpAnagarInA dadhivAhanane, trIjI mRgAvatI kauzAMbInA zatAnikane, cothI zivA ujjayinInA pradyotanane ane pAMcamI nigaMTha jJAtaputranA* vaDIlabaMdhu ane kuMDagrAmanA adhipati rAjA naMdivardhanane paraNI che. pAMce mahAsatIo che. chaThThI sujyeSThA ne callaNA kumArI che. zuM baMnenI kAMti ! eka tApasI hamaNAM sujyeSThAnI chabI lAvelI." tApasa lokoe A dhaMdho kyArathI zarU karyo !" "yuvAna, vAtanAM mULa UMDAM che. A to dharmakalahanuM pariNAma che. chabI lAvanAra tApasI eka vAra rAjA ceTakanA rAjamahAlayamAM gayelI. vAtavAtamAM A be rAja kumArikAo sAthe zaucamUlaka dharma moTo ke vinayamULa dharma moTo. e vize vAdavivAda cAlyo. rAjakumArIoe vinayamULa dharma mahAna siddha karI bicArI tApasIone niruttara karI. rAjamahelanAM bIjAM keTalAMka janoe AthI teonI mazkarI karI. parAbhava pAmelI tApasIo emano dharmamada dUra karavA, anyadharmI sAthe temane paraNAvavA sujyeSThAnI suMdara chabI cItarI atre AvI. mahArAja biMbisAra to e chabI jotAM mugdha thaI gayA." - "bApa evA beTA !rAjA prasenajita bhIlakanyA pAchaLa mugdha thayA, ne emanA putra citra kanyA pAchaLa ! abhimAnI ne vilAsI rAjapada ja evuM che." sArthavAha, nAnI nAnI vAtamAM uzkerAI na jA ! mAnavasvabhAva ja evo che, emAM koNa rAya ne koNa raMka ! mahArAja biMbisAre sujyeSThA mATe dUta mokalIne mAgaNI karI. rAjA ceTake kahyuM : "vAhIkuLamAM utpanna thayelA hayavaMzanI kanyA sAthe. * bauddhA prabhu mahAvIrane nAme oLakhAtA 52 3 saMsArasetu rAja vArtA | 53
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 hajAramAM eka gaMgAnA haiyA paranI naukAonI AvajAva ane devadattAnA nRtyajhaMkAranI helIomAM, gaMgAnA ja pravAhathI thoDe dUra, AMbAvADiyAnA eka cheDe vasatI manukuLanI parabhRtikA - pelI virUpAne ApaNe ghaNA vakhatathI cheka ja visArI mUkI. visarAyelI virUpAnuM AMgaNuM paNa ATaATale varSe visarAyeluM jaI rahyuM hatuM. enA saMsAramAM e ane mAtaMga - e sivAya ke navIna vyakti umerAI nahotI. chatAM na jANe A daMpatInuM rasajIvana navuM ja banIne vahetuM hatuM. phera mAtra eTalo paDyo hato ke, divaso jatAM mAtaMga zramaNo pAsethI karmano mahimA zIkhI Avyo hato ane namra banyo hato. e pote ja ghaNI vAra kaheto : "alI vIrU, bhAgyamAM ja saMtAna na lakhyAM hoya to pachI kyAMthI maLe ? evo saMtAnamoha zA kAmano ?" "to gAMDA, gAmanAM chokarAMne zA mATe ramADe che. heta kare che, ne tArI vADIomAMthI phaLaphUla lAvI vaheMce che ?" "ema karavAmAM mAruM mana khUba rAjI thAya che. ane jo tuM nArAja na thAya to kahuM. mane to dhanadatta zeThano pelo metAraja khUba vahAlo lAge che. enI bolI kevI mIThI che ! jANe tuM ja nAnI bALa thaIne bolatI na hoya ! ApaNe pahelI vAra maLyAM ne najare najara --" "have gharaDo thayo. jarA DAhyo thA ! strImAM bahu mana na rAkhIe." virUpAe ToNo mAryo. "emAM zuM thayuM ? zramaNo to kahe che ke, parastrI mAta samAna mAnavI. potAnI strI mATe teo kaMI kahetA nathI. ane jo potAnI strImAM mana na rAkhIe to pachI A paraNavAnI mAthAkUTa zuM kAma ? saMsAranI badhI strIo puruSo sAme joIne bersa ne puruSo strIo sAme, koIe koImAM mana parovavuM ja nahi, ema ja ne ?" "tuM to moTo paMDita thaI gayo che. mAre mAthAkUTa nathI karavI. kAMI sAruM joyuM, koInuM sAMbhaLyuM ke tane mArI yAda Ave che, paNa teM zeThANIne joyAM nathI ! metAraja barAbara temanI AkRti che. AThame varSe pAThazALAe mokalyo ne have to teNe aDhAra lipiono+ abhyAsa AraMbhyo che. judAM judAM zAstrono paNa abhyAsa cAle che. koI AcArya nATyazAstra, koI zilpazAstra, koI sainikazAstra, to koI pAkadaparNa, koI mAtaMgavidyA, to koI saMgItazAstra zIkhave che. kumAranI grahaNazakti adbhuta che. rAjakumAronI sAthe azvavidyA, hayavazIkaraNa ane dhanurvidyAmAM paNa e samakakSa che. vayamAM nAno paNa mahAamAtya abhayano e prItipAtra banyo che. Akho divasa rAjamahelamAM ne rAjamahelamAM. mahArAja bimnisAra paNa kumArane joI bhAna bhUlI jAya che. mahArANI sunaMdA to eka vAra bolI gayelAM ke huM to ene mAro jamAI banAvIza. zeTha-zeThANI to enI pAchaLa gAMDAM che." virUpAnA A zabdo pAchaLa mamatA gAjatI hatI. "bahu gAMDAM banI chokarAne bagADaze, ane pachI mahArANIne anubhava karavo haze to thaze ke jama ane jamAI sarakhA hoya che." "badhAya kaMI tArA jevA hotA nathI. bicArI mArI mA ene to tuM yAde karato nathI. mane thoDA dahADA enI khAtarabaradAsta karavAya javA deto nathI. ane koI vAra jAuM to cAra dahADAmAM teDuM AvyuM ja che. mArI mAne to jamAI karatAM have jama ghera Ave to sAruM ema lAge che !" 'jo vIrU ! jhaghaDo thaI jaze. rohiNeyanA dAdAnA mRtyu vakhate tenI uttarakriyA karIne pAchA pharatAM tArI mAne bhego thato Avyo hato. bicArIe mane kevuM heta karyuM ! meM namaskAra karyA eTale eNe mAruM mAthuM sUMdhyuM. kyAM mAno svabhAva ! ne kyAM dIkarIno svabhAva he bhagavAna !" mAtaMge virUpAne cupa karavA barAbara tIra pheMkyuM. virUpA mAtAnA vakhANathI manamAM ne manamAM rAjI thaI ane vAtanuM vaheNa badalI nAkhatAM bolI : "mAtaMga, rohiNeyanA kaMI vAvaDa ?" "rohiNeya ajaba AdamI che ho ! eno dAdo hato to jabaro, paNa thoDo + 1 haMsipi, 2. bhUtalipi, 3. jakSIlipi, 4. rAkSasIlipi, 5. UMkIlipi, 6. yAvanIlipi, 7. turuAlipi, 8. kiTI, 9. draviDI, 10. siMdhavIya, 11, mAlavinI, 12. naTI, 13. nAgarI, 14. lATa, 15. pArasI, 16. animittI. 17. cANakya, 18. mULadevIlipi. (vizeSAvazyakamAMthI) hajAramAM eka C 55
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ e karmI ! enAthI koInuM bhaluM na thayuM ne maratAM maratAMya jo rohiNeye DahApaNa na vAparyuM hota to keTalAyane mArato jAta !" "hamaNAM rohiNeya zuM kare che ?" svapnAno AdamI che. kaMI samajAtuM nathI. lUMTaphATa to baMdha che paNa taiyArIo jabarI lAge che. uparanAM pANI zAna che. paNa aMdara jabarI mathAmaNa cAlatI jaNAya che. karaze tyAre bhAre parAkrama karaze. mane to ghaNI vAra mana thAya che ke mahAamAtya sAthe eno meLApa karAvI dauMno, paNa pAchuM vicAra karatAM ema lAge che ke, rAjakAraNanA e daramAM hAtha ghAlavAmAM sAra nathI. A to rAjA, vAjAM ne vAMdarAM. rakhene kaMI thAya to metakuLano eka dIpaka olavAI jAya." "tuM mahAamAtya vize hINuM bole che ?" emanA mATe mane mAna che. paNa virUpA, rAjasevA ja evI che ! ghaNI vAra mANasane mANasAI vIsarI javI paDe che." vAtamAM ne vAtamAM mAtaMge pAse beThelI virUpAne eka jhINI cUMTI khaNI.. "moTo mANasAIvALo na joyo hoya to ! gharaDo thayo. have A cenacALA - - A tophAna na zobhe !" - "vIru; ApaNAM dila to gharaDAM nathI thayAM ne ? loko kahe che ke devadevIone gharaDApo hoto nathI, sadA yuvAna rahe che. tene joIne mane paNa ema lAge che ke jANe virUpAne gharaDApo che ja nahi, jyAre juo tyAre pAkI gala jevI !" are, paNa tuM kaheto hato ke Aje adhakhelana parIkSA thavAnI che. badhA rAja kumAro ane ezvanipuNa yuvAna ekaThA thavAnA che." virUpAe vAta vALI lIdhI. - "virUpA, mane e vAtanuM to viramaNa thayuM. cAlo, sUraja pazcimAkAzamAM DhaLavA mAMDyo che. badhA krIDAkSetranI Aju bAju goThavAI gayA haze, sthAna maLavuM paNa muzkela banaze." dhaNIdhaNiyANI utAvaLAM taiyAra thaI nagaranA mukhya daravAjA bhaNI vaLyAM. purajanonAM jUthejUtha krIDAkSetra bhaNI UmaTI rahyAM hatAM. gharagharanA juvAnonI Aje zaurya parIkSA hatI. keTalAya koDIlA navajuvAno potAnI preyasIone nimaMtraNa ApI AvyA hatA ke, "Avaje krIDAkSetra para mArI mardAnagI jovI hoya to ! so so rAjakumArone jhAMkhA na pADuM to kaheje !" keTalIka navavadhUoe mUchALA pationI mUchonA kAtarA kheMcIne kahyuM hatuM : "patideva, Aje tamAruM pANI jovAnI chuM. roja moTI moTI DaMphAsa mAro cho, to Aja dhADa mArajo ! mArI sakhIomAM mAre zaramAvuM na paDe tevuM karajo !" 56 B saMsArasetu AkhA nagaramAM utsava jevo AnaMda hato. varSamAM beeka vAra AvA meLAo yojAtA. AkhI prajA abhinnabhAve emAM rasa letI. lokonAM ToLAMmAMthI saheja dUra dUra rahIne cAlatAM dhaNIdhaNiyANI mAtaMga ane virUpA krIDAkSetra para pahoMcyAM tyAre zaratamAM taranAra azvArohIo sajja thaI paMktimAM UbhA rahI gayA hatA. e rahyo mAro lAla ! metAraja ! hajAramAMthI huM to oLakhI kADhyuM ." virUpAthI ekadama bolAI gayuM. "ghelI thaI gaI ke zuM ? jarA saMbhALIne bola ! koNa tAro lAla ? rAjagRhIno koI zreSThI sAMbhaLaze to tArI jIvatI khAla utarAvI nAkhaze !'' "are bhUlI, paNa tuM joto nathI ? pelo, ho rAja kumAronI paMktinA cheDe, chellAmAM trIjo ! zvetamayUra ezva para ArUDha thayelo !" joyo, barAbara joyo. rAja kumAranI kAMti enA moM para vilasI rahI che. paNa have enI carcA choDI de ! ene ane ApaNane zuM ?' mArI to prANapriya sakhIno putra che ! tane khabara che, meM ja enuM nAma metAraja pADyuM che. mane vahAla kAM na Ave ?" hA, hA, paNa barAbara lakSa ApIne jo ! zaratano prAraMbha thAya che. zIdhragatinI zaratano saMketa thayo che. A badhA azvo sIdhI dizAmAM jeTalI jhaDapathI javAya teTalI jhaDapathI doDaze." zAbAza ! zAbAza !" purajanonAM mukhethI uccAra thaI rahyo. azvArohIo azvanI pITha sAthe eka thaI gayA hatA, bhAthAmAMthI chUTelA vegavaMta tIranI jema badhA nirdiSTa sthaLe jaI punaH svasthAne pahoMcavA tIvra vegathI pAchA pharyA. barAbara rasAkasI jAmI. pITha para ArUDha AzvArohIonA mananI vAta jANe azvoe jANI lIdhI hatI. potAnI vizALa kAyA saMkocI teo garuDa jevI jhaDapathI doDatA hatA. keTalAka azvo paDyA, keTalAka azvarohIo gulAMTa khAI gayA. ema dhIre dhIre badhA azvomAMthI kevaLa be azvo AgaLa nIkaLI AvyA. eka zveta ane bIjo raktavarNAya. be vacce tumula hoDa jAmI. sapheda ane raktavarSIya baMne azvo tarata ja oLakhAI gayA. "e ja. e ja." badhethI ekasAmaTo uccAra nIkaLyo. koNa ? koNa ?" nahIM samajelAoe prazna karyo. nathI joI zakatA ke pelo sapheda dUdha jevo azva che te zvetamayUra ! rAja gRhInA hajAramAM eka n 57
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mATe mAgaNI karatuM, to koI metAryane jItelo jaNAvatuM. to koI mahAamAtyane ! deha parano prasveda lUchato juvAna metArya AgaLa Avyo ne namratApUrva bolyo : mahArAja , zarata to mahAmaMtrI jItyA che. mArI jItamAM kalaMka che. meM to eka vAra Thokara khAdhI." mahAamAtya tarata AgaLa AvyA ne bolyA : "nA, nA, pitAjI ! jIta to metAryathI ja gaNAya. Thokara khAvA chatAM eNe mane AgaLa javA ja na dIdho ! hoDanuM pAritoSika kumAra metAryane ja ghaTe !" maMtrIrAja ! ahIM tamAro nyAya nahIM cAle !'' metArthe mahAmaMtrIne bolatA aTakAvI kahyuM : "mahArAja pAse huM ane tame vAdI-prativAdI rUpe khaDA chIe. ne nyAya ApavAno adhikAra Aje tamane nathI, mahArAja magadhezvarane ja nyAya ApavA do !'' mahArAja baMne kumAronI nikhAlasatA joI gadgadita thaI gayA. temaNe kahyuM : zAnta thAo, yuvAno ! huM ja nyAya toLIza, A vijaya tamAro nahi, paNa mAro che, magadhano che, magadhanI vIra prajAno che. jenA rAjyamAM svayaM puruSArtha karI vijaya varI, vijayamALA bIjAne paherAvanAra niSkAma mahArathIo astitva dharAve che. e rAjyano sUrya avazya madhyAhna che. sarva viSayomAM teno vijaya che. huM inAma mahAzreSThI dhanadattanA putra kumAra metAryano !" "ane bIjo ?" are, eTaluMya jANatA nathI ? kesUDAnAM puSpa sarakho pelo UghaDatA raktavarNano azva te ja ahicchatra ! rAjagRhInA mahAamAtya abhaya-kumArano !" are, A te kaMI zarata kahevAya ? eka to Ugato juvAna ane bIjo pukhta yuvAna : be vacce kAMI harIphAI zobhe !'' beso, beso, zAstramAM kahyuM nathI ke 'guNipu na ca liMga nA ca vaya:' jAta ke juvAnI Ave TANe jovAtI nathI, sittera varSanA vRddho paNa A zaratamAM Utare che." AvI AvI manamAnI carcAo karatAM purajanonAM nayano tIvravege AvatA be azvonI gati para ja sthira banyAM hatAM. "ararara... gayo, basa gayo !'' badhethI arerATIno uccAra thayo, zvatamayUrane Thokara lAgI, uparano azvArohI lathaDyo ne AkhA janasamUhamAMthI lAgaNIbharyo uparano zabda nIkaLI paDyo. - "hAya, mAro lAla !" eka khUNe UbhI rahI, tarasyAM nayanoe nIrakhI rahelI virUpA dhaDAma karatI dharaNI para DhaLI paDI. bhayamAM phATI rahelA enA DoLA cAre tarapha ghumavA lAgyA. e tarata avAcaka banI gaI. eka tarapha zaratanI pUrNAhutinI rasAkasIbharelI kSaNo, bIjI tarapha virUpAnI o hAlate ! dhanya dhanya mitrAryane !" medanImAMthI prazaMsAnA zabdo gAjyA. janatA ekadama harSAvezathI garjI UThI, Thokara khAdhela azva parathI gabaDelo metAja atyaMta kuzaLatAthI vAMdarInA baccAnI jema azvanA peTane vaLagI rahyo ne punaH eka chalAMge pITha para ArUDha thaI gayo. mAnabhaMga thayelA savAre ane Aje have to prANArpaNanI bAjI lagAvI hatI. chatAMya saMketasthAna para zvetamayUra ane ahicchatra eka ja sAthe pahoMcI zakyA, eka nahi paNa be jaNA sarvazreSTha nIvaDyA. mahArAja bimbisAra svasthAnethI UThI harSapUrvaka baMnenA svAgata mATe AgaLa dhasI AvyA. dhanya che ! tamane baMnene. jayavAda ghaTe che." hoDano nirNaya bAkI che. vijaya ekano ja hoya, ane e rIte pAritoSika paNa ekane ja maLe.* medanImAMthI judI judI jAtanA avAjo AvI rahyA hatA. koI punaH zaratane 58 D saMsArasetu ane mahArAje bhAvAvezamAM mahAamAtya abhaya ane kumAra metAryane chAtIsarasA cAMpI dIdhA, pAchaLa rahI gayelA azvarohIo dhIre dhIre saMtasthAna para AvI gayA hatA. mahArAja bimbiyAre sabhAne uddezIne kahyuM : "magadhanI AzA samA navajuvAno ! sAcA puruSArthano kadI parAjaya nathI. e to bhAvi mahAna vijayanI prAthamika bhUmikA che. karmazIla yoddhAno parAjaya thato ja nathI. magadhane evA yoddhAonI jarUra che. Aje jItelA ke hArelA : tamAma yoddhAone huM pAritoSikathI navAjIza. tamArI adhUrI ramelI ramato khuzIthI ne utsAhita samApta karo !" mahArAjanA A zabdone mAnavamedanIe harSanA pracaMDa ninAdathI vadhAvI lIdhA. nirAza thayelA yuvAno punaH kIDAkSetra para AvIne sajaja thaI rahyA. A pachI zaratono prAraMbha thayo. vividha jAtanI zarato hatI. ekamAM azvone goLa kuMDALe nAkhI doDAvavAnA hatA. bIjImAM saLagatI khAIo parathI azvone kudAvI cAlyA javAnuM hatuM. trIjImAM doDatA azva para kheDA haMjAramAM eka n 59
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaI, enI pITha para ja zarasaMdhAna karI, nirNIta karela vRkSa paranA phaLane chedavAnuM hatuM. Ama anekavidha ramato ramAI, ne pUrI thaI. Akho janasamudAya e jovAmAM magna hato. A rasamagnatAmAM bicArI virUpAne koNa yAda kare ? kevaLa mAtaMga enI sevAmAM hAjara hato. thoDIvAre bhIDamAMthI chUTavA mATe nAnA komaLa phUlane koI UMcakI le, ema virUpAne upADI mAtaMga eka ghaTAdAra vRkSa nIce Avyo. virUpA hajI bebhAna ja hatI. "bairInI jAta kharI ne ! emAM vaLI avaLacaMDI ! jarUra koInI najara lAgI. huM ene kaheto ja hato ke tuM bahAra nIkaLa tyAre aMboDAmAM jabAkusuNanuM phUla nAkhIza mA ! eka to nAganI pheNa jevo aMboDo ne emAM lAlaghUma phUla. kokanI bhAre naja2 lAgI. paNa phikara nahi !' mAtaMga manamAM babaDavo ne eNe potAnA maMtro yAda karavA mAMDyA. nAga, bhUta, yakSa, iMdra, rudra, zaiva ne vaizramaNane teNe maMtra dvArA AvAhana karyuM. aneka zaktimAtAone smarI. ThaMDuM pANI lAvI maMtrIne e maMtrajaLa enA mukha para chAMTavA mAMDyuM. chatAMya virUpA bezuddha hatI, paNa have enA ghUmatA DoLA zAnta paDyA hatA. enuM dhamaNanI jema UchaLatuM vakSasthaLa dhImuM paDyuM hatuM. "bhAre jabarI najara..." mAtaMga babaDyo ane teNe A naja2nI adhiSThAtrIne kADhavA kamara kasI hoya tema potAnA mastakanI zikhA choDI. potAnA hAthamAM rahelI tAmramudrikA kADhI virUpAnI eka laTa sAthe bAMdhI, ane pharI vegathI maMtroccAra zarU karyo. pRthvI, AkAza ne pAtALa, dizA ne vidizA, vana, vraja, vanakhaMDa ne vodyAnanA devatAonuM eNe AvAhana karyuM. paNa devadatAo Aje nakkI koI bIjA bhaktanI bhIDa bhAMgavA gayA haze, nahi to ATalo vilaMba kema ? zaratonI pUrNAhuti thaI hatI. mahAmaMtrI, zreSThIkumAra metArya ane bIjA vijetAonI prazaMsA karatI janamedanI vIkharAvA lAgI hatI. virUpAnI koIne paDI nahotI. raste jatA koInI najara paDatI to te tarata TIkA karatuM : "joIne pelI chelachabIlI thaIne pharanAra metarANI virUpA, dhaNIne vaza karavA vaLI kaMI cenacALA AdaryA haze. vAgha jevA mAtaMgane bakarI jevo banAvI mUkyo che. gAmamAM enA jevo bIjo javAMmarda nathI, ne bicAro bairI pAse basa, bakarI beM..." TIkA karanAre moMthI uccAra karyo ne sAMbhaLanArA hasI paDyA. thoDe dUra moTo rAjamArga hato. aneka zibikAo tyAM thaIne pasAra thaI rahI hatI. acAnaka eka mRdu avAja Avyo : 60 D saMsArasetu "mAtaMga ! zuM che !" mAtaMge pAchaLa joyuM to dhanadatta zeThanAM patnI UbhAM hatAM. eNe jhaDapathI UbhA thatAM kahyuM : "bA, virUpAne kaMI thaI gayuM che !" "virUpAne?" "hA, zeThANIbA ! A tarapha kumAra metArya azva parathI lathaDyA ne A tarapha e 'hAya hAya' karatI jamIna para pachaDAI paDI ne bebhAna thaI gaI. koI melA devanI najara lAgI dekhAya che. paNa ciMtA karavA jevuM kaMI nathI. hamaNAM ArAma AvI jaze." "are, paNa ene Ama dhULa para kema suvADI che ? mAtaMgA le to ! A pAtharaNuM bichAva !" dhanadatta zeThanAM patnI zibikAmAMthI ekadama nIce UtarI gayAM, ane emAM bichAvela kImatI pAtharaNuM laI mAtaMgane ApyuM. "bA, tame zA mATe zrama lo cho ? Apa padhAro ! koInI najara lAgI che. e to hamaNAM sArI thaI jaze !" "nA, nA, mAtaMgarAja ! ema cAlyA na javAya ! e to mArI priya sakhI che." "nagaraloka nirarthaka niMdA karaze." "bhale kare, ame be to e niMdAthI para thaI gayAM chIe. loko kahIne zuM kaheze ? ame be sakhIo chIe e ja ne ! AbhaDacheTa nathI jALavatAM e ja ne ?" ema kahetAM kahetAM zeThANI cheka virUpAnI najIka pahoMcyAM. pAchaLa azvano haNahaNATa saMbhaLAyo. joyuM to zvetamayUra para besIne kumAra metArya cAlyo Avato hato. mAtAne ToLAnI aMdara jotAM e tyAM Avyo, tejamUrti metAryane jotAM ja ToLAe jagA karI ApI. pAchaLa mahAamAtya abhaya paNa AvatA hatA. sattAnI mUrti samA kumAra abhayane AvatA joI ToLuM vIkharAvA lAgyuM. "virUpA, virUpA ! o ghelI ! jo to kharI, AMkho to ughADa ! tane jovA tAro vahAlo khetArya paNa Avyo che !" A zabdoe virUpAnA kAnane kaMIka camakAvyA. badhAMne lAgyuM ke mAtaMganA maMtroccAra karatAM A zabdoe vadhu asara karI. "metArya, mAro lAla !" virUpA hoTha phaphaDAvatI tUTaka tUTaka svare bolavA lAgI. thoDI vAre to e beThI thaI. jarA bhAnamAM AvatAM ja eNe prazna karyo : "metArya hemakhema che ne ? azvano khelaMdo AbAda che ne ? ghaNuM jIve mAro hajAramAM eka D 61
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAla !' "gAMDI thaI che ke zuM ? zuM zuM bake che ? zaramAtI nathI - jo to kharI ! ahIM koNa koNa che ?" mAtaMga mahAamAtyane AvatA joI zaramiMdo banI gayo ne mUMjhAto bolyo. "nA, nA. e gAMDI nathI thaI." zeThANI najIka jatAM bolyAM : "virUpA, alI o ghelI ! jo to kharI ? AMkha to ughADa ! tArI sAme koNa UbhuM che ! metArya pote ! Aje to magadhanAthe ene zAbAzI ApI, AkhuM nagara enI vAha vAha kare che." "koNa kumAra ?" virUpA ekadama sAvadha thaI gaI. eNe vastro saMbhALyAM. DhIlo thayelo kezakalApa pharIthI bAMdhyo. svastha banI eNe dhIre dhIre cAre tarapha najara pheravI. bIdhelI mRgalI zAM e nayanomAM apArthiva tejanA camakAra hatA. virUpAe joyuM to nagaranAM aneka loko ToLe maLelAM che. zeThANI, kumAra metArya, mahAamAtya abhaya, mAtaMga ane bIjA ghaNA ghaNA jenI lAjazarama rAkhavI paDe evA evA aneka sAme UbhA che, ane pote bezarama banIne, astavyasta hAlatamAM sAme beThI che. pAse aneka prakAranI enA vize carcAo cAlI rahI che. virUpAe kAna mAMDyA. kumAra metArya mahAamAtyane kahI rahyA hatA : "mArI mAtAnI sakhI che. banne vacce khUba hetaprIta che. ane eTalo ja prema ene mArA pratye che. 'mAro lAla' e udbodhana sivAya mane kadI saMbodhatI nathI. maMtrarAja mAtaMganI patnI che." "mAtaMganI patnI che ? e to evI hoya ja ne ! mAtaMga to kalAvRMta mayUra che, enI patnI evI ja hoya ! kumAra, zUdrakuLamAM janma lIdho eTale mAnavI kaMI AtmA, hRdaya ke manobhAva khoI nAkhato nathI. mane to AvA lokone jouM chuM ne A jAtibaMdhano eka jALa jevAM lAge che. huM to saheja vicAra karuM chuM; jarA UMDo UtaruM chuM ke jJAtaputra mahAvIranA upadezano ja badhe sAkSAtkAra thAya che." vArtAlApa to lAMbo cAlyo haze; paNa ATalA ja zabdo virUpAnA zravaNapaTa para athaDAyA. e zaramAI gaI ne tarata UbhI thaI nIcuM moM karI jhaDapathI medanInI bahAra nIkaLI adRzya thaI gaI. dhIre dhIre sahu vIkharAyAM. zibiramAM besatAM besatAM zeThANIe mAtaMgane kahyuM : "barAbara sAravAra karaje, ane mane enI tabiyatanA khabara Apaje. vaidyanI jarUra hoya to mokaluM." 62 D saMsArasetu "nA re, zeThANI bA ! mAtaMga vaidyono vaidya hoya tyAM ene ghera bIjo vaidya kevo ! koI kUDI najara lAgelI, eTale Ama banyuM. huM to ghaNIvAra ene samajAvuM chuM ke Ama banIThanIne bahAra na nIkaLa. paNa bairInI jAta. kahyuM na mAne kadI." mAtaMgane AjanI A badhI ghaTanAthI krodha caDhI gayo hato. e AgaLa na bolI zakyo, eNe dhIrethI dAMta kacakacAvyA. "joje mAtaMga ! ghera jaIne pAcho laDI paDato nahi ! barAbara sevAbaradAsta karaje." "ciMtA nahi, zeThANI bA ! Akhare mANasa to mAruM che ne !" hajAramAM eka C 63
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 kIrti ne kAMcana virUpAne e divasanA banAva pachI bahAra nIkaLatAM khUba zarama AvatI. mAtaMga bhale game tevo roSe baLyo hoya chatAM enI pAse kaMI karI zake tema nahoto; paNa virUpAne bIjA vicAra AvatA. e vicAratI : "e divase kevI nirbaLatA batAvI ! keTakeTalA ne kevA kevA puruSo vacce pote nirlajja banI paDI rahI ! ane koNa jANe loko mAre mATe zuM zuM kahetA haze !" AvA vicAromAM ne vicAromAM e aDadhI thatI cAlI. "arere ! parama pADa mAnuM chuM mA zaktino. nahi to e divasa moMmAMthI kaMI yadghAtadghA bolAI gayuM hota to zuM thAta !" virUpA vadhu UMDI UtarI, ane jema vadhu UMDI UtaratI gaI ema enuM manoduHkha vadhatuM cAlyuM. "virUpA, tane koNe UMce thAMbhale caDAvI hatI ? beLe-beLe tuM caDhI. zA mATe e vakhate vicAra na karyo ? mana eTaluM kAcuM hoya to pachI kasoTIe caDavuM nahotuM. kono putra ? tAro ? are mUrkha ! tArA nasIbamAM saMtAna hota to ATaATalAM varSonAM vahANAM vAyAM, ne bIjuM saMtAna ja na thAta ? gaI kAle ja tArI AMkha sAme ja paraNIne AvelI pelI anekAneka metapatnIonA khoLA bharAI gayA. A bAo evAM chokarAMothI to UbharAya che. ghaNIya mAtAo icche che ke Izvara A jaMjALa ochI kare, paNa jyAre Izvara e jaMjALane vadhArato ja rahe che, tyAre mAtAo pote e kAma hAtha dhare che. bALakone mAre che, DhIbe che, bhUkhyAM rAkhe che; chatAMya e comAsAnA aLaziyAnI jema khadabada vadhye ja jAya che. daridrakuLamAM to saMtAnanI chata, pachI tAre tyAM achata kema ! "virUpA ! tAre bhUlI javuM joIe. tAre mAnI levuM joIe ke tAro putra hato ja nahi, tane putra avataryo ja nahoto. kadAca avataryo hato to avatarIne tarata marI gayo hato." "marI gayo hato ?" A zabdoe enA manane acAnaka dhakko mAryo. koI enA dilamAM cUMTI khaNIne kahetuM lAgyuM : "tuM konuM azubha ciMtavI rahI che ? tArA ja saMtAnanuM ? hA, hA, are ! paNa mAre to bALaka kyAM janmyo hato ke e marI gayo evuM kahuM ? khamA mArA lAla !" virUpA ekadama sAvadha thaI gaI. A vicArone dUra karavA eNe moM para thoDuM ThaMDuM pANI chAMTavuM ane pAse ja vivAyelI kUtarInAM galUDiyAMne laI paMpALavA lAgI. paNa galUDiyAMne ramADatAM to enI vedanA vadhI gaI. eNe khoLAmAM ramatA galUDiyAne bAjumAM paTakyuM ne kAmamAM mana parovatA mAtaMganAM vastro laI dhovA beThI. dhotI dhotI pAchuM e potAnA manane anurUpa bhajana cheDI beThI : "dhobIDA tuM dhoI mananuM dhotIyuM re, rakhe rAkhato mela lagAra re | eNe re mele jaga melo karyo re, aNadhoryu na rAkha lagAra re ! rakhe mUkato mana mokaLuM re, paDa melIne saMkela re, samayasuMdaranI zikhaDI re, sukhaDI amRtavela re ! dhobIDA, tuM dhoje mananuM dhotiyuM re !x virUpA vastra dhovAmAM mazagUla hatI, tyAM pAchaLathI koIe enA mastaka para phUlono varasAda varasAvyo. "are, koNa che ? A zuM tophAna !" "phUlono varasAda ! rANIjInA mastaka para phUlonI bauchAra !'hasato hasato mAtaMga bolyo. "rANIjIne phUlonI bauchAra ane rAjAjIne ?" "tArA hAthamAM rahelo kASThadaMDa !" virUpA zaramAI gaI. e vastro dhotI dhotI dhokaNuM hAthamAM grahIne UbhI thaI ane bolI : "bhojanane thoDo vilaMba che. mAtaMga, A AsopAlava nIce thoDI vAra vizrAma kara !" xsamayasuMdara upAdhyAya. kIrti ne kAMcana D 65
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ "cAla ne vIru, Aje sAthe sAthe besI bhojana banAvIe ne vAto karIe. have beeka dahADA sudhI mArAthI ghera ochuM evAze." "kema ?* "kAraNa che." "zuM kAraNa che ? kaMI gupta vAta che ?" hA hA.* "mArAthI paNa gupta ?" nA, nA, paNa bairInI jAta vAyaDI kharI ne, eTale nathI kaheto, chatAM sAMbhaLa ! hamaNAM mahAamAtya, mahArAjA temaja badhA vizvAsu sainiko bahAra gayA che. emanA AvatAM sudhI rAjamahAlayanA udyAnavALA vibhAganI mAre cokI karavAnI che. barAbara sAvadhAnIthI jALavavAno che." magadharAjanA rAjamAM kono Dara ?* "chatAMya khabaradArI sArI. cetatA nara sadAya sukhI.* vAta karatAM karatAM patipatnI gharamAM gayAM, mAtaMga cUlAnI najIka beTho ne virUpA bhojananI taiyArImAM gUMthAI. vacce vacce A sukhI daMpatI aneka jAtanAM ToLaTappAM karatuM. acAnaka dUra dUrathI rAjagRhInI zerIo vIMdhato koI mAnavakalarava mAtaMganA kAna para athaDAyo. nagaranI bAjuthI mAnavasamUhano pracaMDa avAja AvI rahyo hato. avAja vadhato ja jato hato. dhIre dhIre avAja spaSTa samajI zakAya tevo AvavA lAgyo. nAso, bhAgo, lUMTArAoe hallo karyo che !" are, rAjagRhInA zreSThIonAM ghara lUMTAya che, badhA sAvadha banI bahAra nIkaLI paDo !'' zuM lUMTArAoe hallo karyo ?" jamato jamato mAtaMga ekadama Ubho thaI gayo. enA romeromamAM kaMpArI vyApI rahI. koIe AkaDe madha dIThuM lAge che. jyAre nagaramAM mahArAja nathI, mahAamAtya nathI, magadhanA cunaMdA sainiko nathI, tyAre koI jANabhedue ThIka lAga zodhyo che. virUpA, mAre jaladI jaI pahoMcavuM joIe. rAjamahelanI pUrvadizAnI rakSAno bhAra mAthe che, mAro charo, mArI lAThI, mArI parazu !'" lAThI, charo, parazu vagere ApatAM virUpAe kahyuM : "mAtaMga, jALavaje ! jokhamamAM na Utarato !" 66 D saMsArasetu mardane jALavavA jevuM eka nAka che. e na rahyuM to pachI badhuMya sarakhuM che." vIrabhAvanA vegamAM mAtaMganAM baMne nasakorAM phATI rahyAM hatAM. enI AMkhomAM to jANe aMgAra caMpAyo hato. enI paDachaMda kAyA atyAre atyaMta bihAmaNI lAgatI hatI. eka chalAMga, be chalAMga ane mAtaMga virUpAnI najaramAMthI adRzya thaI gayo. pavana para caDIne jatA taNakhAnI jema e nagaranA madhyacokamAM AvI pahoMcyo. ahIMnuM dazya bhayaMkara hatuM. keTalAya zreSThIonA dhanabhaMDAro mArga vacce ThalavatA thayA hatA. je o bhaMDAro batAvavA AnAkAnI karatA hatA, teo para jAtajAtanA atyAcAro gujAravAmAM AvatA hatA, mArga para lohIno chaTakAva hato, tema makAnomAMthI trAhi trAhinA pokAro AvatA hatA. kumaLA dilanI keTalIya strIo bebhAna banI gaI hatI. keTaleka ThekANe talavAronI hIMca khelAI rahI hatI. mAtaMge eka najare A badhI paristhiti mApI lIdhI. ene tarata ja samaja paDI gaI ke vaibhAra parvatamALAnA pallIvAsI lUMTArAoe Aje nagarane gherI lIdhuM che. cokIdAronI achata ane hAjara cokIdAronI gaphalatano teoe lAbha lIdho che. paNa AzcaryanI bInA e hatI ke jANe A lUMTArAo A nagaranA eka eka mANasane pichAnatA hoya, temanI dhanadolata vize jANatA hoya ema vartatA hatA. thoDIvAramAM to dUra dUrathI jayagarjanA saMbhaLAI : pallIpati mahArAja rohiNeyanI jaya !" rohiNeya ?mAtaMga AzcaryAnvita banI gayo. thoDI vAre nizcaya para Avato hoya tema manamAM bolyo : "nakkI uparathI saumya lAgatA paNa aMtaranA UMDA mAnavInAM ja A kAma !" paNa atyAre lAMbA vicAro kAma Ave tema nahotA. lUMTArAo eka pachI eka makAno lUMTatA, trAsa vartAvatA AgaLa vadhatA hatA. mAtaMgane lAgyuM ke rAjamahelanI rakSA mATe teNe jaladI tyAM hAjara thaI javuM yogya che. e jhaDapathI galIomAM adRzya thaI gayo ane TUMkA mArgo dvArA bhaNavAramAM rAjamahele pahoMcyo. ahIMnuM dazya atyaMta bhISaNa hatuM. rAja dvAranA aneka sainiko dharAzAyI banI gayA hatA. lUMTArAo jIva para AvIne aMdara praveza karavA mAgatA hatA. muThThIbhara bahAdura sainiko prANArpaNathI hallo khALI rahyA hatA. paNa A zuM ? sainikone mokhare koNa UbhuM ? enA aMgaaMgamAMthI madhapUDAmAMthI kIrti ne kAMcana | 67
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ madha jhare ema lohI jharI rahyuM che. eno azva ghavAyo che; vastronI dazA to vicitra che : chatAM eka garvonnata mastake hAthamAM moTo bhAlo laI e paDakAra karI rahyo che. - "khabaradAra, eka DagaluM paNa AgaLa vadhyA cho to ! dhana kAMcana joIe teTaluM laI jAo, paNa mahArAja magadhanAthanI kIrti para hAtha nAkhyo che to jIvatA pAchA nahi vaLo ! dhIragaMbhIra zaMkhanAda jevo ghero avAja ! A avAja kono ? mAtaMgane pichANatAM vAra na lAgI. e ja ! e ja ! virUpAno lAla ! kumAra metArya ! e zreSThIkumAre potAnI dhanadolata sage hAthe lUMTArAone soMpI hatI. soMpatAM soMpatAM eNe kahyuM hatuM : hoya, sahune lakSmIpati thavAnI icchA hoya. laI jAo, levAya teTaluM laI jAo ! rAja gRhInI tamArI yAtrA niSphaLa na thavI ghaTe. ame ema jANazuM ke magadharAjane AMgaNe eka dahADo vahANa nahotAM lAMgaryA !" dhanadatta zeThanA bhaMDAro khullA mukAyA hatA, lUMTArAoe hAtha paDavuM teTaluM dhana lIdhuM paNa ekalA lakSmIpati thavAnI icchA na hoya ema jaNAyuM. teo to ATalA kAMcanathI ne dharAtAM magadharAjano vaibhavazALI ne abhedya rAja mahela lUMTI aMtaHpuramAM khaLabhaLATa macAvI, magadhanI kIrti paNe lUMTavA mAgatA hatA, paNa pratyeka rAja gRhavAsIna magadharAjanI kIrti potAnA prANa karatAMya vahAlI hatI... kumArane sevakane jANa karI ke lUMTArAo rAjamahela tarapha AgaLa vadhI rahyA che, ke tarata eNe zastro sajyAM. vaNika svabhAvano, dayAmUrti lAgato kumAra ekadama vIranA svAMgamAM hAkoTA devA lAgyo. dhanadatta zreSThI vacce paDyA. zeThANIe khoLo pAtharyo : paNa kumAra badhAne haDaselIne cAlyo gayo. eNe ekenI vAta na sAMbhaLI. jatAM jatAM mAtra eTaluM ja kahyuM : "ApaNI AbarU ane lakSmI jIvanabhara jALavanAra dhaNInI AbarU Ama enI gerahAjarImAM, ApaNI najare ghaDI be ghaDImAM roLAI jAya to to jIvavuM ja nirarthaka lAge ne !" ane rAjamahelanA dvAra para kharI jhapAjhapI cAlI. kAMcananA Dhagale DhagalA ApatAM lezamAtra ne thaDakanAra, na dekhAtI evI kIrti mATe maravA sajja thaIne Ubho. dhanadatta zreSThInA kuLano A ekano eka dIpaka Ama hatheLImAM jIva laIne jhUjhe : e joI sAmAnya sainikone paNa zUra jAgyuM. lUMTArAoe thoDI vAramAM pArakhuM karI lIdhuM ke rudrasvarUpano A avatAra, jevo tevo yoddho nathI, ane ene AgaLa Avelo joI nagarajano paNa tenI saradArI nIce ekaThAM thaI rahyAM che, hAthohAthanI laDAImAM potAnA mANaso paNa ochA thatA jAya che, eTale teoe vyuha badalyo. 68 saMsArasetu thoDAka pAchA khasyA ane moraco banAvyo. chatAM ghavAyelo metArya eka tasu paNa pAcho na khasyo, eka hAthamAM bhayaMkara bhAlo toLIne e pahADa zo nirbhaya khaDo hato. enA bIjA hAthanI vizALa Dhola narama paDelA zatrudaLamAMthI AvatAM tIrone nirarthaka banAvI rahI hatI. dhIre dhIre mAmalo taMga banato jato hato. lUMTArAo eka sAmaTo hallo karavAnI taiyArImAM hatA. acAnaka mAtaMga vacce kUdI Avyo. eNe hAkala karI : "rohiNeya, vIradharma aMgIkAra karatAM zIkha ! mardonA bAvaDe mota bAMdhyuM hoya che, pachI AvI nAmardAI ! tArA sainiko jo tArA mATe marI khUTavA taiyAra haze, to zuM rAjagRhInA dhaNIne sAcA sevako ja nahi hoya ? rohiNeya, ekalo medAnamAM AvI jA ! paMje paMjA laDAvI joIe ! nirdoSa pallIvAsI vIrono saMhAra zA mATe kare che ?" mAtaMga, emAM sAra nahi kADhe. paMje paMjA laDAvIzuM to duniyA mArI ne tArI hAMsI karaze. huM ne tuM koNa ? kRpA karIne mAro mArga chAMDI de !" lUMTArAonA ToLAmAMthI eka juvAna AgaLa Avyo. UMcA ghoDA para paDachaMda kAyano e puruSa akkaDa beTho hato. enA AkhA zarIra para loDhAnI guMthelI sAMkaLonuM bakhtara hatuM ne kamarane vIMTAtI viSadhara tIkaNA charAonI hAramALA hatI, enI vizALa pITha para tIronuM moTuM bhAthuM hatuM. aDadhAM tIro vaparAI cUkyAM hatAM, ne e eka eka tIre eka eka jIvane dharAzAyI banAvyA hatA. enA eka hAthamAM lohInAMgaLatI parazu hatI. ThekaThekANe e ghavAyo hato paNa vedanAnI eka paNa rekhA enA mukha para dekhAtI nahotI. "rohiNeya mArga choDatAM pahelAM to mAtaMgane ahIM mATImAM maLI javuM paDe. tuM kone lUNaharAma thatAM zIkhave che." mAtaMga, A badhA koNa ? emane lUMTavA, herAna karavA e to ApaNo kuLadharma * rohiNeya, kuLadharmanI vAto Aje nahi. pAcho pharI jA ! nagarane lUMTI teM tArI bahAdurI batAvI che. have ATalethI saMtoSa dhara ! magadharAjanI kIrti sAthe bAtha bhIDa mA !" "e bAtha bhIDavA mATe to varSothI cUpacApa beTho hato. bhoLAbhalA nagaravAsIone lUMTavAmAM zI bahAdurI ? bahAdurI to have batAvavAnI che. Aje koInuM nahi mAnuM. mAtaMga ! mArga mUkI de, nahi to hamaNAM tuM vIMdhAI jaIza." mAtaMga mArga nahi mUke ! mArga muke e mAtaMga nahi." kIrti ne kAMcana E 69
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ to sAvadha thaI jA ! bahAduro, AgaLa vadho ! tamArI parazune bephikara ghumAvo ! rohiNeya kAMcanano bhUkhyo nathI, paNa kIrtino bhUkhyo che, e vAta Aje jagajAhera thavA do !" - A avAja bhayaMkara hato. rAjamahelanA jharUkhAo para e paDachaMdA pADavI lAgyo. lUMTArAo jhanUnapUrvaka AgaLa dhasI gayA. mAtaMge ISTa devatAonuM smaraNa karI potAnI parazu uThAvI. metArye rohiNeyane vIMdhavA azvane cakrAva lIdho. tumula yuddha macI gayuM. metArya ane mAtaMgane jhUjhatA joI bhayabhIta nagarajanomAM paNa hAma AvI. maLyAM te zarastrAstra laI sahu madade dhasI AvyAM. mAtaMga addabhuta rIte laDI rahyo hato. duzmananA dAva sAmI chAtIe jhIlato hato ane duzamanane sAmI chAtInA ghAva deto hato. kumAra metArye lUMTArA rohiNeya sAme dAvapeca levA mAMDyA hatA. dhIre dhIre nagara-sainiko vadhatA cAlyA ane lUMTArAonI saMkhyA ochI thavA lAgI. keTalAka lUMTArAo hajI nagaramAM ja lUMTa karavAmAM vyagra hatA. thoDA ghaNA madade doDI AvyA. paNa teo kaMI vadhu na karI zakyA. metArya ane mAtaMge nagarajanomAM navaprANa pUryo hato. rohiNeya dhIre dhIre gherAI rahyo hato. enA gaNyAgAMThyA ja sAthIdAro bAkI hatA. acAnaka metAryo hAthamAM toLelo bhAlo jhIMkyo. capaLa rohiNeya yamarAjanA Agamanane pArakhI gayo, e eka chalAMge azva parathI nIce sarakI gayo. bhAlo azvanI pIThane ghasAI saDasaDATa AgaLa vadhI gayo. have rohiNeya jhanune para caDyo. eNe kamara parano bhayaMkara charo kheMcyo ne atyaMta vigathI metArya sAme pheMkyo. game tevo toya sukomaLa jIvanano jIvanArA metArya ! vaLI lAMbI laDAIthI thAkyo hato. eno azva paNa atyaMta ghavAyo hato. yamarAja nI daSTA je vo bhayaMkara charo AMkhanA palakArAmAM enA skaMdhamAM AvIne kheMcI gayo. paNa vIra metArya pAcho na pharyo. eka hAthe charo kheMcIne pheMkI dIdho ne tarata bamaNA vegathI e rohiNeya para dhasI gayo. marda rohiNeya muMjhAyo. eNe have pAchA pharavAmAM ja salAmatI mAnI. tarata eNe moMethI vicitra prakArano avAja karyo. e avAjanuM eka pachI eka badhA lUMTArAoe anukaraNa karyuM. azva vagarano rohiNeya eka moTI lAThInA baLe AkhA ToLAne kudI gayo, ne gaMgAnA ghATa tarapha nATho. mAtaMga to laDavAmAM mazagUla hato. metArye rohiNeyane nAsato joyo ne tenI pITha pakaDI. paganA baLathI doDatA rohiNeyane metAryano azva AMbI le evI vAra hatI ke cAlAka lUMTArAe kamara paranA 70 1 saMsArasetu charAno upayoga karyo, vAra cUkavavA metAryane azva parathI pRthvI para kUdako mAravo paDyo. have baMne pagapALA thayA ! AgaLa pavanavege rohiNeya nAse ! pAchaLa dAMta kacakacAvato metArya pagale pagaluM dabAve ! dakSiNa dizAmAM doDato rohiNeya have barAbara metonA kUbAo pAse AvI pahoMcyo hato. tyAMthI nIce gaMgAnI kaMdarAo vistarelI hatI. emAM e Utaryo eTale jANe mAtAnA khoLe beTho, paNa A pIcho pakaDanArane kema khALavo ? eka ja kSaNa ne rohiNeye kaMIka nizcaya karyo. teNe kamara parathI chello charo kheMcya, kheMcIne ghA karavA mATe e eka kSaNa Ubho rahI gayo ne hAthamAM UMce havAmAM vIMjyo. metAryanA khabhAmAMthI puSkaLa lohI vahI rahyuM hatuM. e doDato hato. paNa have ene bIjuM bhAna ochuM hatuM. eka ja kSaNa ne kAma tamAma thaI jAta, paNa koI cIsa pADatuM vacce dhasI AvyuM. koNa AvyuM ? khasI jA, dUra khasa o strI !" rohiNeye roSabharI garjanA karI. enA zabdomAM vAghanI pracaMDa lohItarasa guMjatI hatI. nahIM kharuM ! rohiNeya, nirAMte ghA kara ? ATalI kIrti bhegI strIhatyAnI kIrti paNa vaLato jA !" strI ! strIvadha ! bALaka ane strIne chaMcheDavAmAM mahApApa mAnanAra rohiNeya mUMjhAyo. kema ghA karato nathI ! tAruM kalyANa thaze !" "tane nahi marAya ! rohiNeya strIne avadhyaya gaNe che !" ane evI kuLanItimAM mAnanAra rohiNeya joyuM ke jyAre A haThIlI strI eka tasu paNa khasavA AnAkAnI kare che, tyAre e mUMjhAyo. vakhata ocho hato. nAsI na chuTAya to vAta bhAre thaI paDe tema hatI. eNe vIjaLInI jhaDape nizcaya karyo. charI pAcho kamara para nAkhyo ne AMkhanA palakArAmAM kUbAo vaTAvI girikaMdarAomAM samAI gayo. jeo sAjAsArA rahevA pAmyA hatA, te lUMTArAo paNa have nAsI chUTyA hatA. metArthe A strIno saMvAda sAMbhaLyo hato, paNa dhIre dhIre tenI samaja zakti osarI rahI hatI. enI AMkhe aMdhArAM AvI rahyAM hatAM. e lathaDyo. paNa koI be suMvALA hAthoe ene jhIlI lIdho. e virUpA hatI. metAryana jhIlIne e gharamAM kIrti ne kAMcana D 71
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 laI gaI. eka sAdI paNa suMvALI pathArImAM ene AstethI suvAkyo. enA jherI ghAmAM lakSapAka telanAM potAM mUkyAM ne pATA vIMTavA lAgI. metArya mUrdhAmAM paDyo hato. ane virUpA hajI ekanI sAravAra pUrI karI nahotI rahI. tyAM rAjasevako ghavAyelA mAtaMgane upADIne AvyA. khATalAmAM paDyo paDyo mAtaMga hokArA karato Avato hato. enuM jhanUna AthamyuM nahotuM. mAtaMganI A dazA joI virUpA bahAvarI jevI thaI gaI, paNa eNe samaya oLakhI hiMmata ekaThI karI. mAtaMgane bIjI pathArI banAvI suvAkyo, enA ghA dhoyA, ne badhe pATA bAMdhyA. mAtaMga hajIya ghAyala vAghanI jema paDyo paDyo garjanA karI rahyo hato. dhIre dhIre metonA vAsamAM gAmaloka bheguM thavA lAgyuM. hAMphaLA-hAMphaLA dhanadatta zreSThI dhasI AvyA, hajAro deva-maMtro smaratAM zeThANI paNa AvyAM. sahunA prANano dIvo jANe jhaMkhavAyo hato. AkhA nagaranI kIrti jALavanAra A be vIronI sukhazAtA pUchavA mATe metanA AvAsamAM zuM brAhmaNa, zuM kSatriya ke zuM vaizya : badhA ya AvI UbharAyA hatA.. nAtajAtanA bheda Aje bhulAI gayA hatA. rAjagRhInA mahAna vaidya jIvaka thoDI vAramAM tyAM AvI pahoMcyA, baMnene tapAsyA. metAryanI sthiti gaMbhIra jaNAvI ane thoDA divasa mATe ahIMthI jarAya na pheravavA sUcanA karI. ciMtAnuM eka moTuM vAdaLa rAjagRhI para patharAI rahyuM. jagatanuM gheluM prANI zeraDIno Akho sAMTho jema ekasarakhA mIThA iphurasathI chalochala bharelo hoto nathI, ema mAnavajIvananI badhIya kSaNo mIThI ne madhurI hotI nathI. sAMThAnI aneka kAtaLIomAMthI becAra kAtaLI ja bahu mIThI madhurapa dharAvatI hoya che, ane e madhurapa ja enA cheDAnI nIrasatA ane gAMThAnI kaThinatAne AvarI letI hoya che. ema sukha duHkhanA cakramAM bhamyA karatA mAnavIne jIvanamAM evI thoDI eka kSaNo ja maLI jAya che, je enA kaTu ane viSAdagheryA jIvanane miSTatAnI chAyA sadAne mATe ApI jAya che. virUpAnA jIvana-saMsAranI evI mIThI madhurI kSaNo Aje UgI rahI hatI. enA nAnA evA gharamAM svayaM svarga racAI gayuM hatuM. ne jIvanamArga bhUlelI lAgatI virUpAne jANe harSanI dizA lAdhI gaI hatI. enI mukhazrI punaH ullAsita banI hatI ane zithila banatAM enAM aMgopAMgamAM pharIthI utsAhanI vidyuta jhabakI UThI hatI. prasaMga to avazya duHkhada hato. kaMI Aje virUpAne tyAM koI lagnotsava nahoto racAya ke ATalI praphulita banI jAya; paNa mAnavInuM mana kyAMthI ne koNa jANe kevI rIte sAMtvana ne sukha zodhI le che, e jANavuM ja aTapaTuM che. gharamAM bhayaMkara rIte ghavAyela be puruSanA khATalA paDyA hatA. ane e be puruSomAMya eka eno jIvanasAthI pati mAtaMga hato. bIjo eno jIvanasarvasva samo putra hato. virUpA ghAyala evA A puruSone pAmIne jANe dhanya thaI hatI. kaMIka sUno sUno lAgato eno saMsAra Aje bharAI gayo hato. e ghelI strIne jANe have kaMI joItuM ja nahotuM. 72 | saMsArasetu
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Akho divasa ne saMpUrNa rAta e sevAzuzruSAmAM khaDI ja rahetI. ene ujAgarA thakavatA nahi, kaThina zrama zarIrane ArAma levA prerato nahi ne jANe bhUkhapyAsa to kadI hatI ja nahi ! ghaDIkamAM mAtaMgane kapALe zItaLa jaLanAM potAM mUkatI to kSaNavAramAM metAryanA ghAnI vedanAthI tapta thayelA lalATane paMpALatI. ekane auSadha ApIne paravAratI tyAM bIjAnI pATApiMDImAM paDatI. dhanadatta zeThanAM aneka dAsadAsIo tyAM paDyo bola jhIlavA taiyAra hatAM. zeTha ne zeThANI pote ardhA ardhAM thaI jatAM; paNa sevAzuzruSA to virUpA pote ja karatI. ene koI para vizvAsa na Avato. koI bhUlecUke pATo bAMdhI detuM to e tarata choDI nAkhI punaH bAMdhatI. auSadha koI ghaTatuM ne taiyAra karatuM toya tene saMtoSa na thato. mAla vagaranA kAMI kAMI vAMdhA kADhI pote ja taiyAra karavA besatI. AkhA nagaramAM lUMTArAonI carcAnI sAthe metanA gharamAM rahela metArya mATe paNa rasabharI carcA cAlI rahI hatI. ghaNAne A vAta vadhAre paDatI lAgatI; paNa metAryanuM parAkrama, mAtaMganI vikramazIlatA ane vaidyanA abhiprAyathI sahu mane-kamane paNa maitanA kUbAno vAsa eka apavAdadharma lekhI zAnta thatAM. dhanadatta zreSThI metAryane jarA AsAyeza maLatAM ghera laI javA atyaMta utsuka hatA, paNa vaidyano abhiprAya na maLatAM e caMpAIne beThA hatA. eka divasamAM to metono vAsa aneka ucca kuLonI AvajAvathI tIrthabhUmi jevo banI gayo. jAtihInatAnI talavAra nIce dabAyelA meto paNa have unnata mukhe kahetA : "bhAI, raNamAM jIte te zUra ! kSatriyane tyAM janmyuM kaMI zUravIra thoDA thavAya che ! A mAtaMga juo ne ! rAjagRhInI lAja eNe rAkhI ! ane amArI A baTakabolI virUpAne dhanyavAda Apo ne ke, rohiNeyanA kAtila charAne potAnI chAtI para jhIlavA taiyAra thaI ! meru parvata paranI badhI mATI kaMI suvarNa hotI nathI, ema kSatriyane tyAM janmyA e badhAya zUravIra kSatriya : ema kazuM nahi !+ zUravIratA batAve e kSatriya, vidyA bhaNebhaNAve e brAhmaNa ne vepAra kare e vaizya !" sAMbhaLanArAo AgaLanAM vAkyo zAntithI sAMbhaLatA, paNa jyAre bolanAra pAchaLanA zabdo bolato tyAre keTalAka ekadama chaNakI UThatA : "besa, besa ! A to pelA zramaNonI cAlabAjI che ! have to prAcIna zAstromAMthI bhAtabhAtanA artha upajAvavA lAgyA che. A to ApaNI ja charI ane ApaNI ja garadana. vAha re jamAno ! mAtaMga sAro, virUpA sArI; e vAta barAbara. + zvapacA api dharmasthAH saMskRtA syuddvijottamAH / muLadharmAnusArava levA vaicArapa mAnuSA / / (mahAbhArata) 74 D saMsArasetu bAkI kaMI kolasAnI khANamAMthI ekAda hIro nIkaLyo eTale AkhI khANa kaMI hIrAnI na kahevAya." bolanAranA avAjamAM zramaNonA upadeza pratino pUrvagraha Ama aspaSTa rIte guMjI raheto. A rIte halakAne paga nIce caMpAyelA rahenAra loko phATI jAya e ghaNAne poSAya evI vAta nahotI. "bhUlo cho tame ! ekAda hIro nIkaLyo eTale kolasAnI khANa kRtakRtya thaI gaI. pachI e hIrAnI khANa ja kahevAze. tArAo ! tamArI cAlabAjI have ame jANI gayA chIe ! tamAro yatna kolasAnI khANane sadA kolasAnI khANa rAkhavAno che, rakhene ekAda amUlakha hIrA nIkaLI e kolasAnI kiMmata vadhArI na de; ane je khANamAMthI hIrA nIkaLavAnI saMbhAvanA have ochI banI che, enuM mUlya ghaTADI na de ! guNadharmAnukULa jagata che. je kALo te kolaso kahevAze; je prakAzamaya haze te hIro kahevAze." ane AvI carcAo ghaNIvAra lAMbI thaI jatI. nAnA evA chamakalAnuM rUpa dhAraNa karI letI; paNa ekAeka virUpA bahAra nIkaLI AvatI. enI pAchaLa dhanadatta zeTha paNa AvatA ane sahune vInavatA : "bhAIo ! A dharmasabhAnuM vivAdagRha nathI, mAMdA mANasonuM nivAsasthAna che. ghAyalonA Arogya mATe sarvee emano khyAla rAkhIne AvavuM javuM, bolavuMcAlavuM joIe." bolanAra potAnA AvezathI zaramAI jatA ne cUpa thaI jatA. ghavAyelo mAtaMga paDyo paDyo vIratvanA jhanUnathI hAkoTA deto hato. ne jema jema enA ghA TharatA gayA tema tema mUrchAmAM paDato jato hato. ene mUrchA pAmato joI virUpA gabharAI UThI, paNa vaide abhiprAya Apyo ke A kArI ghA mATe dardIne mUrchAnI jarU2 che. kudaratI rIte mUrchA AvI rahI che, sArI nizAnI che. mAtaMga jyAre mUrchita thato hato, tyAre metArya dhIre dhIre jAgrata avasthAmAM AvI rahyo hato. enA khabhAmAM dAruNa vedanA jAgI hatI. have e vedanAthI thoDI thoDI vAre cIsa pADI UThato. metAryanAM lakSaNo paNa sArAM che, ema kuzaLa vaighe jaNAvyuM; ane barAbara sAvadhAnIthI upacAra jArI rAkhavA sUcavyuM. baMne daradI jIvanA jokhamamAMthI UgarI gayA che : evo emano spaSTa abhiprAya paDyo. virUpAnI moTI ciMtA TaLI gaI ne A vAta sAMbhaLI ane dviguNa utsAha Avyo. samI sAMja thaI. nagaraloka dhIre dhIre osaravA lAgyuM. rAta paDI ane dhanadatta jagatanuM gheluM prANI 75
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeTha, emanAM patnI ane thoDAM dAsa-dAsIo sivAya tyAM koI na rahyuM. virU pAe zeTha ane zeThANIne AgrahapUrvaka kahyuM : baMne bharaUMghamAM che. have to savAre ja jAgavAnA. AkhI rAta ahIM beThAM beThAM gALavI enA karatAM havelIe jaI ArAma karo, e ja ThIka che." zeThe vAta kabUla karI, paNa zeThANInI icchA na hatI. chatAM virUpA mAne to ne ! "Aje thAkyAMpAkyAM cho ! ghera badhuM veravikhera paDyuM che. kAle mAro vAro." zeThane paNa virUpAnI salAha yogya lAgI. temaNe e vAtane anumodana ApyuM : "vahelI savAre AvI jaIzuM. jarUra paDe to rAtre paNa bolAvajo." ciMtA nahi ! emAM mane kahevuM nahi paDe." thoDAMeka dAsadAsIo mUkIne e ka zibikAmAM zeTha-zeThANI ghara tarapha ravAnA thayAM. rAta jAmatI cAlI tema tema dAsadAsIoe paNa jagyA maLI tyAM zarIra laMbAvI UMghavA mAMDyuM. AkhA divasanI saMtapta rAjagRhInI bhUmi para gaMgAnAM jaladIkaromAM snAna karIne Avato, vaibhAragirimALAno sugaMdhI pavana vIMjhaNo DhoLavA mAMDyo. nizAnAtha caMdradeva paNa AkAzanI e ke kore UgI saMjIvanIno chaMTakAva karavA lAgyA. maghamaghI UThelA AMbAvADiyAnI koyalone paNa AvI suMdara rIte gIta gAvAno jANe kyAMthI ullAsa caDI Avyo ! gaI kAle rohiNeyanI ajaba musadIvaTa pAse chetarAyelA cokIdArInA dviguNita evAjo sivAya AkhI nagarI zItala suMdara rAtanI soDamAM poDhI gaI hatI. jAgatI hatI ekalI virUpA ! jIvananI AvI saubhAgya rAta pharIthI Ugaze ke nahi, kadAca ekAda jhokuM AvI jAya ne AvI amUlakha rAtanI ekAda kSaNa paNa nirarthaka sarI jAya e bIke e sAvadha banIne beThI hatI. ghaDIkamAM UThIne mAtaMgane saMbhALatI. ghaDIkamAM metAryanA zarIra para hAtha pheravatI. dAsadAsIo nirAMte ghoratAM hatAM. temanAM nasakorAMno avAja zAMtimAM barAbara gaDagaDATa macAvye jato hato. mAtaMganA nAnA zA svaccha makAnanI pAchalI bArI adhakhullI hatI; ane temAMthI sugaMdhabharyA pavana sAthe caMdranAM rUperI kiraNo paNa gharamAM AvatAM hatAM. jobanabharI aneka rAto mAtaMga ane virUpAe A caMdranA prakAzamAM vitAvI hatI; paNa AjanA prakAzamAM virUpAne kaMI judo olAda lAgato hato. caMdranuM eka tIrachuM kiraNa metAryanA mukha para potAnI jyonA phelAvI beThuM. hatuM. eka to janmajAta suMdaratA, emAM caMdrakiraNe ApelI AchI rUperI tejasvitA ! mAthA para ekabe ghA ne pATAonAM paDa chatAM jANe e mukha avanavI mohakatA 76 1 saMsArasetu dharAvI rahyuM hatuM. enI dhanuSya zI bhramara, vizALa lalATa ne sukha nAsikA, moTAM moTAM biDAyelAM kamaLapatra jevAM popacAM virUpAne vyagra banAvI rahyAM. e ghelI strI ekITaze joI rahI hatI. caMdra AkAzamAM UMco caDato cAlyo, ema eno vadhu ne vadhu prakAza gharanA garbhabhAgane ajavALavA lAgyo : ane e prakAzamAM metArya atyaMta ramaNIya bhAsavA lAgyo. metArya garbhamAM hato tyAre virUpAne ghaNIvAra svapna AvatAM ; emAM dekhAtuM. ke jANe pote putrane badale kamaLaphUlane janma Apyo. e kamaLaphUlano artha Aje samajAya, cAMdanInA prakAzamAM metAryanuM mukhe kamaLaphUlanI sukumAratA dharI beThuM hatuM. acAnaka dUranI khINomAMthI bAjanA paMjAmAMthI chaTakavA mAgatuM eka cAmAcIDiyuM gharamAM AvI bharAyuM. thoDI vAra cIM cIM karI e eka khUNe caMpAI beThuM. virU pAnI naja2 metArya parathI sarIne mAtaMga para vaLI. pauruSanA avatAra samo, vanano rAjavI koI mahA vAthe potAnI boDamAM paDyo hoya, e rIte e nirAMtathI pathArImAM paDyo hato. enI paDachaMda kAyA aneka prakAranA ghAthI kSatavikSata hatI toya atyaMta bhavya lAgatI hatI. e mAtaMgane nihALI virUpAne Akho saMsAra sanAtha-bharyo bharyo lAgato. mAtaMga ghera hoya tyAre hajAra kuTumbIjanothI ene potAnuM ghara UbharAtuM jaNAtuM. ekalA mAtaMganI hUMphathI ene jagata haryuMbharyuM lAgatuM. potAno cira jIvanasAthI mAtaMga ! saMsAranI dInatAne, hInatAne, jIvananA taDakAchAMyAne sAthe veThI jIvanasAphalya karanAra ! e ja mAtaMga sAthenA potAnA sukhI jIvananuM pratIka-parasparanI advitIyatAno saravALo metArya ! mAtaMganI juvAnInI chaTA, potAnI yauvanavayanI surakhI; AzA, ullAsa ne baLa badhAMnI mUrtimaMta yAdadAstA jANe metArya ! jIvanamAM vahAluM koNa ? mAtaMga ke metArya bemAMthI adhikuM koNa ? vadhu priyapAtra kayuM ? virUpA kaMI nizcaya na karI zakatI. e bahAvarI banI ghaDImAM mAtaMga sAmuM jotI, ghaDImAM metArya sAme ! mAtaMgane jotI tyAre ema lAgatuM ke jANe jIvanamAM ethI vizeSa koI priyajana ene nathI ! metAryane jotI tyAre ema bhAsatuM ke jANe AthI vadhu priya koNa hoI zake ? kalpanA paNa kema karI zakAya ! acAnaka metArthe paDakhuM pheravyuM. ghAyala khabho dabAyo. vedanAno tIkhAro jhagyo. eNe dhIrethI sisakAro karyo : "mA !" jagatanuM gheluM prANI | 77
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ "hA beTA !" virUpA acAnaka javAba ApI beThI. bIjI kSaNe e sAvadha banI gaI. UThIne enA ozIkA pAse AvI. pharIthI metArye vedanAmAM kahyuM : "mA !" "hA, metArya ! huM virUpA !" "nahIM, mA !" lavAro karato hoya tema metArya babaDyo, ane eNe mastaka para pharatA virUpAnA hAthane pakaDI lIdho. virUpAnA hRdayamAM ajaba manomaMthana jAgyuM. metArye pakaDelA hAthamAMthI jANe koI akaLa manovyathA utpanna thaI AkhA dehane ghero laI rahI hatI. acAnaka UbhI thayelI mana-AMdhImAM e aTavAI gaI hatI. enA manamAM aneka taraMgo sAgaranAM kSaNajIvI mojAMnI jema jAgI jAgIne vAstavikatAnI dIvAlo sAthe aphaLAvA lAgyA. zA mATe metArya mAro putra che, ema have chupAvavuM ? kayA kAraNe dhagadhagatA A hRdayane enA hRdayathI cAMpIne zAnta na karavuM ? kaI bIke enA ardhavikasita kamalapuSpa samA A oSThane cUmI na levA ? kaI hInatAnI dahezatathI mAre naga2mAM jAhera na karavuM ke parama parAkramI metArya mAruM saMtAna che, virUpA enI mAtA che, mAtaMga eno pitA che ! "mA ! jIvanadAtrI !" metArye hAthane vadhu ne vadhu dAbatAM kahyuM. virUpA vadhu dhIraja na dharI zakI. e ekadama bhAvAvezamAM AvI pAgala banI beThI. e bolI : "hA beTA, huM tArI mA !" ane eNe metAryanA oSTha para cuMbana bharI lIdhuM. "tuM ja mArI mA !" metArya dhIrethI bolyo. enA zabdomAM mANasa dhI2ja khoI nAkhe tevI mamatAno raNakAra hato. "hA, beTA, huM ja tArI sAcI mA !' "sAcI mA eTale zuM ?" metArya kAMIka bhAnamAM Avyo hato. e virUpAnI chUTI paDela laTa laI AMkha upara ramADI rahyo hato. "sAcI mAno artha na samajyo beTA ?" virUpA metAryanA sparzathI vihvaLa banI rahI hatI. juvAna juvatInAM sparzAkarSaNa anerAM hoya che, paNa emAM UMDI UMDI dehavAsanA guMjatI hoya che, jyAre mAtA ane putranAM sparzakarSaNa to agamya hoya che. emAM vAsanAnA sthAne tyAga guMjato hoya che - AtmasnehanI apUrva suvAsa maghamaghatI hoya che. juvAnajuvatInAM sparzAkarSaNa dehane vikasAve che, mA-putranAM AtmAne ! 78 7 saMsArasetu ane evA AtmAnA nAda pAse mAnavI koNa bicAruM ? virUpA AjubAju UMghatAM dAsadAsIono khyAla vIsarI gaI. pAse sUtelA mAtaMgane paNa bhUlI gaI. bharyAbhAdaryo metavAsa ane gharamAM thatI vAtacIta gharanI bhIMte Ubhelo sAMbhaLI zake evI kAcI vAMsa-mATInI dIvAlono khyAla ja enA manamAMthI chUTI gayo. enA smaraNapaTamAM pote ne metArya benI ja hastI rahI. na "sAcI mAno artha na samajyo ?" virUpAe zabdone pharIthI jANe cAvyA : "sAcI mA eTale abhayakumArane jema sunaMdA, meghakumArane jema dhAriNI, ema huM.." ane virUpA eTalA zabdo paNa pUrA na karI zakI. eNe metAryane chAtIsaraso cAMpI dIdho. enA oSTha para punaH punaH cuMbana karyAM. enA moTA vALamAM hAthanAM AMgaLAM bheravI ghasavA lAgI. "mAtA, kaMI na samajAyuM ! tuM zuM kahe che ?" "kaMI na samajAyuM ?" virUpAe prazna karyo : "abaghaDI samajAvuM chuM mArA lAla !" "kone samajAve che ? virUpA, kema bhUlI gaI ke ? daradInI sAthe vAtacIta karavAnI vaidyarAje baMdhI karI che ?" virUpA A avAja sAMbhaLI camakI UThI. pAchaLa joyuM to dhanadatta zeThanI dAsI naMdA UbhI hatI. "konuM nakhkhoda vALavA UbhI thaI che, virUpA ? Akhare halakI jAta eTale halakuM mana ?" halakuM mana ! mAtA putrane pyAra kare enuM nAma halakuM mana ? paNa nA, nA ! naMdA sAcuM kahetI hatI. bagaDelI bAjI sudhAravI ja ghaTe ! virUpAe jarA vegathI kahyuM. "naMdA, janma ApanAra strI karatAM janma ApIne jivADanAra, uccapade sthApanAra strI sAcI mAtA, kharuM ke nahi ?" "avazya ! metAryanI tuM sAcI mAtA ! virUpA, have jarA nidrA le. AkhI rAta jAgI che. chello prahara cAle che. hamaNAM zeThANIbA paNa Avaze." virUpA chobhIlI paDI gaI hatI. eNe kaMI javAba na Apyo. e eka khUNAmAM soDiyuM vALIne ArAma levA paDI. eTalAmAM zeThANI AvI pahoMcyAM. metArya thoDI thoDI vAre azaktinI mUrchAmAM paDI jato hato. enI samajavAnI zakti atyAre bahera mArI gaI hatI. thoDI vAre pharIthI eNe paDakhuM pheravyuM, ane dhImA sisakArA sAthe kahyuM : "mA kyAM che ?" jagatanuM gheluM prANI - 79
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ - "A rahI beTA. pAse ja UbhI che ne ! AkhI rAta UMgha to barAbara AvI ne ?" zeThANIe enI pITha para hAtha pasAratAM kahyuM. ardhamIMcelI AMkhe metArthe mAtAnI alakalaTa levA prayatna karyo. paNa A zuM ? vikharAyela kezavALI ane caMdranA prakAzamAM caMdra jevA saumya mukhavALI strInA badale tAjA jJAnazRMgAra karela, UgatA sUryanA kesaravarNA goLA jevA mukhavALI strI ! metAryanI thAkelI maraNazaktie vicAra karyo : rAte AvelI kaI mAM, jenI alakalaTa sAthe meM mArAM popacAM ghasyAM hatAM ne A mamatAbharyA mukhavALI mAtA kaI ? zuM khuda divasa ane rAta to mAtA banIne nathI AvyAM ? athavA mAtA ja evAM jUjavAM be rUpa to nathI dharatI ne ? metAryanA tana sAthe mana paNa azakta hatuM. e pharIthI taMdrAmAM paDyo. thoDIvAre eNe punaH uccAra karyo : mA !" A rahI beTA !" zeThANIe metAryanA lalATe dhIrethI hAtha pheravyo. uSAnI mRdu AbhA bArI vATe gharamAM prasarI rahI hatI. eka khUNe UMghavAnA bahAne soDiyuM vALIne paDelI virUpA zuM kharekhara UMghatI hatI ? nA re nA ! e ghelI raDI rahI hatI. paNa 2DanArAone raDatAM rAkhI, hasanArAo sAthe hasato sUryano goLo kSitija mAMthI bahAra Avato hato ane potAnAM prakhara kiraNothI pRthvInI vizALa pITha para teja saMdhAna karato hato. magadhanAM mahAratno. 2DatI raDatI nidrAnA khoLe poDhI gayelI virUpA jAgI tyAre enA gharanI AsapAsa moTo kolAhala thaI rahyo hato. zerIo ane rastAo jhaDapathI ne cIvaTathI sApha thaI rahyA hatA. cAre tarapha jaLano chaMTakAva thaI rahyo hato. Thera Thera raMgoLIo purAI rahI hatI, ne jharUkhe jharUkhe AsopAlavanA toraNo baMdhAI rahyAM hatAM. prajAjano haratAMpharatAM khUba zora macAvI rahyAM hatAM. ghoDesavAra samAcAra lAvyo hato ke mahArAja bismisAra vaizAlIpati ceTakanI rUpasuMdara putrI sujyeSThAnuM haraNa karIne AvI rahyA che. nagarathI thoDe dUra che. eka prahara pUro thatAM teo A tarapha AvavA ravAnA thaze. kSatriya rAjA e ke rAja kumArInuM haraNa kare, ane temAM paNa badhA rAjavIo vacce saMskAra ne dharmaparAyaNatAno phAMko rAkhanAra vaizAlI gaNataMtranA rAjavInI putrInuM haraNa kare : e to prajAne porasa caDAve tevo prasaMga ! be divasa pahelAMno du:khada lUMTaphATano prasaMga bhUlI prajA to potAnA AvA naravIra ne parAkramI rAjavInAM sanmAna karavA ghelI banI UThI. ghara, gavAkSo, jharUkhAo zaNagArAvA mAMDyA hatA. motInA sAthiyA ane raMgoLI purAvI zarU thaI. Aje to rAjAe magadhanA nAmano DaMko dezamAM vagADyo hato. cauTe ne cakale purajano ekaThAM maLI kaMI kaMI vArtAvinoda karavA lAgyAM hatAM. alyA, A kumArI to jJAtaputra mahAvIranI upAsikA che. have eno dharama ne barama pANImAM !" e ke hasatAM kahyuM. ThIka nAka kApyuM. rAjA ceTaka to koIne gaNakArato ja nahoto. potAnI pAse jANe badhA rAjA taNakhalAM ! alyA, e ahiMsAdharmano upAsaka laDavA bahAra nIkaLyo haze ke ?" 80 D saMsArasetu
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ "are, laDavAne badale sAmayika karavA beTho haze !" ne carcA karanArAo paNa hasI paDyA. sahune A prasaMge rAjakIya karatAM dhArmika rIte paNa ThekaDI karavA jevo lAgyo. jJAtaputranA upAsakoe hamaNAM hamaNAM upADo lIdho hato. yajJa khoTA, veda khoTA, Izvara khoTA. badhuM khoTuM khoTuM kahI eka mAyAjALa pedA karI hatI. A prasaMga emane heThA besADavA mATe ThIka upayogI nIvaDaze, ema badhA mAnavA lAgyA hatA. tyAM vaLI potAne rAjadvArI vidvAna manAvatA eka purajane kahyuM : alyA, rAjA nahi rASTrapati ! tyAM vaizAlImAM to gaNataMtra rAja cAle che. aneka rAjA ekaThA thaI eka rAja calAve." e to jhAjhI rAMDe vetara vaMThA jevuM thAya." bIjAe TIkA karI. paNa purajano A vAta karIne vIkharAya, te pahelAM to eka jaNa utAvaLo utAvaLo vacce dhasI Avyo. e khUba hAMphato hato ne sAthe sAthe peTa pakaDIne hasato hato. are, eka khUba hasavA jevI khabara !" zuM che zaMbhu ?" AkhuM ToLuM navA samAcAra jANavAnI utkaMThAthI ene gherI vaLyuM. paNa zaMbhu atyaMta hAMphato hato. e hAMphavAmAMthI navaro paDato tyAM hasavA lAgato : ne hasavAmAMthI ja rA navaro paDato tyAM hAMphavA lAgato. thoDI vAre mAMDamAMDa hasavuM ne hAMphavuM khALato e bolyo : "kahuM ? huM to hasIne bevaDa vaLI gayo. rAja devaDIethI ja sAMbhaLIne Avyo chuM. kevI vicitra ghaTanA !" ane punaH hasavA lAgyo. ekaThA thayelAonI iMtejArI hadapAranI vadhI gaI hatI. eke zaMbhune lAkaDIno godo mAratAM kahyuM : alyA, vAta kahe che ke AnAthI tArI khoparI phoDI nAkhuM ?" nA, bhAI, nA ! jarA mAro zvAsa to heTho besavA do ! are, kevI vicitra vAta..." ane pAchuM eNe hasavA mAMDyuM. A rIte hasavAno aMta kyAre Avata tenI kalpanA thaI zakatI nahotI, paNa ekAeka eka jaNAe enI gaLacI pakaDIne dhamakAvyo : hasavuM baMdha kare che ke gaLuM pIsI dauM !'" bhayano mAryo zaMbhu zAnta thaI gayo. eNe vAta kahevI zarU karI : "zuM kahuM tamane ! are, bhAI ! vAta karatAM karatAM vacce mArAthI hasI paDAya to mApha karazo." ane gaLuM DhIluM paDatAM zaMbhu pharIthI hasI paDyo. paNa pelA puruSe pharIthI dabAvatAM e sAvadha banyo ne kahevA lAgyo : "vAta evI banI ke eka tApasI pAsethI chabI joIne gaNataMtranA rAjA ceTakanI chaThThI putrI sujyeSThAnuM haraNa karavAno saMketa racavAmAM Avyo hato. sujyeSThAe ApaNA mahArAjA mATe ghaNuM sAMbhaLyuM hatuM ne temAM tene mahAamAtya abhaya ane ApaNA gAmanI kuzaLa devadattAno prasaMga sAMpaDatAM e to manathI mahArAjAne varI cUkI. paNa rAjA ceTakane A vAta koNa kare ? ApaNA mahArAjAe enuM mAguM karyuM tyAre pelo doDha DAhyo ceTaka kahe ke haihaya vaMzanI kanyA vAhI kuLane tyAM na hoya ! bApe Ama kahyuM tyAre enI kuMvarI sujyeSThAe kahevarAvyuM ke, huM taiyAra chuM. mane AvIne kSatriyane ucita rItathI laI jAo !" zaMbhu jarA thobhyo. enI vAtathI badhA zAnta paDyA hatA ne ejaba iMtejArIthI enA moM sAme joI rahyA hatA. pachI to ApaNA mahAamAtya gayA, mahArAja gayA. mahAamAtya hoya to zuM bAkI rahe ? emaNe TheTha rAja mahelanA aMta:bhAga sudhI suraMga khodAvI. niyata karelA divase mahArAja ratha laIne suraMganA mukhadvAra AgaLa UbhA rahyA. barAbara vakhate ceTakaputrI AvI ne mahArAjAe to rathamAM besADI ratha hAMkI mUkyo. pAchaLa hohA thaI ne rAjA ceTakane khabara khabara paDI gaI. teoe pIcho pakaDyo paNa temanI khabara levA mahAamAtya abhaya ane ApaNuM sainya taiyAra ja UbhuM hatuM. mahArAjA to ratha sAthe dUra dUra nIkaLI gayA. paNa bhAIo, have kharI majAnI vAta Ave che. kAna daIne sAMbhaLajo !" zaMbhue emAM vizeSa rasa mUkavA vaLI thoDI vAra vAta aTakAvI. hA, hA, tuM kahyuM jA ! ame kAne ghera mUkIne nathI AvyA !'' mahArAjano ratha to dhamadhama karato cAlyo jato hato. savAra thayuM ne bhANa Ugyo ke mahArAje rathano paDado UMcakI kuMvarIne bolAvI : 'sujyeSThA !" kuMvarI kahe : 'mahArAja, mAruM nAma callaNA ! huM enI nAnI bena chuM. mArI bena suceSThA to eno ratnakaraMDaka bhUlI gayelI te levA gaI hatI ne Ape ratha haMkArI mUkyo." mahArAjAe sauMdaryanA puMja samI e kuMvarIne nIrakhatAM kahyuM : "he mRgalocane ! mAro prayAsa vyartha to nathI gayo. mAre mana tuM paNa eTalI ja suMdara che." vAha vAha, kharo ghATa banyo. pachI zuM thayuM ?" zuM thAya ! suceSThA nahIM to enI bena sahI, mahArAjAe to enI sAthe gAMdharvavivAha karyA." are, paNa bemAM vadhu suMdara koNa ?" ekane juo ne bIjIne bhUlo. A to eka kAMkare be pakSI mAryA. mahArAjA callaNAne paNa paraNyA ne have suyeSThA kyAM javAnI hatI ? bhAIo, e to kahyuM ke ne vadhu DAhyo vadhu kharaDAya !rAjA ceTaka kaheto ke mArA hAthe koI putraputrInAM lagna nahIM karuM. ! have hAthe na karyo to haiye vAgyAM ne ! e to ekanIya nA pADato hato magadhanAM mahArano n 83 82 D saMsArasetu
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne A to beya gaI !" AkhuM ToLuM khUba moTethI hasI paDyuM. khuza thavA jevA samAcArathI badhA jANe ghelA banI gayA hoya tema bhAtabhAtanI carcAo karatA hasavA lAgyA. "are, A hasavA jevo prasaMga che ?" dUrathI koIno gaMbhIra avAja saMbhaLAyo. eka moTo lazkarI amaladAra lohIthI kharaDAyelAM vastro sAthe dhasyo Avato hato. hasanArAonAM moM ekadama sivAI gayAM. e to magadhano jANIto saMdezavAhaka devasUnu hato; e jorazorathI kaheto hato : - "mahArAjanI AjJA che ke koIe maMgaLagIta na gAvAM. A AsopAlava, A raMgoLIo, A kuMkumaakSatanA thALo badhuM haTAvI lo ! divase abIlagulAla uDADavAnI ke rAtre dIpamALA pragaTAvavAnI paNa AjJA nathI." "nakkI kaMI azubha thayuM." lokonAM ToLeToLAM A AjJA upara vividha jAtanI carcA calAvavA lAgyAM. devasUnuno upayoga javalle ja thato. e je saMdeza laIne Ave e gaMbhIra ja hoya evI prajAnI dhAraNA hatI. keTalAka mANaso devasUnunI pAchaLa cAlyA. e rAjamahela tarapha nahoto jato, paNa magadhanA mahArathiko, sAmaMto ane saradAronA AvAsa tarapha jato hato. enI pAchaLa pAchaLa thoDuM aMtara rAkhIne lokonuM moTuM ToLuM paNa cAlyuM. devasunU magadhanA mahAna yoddhA ane vizvAsu aMgarakSaka nAgarathikane ghera jaI Ubho rahyo. daravAjA uparanI dAsI dvArA aMdara pravezavAnI eNe anujJA mAgI. thoDI vAramAM khuda nAgarathika pote bahAra AvyA. avasthA to lagabhaga zatazaradax pahoMcI hatI, paNa emanA deha para hajIya jUnI parAkramazIlatA ne vIratA camakI rahI hatI. koI pahADa jevI emanI paDachaMda kAyA para alabatta eka paNa vALa zveta thayA sivAya rahyo nahoto, paNa emanuM kasAyeluM badana jonArane ema ja lAgatuM hatuM ke A mAnavI hajI paNa eka ja hAke ne eka ja chalAMge azva para ArUDha thaI zake ne raNamAM dhUmI zake. nAgarathika magadhanI eka pUjanIya vyakti hatI. eno pratApa bAhya rIte kaMI dekhAto nahi, chatAM enA pratApane vaza thavAmAM badhA potAnuM kartavya samajatA. mahArAja bikhrisAranA pitA rAjA prasenajitanA mRtyu samaye jyAre rAjagAdI mATe bhayaMkara tophAna UpaDyuM ane kone gAdI ApavI evo prazna khaDo thayo, tyAre eka vAra ema lAgeluM ke jANe AMtarakalahamAM magadhanuM AkhuM sAmrAjya baLIne khAkha thaI jaze. mahArANI tilakAno pakSa sabaLa banI beTho hato, ne jo bimbisArane rAjya maLe to baLavo jagAvavAnI peravImAM hato. mahArAja prasenajita paNa bhayathI gupta rIte bimbisAranI tarapheNa karatA hatA, paNa pragaTa rIte kaMI karI zakavA asamartha hatA. evI kaparI veLAe magadhano AjIvana sevaka A mahAna nAgarathika khullaMkhullAM bahAra paDyo. eNe kahyuM : "guNamAM ne hakamAM bimbisAra ja rAjatilakane yogya che. ane ene ja rAjatilaka thaze." eka vAra A zabdoe to bhISaNa saMkaTa UbhuM karyuM, paNa bahAdura nAgarathika medAne paDyo. kUDakapaTa, dAvapeca, viSanA pyAlA ane nagna khaMjaronI duniyA sAme AvI UbhI; paNa A mahAna yoddho hiMmata na hAryo. ene AkhI magadhanI prajAne taiyAra karI ane bimbisArane rAjatilaka karAvyuM. mahArAja bimbiyAre nAgarathikane potAnA aMgarakSakanuM mAnavaMtuM pada ApyuM. A pachI to keTalAMya yuddhomAM nAgarathika mahArAjAnI sAthe rahIne laDavo ane chelle chelle potAnA putrone mahArAjAnI sevAmAM mUkIne pote nivRtta thayo. AvA nAgarathikane AvatA nihALI sahu zAnti ane ziSTatAthI UbhA rahI gayA. devasUnu doDIne emanA pagamAM paDyo ne codhAra AMsue raDI paDyo. devasUnu, zA mATe raDe che ? mahArAja to hemakhema che ne ? mahAamAtya to kuzaLa che ne ?" "baMne ya kuzaLa che, paNa..." ane pharIthI devasUnuM 2DI paDaDyo. e ekalo vaitanika saMdezavAhaka nahoto, ene nAgararthika pratye anahada mAna hatuM. devasUnu, tArA jevo puruSa raDe, eno artha mArAthI samajAto nathI. zuM che ? mArA putro hemakhema che ne ?" "pUjyavarya, ApanA putro..." saMdezavAhaka AgaLa na bolI zakyo. "mArA putro !" aMdarathI eka tINo svara Avyo. palakArAmAM eka vaye vRddha paNa dekhAve prauDha strI bahAra dhasI AvI. devasUnue tene namaskAra karyA ne kahyuM : "devI sulasA, bahu mAThA samAcAra che." mAThA samAcAra ?" ne sulasA e kadama AgaLa AvI, nAgarathikanI A patnI hatI. nAgarathika rAjagRhInI prajAne jema priya hato, tema sulasA tarapha paNa sahune mAna hatuM. ekabe nahi, paNa batrIsa putronI mAtA bananAra A nArIno deha ne enI rUpazrI hajI tevAM ne tevAM ja hatAM. enA zarIra para vRddhAvasthA UtaratI jatI hatI, tema tema saumyatAno teja aMbAra vRddhi pAmato jato hato. magadhanI mahAnArIomAM sulatAnI gaNatarI thatI hatI. eNe yuvAvasthAmAM ja * so varSa 84 D saMsArasetu magadhanAM mahArano 85
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtaputrano upadeza sAMbhaLI temano dharma svIkAryo hato. dhana, yauvana ane Arogya hovA chatAM A daMpatIe AkhuM jIvana para-upakAramAM vitAvyuM hatuM. batrIsa batrIsa putronI jaMjALa vacce paNa sulasA jANe navarI ne navarI ja ! koIne bhIDa paDI ke madade pahoMcI ja che ! chellAM varSomAM to eNe jaina zramaNo pAsethI zrAvaka zrAvikAnAM bAravrata aMgIkAra karyA hatAM. vrata enuM, mamatA enI, mIThAza enI, khArI duniyAmAM e mIThI vIraDI hatI. sauMdarya ane zIlathI opatI sulasAne peTe janma levo e magadhavAsIone mana garvano viSaya hato. nAgarIike rAja kAja thI pratyakSa rIte nivRtti lIdhA pachI tenA batrIsa putro mahArAjA bimbisAranA aMgarakSaka tarIke nimAyA hatA. e badhA mahArAjA sAthe vaizAlI gayA hatA. sulatA potAnA putronA kuzaLa mATe vyagra banI rahI. devI, ApanA putronuM mRtyu thayuM." mRtyu !" sulasAnI AMkhomAM jANe azruno sAgara UlaTavA lAgyo. "koNa, koNa , marAyA ? zI rIte marAyA ?" "yuddhamAM marAyA, mahArAjAnuM rakSaNa karatAM." "yuddhamAM marAyA ne ?" vRddha nAgarathike gaLuM khaMkheratAM khaMkheratAM vyagra banelI sulasA tarapha jotAM kahyuM : "devI, ApaNA svAmInI sevA karatAM karatAM becAra putroe hasate moMe balidAna ApyuM, ethI rUDuM zuM ? A pAmara jIvananI enAthI vizeSa sArthakatA zI ? huM to zAbAzI ApuM chuM, e mArI mRta saMtatine !" paNa, paNa mArA deva ! laDAImAM ekabe nathI haNAyA paNa ...." saMdezavAhakanI jIbha locA vALavA lAgI. hA, hA. paNa emAM mAre mATe zoka karavA jevuM nathI. mAre to batrIsa batrIsa putro che, paNa devanu ! je mAtAnI mAtAne je ekano eka lADakavAyo gayo hoya enA dvAra para pahelAM javuM ghaTe. mahArAjanI mamatA mATe AbhArI chuM. devasUnuM, zAMtithI kahe ke mArA putromAMthI koNa koNa vIragati pAmyuM ?" o mArA pUjanIya devatA, nathI bolI zakato.... ApanA koI paNa putre pITha na batAvI. batrIse batrIsa putro kAma AvyA." batrIse batrIsa putro ?" koI moTA vaTavRkSa para jANe vIja LI paDI; nAgarathika ATaluM bolIne jamIna para DhaLI paDyo. hAya ! huM kema jIvIza ?" tulasA ATaluM bolIne mUMgI thaIne UbhI rahI. 86 | saMsArasetu aMdara ne aMdara baLatuM jhADa jema kolaso thaI jAya toya evuM ne evuM lAge, ema banyuM. sulasAno cahero atyAre joI zakAya tevo nahoto. AMtarayuddhanI eka eka nizAnI deha para patharAI gaI hatI. azruno sAgara UlaTI paDyo hoya ne AMkhonA paDadA pAchaLa jANe khALI dIdho hoya evAM enAM nayano bharyA bharyA hatAM. rUMvADe rUMvADuM sthira thaI gayuM hatuM. zvAsanI kriyA paNa jANe zAnta thatI cAlI hatI. ze jivAze ? hAya, mArAM bALa !" jAgrata thayela nAgarathika ATaluM bolI pharIthI bezuddha banI gayo. jAgrata thAo, tamane, dharmanA jJAtAne ATalo moha na zobhe ! konAM choruM ne konAM vAcharuM !" vayovRddha nAgarathikanA mastakane paMpALyuM, pANI chAMTyuM ne dAsIe caMdanano lepa karyo. nAgarathike dhIre dhIre netro ughADyAM. nAgarathikane sAMtvana ApatI sulasA kahevA lAgI : "mArA karatAM tame vadhu nipuNa cho, chatAM A pAmaratA ! karmanI gati bhUlI gayA ? koNa tAruM che ne koNa mAruM che ? tame yoddhA cho, huM mAtA chuM. mAtAnI pIDa tame na jANo ! paNa huM samajuM chuM ke A moha che, moha mithyA che." sulasI addabhuta vIrava dAkhavI rahI, jevuM vIratva jagatanA koI yoddhA ke yogI mATe asaMbhavita hatuM eNe patine AzvAsana ApatAM kahyuM : - "mahArAja bikhrisAra ceTakaputrI cellaNA sAthe gAMdharvavivAha karIne AvI rahyA che, e vakhata AvI rokakaLa ! svAmIne apazukana nahIM thAya ?" ceTakaputrI cellaNA, jJAtaputranI parama upAsikA magadhanI mahArANI banI ? zubhasaMdeza !" devI, e arthe nagarajanoe utsava Adarelo. dhUpa, dIpa ne toraNamALAo taiyAra karelI. paNa pAchaLathI ApaNA putranAM mRtyunA samAcAra maLatAM temaNe baMdha karAvyuM che." "badhuM baMdha karAvyuM che ?" tulasA kSaNavAra vicAramAM paDI gaI. hA, devI ! ane mahArAja mahAamAtya sAthe sIdhA ahIM padhAre che, ane pachI mAtaMgane ghera jaze. dhanya che mAtaMgane ! dhanya che metAryane ! khare vakhate emaNe ApaNI AbarU rAkhI." devasUnue kahyuM. - "jIvana-maraNa koIne hAtha nathI. jagata to jaLa-kASThane saMbaMdha che. taratAM taratAM be kASTha maLyAM, bhegAM rahyAM ne vaLI judAM thayAM. ahIM saMyoga viyoga mATe ja che. ApaNA batrIsa putro karatAM nagarajanonI rakSA ne nagaradhaNInI kIrti mATe marI phITanAra e metAryane to yAda karo !" sulatAe kahyuM. magadhanAM mahAratno T 87
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAja have padhAratA haze. huM pAcho pharuM chuM." devasUnue AjJA mAgI. - "khuzIthI pAcho jA. mahArAjAne kaheje ke magadharAjanA nAma para batrIsa putronI to zuM, potAnI jAtanI paNa kurabAnI karavA mATe nAgarathika ne sulasA taiyAra che. ghaNuM jIvo magadha !" - "ghaNuM jIvo magadhanA mahAjano !" acAnaka pAchaLathI dhIragaMbhIra svara Avyo. badhAe camakIne pAchaLa joyuM to svayaM mahArAjA biMbisAra ane mahAamAtya abhaya AvI UbhA hatA. sulasA bAjumAM mAthuM namAvI UbhI rahI gaI. nAgarathike hAtha joDI namaskAra karyA; paNa A zuM ? khuda magadharAje nAgarathikanA pagano sparza karyo. mArA nAtha , mane zaramAvazo mA !'' huM kSamA yAcuM chuM, nAgadeva !" zAnI kSamA ?" batrIsalakSaNA batrIsanA saMhAranuM nimitta banyo te mATe ." kono saMhAra, rAjavI ! magadhanA siMhAsana mATe ja to A jIvatara che. rAjanuM mAro vaMza ciraMjIva banI gayo." devI sulasA ! mane kSamA Apaze ke ?' "zA mATe nahi ? sulasA Aje vizvamAM abhimAna laI zake tevA putronI mAtA siddha thaI che. jIvana ane mRtyu to divasarAta jevAM che." nAgarathike sulasAnA aMtarabhAva vAMcatAM kahyuM. "keTaluM dhairya ! kharekhara magadhanI AvI mahAprajA mATe huM rAjA tarIke ayogya chuM : evuM mane ghaNI vAra lAgI Ave che." nikhAlasa svabhAvano magadharAje namratApUrvaka kahyuM. - "jevA rAjA hoya tevI prajA thAya, mahArAja , Ajano utsava pharIthI zarU thAya tevI mArI icchA che. sulasAnA ghera zoka nathI, paNa ucharaMga che : e vAtanI prajAne mAre jANa karAvI che." sulasAe namra mukhe prArthanA karI ane mahArAjanI pAchaLa rahelI zibikA tarapha AgaLa vadhI. dAsIo motInA hAra, suMdara phUlo ne amatakuMkumanA thALa laI AvI. rathamAM rANI cellaNA hatAM. "magadhanAM mahArANI ! magadhanI eka nArI ApanuM svAgata kare che." sulasAe rANI celaNAne vadhAvyAM, hasta grahIne emane bahAra lAvI. "mAtA, magadhanA zirachatra samA nAgadevane namaskAra karo ! ane jagatajananI 88 [ saMsArasetu jevAM devI sulasAnI AziSa mAgo." mahAamAtya abhaya kumAre rANIjIne kahyuM : "praNAma che, pUjanIya devatA !" "devI, akhaMDa saubhAgya bhogavo ne rAjA ceTakanA saMskArabIja ahIM ropajo !" nAgarathike AzIrvAda ApyA. AzIrvAde keTalAkane camakAvyA. are A to mahArAja magadharAjanuM apamAna ! paNa nA, nA, e vIra yoddhAnA zabdomAM eTalI nikhAlasatA bharI hatI ke sahune apamAna karatAM emAM zikhAmaNano bhAsa thayo. aneka jAtanA vicitra banAvothI mUMjhAI rahela rANI cellaNA A strI-puruSa sAme Azcarya ane harSathI nihALI rahI. eka kSaNamAM magadhanI asaMskAritA vizenI enI kalpanA sarI gaI. navIna vAtAvaraNa jANe jUnuM lAgavA mAMDyuM. eNe mastaka namAvI AzIrvAda jhIlatAM kahyuM : "gurujanonA AzIrvAda phaLo !" putramRtyunI gherI chAyA dhIre dhIre vilIna thavA lAgI. jyAM maranAra putronAM mAtA ne pitA svayaM utsavamAM agragaNya bhAga le, tyAM bIjA zoka zI rIte manAvI zake ? zreSThIputra metArya ane udyAnarakSaka mAtaMganuM svAthya kevuM che ?" mahArAjAe nAgarathikane prazna karyo. sAruM che, mahArAja , magadhanI lAja e be jaNAe rAkhI !" ane virUpA ?" "hA, hA, ene paNa jIvanA sATe metAryane jALavyo, nahi to Aje rAjagRhIno eka dIvo jalato na hota." cAlo, ApaNe sarva emanI khabara levA jaIe. emanuM jAhera sanmAna thavuM ghaTe !" mahAamAtya prastAva mUkyo. AgaLa mahAamAtya ne nAgarathikanA azva, pAchaLa mahArAjAno azva ane pachI navAM rANInI zibikA : pAchaLa mAnavasamudAyano koI hisAba nahoto. virUpAnA tucchAtituccha AvAsa tarapha mahAmahimAvanto mAnavasAgara UlaTI rahyo. rAjA ane prajAnI A hetaprIta jovA jANe AkAzanA devatAo paNa hAjara thayA hoya ane emanA prakAzathI AkhuM nabhomaMDaLa jhagajhagI rahyuM hoya tema lAgatuM hatuM. savArano sUrya madhyAhna pahoMcato hato. magadhanAM mahAratno 89.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 abhUtapUrva magadhanA itihAsamAM Ajano prasaMga suvarNAkSare lakhAto hato. rAjagRhInA mahAmahimAvantA rAjAonA gajarAjo je pRthvI parathI pasAra thatA, e pRthvInI rajane paNa aspRzya, meta ane cAMDAla lokonAM pagalAM ane paDachAyAthI paNa dUra rAkhavAnI utkaTa sAvadhAnI Aja sudhI sevavAmAM AvI hatI; ene badale Aje khuda magadharAja metonA vAsamAM jaI rahyA hatA. ane magadharAja jyAM jAya tyAM emanI pAchaLa koNa na jAya ? ane magadharAja jeonA ghera pagalAM pADe ene tyAM zI zI RSisamRddhi na pragaTe ? metonA AnaMdanI avidha AvI gaI hatI. emanAM nAnAM ghara ane nAnAM mana vizALa rUpa dharI rahyAM hatAM. magadhano nAtha jeone AMgaNe Ave ene hIna, dIna ne aspRzya koNa kahe ? janama janamanI hInatA Aja dhovAI rahI hatI. AmravRkSonI maMjarIothI emaNe kUbAnAM AMgaNAM zaNagAryAM hatAM ne gaMgAnI kaMdarAonI mAkhaNa jevI mATI lAvI rastAo bharyA hatA. prAtaHkAlathI koI navaruM ja nahotuM paDyuM. kharI dhamAla to virUpAne tyAM hatI. dhanadatta zeThanAM aneka dAsadAsIo mAyAvI bhUtanI zaktithI kAma karI rahyAM hatAM. navanavA sthaMbho, avanavAM virAmasthAno, rAjamArgane sAMkaLato navIna vizALa mArga : ane vacce vacce suMdara jaLanA phuvArAo yojyA hatA. zeTha-zeThANIe mArgamAM pagale pagale motI verI magadhezvaranuM svAgata karavAno nirNaya karyo hato. garIba bicArI virUpA zuM nirNaya kare ? e to ghelI banI gaI hatI. vAjiMtronA nAda tyAM nahotA, paNa mAnavIonA kaMThamAMthI nIkaLI rahelo jayajayakAra vAtAvaraNane miSTa banAvI rahyo hato. aneka duHkhada banAvo para Ajano prasaMga sukhada vAyulaharIo vahAvI rahyo hato. rAjagRhInI lUMTa, metAryamAtaMga vagerenI bhayajanaka ghAyala sthiti ane rAjA ceTaka sAthenA yuddhamAM marAyelA aneka nagara yoddhAo : ATaATalA gamagIna banAvo para paNa ullAsanI chAyA pAtharI devAnuM vyaktitva magadhano nAtha ne magadhanA mahAamAtya dharAvatA hatA. mahAna lagatA magadhanI mahattA sAmAnya rIte zodhI na jaDatI, zodhanAra ghaNIvAra nirAza thato, paNa AvA kaTokaTInA prasaMge e vaNazodhI jhaLakI UThatI. magadharAja metonA vAsa AgaLa UbhA karelA svAgata dvAra pAse AvIne azvathI nIce UtarI gayA. mahAamAtya ane bIjAoe paNa temanuM anukaraNa karyuM. prajA animeSa nayane pratApI evA mahArAja magadhezvaranA UpaDatA caraNone joI rahI. teone lAgI AvyuM ke A pratApI rAjAnI caraNarajanI sevA pAse jIvana ane mRtyu zI visAtamAM che ? hajAra hajAra jIvana ne hajAra hajAra mRtyu enA para kurabAna karavAM gharTa ! dhanadatta zeTha hAtha joDIne sarvathI AgaLa svAgata mATe UbhA hatA. pAchaLa bIjA nagarazreSThIo hatA. zeThANI, virUpA ne bIjI 2maNIo eka bAju mastaka namAvIne khaDI hatI. magadharAja ane mahAamAtye nagarajanonAM praNAma zara sAme hAtha joDyA, ane metArya tathA mAtaMganA kuzaLa pUchavA aMdara cAlyA. metArya paNa zuddhimAM hato. mAtaMgane hajI mUrchA vaLI nahotI. "kumAra, kuzaLa che ne ? magadhanI kIrti mATe prANa nyochAvara karanAra tamArA jevA kumAro mATe huM kharekhara magarUra chuM." metArthe javAbamAM sUtAM sUtAM hAtha joDyA. vayamAM nAnA chatAM guNamAM samAna potAnA mitranI A dazA joI mahAamAtye ghA para vIMTALelA pATA jotAM jotAM kahyuM : "mahAamAtyanA kAcA kArabhAra para loko hase che. metArya, mArI lAja te rAkhI." "magadhanI kIrti ne mahAamAtya kyAM judAM che ? meM mArI pharaja bajAvI.' "have mahAamAtye enI pharaja bajAvavI rahe che !" magadharAje potAnI icchAne vacce rajU karI. "avazya, prajAnI samakSa huM pratijJA karuM chuM ke thoDAeka divasamAM e madonmatta lUMTArA rohiNeyane nyAyanA siMhAsana samakSa rajU karIza. magadhanI kIrti sAme bAtha bhIDanAro pAtALamAM haze to tyAMthI zodhI lAvIza ne AkAzamAM haze to tyAMthI upADI lAvIza." "dhanadatta zreSThI ! tamArA putrane bacAvanAra virUpA kyAM che ?" abhUtapUrva I 91
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ magadharAjanA A zabdo sAthe AgaLa UbheluM ToLuM khasI gayuM, pAchaLa zeThANI pAse virUpA nata vadane UbhI hatI. mahArAjane sAme UbhelA joIe tyAM UbhAM UbhAM mastaka namAvI pRthvInI raja mastake caDAvI. mAtaMgane zobhe tevI patnI che. magadhanI nArIo AvI ja hoya. virUpA, tane dhanyavAda che !" virUpA kaMI na bolI. ene lAgyuM ke A zabdo nahotA, paNa duniyAnI dolata enA para nyochAvara thatI hatI. ane magadharAja mAtaMganA bichAnA pAse gayA. koI madonmatta kesarI nirAMte nidrA levA ADo paDyo hoya evo eno dekhAva hato. vizALa bhramara, jAna bAhu, moTA vALa enI bhavyatAmAM vadhAro karatA hatA. "mahAamAtya ! virUpA ane mAtaMganI pUrI saMbhALa rakhAvajo. enA mastakamAM UMDo ghA paDavo lAge che.magadharAje dhIrethI mastakane sparza karyo. mamatAthI keza para hAtha pheravyo. metano sparza ! nirabhra AkAzamAM ekAeka vIjaLI camakI gaI. ATalI boLAboLamAM paNa mahArAje mAtaMgane sparza karyo, e ghaNAthI sahana na thayuM. - "upAnaha* game tevAM suMdara hoya, game teTalI rakSA karanArAM hoya, paNa kaMI ene mastake caDAvAya che ?" eka jaNAe dhIrethI bIjAne kahyuM. paNa atyAre evA abhiprAyonuM ahIM sthAna nahotuM. abhUtapUrva evA A prasaMgo hatA. kALa ja baLavAna hoya tyAM mAnavInA yatna nirarthaka hatA. magadharAjanI pAchaLa pAchaLa AvelAM rANI cellaNAe to hada vALI. emaNe virUpAnI pAse jaI ene mAthe hAtha mUkyo ne rAjamahelamAM AvavA nimaMtraNa ApyuM. keTalAka prasaMgo ja anirvacanIya hoya che. mAnavInI jihvA ene vacanathI jokhI-mApI zakatI nathI. manamAM muMjhAtA mAnavIo jANe potAnI jivAne ja ghera bhUlI AvyA hoya, ema mUMgA ne mUMgA A badhuM nihALI rahyA. Aja dharatI ane meghanuM jANe milana thatuM hatuM. megha potAnI sahastra dhArAe dharatIne bAhumAM laI bhIMjavato hato. koNa UMca, koNa nIca bhalA ! magadharAja kuzaLa pUchI pAchA pharyA. svAgata-dvAra pAse emane besavA mATe secana ke hastI suvarNarasI aMbADIthI sajja rAkhavAmAM Avyo hato. prazaMsA, dhanyavAda ne jayajayanA pokAro vaccethI pasAra thatA magadharAja jevA hAthI para ArUDha thavA jAya che, tyAM vayovRddha nAgathika vacce AvIne UbhA rahyA ane praNipAtapUrvaka kahevA lAgyA : mahArAja, nagaramAM zarU thayelo utsava zA mATe thaMbhavo joIe ? Apa AjJA Apo. AkhA nagaramAM pharIthI utsavano prAraMbha thAya. rAtre dIpamALAo peTAya, ghareghare jayajayadhvani patharAya. Aja kaMI magadha khoTa khAdhI nathI. magadha to mahAkALanA itihAsamAM amara thaI gayuM. magadhezvara maitavAsamAM padhAre, UMca ane nIcanI dIvAlone guNagarimA pAse DhALI de, e abhUtapUrva prasaMgane paNa Aje A rIte vadhAvI levo ghaTe.' magadharAja game tevo moTo hoya, paNa prajAno banAvelo che ne ? prajAnI icchAne AdhIna thavAmAM e potAnI mahattA samaje che. mahAamAtya ! tame vivekI cho. prajAne yogya Adeza Apajo !", ane udAsIna banI rahelI nagarI pharIthI vidhavidha jAtanAM vAjiMtronA nAdathI gAjI UThI. phUlamALA, jaLachaMTakAva ne maNimANekanA svastikothI dIpI UThI. vayovRddha nAgarathika ane tenI patnI sulasA paNa karmanI gati ne saMsAranI mohanI prakRti vicAratAM utsavamAM magna banyAM hatAM. emaNe potAnA AvAsa para batrIsa batrIsa phUlamALAo laTakAvI hatI, batrIsa batrIsa svastiko racyA hatA ne batrIsa batrIsa dIpamALAo peTAvI hatI. 92 saMsArasetu abhUtapUrva D 93
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. dharatI ane megha babbe mAtAonI sevAzruSAnA baLe kumAra metArya bahu jaladI sAjo thaI gayo. enI A mAMdagI aitihAsika mUlya laIne AvI. aneka avanavA saMbaMdho pedA karIne pUrI thaI. mahArAja bimbisAra ane mahAamAtya aya ene potAno najIkano svajana lekhAtA thayA hatA. nagarajano potAnA ladhu vayanA o vIrakumAra mATe khUba ja sanmAna dAkhavatA. paNa sahuthI vadhu gADha saMbaMdha to virUpA ane mAtaMga sAthe joDAyo hato. ekabIjAne tyAM javAno saMkoca rahyo nahoto, ne lokone moDhe paNa gaLaNuM baMdhAvyuM hatuM. mAtaMga aneka ghAnI nizAnIo zarIra para rAkhIne sAjo thayo hato. enA kapALamAM eka moTo lAMbo ghAno cIro amITa rIte paDI gayo hato. paNa e cIro dUSaNa banavAne badale bhUSaNa banI caMdranI ADa jevo enA vizAla bhAlapradezamAM zobhato hato. avasthAe gherAtA enA vadanane jANe e navI khumArI ApI jato hato. virUpA-mAtRtvanA smaraNe ghelI banelI virUpA, devI sulasAnA batrIsa putronA mRtyuprasaMganA zravaNa pachI zAnta banI gaI hatI. ene lAgavA mAMDyuM hatuM ke sukhanA udbhava mATe svArpaNa jarUrI che. kamaLano udbhava ApanArI mAtA pRthvIe paNa kAdava banavuM paDe che. kAdava banyA vagara kaMI kamaLane janmAvI zakAya ? mAtRtvanI UpaDelI jhaMkhanA A rIte zamI jatAM virUpA have vyagra nahotI rahetI. tyAgano anero AnaMda enA dilane sadAkALa praphullita rAkhato hato. metArya yogya vayano thato jato hato ane yogya vaye mAtApitAne sUjhe ane mUMjhave evA be prazno UbhA thayA hatA. eka metAryanA lagnano ane bIjo, vepAravaNaja tene hAtha soMpavAno. dhanadatta zreSThIno vyApAra dUradUranA dezo sAthe saMkaLAyelo hato. jalapattanaX ane sthalapattanaLa ne mArge aneka vepAro cAlatA hatA. Arya ane anArya dezono pratibaMdha nahoto. anekabhASAbhASI vyavahAriyA A kArya nibhAvatA. caMpA-aMga, tAmralipti-baMga, kaMcanapura-kaliMga, vArANasI-kAzI, sAketa-kozala, dvAravatI-saurASTra vagere dezomAM temanI peDhIo cAlatI; ane zaka, yavana, barbara, siMhala, pArasa, gaMdhAra, koMkaNa ne huNa dezo sAthe paNa moTA moTA sArthavAho dvArA mAlanI Apale thatI. dhanadatta zreSThIe jIvananA ekamAtra AnaMda samA metAryane dhIre dhIre A kAmamAM niyukta karavA mAMDyo. aDhAra bhASAonA jJAtA ane aneka prakAranI kaLAonA jANakAra metAryane A kAmamAM nipuNa banatAM vilaMba na lAgyo. zastrAstrano, prANIono, madha, mAMsa ne viSano vepAra karavAno kuladharmathI niSedha hato. paNa jenAthI prajAjIvana para asara paDe te dUdhano, dhUtano, telano, hAthIdAMtano, phaLamULa ne auSadhinA vepArano metArye niSedha karyo. khoTAM khAtAM, dANacorI ane sATAMtekhaDAMnI paNa teNe baMdhI karI. dareka peDhI prAmANikatAthI cAle, satya ne nyAyane mArge dravya upArjana kare, eka vastunI kiMmatanA enI achatanA lIdhe cAragaNA bhAva na vadhAre, e tarapha eNe pUratuM lakSa ApavA mAMDyuM. prAraMbhamAM hAtha nIcenA vyavahArIono kumAra metArya sAme kacavATa vadhyo, paNa dhanadatta zreSThIe to lagabhaga nivRtti lIdhelI hovAthI koInuM kaMI cAlyuM nahi. thoDo kALa jatAM A paddhatinA kAraNe dhanadatta zreSThInI peDhIonI khyAti dUra dUra prasarI : ane vyApAra khUba moTA pramANamAM cAlavA lAgyo. lakSamInI rela ApoApa ene tyAM vahevA lAgI. AvA yauvanavayane prApta thayela, gRhasthAzramadharmane nibhAvavAne sazakta evA putranA lagnanI utkaTa abhilASA mAtApitAne hoya ja , dhanadatta zreSThI pAse kaheNa upara kaheNa AvatAM hatAM. koI mithilA nagarInA nagarazreSThInuM AvatuM, to koI kAMpilya nagarInA dhanakuberanuM AvatuM. pitAnI icchA svarganI apsarAone vIsarAve tevI kanyAo putra mATe ANavAnI hatI : ane te mATe metAryane ja pravAse mokalavAno nirNaya karyo. vivekaparAyaNa putra pote ja kanyAone nIrakhe, enA guNa, dharma ne kuLazIlanI tapAsa kare; ane pachI ja lagnotsava zarU thAya. x jyAM jalamArga hoya ne vahANo lAMgarI zakatAM hoya te bhUmi, jyAM sthalamArga hoya te sthalapattana. dharatI ane megha D 95
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanadatta zeThe patnI sAthe paNa A vAtanI carcA karI joI, mahAamAtya abhayanI paNa salAha laI lIdhI; ane eka sArA divase ne zubha muhUrte metAryane prasthAna karAvyuM. sAthe jalamArga ne sthaLamArgonA jANakAra bhomiyA ApyA. mahAamAtya abhaye nAnuM evuM sainya ApyuM; ne dezaparadezanI potAnI peDhInA nirIkSaNanA bahAne kumAra metArya pravAse nIkaLyo. e vidAyano divasa apUrva hato. kumAra metArya pravAsa karato karato dezadeza bhramaNa karavA lAgyo. e je nagarane pAdara potAno paDAva nAkhato tyAM nAnuM evuM nagara vasI jatuM. vyApAra-vaNajanI dhamAla macI rahetI; ane mAlanI ApalemAM Akho divasa pUro thaI jato. rAtre mulAkAto cAlatI. aneka zreSThIo AvA suMdara, vyavahAracatura, lokamAnya ne rAja mAnya yuvAnane potAnI e kAda putrI ApI saMbaMdha vadhu gADha karavA icchatA hatA, teo hiMmatathI kumAranI sAme potAnI vinaMtI rajU karatA; paNa kumAra kaMI javAba na vALato. kumAranA sAthIdAro ne hitasvIone A vAta na rucatI. teo koIka vAra hiMmatapUrvaka salAha ApatA : kumAra, ApaNo pravAsa kevala dhanalakSamI mATe nathI, kuLalamI mATe paNa che. artha-kAmanI prAptinuM A jIvana che. catura vyavahArIA koI divasa AvI mAgaNIo sAme niruttara rahetA nathI, gRhavAsamAM ekaekanA rUpane bhulAve tevI lalanAo UbharAtI na hoya to A anargaLa dhanavaibhavano artha zo ? dezadezanI, vividha dehazobhAvALI, rUpamAM devAMganA samI strIo to kuzaLa vyavahArIonI zobhA che. artha ane kAmanI prApti mATeno A pravAsa ema ne ema nirarthaka javA dezo mA !" tamArI salAha sAcI che. evI mAgaNIono jema tiraskAra huM na karI zakuM, tema svIkAra paNa karI zakato nathI. pravAsanuM mAruM dRSTibiMdu bhinna prakAranuM che. A mAgaNIono pratyuttara rAjagRhImAM pAchA pharyA bAda ja apAze." paNa ApaNA saMbaMdho A rItanA javAbathI phAlatA-phUlatA aTakaze. kumAra, tame kadAca nahi jANatA ho, ke dezadezanI aneka kanyAo paraNI lAvavAnA ApaNA rivAja pAchaLa atyaMta gaMbhIra rahasya chupAyeluM che. ApaNo vepAra vizvAsano che ane ApaNo aMgano mANasa ja vizvAsu rahI zake. A kanyAnA pANigrahaNathI ApaNe ATalA dUra dezAvaramAM vagara prayatna ApaNuM eka aMga UbhuM karIe chIe ane e rIte aMgasaMbaMdhathI baMdhAyelA sahu koI ApaNI pITha pAchaLa paNa ApaNA hitamAM ja vartavAnA." ane ApaNA ahitamAM varte to ApaNe e kanyAo para julama gujArI temanI zAna ThekANe ANavAnI, ema ne ?" kumAra UMDA rahasyamAM Utaryo. 96 D saMsArasetu hitasvIo javAba na daI zakyA, paNa teo eTaluM bolyA : "evuM banyAnA dAkhalA ApaNe tyAM nathI, badhe evA saMbaMdhoe aneka lAbha karI ApelA che." A carcA ATalethI aTakatI, paNa kumAra to kanyAnuM kaheNa mUkavA AvanArane zAntithI uparano ja javAba vALato. artha-kAmanI prApti mATe nIkaLela kumAra metArya AlaMbhikA, svetAMbikA, vArANasI, mithilA ne vizAlA vagere pradezomAM pharato pharato AgaLa vadhato hato. tyAM acAnaka ene kauzAMbInA rAjA zatAnikanuM teDuM AvyuM. moTA arabI azva para. ArUDha thayelo saMdezavAhaka Ugate prabhAte hAjara thayo ne teNe namratA pUrvaka kahyuM : rAja gRhInA sarvazreSTha vyAvahArikane kauzAMbI-pati mahArAja zatAnika ane mahArANI mRgAvatI saharSa sAdara AmaMtre che." "kauzAMbIpatinI sevAmAM amo saharSa upasthita thaIzuM ne e paLane ame amArA jIvananI dhanya paLa samajIzuM." kumAre javAba vALyo. metAryano vivekabharelo pratyuttara saMdezavAhake kauzAMbIpatine jaIne kahyo. bIje divase vAjategAjate metAryano nagarapraveza thayo. mahArAja zatAnike A vikhyAta vyAvahArikane atyaMta mAna ApyuM. metArya paNa amUlya maNi, motI ne dhanakartakanI bheTa dharI, mahArANI mRgAvatIe paNa potAnA aMtaHpuramAM rakhA kumAra vyAvahArikane teDAvyo ne tenI pAse potAnI bena callaNAnA kuzaLavartamAna pUchavA. 'Apa mahArAja ceTakanAM putrI ? jJAtaputranAM upAsikA ?" hA, yuvAna vyAvahArika, mArI bena sujyeSThAe to vairAgyabhAva svIkAryo. vAru, rANI cellaNA para magadharAjano kevo bhAva che ?' "kamaLa upara bhamara jevo !" catura metAryo dviarthI vAkya kahyuM. callaNAne bolAvavAnuM ghaNuM mana thAya che, paNa A rAja kAja ! emAM kAvatarAM, dago, vizvAsaghAta Dagale ne pagale bharyA che ! metAryakumAra, thoDA divaso pahelAM meM mArI bena dhAriNIne teDuM mokalyuM hatuM; paNa pachI na jANe zuM thayuM ? dhAriNI to na AvI, paNa amAruM sainya tyAM gayuM. caMpAnagarI 2NamAM roLAI. mArI benano saubhAgyatilaka bhUMsAyo, ne bena-bhANejano kaMI patto ja nathI !" "jara, jamIna ne joru, traNe kajiyAnAM choru" e zAstranI vAta sAcI che, rANIjI ! "nA, nA, kumAra metArya ! tyAM tuM bhUle che. jJAtaputranuM to kahevuM che ke kajiyAnuM mULa mAnavI pote che, kajiyAnuM kAraNa mANasanuM mana che ane mana A badhuM meLavavA gheluM che. arere, sAtaputra !" rANI mRgAvatIe punaH lAMbo nisAso nAkhyo. dharatI ane megha 97
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ "jJAtaputranA pavitra nAma sAthe nisAso zA kAje ?" nisAso na nAkhuM to zuM karuM ? sudhA ne tRSA, TADha ne taDako veThI deha kevo karI nAkhyo che ! metArya, jIvananI to jANe paravA ja nahi ! meM bhilAna ApavA mokalelI dAsIo hamaNAM ja AvatI haze. thoDI vAra thobho to vartamAna maLaze." "emanA vize meM ghaNuM sAMbhaLyuM che. emanA apUrva upadezo ghaNAne mukhe sAMbhaLI dhanya thayo chuM. janma karatAM karmanI mahattA AMkatA e parama pavitra sAtaputranAM darzana karI zakIza to mArI jAtane dhanya mAnIza." rAjA zatAnika paNa mahelamAM AvyA. traNe jaNAM rAjamArga para joI rahyA. kauzAmbInA UMcA minArAo para saMdhyAnI pacaraMgI taDakI DhoLAI rahI hatI, ane rAjasarovaranAM puSpo dhIre dhIre biDAvA lAgyAM hatAM. roI roIne rAtAM karelAM priyAnA nayana samo sUrya astAcaLa pAchaLa haDaselAto hato. kauzAmbInA dhaNI zatAnikano rAjamahela atyAre alaukika vaibhavomAM dIpI rahyo hato. sahu jharUkhe besI mArga para kaMIka nIrakhI rahyAM hatAM. thoDI vAramAM eka dhamadhamato ratha AvIne dvAra para Ubho rahyo. emAMthI dAsadAsIonuM vRMda ekadama rANIjInA khaMDamAM dhasI AvyuM. - "bA sAheba ! e yogI to kaMI leto nathI ! kaMI bolato paNa nathI ! kaMI ApavA mAgIe toye hAtha lAMbo karato nathI !" dAsIoe maghamaghatA miSTAnnanA thALo nirAzAmAM nIce paDatA mUkatAM kahyuM : "kevo ajaba yogI !" rAjavadhUoe kaMIka mUMjhavaNamAM sukomaLa hAtha gAlIcA para pachADyA. emanAM hIrAjaDita kaMkaNo ghaDIbhara vAtAvaraNamAM saMgIta pedA karI rahyAM. 'bA ! enI pITha ane pAMsaLIo jANe eka thaI che ! bA ! ene bhojana lIdhA kAle pAMca mAsa ne pacIsa pacIsa divasa pUrA thaze ! e mANasa nathI. mANasanuM gajuM nathI. deva lAge che." eka dAsIe umeryuM. - "paNa dAsI ! enAM nayanomAM kevuM mIThuM ghena che ! ahA ! hajAra hajAra dIpamALAo jhaMkhavAya evI jyota emAM bharI che. huM to ene jouM chuM ne A mahela, A alaMkAro, A sAhyabI, badhuM bhUlI jAuM chuM. kevI zAnta pravRtti, paNa kevI ajaba haTha !" rANInA gaura gAlo para AMkhamAM ajAyuM AveluM eka AMsu bharAI rahyuM. "kevo mUMgo e yogI !" rAjA zatAnike dhIrethI badhAnI vAtane anumodana ApyuM : "jANe vidhAtAe jIbha ja dIdhI nathI ! huM enuM mukha jouM chuM ne bakulapuNyanI kumAzane paNa bhUlI jAuM chuM. prabhAtanA sUraja samuM enuM lalATa visArIe toye vIsaratuM nathI. enI sAme yuddhanI ke dunyavI moTAInI vAta to karatAMya zarama Ave. premamaMdira che. A saMsAra to jANe ene jotAM vIsarI javAya." "rAjasanmAna paNa svIkAratAM nathI ?" metAryo vacce kahyuM. " kaMI pUcho ja mA ! AvA pakavAna ne rAjamahelanI adhiSThAtrIonI mahemAnIno paNa tiraskAra kare che ! bolAvo toye bolato nathI. bhAre aDabUtha !" mukhya dAsIe carcAmAM chUTa lIdhI. dAsI ! cUpa mara ! saMsArIone mApavAnA gajathI e yogIne mApavA na besAya ! nathI lAgatuM ke ene pagale pagale prabhutA janme che ! enI najare najare #NA pedA thAya che ! enI mUka dRSTimAM paNa koI mahAna jAdugarane bhulAve tevuM jAdu teM nathI bhALyuM ?" rANI bhaktanA hRdayane zobhAve tevA zabdo bolI rahI hatI : "kAle to mAre jJAtaputrane ArogAvIne ja ArogavuM che, huM to ene jema saMbhAruM chuM ema hRdaya pANI pANI thatuM jAya che." rAjarANI mRgAvatIe vAtavAtamAM haTha laI lIdhI. rAjA zatAnike kahyuM : "catura vyAvahArika, ekAda rAtri kozAMbhIne vadhu Apo. kAle jJAtaputranAM darzanano lahAvo letA jAo !" "avazya, evAM darzanothI to mAro pravAsa saphaLa thaze ." kumAra metArya e rAtri tyAM ja rokAyA. kauzAMbInA dhaNIe enA svAgatamAM maNI na rAkhI. manamAM vicAryuM ke bhale rAjagRhIno A vyAvahArika paNa eka vAra mAruM sanmAna, mAro vaibhava joIne vAhavAha karato jAya. metArthe jJAtaputranA mATe ghaNuM sAMbhaLyuM hatuM. pitAjI pArzvanAthanA dharmanA upAsaka hatA, ane jJAtaputranA ghaNA sAdhuo e rItano upadeza karatA hatA. Aje acAnaka maLelI AvI take zA mATe javA devI ? bIjo divasa Ugyo. e divase kauzAMbI mATe atyaMta utsAhano hato. sUrya jarA UMce caDyo ke badhAM yogInI rAhamAM taiyAra thaI UbhAM. rAjadaravAje cokIdAre madhyAhnakALa dAkhavatAM ghaDiyALo ThokyAM, ane saunI utsukatA vadhatI cAlI. - aMtaHpuranI ramaNIo ane rAjavadhUo Aja to vahelI snAnathI paravArI cUkI hatI. lAMbA lAMbA kezane gUMthI lIdhA hatA. seMthAomAM utAvaLe siMdUra pUrI lIdho hato. motInI sero utAvaLamAM ADIavaLI laTakAvI dIdhI hatI. toya sauMdarya jANe bolI UThatuM hatuM. hamaNAM ja khIlelAM badhAM caMpakapuSpo ane pArijAta puSpo cUMTAI gayAM hatAM. rAjamArgo raMgoLIothI bharAI gayA hatA. ghera ghera AsopAlavanA toraNa havAmAM 98 D saMsArasetu dharatI ane megha D 99,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ DolI rahyAM hatAM. miSTAnanA thALomAMthI sUryano tApa sugaMdha vahAvI rahyo hato. navI AvelI vadhuo gharamAM dhoLelA kesUDAmAM kUMDAono vicAra karI rahI hatI. acAnaka saue moDhethI jhINo sisakAro karyo.... are !sAvadhAna !smazAnanA rAha parathI pelA yogI AvatA hatA ! smazAna ! kevuM mIThuM vAsasthAna ! kevuM suMdara vizrAmasthAna ! pAtAlane bhedavA mathatI hoya evI nIcI najara sAthe yogI najIka Avato gayo. kevAM dhIrAM pagalAM ! kevI tapaza kAyA ! AtmAnA tejano kevo bhavya prakAza ! lokoe mArgamAM phUla veryAM. yogI jarA Agho khasyo. eNe mukha jarA UMcuM karyuM. badha eka najara nAkhI. paNa e najare to jAdu karyuM. hAthanA phUlanA hAra ane miSTAnnanA thALa thaMbhI gayA ne sau enI sAme tAkI rahyAM. beparavA yogI AgaLa vadhyo. keTalAya sAme thALa ne mALa dharI UbhA. keTalAya pAdapUjana karavA dhasI AvyA. paNa koInI sAme dhyAna nahi ! e rAjamahela tarapha AgaLa vadhyo. "nakkI Aja e rAjamahelanA atithi banaze !" lokoe vicAryuM. paNa A zuM ? rAjamahela paNa vaTAvI gayA ! bicArAM rANI raDI paDyAM, chatAM koI na khasyuM, caMpAnI mALAo ane pArijAtanI gulachaDIo para sUraja nirdaya rIte tapavA lAgyo; chatAM koI na hAlyuM. "hamaNAM pAchA pharatI vakhate mArga rUMdhI ane anna ArogAvIzuM." sahue rAjarANIne AzvAsana ApyuM. yogI jJAtaputra to AgaLa ja cAlyA; AgaLa ja vadhye jAya che. kauzAmbInI madabharI zerIo vaTAvye ja jAya che. "arere ! A sattA ATalI bhUMDI ke amAruM anna paNa yogI na Aroge ? hA, hA, aneka nirdoSonAM khUnathI tarabatara A vaibhava ta2pha e dayAnI mUrti najara paNa kema nAkhe ?" rAjAe niHzvAsa nAkhyo. ATaATalA dhananI zI sArthakatA ? kauzAMbInA koTIdhvajo vicAravA lAgyA : "paNa hA, pacAsanA roTalA jhUMTavI meLavelA dravyanA sparzavALuM anna e pavitra puruSa kema Aroge ?" hajAro dharmazAstroe je sthitinuM bhAna nahotuM karAvyuM, e A kalyANamayI dRSTie eka najare karAvyuM. AgaLa ne AgaLa cAlyA jatA jJAtaputra eka gharane AMgaNe thobhyA. saunI 100 D saMsArasetu najara tyAM coMTI rahI. jJAtaputra e gharanI parasALamAM AvI UbhA rahyA. juvAnavayanI eka duHkhiyArI bALA hAthepage jakaDAyelI uMbaramAM beThI hatI. enI AMkhomAM ananta yAtanAnA paDachAyA UbharAtA hatA. vadana para kSudhAnI hajAro jogaNIo hIMca laI rahI hatI. hAthamAM tUTelaTela eka sUpaDAnA khUNAmAM mUThIbhara aDadanA bAkaLA paDyA hatA. e bAkaLA kSudhAnI mahAna gartAmAM samAvI devA peTa talapApaDa thatuM hatuM. jIbhamAM pANI chUTI rahyuM hatuM. hAtha e kArya karavAne taiyAra thatA hatA tyAM yogI parasALamAM AvI UbhA. duHkhiyArI bALAe yogI tarapha joyuM. eNe bAkaLA ApavA hAtha laMbAvelA hAtha eNe TUMkA karyA. arere ! yogI lobhAyo tyAre bAkaLAmAM ! ane emAMya pAcho haThe caDyo ! hAtha laMbAvIne pAcho pharyo. rAjamAtA yogInA vartana 52 cIDe baLyAM ne raDI paDyAM. paNa pelI bALAnuM zuM ? arere ! enA kamabhAgyanI to avidha AvI ! potAnA jIvanasarvasva samA ATalA bAkaLA ApavA mAMDyA toya na lIdhA. emane zI khabara ke atyAre jIvana dharI devuM saphaLa hatuM, bAkaLA dharavA muzkela hatA. bALAnAM be moTAM kALAM nayanomAMthI zrAvaNa-bhAdaravo vahevA lAgyA. yogIe e nihALyuM ne pAcho pharyo. bALAnA bAkaLA laI phAkyA, ane eka najara bAlAnA AMsubharyA mukha para pheMkI. jotajotAmAM e eka ja dRSTie AMsu chupAvI dIdhAM ne bAlikAnA mukha para cAMdanI rAtano pUrNa caMdra khIlI nIkaLyo. eka ja najara, eka ja dRSTie ane bAlAnA dilamAMthI kaMgAliyata, duHkha ne darda nAsI gayAM. enuM haiyuM halakuM banI jatuM lAgyuM. keTalIka vAra bhASA karatAM mauna ane zabdo karatAM dRSTi jItI jAya che. evuM ja Aje banyuM. yogI kSaNavAra thaMbhyo ane pAcho pharyo. paNa eTalI vAramAM rAjamArga ThAThathI bharAI gayA hatA. rAjA, rAjamAtA ane rAjarANI doDI AvyAM. nagarajano gAma gajavI rahyA hatA. dIrghatapasvI nigraMtha jJAtaputrano jaya ho !" stabdha banI UbhelA kumAra metArya, rAjA zatAnika ane rANI mRgAvatInA mukhamAMthI svayaM bolAI gayuM. A zabdo paNa jAte vAtAvaraNanI maunazAntine aNachAjatA lAgyA. mAnavI stabdha banIne joyA kare evo A prasaMga hato. maunanI vAcA guMjatI hatI, ane tyAganuM azrAvya saMgIta sahunA manane DolAyamAna karI rahyuM hatuM. manomana vicAramaMthana jAgyuM hatuM. dharatI ane megha - 101
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ are, ATaATalAM moTAM rAja kuLo ne zreSThI kuLo tarachoDI, mahArAjA zatAnika ne mahArANI mRgAvatInI vinaMtIne Thokara mArI, eka hIna, dIna tarachoDAyelI pelI dAsInA hAthanA bAkaLA svIkAravAmAM zuM mahattva ! are, e dAsIne to nIrakho ! mAthuM mUDAveluM che, page beDIo paDelI che ! kSudhA-tRSAe moM para kevI glAni phelAvelI che ! bicArIne keTakeTale divase ATalA bAkaLA khAvA maLyA haze ! e bALa kamAMthI bhAga paDAvIne zuM sAdhyuM ! kyo dharma ne kaI sAdhutA darzAvI ! are, enI AMkhomAMthI vahetAM AMsu hajI paNa sukAyAM nathI ! jJAtaputra pAchA pharatA hatA. pelI dAsI jenuM nAma caMdanA hatuM. e have raDatI nahotI, hasI rahI hatI. jJAtaputre e hAsya sAme eka AchuM smita karyuM. e smitamAM tapasvInI daMtapaMktio camakI rahI, jANe hajAra hajAra hIrAonuM teja nirmAlya banyuM ! ATaATalAM maNimuktA, ATaATalAM bheTopahAra nirarthaka banyAM ! ane karapAtramAM rahelA bAkaLA jANe kauzAMbInI tamAma rasavatIne phikkI pADavA lAgyA. viveka dharmanA upAsake ATaATalI avamAnanA kauzAMbIne mAthe zA mATe lAdI ? jagate jANaze tyAre zuM kaheze ? kauzAMbInA eke UjaLA kuLamAM bhAvanA ne bhaktino aMza ja nahIM hoya ? jJAtaputra punaH nIcI najare svasthAna tarapha pAchA pharatA hatA. svastha pagale ne skUrtidAyI cAle cAlatAM cAlatAM emaNe beeka veLA cAre bAju joyuM. re ! dRSTimAM kevI svasthatA ! keTalI mohanI ! kevuM tapobaLa ! kumAra metArya bhaktibhAvabharyA vadane e puruSa puMgavane jatA nihALI rahyo. AjanI enI sRSTimAM jANe lakSmI, dravya, sattA, DahApaNa, vidvattA badhuM osarI gayuM hatuM; ane dilamAMthI koI anAhata nAda jAgI rahyo hato ke A badhuM khoTuM ! A badho mithyAbhAsa ! dunyavI dRSTi sivAya enI kazI kiMmata nahIM ! metAryanI dRSTi dhIre dhIre dRSTipathanI bahAra jatI e tejamUrti para vaLagI rahI, prakAzanuM eka vartuLa yogInA dehanI AsapAsa ghUmI rahyuM hatuM. alaMkArahIna. vastravibhUSaNahIna e mUrti jANe zarIrasauSThavano namUno lAgatI hatI. asthi, carma, majjA, mAMsamaya e deha hato ke prakAzano sAkAra dehadhArI puMja hato ! eno nirNaya karavo sAmAnya jana mATe azakya hato. pArzvanAtha saMpradAyanA aneka sAdhuono paricaya e pAmyo hato. jJAtaputranA pUjaka ne prazaMsaka zramaNone paNa e maLyo hato. janmajAta ucca-nIcatAne dhikkAranArA zramaNonA upadezo tarapha ene bhAva hato. emanAM tapa, tyAga ne nispRhatAthI e pUro paricita hato : ghaNAnA vyaktitvathI e aMjAyo hato, keTalAyane eNe pUjyA, mAnyA ne satkAryA hatA : paNa vagara paricaye kevala darzanamAtrathI mAnavInI bAhya 102 D saMsArasetu cetanA mUchita thaI jAya evuM vyaktitva to e Aje ja nIrakhavA pAmyo hato. - A vyaktino sparza pAmI tu paNa jANe khuzanumA banI beThI hatI. banne pahora vItI gayA hatA. toya jANe koyala TahukA karatI hatI; vRkSo maMjarIo veratAM hatAM, ane dvAra dvAra para vAto vAyu jANe navIna saMdezA lAvato hato. are ! anyanI zI vAta ! ajANI, thoDe dravya kharIdAyelI pelI dAsInI dazA nIrakhavA jevI hatI. enA nAnA adhara paranI sukAyelI lAlI pharIthI jhaLakI UThI hatI. sivAyelI enI jIbha kaMIka miSTa saMgIta gAI rahI hatI. du:khamAM sukhanuM saMgIta ! dharatI ne meghanA milananuM saMgIta ! re megha ! melI dharatInA sparze tuM thoDo melo thayo hoIza. paNa dharatI kevI pavitra thaI ! dAsI caMdanA ?" rAjA zatAnike ene bolAvI. e ghelI bALakI badhI sudhabudha vIsarI gaI hatI. e to aMtarIkSamAM kaMI jotI miSTa svare gaNagaNatI ja rahI. mahArAja ! caMdanA mArI dAsI che. kauzAMbInA bajAramAMthI meM kharIdI che. eka subhaTa ene tAjetaranA caMpAnagarInA yuddhamAMthI lUMTanA mAla tarIke upADI lAvyo hato." - "strI lUMTanI-vecANanI eka vastu ! AryonuM A kalaMka kyAre dhovAze ?" metArya vacce bolI UThyo. caMdanA ene mana atyAre mahAna bhAgyazALI pavitra nArI banI gaI hatI. hA, dAsadAsIonAM vecANa kyAM navAM che ? e to zAstrasiddha che. purANapavitra che, hiraNya, maNi, mANekanI jema dAsadAsI paNa parigraha ja che ne ? ane yuddha cAlu hoya tyAM sudhI e parigrahanI khoTa nahIM paDavAnI. Aja to moTAM dAsabajAro cAlI rahyAM che." "pazunI jema strI e vecANanI vastu ! ene mAna-svamAna, sukhadu:kha kazuM ja nahi ? strI to mAtAnI jAta !" metAryanA zabdomAM vedhaka TaMkAra hato. mahArAjA zatAnikanA dilamAM navuM tophAna jAgatuM hatuM, e vicAratA hatA : "mArA vijayanI suMdara tejasvI chAyA nIce keTakeTalAM strI-puruSa gulAma banyAM haze ! keTakeTalAM bhUkhe maryo haze ! baLAtkArane AdhIna thayAM haze ! eka yuddha eTale zuM ? sabaLane nirbaLa para atyAcAra-anAcAra gujAravAno haka, veranI bhayaMkara khAImAM hajAro kImatI prANanuM balidAna. A ghUrakAdhUrakI kyAre zame ? veranI A paraMparA zuM vera levAthI zamaze ? kAle caMpAnI hiNAyelI prajA mArI para taka maLe to julama gujAravAmAM zuM maNA rAkhe ?" dharatI ane megha 1 103
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ "hA beTA vasumatI !" acAnaka rANI mRgAvatInI cIsa saMbhaLAI. rAjarANI dInahIna dAsIne gaLe vaLagI paDyAM hatAM ne dhrusake dhrusake rotAM hatAM. rAjA zatAnika AryAnvita banI joI rahyA. rANI raDatAM raDatAM kahetAM hatAM : nAtha, A to mArI bena dhAriNInI putrI ! caMpAnagarInA rAjA dadhivAhananI putrI !" "putrI vasumatI !" sattAnA made ne veranA aMdhApAe bIDelAM nehanAM dvArA ApoApa khUlI gayAM, rAjA zatAnikanI AMkhonA khUNA bhInA thayA. "mArA pApe A dazA ? hAya re rAjya ! re sattA ! dhikkAra che mArA vijayane ! vasumatI, cAla, mahele cAla ! mahArAja , mahela ane maLiyAmAM have moha nathI rahyo. nigraMtha prabhue Aja mAro uddhAra karyo; mAro dabAyelo caMpAyelo AtmA Aje pokAra kare che; mArA kalyANa mATe. mArA jevI aneka dukhiyArI benonA Atmika uddhAra mATe. jANe mane koI AmaMtrI rahyuM che. strI parigraha nahi.* puruSanI milakata nahi, e paNa jIvanamaraNanI, satkarma ne zIlanI svAdhIna adhiSThAtrI ? mAro rAha have vAro che." A zuMkhalA-beDI, A duHkhada avasthA mArAthI nathI jovAtI." rANI mRgAvatI pharIthI raDI paDyAM. rANIjI, gaIkAla sudhI - are ! ghaDI pahelAM ja mane paNa e bhArabhUta lAgatI hatI. paNa Aje to mArI dRSTi A bAhya jagatane AMtara jagatane sparzI rahI che. huM to koNa mAtra ? A AkhuM jagata AnAthI paNa mahAna beDIomAM jakaDAyeluM che. have e beDIo toDIza, prabhue mane tArI. mArA mananI hInatA beDIo mAtra loDhAnI nathI, sonAnI, rUpAnI ne sattAnI paNa hoya che ! ane mAtra dasa-dasIne ja nahi - - rAjArANIne paNa paDelI hoya che. dInatA jANe bIje kyAMya che ja nahi ! A sthiti prApta thayAnuM mane du:kha nathI. ane duHkha hoya topaNa te parama sukhanuM nimitta banyuM che. rAjAjI, tame mArA upakArI cho. pelo subhaTa ne IrSyAthI baLIne mArI A durdazA karanAra dhanAvaha zeThanAM patnI mArAM hitasvI che; teo na hota to prabhuno Avo prasAda mane kyAMthI maLata ! mUThI bAkaLAmAM lo meM laMkA lUMTI !" - "vasumatI, nahi-nahi, caMdanA ! e mUThI bAkaLA nahotA, tAruM jIvana amRtajIvana sarvastha hatuM. amArAM tane vaMdana che !" metArye lAgaNIbharyA dile caMdanAne namaskAra karyA. * prabhu mahAvIranA pahelAM strI e parigrahanI vastu lekhAtI. prabhu mahAvIre e bhAvanAmAM sahu prathama krAMti ANI. emaNe samAja ane dharmamAM strIne svataMtra vyaktitva ApyuM. strIne saMghamAM sthAna ApanAra sahu prathama mahAvIra hatA. 104 1 saMsArasetu nagarajanoe tenuM anukaraNa karyuM. caMdanA-caraNadhUli caMdanA, kSaNavAramAM pUjanIyA banI gaI. e dahADe kauzAMbI dhanya banI. metAryanA pravAsanI e kSaNo dhanya banI. - jJAtaputranA punardarzana mATe utsuka banelo metArya thoDA divasa tyAM rokAyo. paNa cha mAse mUThI bAkaLA laIne e mahAna tapasvI pAchA kyAMyanA kyAMya zaradanA meghanI jema adRzya thayA hatA. have divaso bahu vItI gayA hatA. rAjA zatAnika ane rANI mRgAvatInI mAyAbharI rajA laI, mahAna vairAgaNa satI caMdanAnI caraNaraja mAthe caDAvI, metArya potAnA sAthe sAthe AgaLa vadhyo. AvAM aneka saMsmaraNo sAtheno pravAsa kheDIne metArya kumAra pAchA pharyA. tyAre dravyanI poThonI poTho temanI sAthe hatI. keTaloya kImatI mAla bharI bharIne ANavAmAM Avyo hato. yojana yojana jeTalethI emAM rahelAM suMdara tejAnA, vasANAM ne amUlya kesara-kasturI-aMbaranI sugaMdha samasta pradezane chAvarI detI hatI. metArya TUMka samayamAM rAja gRhI AvI pahoMcaze evA samAcAra maLatAM Thera Thera emanA svAgata mATe bhAre taiyArI thaI rahI. rAja gRhI AkhuM zaNagArAvA lAgyuM. zaheranI AsapAsa sugaMdhI caMdana vagerenA kaNo veravAmAM AvyA. AsopAlava ne kadalIthaMbhothI mArga zaNagAravAmAM AvyA. dhanadatta zeThano sukharavi Aje pUrNa madhyAhUne caDyo hato. zeThANI to nayanAnaMda putranA AgamananA samAcAra sAMbhaLI pelAM banyAM hatAM. emaNe sAMbhaLyuM hatuM ke kumAra potAnI sAthe dezadezanI sauMdaryavatI kumArikAonAM kaheNa laIne Ave che. A sAMbhaLIne to emano utsAha hRdayamAM samAto nahoto. ATaATalI samRddhi , vaibhava ne kIrti varIne AvanAra magadhano mahAzreSThInA svAgatamAM zI maNA rahe ! e divase rAjagRhImAM moTo utsava manAvavAmAM Avyo. kumAranI arthaprAptinI kathAo rAjasabhAmAM carcAvA lAgI. paNa kAma ane dharma prAptinI vAto jyAre svayaM kumAre varNavI tyAre to AkhI sabhA stabdha banI gaI. - vidvAna ne kuzaLa vyAvahArika metAryane rAja sabhAe dezadezanI strIonAM varNana pUchaDyAM. metArya rasika puruSa hato. eNe to AkhuM eka zRMgArazAstra sarjIne jANe sabhA samakSa rajU karI dIdhuM. koTIvarSa - lATanI suMdara kaTipradezavALI suMdarIo, kAMpilyapAMcALanI varNa zyAma paNa zarIrasauSThavamAM devAMganAone zaramAve tevI strIo, saurASTranI nAjuka kAcanI pratimA-zI prayadAo, puSTi ne kaThina kucabhArathI namra dehayaSTivALI maithila suMdarIo, praphulla kamaLadaLa samAM neNavALI sAketa - kozalanI kAminIo, maNi ne suvarNanI mekhalAonI zokhIna tAmraliptine baMganI ramaNIo, paravALAnA jevA nAnA saMpuTa dharAvatI ne maMdamaMda vANI vadatI dharatI ane megha 105
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMga-kaMcanapuranI abaLAo, tilaka-valayathI opatI ne kapolaDla para patralekhA karavAmAM kuzaLa zrAvartinI suMdarIo ane anaMgaraMgamAM rati samAna vatsavAmAMonI kathAo evI lalita rIte saMbhaLAvI ke tamAma sabhAjano koI zuMgAra kAvya vAMcI rahyA hoya tevo anubhava karI rahyA. "dhanya che kumAra metAryanI rasikatAne !" sabhAjanoe vAhavAhano nAda karyo. kumAra, tame nigraMtha jJAtaputrane svacakSue nihALyA che. amane e patitapAvana dehamUrti vize kaMI kahezo ?" mahAmaMtrI abhayakumAre artha ne kAmanI kathAo pachI dharmakathA vize paNa AkAMkSA darzAvI. jJAtaputranA nAma zravaNanI sAthe ja alaMkArane rasa vize ughukta thayelA metAryanA mukha para saumyatA chavAI gaI. zRMgAranA varNanamAM caMcaLa banelI enI jihvA ne nayana jANe svastha thaI namra banI gayAM. eNe kSaNa vAra mauna dhAraNa karyuM ne pachI vAta zarU karI : sabhAjano, zaradaRtunA sUryathI vizeSa tejasvI mukhamaMDaLavALA, caMdramaMDaLathI paNa saumya, svayaMbhUramaNa samudrathI paNa vizeSa gaMbhIra ane rUpamAM iMdrane paNa jhAMkhA pADe evA e mahAna tyAgI bhikSunuM varNana mArA jevAnI sahasa jiddAo paNa karavA zaktimAna nathI. huM to e tejasvI dehasRSTinAM ghaDI be ghaDI darzana karI zakyo che, paNa e prazAnta mukha, e karuNAbharyA nayano, e rAja rAjezvarane namAve tevI svasthatA, gaMdhahastInA jevI cAla, sAta hAthanI kRza chatAM tejasvI kAyA mArA smaraNapaTamAMthI khasatAM nathI. nizcala zrIvansavALI chAtI jANe meruparvatane chedavAmAM samartha hoya tema phUlelI hatI, kadI na bhUlI zakAya, svapnamAM paNa jenuM smaraNa cAlyA kare evA e puruSa-puMgava che." "e mahAmAnavInA AhAravihAra vize kaMI kahezo ?" magadharAje vacce prazna karyo. dezadezanI suMdara strIonA varNanamAM magna banela rAjavIne jJAtaputra vize prazna karatA joI prajAne potAnA rasika rAjavI vize adhika kutUhala jAgyuM. paramatyAgI buddhanA upAsakanI AvI jijJAsA keTalAkane navIna lAgI, paNa prajAno moTo bhAga have jANato thayo hato ke, rAjA ceTakanI putrI rANI cellaNAe aMtaHpuramAM AvyA pachI mahArAja para jAdu karavA mAMDyo hato. e mahAmAnavano - puruSasiMhano svalpa paricaya pAmyo, e mArA alpa bhAgyanI eMdhANI che. paNa mahArAja ! upavAsa e emano AhAra che. mauna emanI vANI che. tyAga emano saMdeza che. kadI vAcA phure che, to sAMbhaLavAnuM ahobhAgya pAmanArAM vAto kare che ke, jANe koI divya gavaiyAe mAlakoSa rAga cheDyo hoya evI madhurapa emAM lAge che. emanA AhAravihAranuM varNana karatAM jANe svaye kavi banI 106 saMsArasetu javAya che. upamA-upameya paNa jaDatAM nathI. pavana pere apratibaddha , zaradacaMdranI jema nirmaLa, kacchapanI pere iMdriyone gopavanAra, khaDagI (geMDA)nA zRMganI jema ekAkI, bhAraMDa pakSInI jema apramatta, mahAna hastInI jema parAkramI, vRSabhanI jema saMyamabhAranA nirvAhamAM samartha, siMhasama durjeya, merunI jema durgharSa ne sAgarasama gaMbhIra che." "zreSThI kumAra ! kaI vizeSatAthI amAre jJAtaputrane pichANavA, ne satkAravA ?" eka vRddha nagarajane vacce prazna karyo. "sUryane jema surya tarIke pichANavA mATe oLakhANa ApavAnI jarUra nathI ema A mahApuruSane svayaM pichAnI zakAya che. chatAMya tapta suvarNanA jevA varNavALA, sAta hAthanI kAyAvALA e parama tAraNahArane pichANavA bahu sahela che. gAya dohavAnA AsananI jema beThelA, sugaMdhamaya zvAsozvAsavALA e prabhune page siMhanuM lAkhuM (lAMchana) che." dhanya che kumAra tamArI vidvattAne ! dhanya che tamArA pravAsane ! tamArA saMbhASaNathI ame jANe svacakSue nihALatA hoIe ema lAge che. tamArI varNanazailI ne tamArI nirIkSaNa zaktinAM ame bhUri bhUri abhivAdana karIe chIe." magadharAja, mahAamAtya ne sarva sabhAjanoe uparanA zabdomAM kumAranAM vakhANa karyA. ATha ATha kanyAonAM mAgAMnI rasabharI kathAo pUrNa thayA pachI mahAsatI caMdanAnI vAtoe prajAnA hRdayamAM jJAtaputra pratye navIna ja sneha janmAvyo. rAjagRhI keTalAya divaso sudhI karNopakarNa AvI carcAo karavAmAM magna rahyuM. ahIMnA lokonA artha ane kAma dharmane anulakSIne hatA : ne dharma mokSane anulakSIne hato. dharatI ane megha [ 107
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 hAthatALI gagAnI girikaMdarAomAM sarI gayelo rohiNeya vAghanI jema kUdato, tAkato vaibhAragirinI guphAmAM AvIne chupAI gayo. A pracaMDa girimALanI killebaMdI bhedIne AvavAnI koInI tAkAta nahotI. enA zUrA sAthIdAronI mAvajatamAM e keTalAka divaso ghAnI sAravAra karAvato paDyo rahyo. paNa mAtaMga ane metAryane sAjA thatAM jeTalA divaso ene na lAgyA. parvatanAM vRkSamULoe, vanalatAonA rasoe ane jAnavaronAM aMgomAMthI upajAvelI auSadhinA baLe e jaladI sAjo thaI gayo. enA ghA purAI gayA ne pharIthI enI nasonuM lohI thanaganATa karavA lAgyuM. rohiNeya ane enA dAdAnA svabhAva vacce eka ja moTo bheda hato. enA dAdAnI vIratA avicArI, krUra hatI. rohiNeya vicArazIla hato. e dareka bAbatanA sArAsArAno tAga laI zakato. eno dAdo jyAMthI pAcho paDato tyAM ja pharI pAcho jhanUnapUrvaka sAme dhasato, ne kAM mArIne kAM marIne ja nirAMta leto. vIra ne vicArazIla rohiNeya A bAbatamAM judo paDato. rAja gRhInI enI pracaMDa lUMTa dravyanI to relamachela thaI gaI hatI. eNe sAthIdArone dharavI dIdhA hatA, ane sahu A lUMTane jIvanasAphalya lekhatA hatA. kevaLa rohiNeya ja A prayAsane niSphaLa prayAsa lekhI ghaNI vAra duHkha jAhera karato. ATaATalI mAhitIo, ATaATalAM vezaparidhAno, ATaATalI jahemata lIdhI paNa dhAryuM na thayuM. mAre kaMI lakSmInI bhUkha nahotI. magadharAjanA siMhAsana para be dahADA para rohiNeyanI chatrachAyA DhoLAta, mArA nAmanI nekI pokArAta to kevI nAmanA thAta ! mArA nAmanI mudrAo, mArA nAmanI AjJAo, mArA nAmano jayajayakAra !" "kevI bAliza kalpanA !" vayovRddha ne anubhavI sAthIdAro hasI paDatA. rohiNeya chaMcheDAIne kaheto : "kalpanA nathI, dAdAnI bhAvananI paripUrti che. magadhanA kayA sainikothI tame ochA dhanurdharo cho ? kayA vIrathI tame ochA parAkramI cho ? zA mATe tame lUMTArA ane teo kIrtivAna sainiko ? baMnenuM poSaNa eka ja sthaLethI thAya che. teo paNa kAyadAnA jore prajAne lUMTe che. ApaNe paNa prajA pAsethI bAvaDAnA baLe meLavIe chIe. pachI zA mATe tame hIna ? tame nIcA ? brAhmaNo ne kSatriyo kema moTA ?" - rohiNeyanA zabdomAM amogha baLa hatuM. zekhI karatA badhA sAthIdAronA dilamAM ekAeka svAbhimAna UgI AvyuM. emanAM mastako magarUrImAM TaTTara banI rahyAM. - "mAre to bhavobhavanAM hiNAyelAonuM rAja mAMDavuM hatuM, Aje tamArA kAje divasanI bAdazAhI meLavata to kAle mAre koI samovaDiyo ethI adakuM parAkrama karI batAvata. jeno paDachAyo levAmAM pApa lekhAya che, evo mAro ja koI bhAI emanA siMhAsana para besIne hakUmata calAvata, paNa nasIbe sAtha na pUryo !" hajI kyAM jiMdagI vItI gaI che ?'' "paNa AvelI paLa vItI gaIne ! chatAM ema na mAnazo ke huM nirAza banI beTho chuM. dAdAnI AkharI icchA pUrI karIne ja jaMpa vALIza." bahAdura rohiNeyanA chellA zabdo hajI mukhamAM ja hatA, tyAM eka moTo kUtaro bhayaMkara citkAra karato dhasI Avyo. e rohiNeyano vaphAdAra cokIdAra 'kheDega' hato. "khaDagane koNe ghAyala karyo ?" rohiNeya ekadama Ubho thaI gayo. eno avAja bhayaMkara banyo hato. paNa hajI e vize vadhu mAhitI maLe tyAM to eka pallIvAsI doDato dhasI Avyo. enAM aMgeaMga cALaNInI jema tIrothI vIMdhAI gayAM hatAM. "mahArAja , nAso ! pallI dherAI gaI che." ane tarata ja e vaphAdAra sevaka dharaNI para DhaLI paDyo. enuM prANapaMkhI UDI gayuM. "are, A to gaMgAtaTano ApaNo sevaka kaMcana ! je pallInI sAme AMgaLI UMcI karavAnuM sAhasa bhalabhalA mahArathIo na seve enA para hallo ! azakya ! asaMbhava !** asaMbhava kare tevA mahAatAtya abhayanuM A kAma che. eNe Apane jIvatA pakaDI magadhanA siMhAsana samakSa rajU karavAnI pratijJA karI che." doDI AvelA bIjA pallIvAsIoe vAta karI. hAthatALI B 109
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ mane-rohiNeyane pakaDavAnI hAma ?" vajadehI rohiNeye pracaMDa hAka mArI, ane jAnavaranA jevo avAja karyo. dizAoe e bola jhIlI lIdho ne paDagho pADayo. paNa Aje A zuM banyuM ? je avAjanA anusaMdhAnamAM aneka avAjo punarAvartana pAmatA ane kSaNavAramAM vIra sAthIdArothI pallI UbharAI UThatI, tyAM Aje badhuM cUpacApa kema ? pharIthI eNe avAjo karyA chatAMya e ja nistabdhatA ! madamasta hAthI pAgala banIne dhrujI UThe ema rohiNeya dhrujyo. eNe moTI parazu hAthamAM laIne cAre tarapha ghumAvI. havAmAM paNa eka moTo jhaLajhaLATa pedA thayo. e doDIne eka vRkSa para caDI gayo. dUra dUra najara nAkhI joI, paNa eNe kaMI na nIrakhyuM. "mArA vIra sAthIdAro ! ajaba rIte pallI gheravAmAM AvI che. je pallIne chaMcheDatAM mahAna rAjAnAM sainyo dhruje, je pallInA itihAsamAM duzmananA paDachAyA nathI AlekhAyA e ja pallI Aje maMtrabharI rIte gherAI gaI che. Aje sAmAnya duzmanano sAmano karavAno nathI. koI catura sAthe kAma paDyuM che. catura sAthe caturAIthI ja kAma laIzuM." pAse UbhelA sAthIdAre kahyuM. - "ApaNA sAthIo kAM to pakaDAI gayA che, kAM mRtyu pAmyA che. ApaNA mAthe ja pallInA rakSaNano bhAra che. bahAduro, taiyAra cho ne ?" pallIpati mahArAja rohiNeya mATe mRtyu sAthe paNa laDavA taiyAra chIe.'' hAjara hatA te badhAoe jayagarjanA karI. keyUra, je rohiNeyano avibhakta mitra hato, eNe eka jhADanI Toca para caDhI dUra dUra jotAM kahyuM : "hA, hA, have kaMI kaMI dekhAya che. tIDanA ToLAnI jema UDatuM sainya AvI rahyuM che. sAvadhAna !" "sAvadhAna, pallIpati ! Aje ajaba rIte ApaNe gherAyA chIe. ATalA lakara sAme ApaNe nahIM TakI zakIe. tamAro uSNIya mane Apo, tame nAsI chUTo !'' "huM nAsI chUTuM ?" rohiNeya zabdone kaTakA karIne AvyA. hA, hA, nahi to Aje A pallInI ahIM samApti thaze. ApaNI zudronA kalyANa rAjanI bhavya kalpanAo dhULamAM maLaze." vaphAdAra sAthIdAra keyUre vadhu savAla-javAbamAM na paDatAM rohiNeyanA mAthAno kImatI uSNISa laI chAtI parano hIrAjaDita paTTo paNa kheMcI lIdho. "sainyanI pahelAM sainyanAyake maravuM ghaTe ! marazuM to badhA sAthe ja ! Aje hAthe hAtha ajamAvI levAnI icchA thaI che. magadhano e amAtya mArA ghA paNa joto jAya." 110 D saMsArasetu vivekane visAre na pADo. tame AgaLa vadhazo to tIDanAM ToLAMnI jema UmaTI AvatAM A daLo tamane kAM to keda karI leze ke kAM to tamArA prANane hAni pahoMcADaze. baMne rIte pallIvAsIo anAtha banaze. ane dAdAnuM mahAna svapna dhULamAM maLaze." anubhavI sAthIdAra keyUre kaMIka mAyAbharyA avAje kahyuM. baLa sAme baLa ne kaLa sAme kaLa, ema tamAruM kahevuM che ne ?" rohiNeye cAre tarapha najara ghumAvatAM kahyuM. "vAru, vAru, magadhanA mahAamAtyane mArA baLano to paraco maLyo che. have jarA kaLano paricaya paNa ApI dauM. bhale, enA sainiko khAlI hAthe magadhamAM jaIne ApaNI caturAInI paNa vAto kare !" eka ja kSaNa ne rohiNeya pAsenI guphAmAM sarI gayo. AkhI pallIne gheravA dhasatAM sainikadaLo have najIka AvyAM hatAM. senAnAyakanA dilamAM anero utsAha hato, AkhI pallIne ujjaDa karI mUkI hatI. keTalAyane bhagADI mUkyA hatA. somAM thayelA ghaNAne yamazaraNa pahoMcADyo hato, ne tAbe thayA tene muzkeToTa bAMdhI niHsa banAvyA hatA. Aje to magadhanI senA ane magadhano senApati jIvanamaraNano sodo karIne dhasatAM hatAM. kAraNa ke sainyapati mahAamAtya abhaye magadhanI kIrti sAme bAtha bhIDanAra rohiNeyane pakaDavAnI prajA samakSa lIdhelI pratijJAne ghaNA ghaNA divaso vItI cUkyA hatA; aneka yukti-prayuktio; ghaNI ghaNI caturAIo ane cAlAkInA baLe Aje ATaluM sAhasa kheDI zakAyuM hatuM. gherI lo tamAma pallIvAsIone !" senAnAyaka mahAamAtya abhaye pracaMDa avAje kahyuM. sainiko vegathI dhasyA, paNa ema pallIvAsIo namatuM toLe evA nahotA. teoe kSaNamAtramAM potAnA gaNyAgAMThyA yoddhAone bRhamAM goThavI dIdhA ne bhayaMkara tIronA TaMkArathI javAba Apyo. eka tarapha saMpUrNa rIte susajja ne vijaya para vijaya karatA AvatA sainiko ne bIjI tarapha hAthe AvyAM te zastro sajIne medAne paDelA thoDAeka pallIvAsIo hatA, nAnuM evuM yuddha paNa mardAnagInI kasoTI kare tevuM banyuM. barAbara yuddha jAgyuM hatuM. tyAM acAnaka girikaMdarAomAMthI hukAra karatuM eka jaMgalI jAnavara nIkaLI AvyuM. bhayaMkara vanapazu ! paganI moTI kharIo ane mastakanAM bhAre zIMgaDAMthI pRthvIne khodatuM, dhULa uDADatuM ne eka vAvaMToLa jagAvatuM. e pazu kSaNavAramAM yuddhanuM medAna vaTAvIne bahAra nIkaLI gayuM. yoddhAonAM zastro kSaNavAra thaMbhI gayAM ne nimiSamAM adRzya thayelA e pazu tarapha AzcaryanI najara nAkhI punaH yuddha zarU karyuM. pallIvAsIo jevA tevA vIra nahotA. teo prANanA bhoge paNa zastro nIcAM na mUkatAM paNa teonuM dhAreluM kArya hAthatALI | Ill
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNa thayuM hatuM. hIrAjaDita paTTo ne kImatI upaNISa paherelo pallIvAsI ekadama AgaLa dhasI Avyo. eNe zastro nIce nAkhI dIdhAM, ne baMne hAtha UMcA karI zaraNAgati yAcI. bahAduro, pakaDo e lUMTArAne, ane tamAma lUMTArAonAM zastro kabaje karI lo !" mardAnagInAM pANI mApI le evA yuddhano Avo sukhada aMta joI magadhanA sainiko ekadama utsAhamAM AvI gayA. teoe doDIne hIrAjaDita paTTAne uSNISavALA nAyakane pakaDI lIdho. pallIvAsI yoddhAoe tajelAM tamAma zastro kabaje karI lIdhAM ne mahArAja magadharAja ne mahAamAtya abhayano jayajayakAra bolAvyo. tarata pATanagara tarapha vijayI kUca zarU thaI. sainiko utsAhamAM hatA. baMdIvAno paNa AnaMdamAM hatA. paNa baMnenI gatimAM bheda hato. sainiko bane teTalI jhaDapathI A bhayaMkara pallI vaTAvI javA icchatA hatA; ne baMdIvAno jANe potAnI pyArI bhUmi choDavAnI icchA na hoya ema mahAmahenate DhasaDAtA DhasaDAtA cAlatA hatA. tamAma baMdIvAnonI AMkho vAre vAre eka ja dizAmAM kheMcAtI hatI ane te paNa peluM bhayaMkara jAnavara gayuM te dizAmAM. Ama ne Ama thoDo paMtha kapAyo tyAM dUra dUra AkAzamAM dhumADAnA goTegoTA UDatA dekhAvA lAgyA. AkAza kALuM banI rahyuM. A joIne tamAma pallIvAsI baMdIvAno gelamAM AvI gayA ne jorajorathI ghoSaNA karavA lAgyA. - "jaya ho mahArAja rohiNeyano !" tamAma sainiko A bUmathI camakI UThyA. teoe baMdIvAnone bAMdhelA pAza ne doraDAM pharIthI kasIne bAMdhI lIdhAM. rakhene A rIte tophAna macAvI baMdIvAno nAsI chUTe. mahAamAtya abhaye sAthe cAlatA sainyane cAra bhAgamAM vibhakta karI nAkhyuM. A yojanathI sainikonI jIvatI cAra dIvAla racAI gaI, paNa AzcaryanI vAta e hatI ke badhA karatAM pelo kImatI uSNISa ne hIrAjaDita paTTAvALo jorajorathI bUmo pADato hato. "mahArAja rohiNeyanI jaya !" "vAha, vAha re, mahArAja rohiNeya ! tamAro jayajayakAra uccAranAra bIjA koI na rahyA te have tame svamukhe jayajayakAra karI rahyA cho ?" mahAamAtya abhaye vijayanI khumArImAM mUche tAva detAM kahyuM : "mUMjhAzo mA, mahArAja rohiNeya, magadhanI zerIe tamArA jayajayakAranI vyavasthA yojI che. AvA vezamAM khUba rUpALA lAgazo, ho ! baMdIvAnano doradamAma zobhe che kharo, ho mahArAja rohiNeya !" mahAamAtya "mahArAja rohiNeya'nA saMbodhanane bevaDAvyuM. 12 D saMsArasetu kyAM che mahArAja rohioya ? magadhanA mahAmaMtrI, zuM tame mAruM svAgata mahArAja rohiNeya tarIke karo cho ? vAha, vAha !" ane te pallIvAsI khaDakhaDATa hasI paDyo. "tArI luccAI jANuM chuM, cAlAka lUMTArA ! magadhanA mahAmaMtrIne banAvavo saheluM nathI. e bahAne tAre chaTakI javuM che ?" mahAamAtye zAMtithI javAba vALyo. nA, nA, mahAmaMtrI ! chaTakavAnI lezamAtra mArI icchA nathI. magadhano nyAya je zikSA kare, ane te game tevI krUra hoya topaNa temAMthI chUTavA huM icchato nathI. mahArAja rohiNeya amara tapo. e chUTayA eTale amArAM hajAra jIvana-mRtyu kurabAna che !" "zuM tuM rohiNeya nathI ?" "nA, huM to eno dAsAnudAsa caMdana chuM." zI khAtarI ?" khAtarI ? khAtarI mArA dedAra ! buddhinidhAna mahAmaMtrI, zuM tame ema kahyo cho ke mArA jevA ja rUpaguNavALA mahArAja rohiNIya haze ?" baMdIvAne jarA hasIne kahyuM. jANe ene sAme UbhelA magadhanA pracaMDa puruSArthI mahAamAtyanI koI paravA ja na hatI. enuM romeroma mahArAja rohiNeya salAmata sthaLe pahoMcI gayAnA AnaMdamAM nAcI rahyuM hatuM. 'tyAre kyAM che tAro rohiNeya ?" mahArAja rohiNeya kyAM che ema pUcho cho ne mahAmaMtrI ?" tochaDA nAmane sudhArato hoya ema pallIvAsI bolyo : "have bheda kahevAmAM vina nathI. magadhanA samartha maMtrIrAja , juo, paNe AkAzamAM dhumADAnA goTe goTA caDI rahyA ne ! dekhAya che !" "hA, hA ! zuM mulaka AkhAno cora tyAM chupAyo che ?' mahAmatrIe adhIrAImAM vacce prazna karyo. nA, nA, tyAM nathI chupAyo. bAkI cora to ApaNe sahu chIe. tame karo e lIlA, ame karIe e corI !" pharIthI zikSakanI adAthI mahAmaMtrInI tochaDI bhASAne eNe sudhArI : "e to salAmatInI nizAnI mAtra che. e dhumADAnA goTegoTA ema kahI rahyA che ke yamarAjane paNa zodhavuM durlabha bane evA sthaLe e pahoMcI gayA !" "huM game tyAMthI pakaDI pADIza." maMtrIrAja, pelA UMce UMce AkAzamAM caDatA dhumADAnA goTAone pakaDI hAthatALI | Il3
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pADI zakazo ? jo e karI zakazo to ja tame mahArAjane pakaDI zakazo !" "mahArAja ?" pallIvAsInA mahArAja zabdane mahAamAtye tucchakArapUrvaka uccAryo : "mahArAja ! vAha re mahArAja ! kAyaranI jema bhAgI chUTyo tamAro nAmarda mahArAja !" "maMtrIrAja, mukAbalo thAya tyAre ja khabara paDe ke koNa nAmarda ne koNa vIra ? Aje mahArAja rohiNeya jagatamAM magadhanA kahevAtA buddhinidhAna mahAmaMtrInI buddhinI phajetI karavA ja najara sAmethI nAsI chUTyA che. magadhanI bharabajAro vaccethI jyAre ApaNe nIkaLIzuM, ane magadhanI prajA ke jeNe mahArAja rohiNeyane AMkha bharI bharIne nIrakhyA che : e joze ke A to rohiNeya nahi, paNa enA dAsAnudAsa caMdanane rohiNeya samajIne mahAmaMtrI pakaDI lAvyA che, tyAre tamArI dhIratA, vIratA ne buddhimattAnI kevI hAMsI thaze ? e vakhate buddhinidhAna maMtrInI hoziyArI para kevA vyaMgabANo jharaze ? mahAmaMtrI prajA e vakhate kone dhanya dhanya kaheze ? e vakhate aMtaramAM konI buddhinI vAhavAha pokAraze ? kuzaLa mAchImAranI jALamAM magaramatsyane badale eka nAnuM matsya sapaDAyeluM joI loko zuM zuM kaheze ? cAlo, jaladI paga upADo ! magadhanI zerIe zerI amArA jayajayakAra mATe rAha jotI UbhI haze." A zabdo nahotA, ekeka bhAlAno ghA hato. ane jo A vAcALa lUMTArAnI vAto sAcI hoya to badanAmIno kyAM Aro ovAro rahevAno hato ! mahAmaMtrIe tarata kumAra metArya ane mAtaMgane sAcA rohiNeyane parakhavA mATe teDuM mokalyuM. magadhamAM pavanavege mahAamAtyanI yazagAthAo pahoMcI gaI hatI. ajeya evA rohiNeya vaza karIne jIvato pakaDI lAvanAra mahAamAtyanA svAgatanI taiyArIo paNa cAlI rahI hatI. evAmAM kumAra metArya ane mAtaMganA teDAnA samAcAre eka navI ja havA ja prasarAvI. prajA aneka jAtanA tarkavitarka karatI rAha jovA lAgI. mahAamAtya abhaye sainya sAthe gaMgAtaTe paDAva nAkhyo hato. pallIvAsIo atyaMta gelamAM hatA. sainiko A navI jAtanI zaMkAthI vyagra banI rahyA hatA, ne teono puruSArtha Ama eLe jAya e temane rucatuM nahotuM. sahu kAganA DoLe metArya ne mAtaMganI rAha jotA hatA. mAtaMga to rohiNeyanAM svajanomAMno eka hato. eNe bALapaNathI ene nihALyo hato. metAryane paNa rAjagRhInI lUMTamAM eno pUrato paricaya thayo hato. metArya ane mAtaMga baMne TUMka samayamAM azvo khelAvatA chAvaNImAM AvI pahoMcyA. teonA AvatAMnI sAthe ja mahAmaMtrIe vezadhArI rohiNeyane sAme upasthita karyo. 114 D saMsArasetu metArye zAMtithI najara nAkhI dhIrethI mastaka halAvI inakAra bhaNyo, paNa mAtaMga to khaDakhaDATa hasI paDyo. "are, A to rohiNeyano vaphAdAra sAthI keyUra !" "keyUre mane chetaryo ? dago ! ene kUtarAne mote maravuM paDaze." chobhIlA paDelA mahAamAtyano krodhabharyo avAja garjyo. bhalabhalAne gabharAvI mUke evo A paDakAra hato, paNa jANe keyUra paNa kazI ja asara nahotI. "maMtrIrAja, mahArAja rohiNeyanI salAmatI mATe game tevA krUra motathI paNa keyUra Darato nathI. ane vaLI vicAra to karo ke jyAre meM mahArAja rohiNeyano A uSNIya paheryo, tyAre huM kaMI moja mANavA medAne paDato nathI : paNa eka magadhanA samartha vIra sAme bAkarI bAMdhuM chuM, enuM mane pUrepUruM bhAna nahi hoya ? zastrothI na DaranAra zabdothI Daraze, ema mAno cho maMtrIrAja !" keyUra pUrNa svasthatAthI bolato hato. "tAre rohiNeyano patto Apavo paDaze." "mArA rAI rAI jevaDA kaTakA karo topaNa nahi ! sUryane pazcimamAM ugADI zako topaNa nahi !" keyUre chAtI phulAvatAM ne eka eka zabda para bhAra mUkatAM kahyuM, ane sAthe umeryuM : "huM to zuM, paNa mArA A sAmAnya pallIvAsIo pAsethI paNa evI vyartha AzA sevazo nahi ! mUrkha to TharyA cho, mUrkhaziromaNi banavA prayatna na karazo." "maMtrIrAja, AvA narane to magadhamAM koI senApatino hoddo zobhe ! kevI vIratvabharI vaphAdArI !" kumAra metAryathI na rahevAyuM. te vacce bolI UThyo. "pachI mArI pratijJAnuM zuM ?" mahAmAtya abhaye kaMIka khedapUrvaka vacce paDelA metAryane prazna karyo. "pratijJA pUrI karI zako cho, ane te paNa kevaLa lUMTArAone pakaDIne, jera karIne ke mArIne nahi, paNa temane magadhanA zaktistaMbha banAvIne ! buddhinidhAna, Apa kAM bhUlo cho ? A paNa pratijJAnI prathama pAdapUrti che. ajeya evI pallI Ape naSTabhaSTa karI, keyUra jevA vIra ne vicakSaNa sAthIdArone Ape keda karyA; have bAkI rahyo kevala rohiNeya ! e ApanA parAkrama sAme keTale sudhI bacaze ? mAruM to kahevuM mAtra eTaluM ja che ke, A zaktinA sphuliMgone sAre raste vALo, emanI bolavAnI chaTA, cAlavAnI chaTA, laDavAnI chaTA zuM sAmAnya che ? maMtrIrAja, rohiNeyano dAdo kevala lUMTAro nahoto. e to mahAna sudhArAonI AzA sevanAra vIranara hato." metAryanAM caturAIthI bharelAM vAkyoe dubhAyelA dila para zAMtinA jaLano chaMTakAva karyo. A prasaMgathI potAnI jAtanI thayelI avamAnanAno krodha dUra thaI hAthatALI - 115
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayo, kSaNavAramAM emanuM mana paNa AlocanA karavA lAgyuM ke mArA ane kayUramAM kayo tattvanI khAmI che, ke jethI lUMTAro kahevAya ne huM mahAmaMtrI kahevAuM ? mahAamAtya thoDI vAra UMDA vicAramAM utarI gayA. bIjI kSaNe temaNe hukama karyo : vAru, saMdezavAha kone kaho ke magadharAjane khabara Ape ke rohiNeya sivAya badhA lUMTArAo pakaDAyA che, ne bAkI rahelA e lUMTArAne pakaDavA mahAmaMtrI svayaM potAnA thoDAeka sAthIdAro sAthe AgaLa vadhyA che." saMdezavAhako mArate ghoDe rAja gRhI tarapha gayo. magadharAje A samAcAra sAMbhaLI dhanyatAnA zabdo uccAryA. prajAne paNa potAnA mahAamAtyanI zakti vize mAna UpasyuM. magadhanI senA kumAra metArya ne mAtaMganI sAthe lUMTArAone laI rAjagRhImAM pravezI. 15 jJAtaputrane caraNe pArijAtakanA choDane game tyAMthI upADI lAvIne vAvo : e Ugaze ne khIlaze tyAre to game tevo pradeza ne game tevuM vAtAvaraNa haze, topaNa enI e ja sugaMdha vahAvaze. vAtAvaraNane mudita karaze ne sazakta dhrANendrivALAnI ApoApa prazaMsA pAmI UThaze. paramayauvananA - mahArAja ceTakanI putrI rANI cellaNA mATe paNa evuM ja banyuM. AryAvartanA e parama saMskArI rAjavInI putrInuM haraNa karyuM, e veLA magadhanAM ghaNAM mAnavIone lAgyuM hatuM ke ThIka thayuM, rAjA ceTakanI saMskAra-baDozane bhalI Thokara vAgI. paNa e lAgaNI vizeSa vakhata na jIvI zakI. rANI cellaNAnI suvAsa ApoApa aMtaHpurane mudita karI gherI vaLI. dhIre dhIre e suvAsa aMtaHpuramAMthI bahAra nIkaLI, ne rAjasabhA, karmacArIo ne Ama prajA sudhI pahoMcI. maMtrIrAja abhayakumAra ne abhayakumAranI mAtA sunaMdAe A pravRttinA vegamAM suMdara sahAya karI. magadhanA vayovRddha nAgarathika mahAzayano AzIrvAda sAco paDato lAgyo. batrIsa batrIsa putronAM mRtyune karmAdhIna sthiti lakhI saMtoSa mAnanAra zANI sulatAne haiye paNa rANI celaNAnA A saMskAraparimalathI putra-balidAnanI saphaLatAno ullAsa vyApato cAlyo, samasta magadhanA aMtara-saMskAramAM rANI cellaNA je vI eka sukomala suMdarI ajANI rIte navI bhAta pUrI rahI. A navI bhAtamAM avanavA raMgonI puravaNI kumAra metAryo karI. enA puNyapravAsamAM saMsmaraNoe anukuLa vAtAvaraNanI havA sarjI. A sarvanI sthAyI asara magadharAja para dhIre dhIre kAbU levA mAMDI. rAta ne dahADo bauddha sAdhuonA 116 D saMsArasetu
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsargamAM rahenAra rAjavIne jaina zramaNono paricaya priya lAgavA mAMDyo. emanA sArA ne saraLa upadezo, AtyaMtika tyAga ne sarvathA dehotsarganI vAto pAse bauddhadharmano* madhyama mArga mokSaprAptinI kaMIka prAthamika bhUmikA jevo bhAsyo. A dharmaraMga vadhato gayo ne enA gADha pAsa magadharAja para besatA gayA. jJAtaputranAM vakhANa to dinadahADe saMbhaLAtAM hatAM, tevAmAM rANI cellaNA sAthe vanavihAra karavA nIkaLela rAjAne anAthI nAmanA muni sAthe paricaya thayo. anAthI muni pUrve eka rAja kumAra hatA, paNa potAnA zarIramAM pragaTa thayela dAhajvaranI koI paNa zAnti na karI zakavAthI, teoe nirNaya karyo ke jo A roganI zAnti thAya to huM saMsAratyAga karIza. A nirNayathI rAja kumArano dAhajvara zAnta thayo. sagAsnehIonA aneka Agraha ne vinavaNI chatAM saMsAranuM du:khada svarUpa sajA thavAthI rAja kumAre dIkSA laI lIdhI. ane bharyAbhAdaryA ja gata vacce paNa mAnavI anAtha che, ema darzAvavA pote anAthI nAma dhAraNa karyuM. A saMskArI yuvAna jyAre saMsAranI asAratAnuM citra dorato tyAre game tevAnuM dila pIgaLI jatuM. sukomaLa kumArane saMsAra choDIne kaSTa sahana karatA joI mahArAja zreNike temanA vize pRcchA karI. anAthI munie saMsAranI anAthatAnuM apUrva hRdayaMgama citra doryuM. magadharAjane A zabdoe khUba ja asara karI. teo vairAgyamAna zramaNonA pUjArI banyA. vAta ATalethI na aTakI. eka dahADo magadharAje svayaM prabhu mahAvIra samaya jaI ziSyatva svIkAryuM, emanAM tattvone AvakAryA ne samyak zraddhAthI vaMdana karyuM. amAri paDahanI yojanA karI, hiMsaka yajJo rAja ajJAnathI baMdha hatA, te vizeSa rIte baMdha karAvyA. paNa A banAve AkhA magadha para ane samasta AryAvarta para tophAnanA eka pracaMDa hAkothI pRthvIno khUNakhUNo khaLabhaLI UThyo, daze dizAo gAjavA lAgI : hada thaI, A dharmalopakonI ! zUdrone phaTavyA, strIone mAthe caDAvI, vedavihita yajJone nAmazeSa karyA, ne have zuM A pAMkhaDIo UMcanIcane eka Are besADI pRthvIne pApanA bhArathI lAdI deze ? vaidiko, jyAM ho tyAMthI eka vAra bahAra paDo ! "dharmo rakSati rakSitaH' dharmanI rakSAno A prasaMga che. zAstravacana che ke je dharmanI rakSA kare che, tenI dharma rakSA kare che, dharma Aje zramaNoe bhayamAM mUkyo che, mATe prANArpaNathI paNa dharmanI rakSA mATe kaTibaddha bano ! A pAMkhaDIonI prabala jALamAM rAjA-mahArAjAo paNa phasAtA jAya che. kAzI ne kozalanA rAjAo enI mohAnImAM AvI gayA che. vItabhayapaTTana ne kauzAMbInA rAjA e jAdugaranI ja AMkhe nihALe che. potanapuranA prasannacaMdra ne hastazIrSanA adInazatru potAnI dharmadInatA chaDecoka svIkArI rahyA che. ujjayinInA caMDapradyota ane hamagirinI taLeTImAM Avela pRSThacaMpAnA rAjAe paNa potAnI pITha batAvI dIdhI che. nAnA nAnA aneka rAjAo vedavihita yajJo karavAmAM nAnama sevavA lAgyA che. vaizAlInA magarUra mahArAja ceTake to e jJAtaputranAM pagalAMne paramezvaranAM pAdacihna karIne pUjyAM che. chelle chelle zeSa rahela magadharAje paNa eka navayauvananA rANInA rUpamAM aMjAI e jAdugaranI AgaLa zira jhukAvyuM che. vedadharmAnuyAyIo, kAna kholIne sAMbhaLI lejo ! e dhutArA jJAtaputrae hamaNAM hamaNAM pote sarvajJa* banela che, evI jAherAta karI che. ane e rIte eNe potAnuM kAma AgaLa dhapAvyuM che. eNe suMdara siMhAsanomAM besIne aneka jano sAme sarvajJabhAvanA ahaMkArathI prathama dezanA-prathama upadeza Apyo che. paNa zrotriyo ! jANIne khuza thazo ke satya kadI chupAyuM chUpAtuM nathI. enA upadezano eka paNa mANase svIkAra karyo nathI. e niSphaLa gayo che. vaidika dharmano A mahAna vijaya lekhajo. paNa AvA vijayothI khuza thavAnI jarUra nathI. pANI pahelAM pALa bAMdho. saMgaThana karo, saMghabaLa keLavo ne pharIthI vaidika dharmanA jayajayakArathI AryAvartana guMjAvI do ! tame nizcaye rAkhajo ke A dharmamAM kaMI sAratattva nathI. heya ke upAdeya jevuM kaMI che ja nahi. ane kadAcit mAnI laIe ke jo ema hoya to jJAtaputrano prathama ziSya gozALaka tenAthI kema dUra thAta ? jJAtaputranAM putrI ne jamAI enA tattvajJAnanAM kema virodhI banatA ? mATe tame kema sAvadha rahejo ! enA bhASADaMbara prabaLa che, enI yuktio sAmAnya nathI. enI namratA ne saraLatAno bAhya rIte koI joTo nathI. paNa A badhA to vaidika dharmanA nAza mATenA chadmaveza che. e khaMDanAtmaka zabdo vAparato nathI, A dharma khoTo che, ema e kadI kaheto nathI. e kahe che, A dharma sAro che. AvI maMDanAtmaka nItithI e cAlAka potAno pracAra kare che. mATe badhA sAvadha rahejo !? A ghoSaNA AryAvartanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI bhayaMkara AMdhInI jema kSaNavAramAM prasarI vaLI. rAjakAraNanI pravRttinI jema A dharmakAraNanI pravRttie * bauddha dharma mAdhyamika mArgano upAsaka che. te mAne che ke zarIrane atyaMta kaSTa ApI kRza na karavuM ane khuba moja zokha karI phiTAvavuM paNa nahi. bhagavAna mahAvIre Atmattika mArga svIkArelo : jemAM iMdriyo para sarvathA vijaya meLavavA dehanA atyaMta damana para bhAra bhAra mUkyo. 118saMsArasetu * prabhu mahAvIrane dIkSA lIdhA pachI bAra varSa ne sADA cha mAsa vaizAkha sudI 10 me, Rju vAlikA nadInA taTa para kevalajJAna-bhUta, vartamAna ane bhaviSya-traNa kALanuM jJAna thayuM. A pachI temaNe devone sabhAmAM Apelo prathama upadeza niSphaLa gayo hato. koIe tattvo svIkAryA nahotAM. jJAtaputrane caraNe D 119.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokonAM mana cakaDoLe caDAvyAM. vaidika dharma ane zramaNa dharma jANe hoDe caDyA hoya tevuM vAtAvaraNa prasarI rahyuM. A saMdeza Thera Thera pahoMcI gayo, ne eka vAra vaidikono navIna saMgaThanamAM prANa pUryo. sAtaputra apApA nagarInI AsapAsa hatA. ne apApAmAM AvavAnI saMbhAvanA jANI, A nagarInA mahAna dhanADhaca zrotriya somile mahAna yajJanI jAherAta karI ane tamAma vedadharmAnuyAyIone nimaMtraNa mokalyAM. A sAthe e veLAnA vikhyAta agiyAra diggaja vidvAnone paNa teDAM mokalyAM. dezadezathI eka avirata janapravAha ApApA nagarI tarapha vaheto thayo. magadhanA gobara nAmanA gAmathI suprasiddha vasubhUti gautamanA vedavidyAvizArada, sakalazAstrapAraMgata, vAdakalAnipuNa iMdrabhUti, agnibhUti ne vAyubhUti nAmanA traNa putroe potAnA aneka ziSyo sAthe A yajJamAM bhAga levA prasthAna karyuM. keTalAka saMnivezanA 'vAdIghaTamudragara 'nI upamAthI khyAta vyaka ne sudharmA nAmanA be prakArDa paMDito potAnA vizALa ziSya parivAra sAthe apApA bhaNI AvavA ravAnA thayA, maurya saMnivezathI sAkSAta sarasvatInA avatArasvarUpa maMDikadeva ne maurya nAmanA vidvAno saparivAra yajJamAM bhAga levA AvyA. A uparAMta vimalApurIthI akaeNpita, kozalathI alabhrAtA, vatsadezathI taitarya ne khuda rAja gRhIthI prabhAsadeva nAmanA prabala paMDito apApAmAM AvI pahoMcyA. brahmacaryanA ojasathI opatA, sudIrgha zikhA ne pavitra yajJopavitathI prabhAvita lAgatA A brahmadevonI caraNarajathI pRthvI paNa pavitra thaI. temanA jayajayakArathI ane prabala vedaRcAonAM gAnathI AkAzano ghummaTa paNa guMjI UThayo. yajJanI mahAna taiyArIo karavAmAM AvI, sAmaveda ne atharvavedanA gAnathI eno prAraMbha thayo. yajJanI bhaDabhaDatI zikhAo vAtAvaraNane AvarI levA lAgI. AryAvartanA mahAna agiyAra vidvAno, nakSatronI vacce sUrya zobhe ema ziSyasamUha vacce zobhI rahyA hatA. darzanAtura lokonI medanIno pAra na hato. bauddha ane jaina dharmane gauNa karI nAkhavAno A mahAna prayAsa kharekhara abhinaMdanIya hato. e abhinaMdanIya prayAsane zobhAvavA ne satkAravA rAjA-mahArAjAono moTo samUha, devAMganAo samAna rANIo sAthe saparivAra AvI rahyo che : e samAcAra somila viprane maLyA tyAre tenA AnaMdanI avadhi na rahI. eNe potAnA anargaLa dravyavyayane saphaLa lekhyo, jIvanane dhanya lekhyuM. AkAzane reNuthI chAI deto, hAthI, rathane vAjionA samUhovALo A varga have dRSTipathamAM Avyo hato : yajJakuMDamAM dhRta ne madhumeyanA ghaDAo homAvA lAgyA. vedagAnano ghoSa pracaMDa banyo. paNa A zuM ? rAjAono e samUha yajJamaMDapa tarapha AvavAne badale apApAnagarInI pAse AvelA mahasenavana tarapha cAlyo. jarUra rAjAo mArga bhUlyA. rathIoe ratha jUThA hAMkyA. somila vipre anucarane mArga batAvavA mokalyo, paNa kSaNavAramAM anucare AvI praNAma karatAM kahyuM : "teo mahasenavanamAM sarvAne vaMdana karavA jAya che !'' koNa sarvajJa ?" agiyAra vidvAna vipromAMnA vaDA vipra iMdrabhUti gautame UMcA avAje prazna karyo. "sAtaputra !!* jJAtaputra ane vaLI sarvajJa ? vadatovyAghAta ?" iMdrabhUti gautame Asana parathI UbhA thatAM paDakAra ryo, ane mastaka paranI zikhAnI bAMdha-choDa karatAM kahyuM : "huM e jJAtaputranI sarvajJatAnI zekhIne paLavAramAM dhULamAM meLavavA atyAre ne atyAre prayANa karIza. mArA zidhyavarga sivAya koI mArI sAthe Avazo nahi. tame badhA zraddhA rAkhajo ke iMdrabhUti gautama ghaDInA chaThThAbhAgamAM enI sarvajJatAne saMhArI tamArI samakSa upasthita thaze. Apa sarva yajJanA pavitra kAryane zAntithI AgaLa dhapAvo !!" iMdrabhUti gautame osana nIce paga mUkyo ne sarvatra 'iMdrabhUti gautamano jaya'nI pracaMDa ghoSaNA gAjI rahI. vasubhUti gautamanA A vaDA putranI vidvattA vize koIne talamAtra saMdeha nahoto. enI vAdazakti ne jJAnateja pAse koI TakI zakatuM nahi. bhaktajano svayaM jayane jANe vijaya mATe prasthAna karato joI rahyA. mahasenavanano mArga ati dUra na hato. pAMcaso anuyAyIothI zobhatA iMdrabhUti gautama mahasenavanamAM AvI pahoMcyA. vananA prAraMbhamAM haya ne ratha vagere vAhano UbhAM hatAM. iMdrabhUti gautame temAM praveza karyo; paNa sAthe ja mahAna himagiri para sUryanAM kiraNo paDatAM jema e svayaM dravavA lAge, evI koI ekahya lAgaNI A mahAna paMDitarAjane thaI AvI. aneka Azramo, vano ne puSkaraNIono pravAsa eNe kheDaDyo hato, paNa AvuM saumya vAtAvaraNa kadI anubhavyuM nahotuM. jalaDlotpanna paMcavarNA puSpothI Akho vanakhaMDa maghamaghI rahyo hato. A vaizAkhano dhomadhakhato bhAnu paNa ahIM zAnta banIne teja DhoLI rahyo hato. vanavRkSomAMthI maMda maMda vaheto vAyu vaMzavINAnA mIThA svaro utpanna karI vAtAvaraNane sumadhura banAvato hato jANe iMdrabhUti gautamanA pAMDityanA garvonnata zikharane koI navIna jhaMjhAvAta kSaNavArane mATe sparzI gayo. paNa tarata ja sAvadha banI e AgaLa vadhyo. jJAtaputrane caraNe 12 120 D saMsArasetu
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ have jJAtaputranI sabhA dRSTigocara thatI hatI. svaye namra banI jatA dilane iMdrabhUtie punaH eka vAra svastha karyuM. ApoApa jhUkI jatA mastakane punaH TaTTara karyuM, ne eNe vedamaMtrono upacAra karyo. thoDe ja dUra, AsopAlavanI lAMbI chAyAothI AcchAdita eka vedikA upara koI tejatAM vartuLothI jhaLAMjhaLAM thaI rahelI eka mAnavamUrti beThI hatI. megha jevI gaMbhIra puSTa arthavALI ne madhura vANI iMdrabhUtinA zravaNapaTane sparzI rahI. vAraMvAra gaLI jatA mananuM svAthya jALavI e daDha pagale AgaLa vadhyo, paNa vedikA enA upara dRSTi sthira na thaI zakI. zaradaRtunAM ugra sUryakiraNono samUha jANe enI AMkhone AMjI rahyo hato ! nakkI koI iMdrajAlI !" iMdrabhUtie manamAM vicAra karyo ne iMdrajAla toDavAnA dRDha manoratha sAthe e AgaLa vadhyo tyAM koI apUrva svara enA kAne athaDAyo. "Avo, iMdrabhUti gautama, Avo ! kuzaLa cho ne !" koNa mane nAmathI saMbodhe che ? mAruM nAma kema jANe ! iMdrabhUti gautama kSaNavAra acaMbAmAM DUbI gayo. paNa tarata ene lAgyuM ke pRthvInA paTa para evuM koNa haze ke je iMdrabhUti gautamane na jANatuM hoya !" "hA, huM iMdrabhUti gautama, ! he mahAna endrajAlika huM vAda karavA nimitte ahIM tArI iMdrajAlavidyAne saMhArI levA Avyo chuM." "huM aindrajAlika ? gautama zAnta thA ! sAcA tapasvIo camatkArI hoya che, paNa camatkAra karatA nathI. tuM vAda karavA Avyo che ke saMzanivAraNa karavA Avyo che, te badhuM huM jANuM chuM." - "mane-iMdrabhUti gautamane saMzaya ? asaMbhava !" iMdrabhUtino roSabharyo avAja gAjyo pratidrudritAno emAM paDakAra hato, paNa sAmethI evo ja mITho ne vahAlasoyo avAja Avyo : gautama, AryAvartanA mahAna vidvAna ! tArA saMzayane huM jANuM chuM. tane jIvanA astitva vize saMdeha che. paNa bhadra, Ama Ava ! zAMtithI Asana svIkAra ! vidvAnane zaMkA ja na hoya, saMzaya ja na sparze, e bhramaNA khoTI che. ghaNIvAra vidyA ja bhramane vadhAre che. tAro saMzaya sAmAnya che, paNa lokalAjanA kAraNe pragaTa na karavAthI tane khUba ne khUba dahI rahyo che. zaMkA zraddhAne dRDha kare che." A zabdo nahotA, suMdara mIThA jharaNanuM maMda maMda gAna hatuM je potAnA svarUpamAM mAnavIne svayaM stabdha banAvI de. vedarUpI sAgarano pAragAmI iMdrabhUti gautama ghaNuM ghaNuM mathI rahyo hato ke potAnA jJAnano garva, potAnI paMDitAInI ugratA namra na bane; paNa e prayAsa nirarthaka hato. enuM unnata mastaka AzcaryamAM stabdha banyuM hatuM. vANI AgaLa vadhI : he priya gautama, jIve che. te arUpI che. ene varNa nathI, ene sugaMdha ke durgadha nathI, ene rasa nathI. e sparzathI paNa para che. e avinAzI che, ane vinAzI dehamAM rahyo chatAM e puNya ne pApano, sukha ne du:khanA kartA ne bhoktA bane che. dekhAto deha eno che, paNa e koIno nathI. e to kIDInA dehamAM paNa pharyo che, ne gajarAja banIne paNa vicaryo che; chatAM AtmAno koI AkAra nathI. A vijJAnadhana AtmAnuM ja kAraNa che, ke tane jIva vizeno saMzaya thayo. eka niyama che, ke jyAM jyAM saMzaya hoya tyAM saMzayavALo padArtha hoya. jIva che, ane te citta, caitanya, vijJAna ane saMjJA vagere lakSaNothI jANI zakAya che." - vANI saraLa ne nirmaLa jharaNa jevI hatI. zAstranI aneka paMktio je iMdrabhUtinA dilane vaza karI zakI nahotI e A saraLa vAkyapaMktio vaza karI rahI hatI. teNe dhIrethI prazna karyo : brAhmaNa, kSatriya, vaiya ne zudra : e racanA zuM khoTI che ?" "he gautama ! e badhI sAcI che. kSamA, satya, zIla, tapa ne zAstrAbhyAsa karanAra game te hoya, paNa te brAhmaNa che. bhaya, duHkha, kleza ne saMtApanA trAsathI rakSaNa karanAra manuSya, kaho ke na kaho paNa te kSatriya che. nItipUrvaka vyavahAra calAvanAra, deza-grAmanI dhanadhAnyanI vRddhi thAya e rIte vyApAra karanAra vaizya che : ane je sevAkarma karanAra che, svecchAe zuddhi ne svAthya jALavanAra che e zudra che. sarva potapotAnA karmamAtrathI brAhmaNa, kSatriya, vaizya ne zUdra bane che. e rIte zUdra paNa brAhmaNa banI zake che, ne kSatriya paNa vaizya banI zake che.* ne potAnA karma yathocita karato nathI, e brAhmaNa kevala oMkAranA uccArathI brAhmaNatvane yogya nathI. zastra levAthI kSatriya thaI zakato nathI, ne jokhavA-mApavAthI vaizya banI zakAtuM nathI. ane evI ja rIte ama sAdhuonuM paNa samajavuM. muMDana karavA-mAtrathI sAdhu ke muni thavAtuM nathI. vanamAM vasavAthI ke valkala paheravAthI tapasvI thavAtuM nathI. svakarmane yathocita rIte karanAra te te padane yogya che; ane halakuM ke bhAre game te karma yathocita ne yathAkhyAta rIte karanAra koI brAhmaNa, zudra ke muni samAna che, ucca-nIca, sparyu ke adhikArI-adhikArI nathI.*** * keTaluM satya jJAna ! na zAstrIyatAnI jaTilatA ke na pAMDityanI ugratA ! yukti, * kammuNA bamaNo hor3a, kammuNA hor3a khattio / thai--TT carasa doru zu kavara manu //uttarAdhyayana, a. 25. gA. 33. ** nara mukigUT mart, 7 rekhA vaMzano / na mujo vaUvAro, yusa voreT na rAvasAM || uttarAdhyayana, e. 25. gA. 31. jJAtaputrane caraNe D 123 122 D saMsArasetu
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAda ke dalIlonI prapaMcajALanuM jANe ahIM astitva ja nathI ! sAdA, saraLa, svataH samajAI jAya tevAM ja vANI ne vicAra ! mAnavIne vAdAvAda ja jANe nirarthaka bhAse ! AryAvartano mahAna vidvAna vicAronI UMDI gartAmAM paDI gayo. eNe jIvanamAM ATaluM nikhAlasa, AtmabhAvane sparzatuM, namra ne sarvagrAhI tattvajJAna sAMbhaLyuM nahotuM. enA pAMDityanA popaDAomAM vIMTAyelo AtmAno anAhata nAda jANe vAre vAre garjI UThato hato : "gautama ! tane tArI badhI vighA zuM zuSka nathI bhAsatI ? tArI vidyAnI zuSkatA tRSAtura prANIone mRgajaLathI bharelAM mahAraNomAM athaDAvI mAravA sivAya kaMI karI zakaze nahi ! ekalI vidyA zA kAmanI ? udarabhara mANasanA jevI vidyA kevala kaMThAgra karI lIdhuM kalyANa nahi thaI zake !" kSaNavAramAM AryAvartanA A mahAna vidvAna sAmethI abhimAna, pUrvagraha ne pAMDityanAM jALAM dUra thatAM gayAM. koI mahA saMkalpanI kSaNomAMthI pasAra thato hoya tema iMdrabhUti gautama paLavArane mATe sthira, stabdha ne mUka Ubho rahyo. eno satyano zodhaka, RjusvabhAvI AtmA aMtaramAM baLavo pokArI rahyo : - "gautama, mAnavajIvananuM sArthaka karI le ! pAMDityanA paMkamAMthI nIkaLI AtmAnA pavitratama paMkajane khIlava ! tArI pracaMDa zaktionA rathI vinAnA 2thane maLelo A sArathi sAdhI le !" eka ja kSaNe ! jhaMjhAvAta pasAra thatAMnI sAthe ja dizAo jema prasanna banI sugaMdha vahAvavA lAge, tema pAMDityanA A avatArano AtmA nirmaLa banI gayo. duniyAnAM mAnApamAna, lAbhAlAbha, kIrti-apakIrti e bhUlI gayo. e jJAtaputranA caraNe paDaDyo. eNe be hAtha joDI aMjalibaddha thaI prArthanA karI : namutthaNe arihaMtANaM bhagavaMtANuM , AIgarANe, tisthayarANaM, sayaMsaMbuddhANaM .+ eka eka paMkti koI saMvAdI sUronI jema badhA para paDagho pADI rahI. nirvANagirAnA A mahAna paMDitanA mukhamAMthI saratI prAkRta lokabhASAnI A paMktio sahune vaza karI rahI. caraNasparza karI rahelA iMdrabhUti gautame nata mastake ja prArthanA karI : "he paramapuruSa ! vAMdarAne nimitte, pUjavAne nimitte, satkArane nimitte, sanmAnane nimitte, bodhilAbhane nimitte, mokSa pAmavAne nimitte, huM vRddhi pAmatI zraddhAthI, nirdabha buddhithI, nirvikAra cittathI, nizcaya ane parAmarzapUrvaka Apane + dharmAdinA sthApaka, tIrthanA sthApaka ane svayaM zAnavAna evA arahiMta bhagavaMtane mArA namaskAra che. - 'zakastava * 124 D saMsArasetu svIkAruM chuM. Apa mane svIkAro !" "tathAstu, gautama !" jJAtaputre ATalI sudIrgha vinaMtIno be ja zabdomAM javAba vALI dIdho ne kahyuM : "iMdrabhUti, RNAnubaMdhano preryo tuM ahIM Avyo che. mAruM jJAna kahe che ke, tuM mArA saMdezane ciraMjIva banAvIza, mArA sthAnane zobhAvIza." gautame nata mastake jANe A saMdeza jhIlI lIdho. iMdrabhUti gautamanA kuzaLa ne vidvAna pAMcaso ziSyo paNa gurunA mArgane anusaryA. jItavA AvelA mahArathIo vagara vAdavivAde jitAI gayA. A samAcAra jhaMjhAvAtane vege somila dvijanI yajJazALAmAM jaI pahoMcyA. kSaNabhara koIpaNa A asaMbhavita ghaTanAne saMbhavita mAnavA taiyAra na thayuM, paNa ghaTanAnI vAstavikatAne puSTi Ape tevA vartamAno para vartamAno AvavA lAgyA. vedano garjArava karatA kaMTha kSaNavAra thaMbhI gayA. Ahuti ApatA hotAonA hasta aDadhe ema ne ema toLAI rahyA. ne mAnI zakAya tevA vartamAna ! sarvavidyAvizArada agnibhUti have svastha na besI zakyo. e potAnA Asana parathI AvezamAM khaDo thaI gayo : ane eNe pracaMDa avAje ghoSaNA karI : "mane khabara maLI hatI ke jJAtaputra ja bara jAdugara che, magarUra mAyAvI che. AryAvartanA parama bhUSaNa samAne mArA jyeSThabaMdhu iMdrabhUti gautamane vAdamAM pRthvI, AkAza ke pAtALano koI paNa jIva harAvI zake, te vAta svapnamAM paNa huM mAnavA taiyAra nathI. paNa eka vAta che; RjupariNAmI mArA jyeSTha bhrAtAne e mAyAvIe avazya potAnI kuTila mAyAjALamAM phasAvyA che. Apa sarve zAntithI yajJakArya ATopo ! huM kSaNamAtramAM e prakhara mAyAvInI mAyAjALa chinnabhinna karIne mArA pUjya baMdhuzrI sAthe vedadharmanI yazapatAkA digadigantamAM prasArato pAcho pharuM chuM." AkhI sabhAe agnibhUti gautamano jayanAda pokAryo. AkAzane bhedavA jANe jato na hoya tema unnata mastake pagale pagale dharaNI dhrujAvatA e vidvAne prasthAna karyuM. enI pAchaLa eno pAMcaso ziSyono samudAya paNa paravaryo. mahasenavana Aje dhanya banI gayuM hatuM. AryavartanA mahAna caraNonI sevA pAmIne Aje enI raja paNa pavitratama banI beThI hatI. iMdrabhUti gautama sAthe jJAtaputrano vArtAlApa hajI cAlI rahyo hato. tyAM vAtAvaraNane vadhato pracaMDa zakhasvara saMbhaLAyo. thoDI vAramAM agnibhUti gautamanA jayajayanAdathI vAtAvaraNa vyAkuLa banI UDyuM. AkhI sabhA mArga prati utsukatAthI nIrakhI rahI. vAdavivAda mATe AvI rahelo vidvAnono samudAya najIka AvI pahoMcyo hato. jJAtaputrane caraNe 25
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Avo, agnibhUti gautama ! kuzaLa cho ne !" jJAtaputre mukha para saheja smita pharakAvatAM miSTa bhASAmAM kahyuM. mAyAvI to ajaba che ! saheja paNa saraLatA dAkhavI, to e phAvI javAno, ema samajI agnibhUtie paNa pratyuttara ApyA vagara mukha para svasthatAnI rekhAo bevaDAvatAM, kevala mastaka dhuNAvI satkArano svIkAra karato hoya tema Asana grahaNa karyuM. sabhA stabdha hatI. A mahAna paMDitanA tejamAM sahu jhaMkhavAI gayA dekhAtA hatA; paNa pelA jAdugara para kaMI asara nahotI. enA mukha para to e ja zAnti, e ja svasthatA ne e ja kAnti vidyamAna hatI. agnibhUti gautame eka vAra potAnuM brahmateja thI damakatuM vizALa mastaka cAre tarapha pheravyuM ne pachI pracaMDa ghoSaNA karI : he mAyAvI jJAtaputra ! tArI mAyAjALa bhedIne mArA baMdhune laI javA ane tane parAsta karavA mAnyavara iMdrabhUti gautamano A laghubaMdhu agnibhUti gautama upasthita thayela che. vadhu mAyAjALa prasAryA vinA mArI sAthe vAdavivAda mATe tatpara thA ! tAro pUrvapakSa vistArathI 2jU kara !" AvezamAM ne AvezamAM vidvazreSTha agnibhUti bhASAnI ziSTatA paNa vIsarI gayo : paNa evI ziSTatA-aziSTatAne jANe ahIM sthAna ja nahotuM. - "tatpara ja chuM, agnibhUti gautama ! tamArA prakAMDa pAMDityathI huM pUrNatayo paricita chuM. tamArI sAthe vAdavivAdano zubha prasaMga kyAMthI ?" agnibhUtine A zabdoe uttejita karyo. ene lAgyuM ke potAnA vidvAna paNa bhoLA bhAIne bharamAvanAra A mAyAvI mArI sAme vadhu vakhata TakI zake tema nathI. e AgaLa kaMI bolavA jato hato, paNa jJAtaputrane bolatA sAMbhaLI zAnta rahyo. "he gautama ! ApaNe vAdavivAda karIe e pahelAM karma vizenI tamArI zaMkA to dUra karI lo ! tamArA pAMDityane pIDatI A zaMkA lokalajjAne kAraNe varSothI tamArA hRdayamAM sonAnI thALImAM loDhAnI mekhanI jema tamane satAvI rahI che. e vize huM kaMIka kahuM, pachI ApaNe vAdavivAdano prAraMbha karIe." A zabdo nahotA, paNa agnibhUtinA pAMDitya upara na kaLI zakAya tevo jabaradasta prahAra hato. chatAMya agnibhUti na Dagyo. e svastha citte ne unnata mastake potAnA Asana para dRDha rahIne bolyo, paNa enI bhASAmAM parivartana thaI gayuM hatuM. svAbhAvika tochaDI bhASA lupta thaI gaI : mAnabharyo vAkyo nIkaLyAM : vAru jJAtaputra ! tamAruM vaktavya pUruM karo !" - "mAruM vaktavya karma vize che. gautamakuLabhUSaNa ! e vAtano nirNaya rAkhajo ke karma che ! e rUpI che, mUrtimAna che ane arUpI amUrta evA AtmA sAthe anAdikALathI joDAyela che. e karmaphaLanI pratyakSa sAbitI ApaNe badhA chIe. zA 26 D saMsArasetu mATe eka pUjAya che, jyAre bIjo pUjA kare che ? e ka sevAya che, tyAre bIjo sevA kare che ? eka ja jAtano mAnavadeha, pachI be vacce ATalI vicitratA kema ? zuM kAraNa ? ane enuM koI paNa kAraNa hoya to te 'karma " ja che." agnibhUti jema jema A zabdo sAMbhaLato gayo tema tema eno garva gaLato gayo. AvI sAdI yukti-prayuktio eNe ghaNI sAMbhaLI hatI, paNa e zabdoe enA para kaMI, asara karI hatI ! jhaMjhAvAtamAM Dagamaga thatA manarUpI tarune jANe vizvAsanA vAyu sparzatA hatA. enuM asvAbhAvika dRDhatAthI dabAvI rAkhela mana baLavo pokArI UThyuM. sAtaputranI vANI jema AgaLa vadhatI gaI, tema tene na jANe zuM thatuM gayuM : paNa agnibhUti vizeSa ne vizeSa asvastha thato cAlyo. zabdo to thoDA ja hatA, paNa koI acitra prabhAva enA madarAzine vegathI gALI rahyo hato. "paramagurU, tamArA caraNe chuM !" ekAeka agnibhUti mastakane pRthvI sarasuM nata karI bolI UThyo. agnibhUtinI vANImAM pracaMDa pUra vahI gayA pachInI zAnti hatI. tathAstu gautama !" kSAtaputre potAnA vijayathI leza paNa na harakhAtAM e ja zAntithI uparanA zabdo uccAryA. agnibhUti gautamanA pAMcaso ziSya paNa gurunA gurune caraNe besI gayA. A vartamAna vAyuvege yajJamaMDapamAM jaI pahoMcyA. agnibhUti te iMdrabhUtinA bhAI vAyubhUti sahasA ja Asana parathI UbhA thaI gayA ne saziSya parivAra mehasenavana tarapha cAlyA, na koInI sAthe kaMI bolyA ke na kaMI carcA karI. emanuM mukhe aneka rekhAothI aMkita thaI gayuM hatuM. potAnA banne bhAIone caLAvanAra tarapha temanA dilamAM atyaMta ugra Avega hato : paNa mArgamAM ja jema jema AgaLa vadhatA gayA tema tema temano e Avega dhIre dhIre zamato cAlyo. emane vicAratAM lAgyuM ke je mahApuruSano Azraya mArA baMne bhAIoe svIkAryo e mahApuruSa kharekhara mahAna haze. emanI sAthe vAdAvAda karanAra huM koNamAtra ! vAyubhUti gautame vagara vivAde mahasenavanamAM AvI jJAtaputranuM zaraNa svIkAryuM. AryAvartanA traNa traNa mahAna vidvAnonA A rItanA samAcArathI dezavidezathI Avelo samudAya khaLabhaLI UThyo, dharmapratiSThAno savAla pAse sahu adhIrA banI UDyA. somila vikhe UbhA thaI roSabharI vANImAM kahyuM : "devabhUmi AryAvartamAMthI zuM vedanuM jJAna naSTa thayuM che, ke eka sAmAnya mANasa ke je kadI koI vidyApITha ke vighAzramamAM gayela nathI. ane mAyA e ja jenI mUDI che, evAne paNa harAvI na zake ? huM sarva paMDitasabhAne A prazna karuM chuM." somila vipranA A zabdoe vajapAta jevI asara karI. AryAvartanA agiyAra zAtaputrane caraNe 127
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSTha vidvAnomAMthI bAkI rahelA ATha vidvAno eka sAthe garjI UThyA : "yajamAna deva ! zAnta thAo ! ame ATha jaNA atyAre ja prasthAna karIe chIe. ekAkI vidvAnane bharamAvanArI e mAyavI amane AThane kema bharamAvI zake che, te have joI laIe." nirAza banelI mAnavamedanImAM pharI AzAno saMcAra thayo. sahue A vikramUrtionA prasthAnane pracaMDanAdathI vadhAvI lIdhuM. sahuthI agrabhAgamAM kollAka saMnivezanA prakhyAta vidvAna vyakta ne upAdhyAya sudharmA potAnA eka hajAra ziSyo sAthe dharaNI dhrujAvatA ne vedanAthI gaganamaMDaLane bharI detA cAlatA hatA. A baMne vidvAnonA samudAya pachI mauryagrAmano ajeya manAto vidvAna mauryaputra hato. enA 350 ziSyo pAchaLa cAlatA cAlatA paNa vAvidyAnA bhedAbhedanI carcA karatA hatA. A pachI potAnA traNaso ziSya sAthe paMDitavara AgaLa bhrAtA ne tevA ja traNaso ziSyo sAthe svayaM vedAvatAra akaMpita cAlatA hatA. sahuthI cheDe vatsadezabhUSaNa taitarya ne te pachI kevala soLa varSanI pAMgaratI taruNAvasthAmAM rAjagRhInAM vidvAnomAM sanmAna pAmanAra prabhAsadeva hatA. koI mahA senA mahAna rAjya upara caDAI karavA jatI hoya evuM dRzya hatuM. cAlanArAonI caraNadhUlithI AkAzamAM jabarI DamarI jAmI hatI. AryAvartanA itihAsanuM eka ati mahattvanuM pRSTha Aje UghaDI rahyuM hatuM. na banelo banAva Aje banI rahyo hato. dharmanA itihAsomAM na ghaTelI ghaTanA Aje ghaTI rahI hatI. AtmAnA pracaMDa sAmarthyano pavitratama itihAsa Aje oLakhAto hato. vidyA, paMDitAI, cAturI, vAdanipuNatA ane evuM bIjuM ghaNuM eka namra AtmA pAse jANe nirarthaka banatuM jatuM hatuM. ATha paMDitonI vAdagarjanAthI jANe dizAo DaghAI gaI hatI. pAchaLa Ubhelo ziSyasamudAya sAgaramAM AvelI bharatInI jema laherAto hato. "Avo paMDitarAjo, Avo ! Aje to A bhUminAM puNya jAgyAM che. kuzaLa cho ne ! huM jANuM chuM ke Apa sarve mane vAdavivAdathI parAsta karavA AvyA cho; paNa Apa jANo cho ke huM vAdavivAdathI para thaI cUkelo chuM. ApanA saMzayo to A mArA samartha ziSyo gautamakulabhUSaNa iMdrabhUti, agnibhUti ne vAyubhUti chedaze. Apa khuzIthI pUrvapakSa rajU karo !" e, be ne traNa ! pUrvapakSa 2jU thayo ne kSaNavAramAM iMdrabhUtie te te paMDitonA saMzayanuM nirAkaraNa karyuM. traNe paMDito niruttara banyA. 128 D saMsArasetu cAra pAMca ne che. emanI paNa e ja sthiti thaI. taitarya to pUrI carcA paNa karI na zakyo. chellA pAMgaratI taruNAvasthAvALA prabhAse vAdavivAda lAMbo calAvyo. vAdavidyAnA chalaprapaMcano paNa Azraya lIdho. paNa e bALa vidvAna jJAtaputranI sAme kaMI vadhu bolI na zakyo. AThe paMDitoe jJAtaputranuM zaraNa svIkAryuM ne sarvee ekatrita thaI jJAtaputra je lokabhASAmAM upadeza ApatA hatA, e ja bhASAmAM jJAtaputranI stavanA karI. tamAma ziSyaparivAra sahita samagra sabhAe temAM sAtha pUryo. vIrAsanex beThelA iMdrabhUti gautame pote stavela 'zakrasvata'no prAraMbha karyo. bIjA badhAe temAM sAtha purAvyo. "namRtyurNa arihaMtANaM, bhagavaMtANaM, AIgarANaM, tityayarANaM, sayaMsaMbuddhANaM. purisattamANaM, purisasIhANuM, purisavara-puMDarIANaM, purisavaragaMdhahasthINuM, loguttamArNa, loganAhANuM, logahiANaM, logapayavALuM, logapajjoagarANuM. dhammadayANuM, dhammadesayALuM, dhammanAyagANuM, dhammasArahINuM; dhammavaracAuraMta cakkavaTTINuM. jiNANuM jAvayANuM, tinnANuM tArayANaM, buddhANaM bohayANuM, muttANaM moagANuM. x eka prakAranuM Asana + namaskAra ho paramapuruSa ! e paramapuruSa kevA che, tenuM vizeSa varNana kare che : puruSa vize siMha samAna, puruSa vize uttama puMDarika kamaLa samAna, puruSa vize pradhAna gaMdhahastI samAna, temaja lokane vize uttama, lokanAtha, lokakalyANakartA, jagataprakAzaka ne lokamAM dIpaka samAna, dharmadraSTA, dharmopadezaka, dharmanAyaka, dharmarathanA sArathi, temaja svarga, naraka, manuSya ne tiryaMca gatino nAza karanAra, temaja rAgadveSanA jItanAra ne jitADanAra, saMsAra-samudrane tAranAra ne temAMthI tarAvanAra, tattvanA jANakAra ne jaNAvanAra, karmathI svayaM mukta ne bIjAne mukta karAvanAra, evA sarvajJa, sarvadarzI, kalyANarUpa, acaLa-nIrogI anaMta-akSaya-avyAbAdha-apunarAgamana sthitine prApta thayela, rAgadveSano kSaya karanArA evA sarva kSayonA jItanAra arihaMtane namaskAra ho ! jJAtaputrane caraNe D 129
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ savanUNaM, savadarisINaM, siva-maya-marU a-marNatamakhiya-mavAbAha-mapuNarAvitti siddhigaI nAmadheyaM ThANe saMpattANuM namo jiNAe jiabhayANuM." stuti pUrI thaI. AkhI pariSadAe 'namo jiNAe jiabhayANaM'no jayanAda gajAvyo. A jayanAdano paDagho kSaNavAra sarva dizAone badhira banAvI rahyo. ATha paMDitone paNa zaraNe gayelA sAMbhaLI nagaralokanAM jUthajUtha mahasenavana tarapha UmaTI rahyAM hatAM. mahasenavanamAM UmaTI rahelI mAnavamedanI tarapha dRSTi ghumAvatAM jJAtaputre potAno upadezano prAraMbha karyo : "mahAnubhAvo, dare ka dharma ane dareka prANI mArI dRSTie samAna che, kAraNa ke huM 'syAdvAda' siddhAntano pratipAdaka chuM . saMsAranA moTA So ke kalaho jovA ke jANavAnA dRSTibiMdunA bhedathI ja utpanna thAya che. koI dharma, koI vastu ke koI kyiA : darekane be bAju hoya che. e baMne bAju jovI-nIrakhavI-eno samanvaya karavo : enuM nAma syAdvAdanA siddhAMtane anusaranAro mANasa paraspara viruddha lAgatI bAbatomAMthI paNa tattva tAravI zake che. loko kahe che ke huM koI dharmanI niMdA karato nathI, kevala mArI vAtanuM vidhAna karuM chuM : e vAta sAcI che - paNa emAM daMbha nathI. syAdvAda dRSTi-vALo mANasa vividha dRSTibiMduthI dareka dharmane nIrakhe che. ane dareka dharma amuka dRSTibiMdue sAro hoya che. e sArAno samanvaya sAdhavo e ja zreyaskara che. mATe tamane paNa e ja siddhAMta anusaravA sUcavuM chuM. ethI pArasparika dveSa, jhaghaDA, vaimanasya ochAM thaze. mANasa mANasanI najIka Avaze ne game tevA mata ke abhiprAya dharAvavA chatAM, 'syAdvAda' siddhAntanA baLe nizcita dRSTikoNa paNa eka thaze." sabhA zAnta citte sAMbhaLI rahI hatI. A veLAe rAjAomAM iMdra samAna evA magadhezvare UbhA thaI, be hAtha joDI prArthanA karI : "nigraMtha prabhu ! ApanuM zAsana pravartAvo ! ApanI mAnyatAomAM mAnanAro saMgha sthApo !'' "mAruM zAsana ! mAro saMgha ! bhaluM kahyuM magadhapati ! paNa jANI lejo ke mArA zAsanamAM, mArA saMghamAM rAyara kano bheda nathI, nIca-uccano bheda nathI, jAti-gotranI aDacaNa nathI. zraddhApUrvaka mArA tattvajJAnane anusaranAro koI paNa jIva mAro 130 1 saMsArasetu anuyAyI che. mArI paNa icchA che ke ahiMsA dharmano ane sTAdvAda zailIno jeTalo pracAra thAya teTalo iSTa che, ane te mATe huM saMgha sthApuM chuM. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA-mArA saMghanAM A cAra aMgo che. tyAga e mAro parama Adarza che. jagatanuM jIvana tyAga para ja caNAyeluM che. jagatanI suMdaratA tyAgamAMthI janme che. e tyAgabhAvanA para jIvanArA mArA saMghanA anuyAyI banI zake. paNa dareka anuyAyI sarvotkRSTa tyAgano namUno banI zakato nathI. sAmAnya rIte tyAgadharmamAM mAnanAro ne te mAnyatA pramANe yathAzakya vartanAro varga te zrAvaka ne zrAvikA : kaDaka rIte tyAgadharmamAM mAnanAro ne mAnavA pramANe vartanAro varga te sAdhusAdhvI." "prabhu, emane sAdhupada Apo !'' mArA lakSamAM ja che gautama ! tamane agiyAra paMDitarAjone sAdhugaNanA dhAraka tarIke niyata karuM chuM. sAdhu samudAyamAM tame agiyAra gaNadharo kahevAzo. icchuM chuM ne AzIrvAda ApuM chuM ke ciraMjIva thaI cirakALa sudhI dharmano udyota karazo.* "mArA deva, mane sAdhvIpade sthApo !" sabhAnI eka bAjuthI miSTa svara saMbhaLAyo. khIlatI puSpakaLI samI eka kumArikA hAtha joDIne UbhI hatI. koNa, caMdanA ?" zuM e caMdanabAlA che, ke jenA mUThI bAkaLA pAchaLa zrAvastinAM mevAmIThAI vyartha banyAM hatAM ! e ja rAjA zatAnikanI putrI vasumatI ! prabhue jenI bhikSA svIkArI jIvana-maraNanI aTavIo ullaMghAvI dIdhI ! AkhI sabhA e kumArikA tarapha tAkIne joI rahI. caMdanA, tyAgamArganI parama pUjAriNI ' tathAstu ! sAdhvIvarganI tuM prathama pravartinI !" caMdanA e niruttara rahI sASTAMga daMDavat praNAma karyA. "magadharAja ne abhayakumAra Adi mArA zrAvako ne satI sulasA ne satI callaNa mArI zrAvikAo !" badhAMe UbhA thaI mastaka namAvI saharSa svIkAra karyo. agiyAra paMDitarAjo sAthe AvelA ziSyoe sAdhudharma aMgIkAra karyo. ghaNAe zrAvakadharma svIkAryo; ghaNI strIoe sAdhvIpada ne ghaNIe zrAvikApada svIkAryuM. "mahArAja , vatadarzana karAvo !'' sabhAe saMghanAM vrato kevAM hovAM joIe te mATe Adeza mAgyo. "mahAnubhAvo, vratadarzana karAvuM te pahelAM eka vAta jaNAvavAnI ke dareka kriyA zAtaputrane caraNe n 131
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhAthI phaLavatI bane che. arthAt je deva, guru ne dharmane tame AcaravA taiyAra cho, temAM tamArI deva, guru ne dharma tarIkenI pUrNa zraddhA hovI ghaTe.* e devagurue rajU karelAM tattvomAM pUrNa zraddhA hovI ghaTe. A zraddhA eTale samyakatva ! AvA samyaktvanA upAsaka mATe mukhya pAMca vrata che. A pAMca mahAvrata eTale ahiMsA, satya, asteya, tyAga ne brahmacarya. A pAMca mahAvrato sAdhu sAdhvIe prANanA bhoge paNa pALavAnAM che. gRhastho jarUrI laI zake che." ATaluM zravaNa karyA pachI sabhA samApta thaI. rAjA-mahArAjAoe saMghasthApanAno utsava Ujavyo. A utsavanA paDaghAo AryAvartanA khUNe khUNe paDyA. navakrAntinA pravartaka jJAtaputrano saMdeza Thera Thera prasarI vaLyo. 16 mohapAza savasthApanAnI e chaDI savArIethI magadharAja potAnA maMtrI, sAmaMta ne saradAro sAthe puna: rAjagRhI tarapha pAchA pharatA hatA. raNotrono vijayanA jevo AjanA dharmavijayano AnaMda apUrva hato. mahAprabhue magadhanAM ja be mahAratnone zrAvaka ne zrAvikApade aMkita karyo. prabhue jANe ADakataro Adeza karyo hato ke magadhanA nAthe mahAdharmano pracAra karavo. ane e mahAdharmanA pracAranI anekAneka zakyatAo magadhane varI hatI. callaNI ne naMdA jema rANIo, abhaya ne nAgathika jevA vizvAsu maMtrIo, metArya jevA zreSThIputro ane mAtaMga-virUpA jevI suMdara belaDIo ahIM hatI. aneka suMdara vaTavRkSo pAMgarelAM hatAM ke jenI chAyAmAM bIjAM vaTavRkSone pAMgaratAM vAra na lAge. AkhI savArI vanapradezanI zobhA nihALatI AgaLa vadhatI hatI. magadharAja jJAtaputranA navasaMdezane, ahiMsA ane tyAganI bhAvanAne rAja kIya vyavahAromAM kema aMtargata karavI enI kalpanAmAM magna hatA. magadharAjanA 'secanaka' hastInI pAchaLa ja mahAamAtya abhaya ane nagarazreSThI metAryanA paDachaMda azvo hatA. mahAamAtyanA caherA para AchI vyagratA hatI. sadA svastha ne zAnta dekhAtA mahAamAtyanA mukha paranI A ciMtAnI rekhAe rekhAo pakaDI zakAya tema paNa nahotI. "maMtrIrAja , kaMIka vicAramAM lAgo cho." metArye potAnA azvane jarA vadhu pAse calAvatAM kahyuM. vicAra ?" mahAamAtye bhAre dila uccAryuM : "metArya, vicAra to mAnavamAtrane svAbhAvika che. cAho, e to AvyA ja kare ne !' * yA deve devatAbudirguro ca gurutAmatiH / dharma ca dharmadhI zudA samyaktvabhidamucyate / / tyAgazAstra : hemacaMdrAcArya. 132 saMsArasetu
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ "ema vAta uDAvazo mA ! vicAra vicAramAM aMtara hoya che. maMtrIrAjanA sadA svastha hRdayane satAvI rahela vicAra svAbhAvika ke sAmAnya na hoya." "metArya, sAcuM che. mukha to mANasanA mananuM darpaNa che. vicAra to bIjo kaMI nahi, paNa A rAjajIvanano che. divase divase emAMthI chUTavAno prayAsa karato jAuM chuM, tema tema vadhu ne vadhu emAM gUMthAto jAuM chuM." "eTale tame rAjagAdIno tyAga karavA iccho cho ?" metArya Azcaryamagna banI prazna pUchI rahyo. "rAjagAdInA tyAgano nirNaya thaI cUkelo che." "magadhanuM sAmrAjya nAnuM paDyuM ?" "nAnuM nathI paDyuM. e jIvanano rasa ja mArAmAM rahyo nathI. gRhasthAzramanuM jIvana gALavA jema amuka rasanI AvazyakatA che, ema rAjavI jIvana gALavA mATe paNa amuka rasa anivArya che. mane to badhuM ja nIrasa bhAse che. khAra para lIMpaNa jevuM lAge che." "to zuM karazo ?" "jJAtaputranA zaraNe jaIza." "sAdhu thazo ?" metArya atyaMta Azcarya anubhavI rahyo. mahAamAtyanA jalakamalavat jIvanano ane niSkAma vRttino e pUro paricita hato paNa e vRtti ATalI hade AgaLa vadhI haze, eno ene khyAla nahoto. magadhanuM ATaluM mahAmUluM sAmrAjya, chatAM zakti-sAmartha koNa A kIrtivaMta padane tajavA spapna paNa seve ? mahAamAtya magadhanAtha bane to AjanA lokapriya magadhanAthane prajA kSaNamAtramAM bhUlI jAya, eTalI to emanI mohanI hatI. "adbhuta tyAga !" metAryathI ekAeka bolI javAyuM ane e UMDA vicAramAM UtarI paDyo. mahAamAtya metAryanI prakRti jANatA hatA. tyAganI atyaMta abhiruci hovA chatAM bhogathI na chaTakI zakanArA A juvAnanI vRtti tarapha temane atyaMta mAna hatuM. teoe jarA vadhu najIka ghoDo lIdho ne kahyuM : "metArya, e tyAganI vAta Aje mUko. tamane khabara che, ke mane becena banAvI rahela to mArI rohiNeyane pakaDavAnI pratijJA che. divaso vItatA cAlyA che, paNa kaMI thaI zakyuM nathI." "adbhuta lUMTAro !" paraguNaprazaMsAnA svabhAvavALA metArye kahyuM : "mahAamAtya, jo ke eNe magadhanI kIrti sAme bAtha bhIDI eTale tamane roSa che : bAkI suMdara yuvAna 134 D saMsArasetu che. zaurya sAthe saMskAranI suMdara chAMTa paNa enAmAM che. tamArA anugAmI tarIke..." "paNa vAru, metArya ! tamArAM to lagna levAyAM che. dezadezanI ajoDa sauMdaryabharI sAta kumArikAo tamArI sAthe pANigrahaNa karaze. magadhanAtha vAta karatA hatA; ke A utsava atyaMta bhavya thaze. jojo metArya, sAta sAta sauMdaryavatIne pAmI jIvananA mahAna Adarzone vIsarI na jAo ! mahAamAtya abhaye vAta badalI. "mahAamAtya, bahu moTI duvidhAmAM chuM. eka tarapha tamane jouM chuM, jJAtaputrane nIrakhuM chuM, mahAsatI caMdanA ne sulasAne smaruM chuM : tyAre A badhuM phikkuM lAge che. ema lAge che ke badhuMya nIrasa che. rasa che kevaLa tyAga, vairAgya ne arpaNamAM ! paNa kSaNavAramAM paDado haTe che, ne pelAM madabharyAM nayano ne mAdhuryanI mUrtio jouM chuM, tyAre kepha caDI jAya che. jANe ema lAge che ke A suMvALo sahacAra ja jIvanasarvasva che ! ene na choDI zakAya ! jIvananI bahAra emAM che." "kumAra, keTalAka jIvananuM nirmANa ja evuM hoya che, prero ke na prero, paNa e bhoga tarapha ja dhasavAnuM. evAne bhoga bhogavAnuM na kahetAM vairAgya tarapha kheMcI javAmAM ghaNuM jokhama che. eve TANe tamane UpajatI duvidhA upayogI che. bhoganA kIcaDamAMthI eka dahADo e yoga tarapha prerI jAya che. kumAra, have mAre judA paDavAno vakhata AvI pahoMcyo che. jatAM pahelAM eka ja vAta kahuM chuM ke bhogane paNa maryAdA che, vakhata Avye ene paNa choDI dejo !'' "mahAamAtya, bhale rojanA gunegArane daMDa devA Aje sidhAvo, paNa mArA lagnamAM avazya hAjara rahevuM paDaze. e vinA lagnakriyA nahIM thAya." "lagnakriyAmAM vilaMba paNa nahIM posAya kumAra, mahAamAtyane sAthe ja laI lo ! gajarAja para ArUDha magadhanAtha A saMvAda sAMbhaLI rahyA hatA. temaNe vacamAM kahyuM. "paNa mahArAja, mahAamAtya to AjJAdhIna che. magadhanAthanI AjJAnI vAra che." metArthe mahAamAtya kaMI hA-nA bhaNe, te pahelAM temane yuktithI bAMdhI lIdhA. "kumAra metAryanA lagna hoya e veLA hAjara rahevAnAM vagara kahye ja AjJA ke AmaMtraNa mAnavAnAM. magadhanA rakSakonA bAhu majabUta haze, to rohiNeya jevo jagano coraTo zuM pAtALamAM jaIne chupAze ?" "benI vAtacItamAM trIjo mAthuM na mArI zake evI ThIka cAturI vAparo cho ! paNa kumAra ! gunegArane jeTalI moDI zikSA thAya teTalI prajAne potAnI vizeSa nirAdhAratA bhAse. rAjyo zakti para nirbhara che. jenI daMDazakti jeTalI prabaLa eTalI enI prajA nirbhaya." "magadhanI prajAne magadhapati ke magadhanA maMtrIne have nave nAme nathI mUlavavAnA ! mohapAza - 135
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajAne pUro bharoso che ke magadhano zatru kadI svastha nahIM rahI zake. A utsava samApta thAya ke Apane rajA che." "sAru, jevI tamArI icchA !" mahAamAtya abhaye hasatAM hasatAM na gamatI vAtano svIkAra karyo. savArI vegathI AgaLa ne AgaLa vadhatI jatI hatI. hAthIonA ghaMTAravo, azvonA haNahaNATa ane rathonA tharathara avAja thI Akho vanapradeza guMjI UThaDyo hato. rAjagRhI pahoMcavAne have thoDo paMtha bAkI hato. magadhanAthanA hastInI pAchaLa cAlyA AvatA maMtrIrAja abhaya ane metArya pharIthI potAnI carcAno priya rasa-viSaya adhyAtmavArtAmAM UtarI paDyA. "mahAmaMtrI, prabhuno upadeza sAMbhaLyA pachI A nAtajAta, A dhanadolata, A mAyA-moha badhA tarapha tiraskAra chUTe che. ApaNuM jIvana ja evuM che ke jANe sAdAI ane saMyama sAthe duzmanAvaTa ! pelI virU pA ne mAtaMga ! kevuM suMdara jIvana ! mahAprabhue nAta-jAtanAM jALAM kApI nAkhyAM e sAruM ja karyuM." mahAmaMtrI, virUpA tarapha to mane koI ekadhdha kheMcANa che. mArI mAtAnI e priya sakhI che. rohiNeyanA hAthe ghAyala thaIne meM enI je sevA mANI-kharekhara mArI mAtA mATe paNa e durlabha che, AvI ajaba sevA enA sivAya koI na karI zake. koNa ucca-koNa nIca ! khoTA bheda, mahAmaMtrI ! upadeza pacAvavo sahela nathI. mArA vicAra ane AcAramAM sarakhuM sAmarthya hoya ema mane nathI lAgatuM. vicAra ane AcAramAM ghaNo bheda che. chatAM khAtarI rAkhajo ! eka dahADo jJAtaputrano upadeza caritArtha karI batAvIza. maMtrIvarSa, tamArA jeTaluM sAmarthya to durlabha che." kumAra, saMsArane to karoLiyAnI jALa mAnajo !" ene prANArpaNathI paNa bhedayAnI hoMza che." vAru metArya ! eka carcA tamane kahevAnI rahI gaI. amAre vAdavivAda cAlyo. eke kahyuM satya ne ahiMsAmAM paNa veLA-kaveLA jovAnI ! dhAro ke eka mRgaluM ApaNI pAsethI pasAra thayuM. ene jatuM jonAra ApaNA sivAya tyAM anya koI nathI. pAchaLa ja eka dUra pAradhI AvIne prazna kare ke mugaluM joyuM ? have ApaNe zuM karavuM? meM kahyuM satya kaho to hiMsA thAya che; khoTuM kaho to satya haNAya che; mauna sevo to pelo tamAro ghAta kare che. traNamAMthI zuM karavuM metArya ? A carcA khUba rasabharI nIvaDI. bolo, tame zo javAba Apo cho ?" jIvane mATe pratijJA pALavI, zikArIne samajAvavo, na mAne to prANanuM paNa balidAna ApI pratijJA jALavavI !' zAbAza metArya ! tamArI bhAvanA barAbara che, paNa bhalA koI ema paNa kahe ke haraNa jevA yuddha prANI khAtara mahA parAkramI mANase zA mATe marI phITavuM ?" satya ane ahiMsAnA pAlakane mana kIDI ane kuMjara badhAM ya sarakhAM che. ane e rIte satya ane ahiMsAnI vedI para ApeluM enuM balidAna vyartha jatuM nathI ! e balidAnane maunanI vAcA Ave che, ne jugajuga sudhI evA hajAro zikArIonuM kalyANa kare che. maranAra pAse ahiMsA mATe aDola zraddhA joIe." AvI jJAnabharI vAto karatA karatA banne rAjagRhInA daravAjAmAM praveza karI gayA. saMdhyAno chello prakAza jagata parathI vidAya laI rahyo hato ne rAjagRhInI bajAro dIpakonA prakAzathI jhaLajhaLI UThI hatI. eka cokamAM banne judA paDyA, mahAmaMtrI rAjamahAlaya tarapha cAlyA. metArye ghoDAne ghara tarapha hAMkyo. paNa eTalI vAramAM koI bALaka tene kaMI kahI gayo. metAryo ghoDo pAcho pheravyo ane nagaranA pAchaLanA bhAgamAM AvelA medvAsanAM gRho tarapha calAvyo. rAtrine TANe metArya metonA ghara tarapha zA mATe ? keTalAka nagarajanonA manamAM prazna pedA thayo ne pAcho nityanA vyavasAyamAM vilIna thaI gayo. metArya dhIre dhIre ghoDo calAvato virUpAne AMgaNe jaI Ubho rahyo. virUpA gharamAM dIvo peTAvI enI sAme ekInajare joI rahI hatI. vakhatanAM vaheNanI sAthe yauvananI khumArI cAlI gaI hatI, paNa prauDha avasthAe to vaLI rUpAne raMga gADho karyo hato. ekabe jhINI karacalIoe caherAne vadhu dekhAvaDo banAvyo hato. ochAM saMtAnane ochI suvAvaDo ; baMnee eno Thasso jALavI rAkhyo hato. chatAM e unmatta kaMThe, madabhara cAla ane ruAbabhera vAto have nahotI. ghoDAnI haNahaNATI sAMbhaLatAM virUpA dIvo laI bahAra AvI, AMgaNAmAM UbhA karelA phUlachoDanA kyArA upara dIvo mUkyo. "metArya, padhAro !' "zA mATe mane yAda karyo ?" mAnuM dila che, bhAI ! vaja sarIkhaDI dIvAlothI bAMdhelA sAgarano baMdha paNa koIka vAra to tUTI paDe che ne ?" - "koNa mA che ? konA dilanI vAta karo cho ? konA sAgarano baMdha tUTyo ?" metAryanuM dayALu dila bolavA lAgyuM. koNa mA ? huM mA, bhAI, saMsAramAM duHkhiyArI mAtAno kaMI tUTo che ?" mAnavInA dila upara tIkSNa karavata pharatI hoya ane jevo svara nIkaLe tevA svare virUpA bolatI hatI. 136 3 saMsArasetu mohapAza ! 37
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zANI hasamukhI virUpAnA A vartanathI metAryanA manamAM kaMIka UThyuM. A pahelAM paNa keTalAka prasaMgothI metAryanA manamAM kaMIka zaMkAo janmI hatI. e ghoDethI UtarI vadhu najIka gayo. eNe kaMIka gaLagaLA chatAM makkama avAje kahyuM : "huM ghaNA vakhatathI jouM chuM ke tame mane joI becena banI jAo cho, kaMInuM kaMI bolI nAkho cho. bhedabharI A rIte zA mATe ? ATalo manabhAra zA kAraNe ?" "manabhAra ocho karavA ghaNIya mathuM chuM. kumAra ! vrata tapa paNa karuM chuM. zramaNonA upadezamAMya jatAM cUkatI nathI, paNa na jANe zA mATe A manavAsanAnuM bhUta pIcho ja choDatuM nathI." "kaI vAsanA ?" "saMtAnanI " "tamAre saMtAna kyAM che ? pArakAnAM saMtAna joI zA mATe dila bALo cho ? marelAMne visAravAmAM ja buddhimAnI che." "koNa mareluM ? mAruM saMtAna to juga juga jIvo !" virUpAnI AMkho phATI. e jANe pArthiva jagatanI rahI nahotI. "hA, mAtA kahetI hatI ke huM janmyo te ja divase tame paNa eka bALakIne janma Apelo. e marI gaI kAM ?" "koNa marI gayuM ? mAruM saMtAna to jIvita che. mAruM saMtAna amara che. metArya, mane eka vAra cokhkhacokhkhuM kahI devAnI rajA Apa ke huM tArI mA chuM." virUpA hRdaya parano kAbU gumAvI beThI hatI. "virUpA, zA mATe mUMjhAo cho ? jJAtaputrano upAsaka dhanadatta zeThano putra, mAtAnI parama sakhIne mAtA kahetAM nahi zaramAya ! tamane joyA pachI to jJAtaputrano upadeza sAcI rIte samajAyo. uccatA to tamane pAmIne gaurava anubhave. kahevAtI uccatAnI nIcatA meM joI che. tame to mAtA karatAMya mahAna cho." "metAryu, atyAre mArI sababUdha ThekANe nathI. hRdayanA pahADamAMthI kyAMka lAvA UkaLavA lAgyo che. kaDAkA thAya to DarIza mA ! tuM dhanadattano putra nahi, mAro ! virUpAno ! mAtaMgano ! muja caMDAlaNIno tuM putra ! beTA, A chAtInAM dUdha tArA mATe ja hatAM. vacanane khAtara bIjAne Apelo ! hA, hatabhAginI virUpA !" virUpA ATaluM bolatAM bolatAM Dhagalo thaI jamIna para paDI gaI. metArthe ekadama AgaLa vadhI ene upADI AMgaNAmAM suvADI moM para pANI chAMTI kapaDAthI havA nAMkhI. thoDIvAramAM e beThI thaI. bhAnamAM AvatAMnI sAthe e bolavA lAgI : "metArya, rudhiranI mAyA vicitra che. tAruM eka eka hADakuM, tAro eka eka 138 D saMsArasetu avayava mArA hADamAMsano banelo che. duniyAmAM thelAmAM gheluM prANI mA che, nahi to bhalA, arpaNa karelI dolatane koI yAda karatuM haze ? paNa beTA, mUMjhAIza mA ! kIrti ane kuLane siMhAsanethI tane nahi utArI lauM. eka vAra tane bheTI levA de ! dhagadhagatI A chAtIne tArA AzleSathI zAnti pAmavA de ! beTA, A tArA raktakapola para raheluM cuMbana coDavAno adhikAra A hatabhAganIno ja hato. basa kevaLa eka vAra mA kaheto jA ! beTAno sAda sAMbhaLI mota paNa mIThuM lAgaze." "vi...rU...pA ! mA karatAM mahAna cho. tamArI vANI kaMI samajAtI nathI. jarA vistArathI kaho." "vistArathI sAMbhaLIza ? bhale beTA, sAMbhaLa !" virUpA dhIre dhIre aspaSTa rIte vAta kahevA lAgI. emAM aDadhuM samajAyuM. aDadhI vAta adhika garabaDa UbhI kare che. metArya bolyo : "virUpA ! mane motanA mukhamAMthI pAchI lAvanAra mArI janetA satI virUpA ! tamArI vANI nathI samajAtI ! jarA vistArathI samajAvo !" "samajAvuM chuM beTA ! jyAre badhI lAjazarama choDIne tArI sAme UbhI chuM, pachI zA mATe aMtaranA avarodhane ADe lAvIza ? beTA, vAta TUMkI che. dhAryuM hatuM ke Aje thaze ne kAle bhulAI jaze, paNa e na banyuM. tuM jANe che ke zeThANI ane huM sahiyara chIe. zeThANI sAgarahRdayA che. mane nIcane sakhI karI. e moTA mananI nArIne huM kema vIsarI zakuM ? kadIya amArA sakhIpaNAne UMcanIcanI dIvAlo bhedI zakI nathI. zeThANIne saMtAnanI achata hatI. emanA dehanI garamI bALakane janmavA na detI. koI janmatuM to jIvatuM nahi. dhanadatta zeThane vArasanI jarUra hatI. ane e jarUriyAta mATe teo bIjI patnI karavA mATe paNa taiyAra hatA. ane ema thAya to zeThANIne mAthe zokyanuM sAla UbhuM thAya. kudaratano ja e saMketa mAnuM chuM ke, amane baMnene sAthe mahinA rahyA. A mATe meM vagara kahyu soMgana ApIne sodo karyo : mAre putra janme to emane Apavo. emane je janme enI mAtA mAre banavuM !" virUpA jANe vAta karatAMya thAkI gaI hatI. varSo pachI enA aMtaranAM kamADa Aje UghaDatAM hatAM. "beTA, eka suMdara rAte vedanAnI vANya pokAratAM tane jagatanA ajavALAnAM prathama darzana karAvyAM. amArA saMketa mujaba vizvAsu dAsI naMdA taiyAra hatI. kuzaLatAthI saMtAnanI Apale thaI gaI. zeThANIne putrI avatarelI, paNa garamIthI e khadakhadI rahI hatI. thoDe dahADe e bicArI paraloka prayANa karI gaI. beTA, tAruM eka aMga mArA hADamAMsanuM che. nathI icchatI ke mane mAyAmoha vaLage ne tAruM bhaviSya gheruM bane; paNa veLAkaveLAe mAruM mana mAruM nathI rahetuM ! tArI pAchaLa mohapAza D 139
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ "metArya, garIba mAtAnuM vacana kadI nahi uNApe ? garIba mA sadA vahAlI lAgaze ?** ghasaDAya che. tuM nirmAlya pAkyo hota to jhaTa vimaraNa thAta. paNa tArI parAkramagAthAoe mArI putramAyAne sajAga karI tArA oSThanI lAlI ne tArA dehanI surakhIne cUmI levAnuM mana thAya che. arere ! naMdA tane laI gaI e veLA beTA, tArA deha para hAtha pheravavA jeTalIya svasthatA mArAmAM nahotI. varSo bAda, Aje AkAMkSA manane gherI vaLI che. mAno adhikAra ! janetAno hakka !" virUpA AgaLa kaMI na bolI zakI. e doDIne metAryane bheTI paDI. metAryuM paNa virUpAnA skaMdha para mastaka avalaMbatAM eTaluM ja kahyuM : mA !" beTA !" ne virUpA ghelI banI metAryanA kapolasthaLane cUmI rahI. paravazatAnI eka kSaNa ! jIvananI eka madhurI paLa ! dUra AMbAvADiyAmAM koyale jANe nAcI UThI. upara nabhomaMDaLamAM jANe tArako Azcaryamugdha banI nIrakhI rahyA, mohapAzanI eka utkaTa kSaNa pasAra thaI gaI, ne virUpA svastha thaI gaI. e manomaMthanamAM paDI gaI : hAya, huM kevI nabaLI banI gaI ! jigaranA ghA sAcI janetA kadI pragaTa karatI nathI. re, tArI A ghelAIthI keTalo anartha thaze ? tuM kone bheTe. che ? kone AliMge che ? virUpA, jAta saMbhALa ! sthiti ne samaya vicAra ! rAjagRhIMnA dhanakubera, magadharAjanA priyapAtra, mahAamAtyanA mitra, are ! AvatI kAle sAta suMdarIonA bharathAra bananAra sAme A kevI ceSTAo ! virUpA A badhI ghaTanAno vicAra karatI dhrujI rahI. pote kevuM kArya karyuM, enI kalpanAthI vivaza banI rahI. metArya paNa have zAnta thayo hato. eNe kapola pradeza para chAyelI snigdhatA lUchatAM kahyuM : tyAre mAro pitA mAtaMga ane mArI mA virUpA ! mAruM kuLa meta, ema ne ?" koNa duSTa tane meta kahe che ? enI jIbha ja kheMcI lauM ?" pharIthI virUpA AvezamAM AvI gaI : "metAryane mAro putra koNa kahe che ? e to dhanadattanuM saMtAna ! virUpA kathIra. kathIranI khANamAM kaMcana na pAke !" mA, mUMjhAzo nahi ! meta kuLa mAre mana hINuM nathI. mAruM kuLa ja meta ! huM to virUpAno putra. jene zarama AvatI hoya e ene choDI de. dhanadatta mArA pitA nahi, ne devazrI mArI mAtA nahi. kuLa, kIrti ne paiso : badhuMya mAtAnA pyAra pAse phikyuM che. huM metArya nahi, metAraja ! metonA AMgaNAnI raja !" maitAryanAM A lAMbAM vAkyo daramiyAna virUpA manane sthira karI zakI. eNe metAryanA javAbano kaMI uttara na vALyo. e kaMIka gaMbhIra vicAramAM UtarI paDI. thoDI vAre bolI : 1401 saMsArasetu mA ane garIba ? mA e mA che. mAnuM vacana zirasAvaMdya che. parIkSA karavI hoya tyAre karI jozo !" "Aje ja parIkSA karIza." bhale." A garIba mAtAnI AjJA che ke, A vAtane tAre bhUlI javI. pharIthI dhanadattanA putra banI javuM ! virUpA tArI koI nahi, ema svIkArI levuM." have na bane !" to mAtAnI AjJA zirasAvaMdya zAthI? metArya, jA cAlyo jA. mAtAne duHkhI karIza mA ! mAtaMga Avato haze. enuM haiyuM bhAMge to janmojanmamAM paNa mAruM kalyANa na thAya !" bIjAnuM haiyuM sAbUta rAkhavA potAnuM bhAMgavuM ?" hA, beTA ? ghaNIvAra potAnuM bhAgIne ja pArakAnuM sAbUta rAkhI zakAya che. prakRtino ja e krama che. jagata AkhuM ekabIjAnA tyAga para nabhe che. pahADa potAnA vaja jevA haiyAM bhedIne ja zubhrasalilA gaMgAmAtAne mArga Ape che. A gaMgAmAtA pavitratama pRthvIne rasavatI banAvavA Thera Thera vahetI Akhare khArA sAgaramAM samAya che, koI kaheze ke, arere ! mIThA jaLane khArA jaLamAM bheravI dIdhuM, evuM gADuM kArya te kaMI balidAna kahevAya ! kumAra tuM to DAhyo che, vidvAne che. tuM jANe che ke, e balidAna ja pharI varSAnAM vAdaLo lAve che : khArA sAgaranAM pANI pharI mIThAM banI badhe varasI paDe che. sUkI dharA zasyazyAmalA banIne nAcI UThe che." mA, abhaNa chatAM ATaATaluM jJAnamaMthana ?" beTA, e maMtana ja mArA jIvananuM sarvasva rahyuM che. e vinA have jivAya tema nathI. paNa metArya, khabaradAra have mane mA kIdhI che to ? na tuM putra ne huM mAtA ! mArI sakhInA jIvanane jo hAni pahoMcADavA prayatna karIza, to bhavobhava tAruM bhaluM nahi thAya. metArya, AjanI A mArI nabaLI kSaNo mATe mane mApha kara !" "mAM..." Avelo zabda aDadhe gaLI jato metArya bolyo : "koNa mApha karI zake ? magadhanI eka sAmAnya mata nArInA jeTalI samarpaNanI tAkAta magadhanA vIromAMya nathI. vadhu nathI kaheto. tArI icchA mujaba thaze." kalyANa thajo tAruM ! basa, have jaladI pAcho phara !" AkAzanA tArAo sAme mITa mAMDatAM virUpAe uccAryuM, jANe e AkAzanA mohapAza D 141
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vistRta paTa para jIvanakathAno vadhu bhAga ekita karI rahI hatI. dhIra gatie metArya azva pAse Avyo ne maMda gatie tenA para ArUDha thayo. enA mastiSka para jJAtaputranA vairAgyanI, maMtrIrAja abhayanA gAdItyAganI ane virUpAnA sarvasvatyAganI vAto hathoDA mArI rahI hatI. jagata keTaluM mahAna, tyAre pote keTalo zudra ! badhAMya eka ucca AdarzanI pAchaLa ghelAM banyAM hatAM, tyAre ene saMsArasukhanAM, sauMdaryapipAsAnAM, samRddhi-vaibhavabhoganAM svapnamAM AvI rahyAM hatAM. paNa bhalA, AvI kaveLAe ene saMtApa karAvavAnuM virUpAne zuM kAraNa maLyuM ? eka mAtA thaIne putranA sukhamAM zA mATe nAno evo saMtApano kIDo saLavaLato karyo ? virUpA pAse eno kaMI uttara nahoto, paNa utsavagheluM mAnavamana eno uttara daI rahyuM hatuM. kumAra metAryanA lagnotsavanI chellA keTalAka divasothI jhaDapabhera taiyArIo thaI rahI hatI. magadharAja vagere jJAtaputra sarvattapadane prApta thayA hovAthI temanA darzane mahasenavana tarapha gayelA hovAthI temanA ja AgamananI rAha hatI. utsavanI taiyArIo divase divase saMpUrNa thaI rahI hatI. e utsavamAM mAtA tarIke zeThANI agrabhAga leze. dhanadatta zeThano suMdara putra azve caDaze, vizALa mastakavALA, AjAnabAhu metAryane joI sahu mAtApitA mATe prazaMsAnAM puSpo pAtharaze. nagaranAM nArIvRMdo hoMzabhera zeThANIne biradAvaze, zeThanAM prazaMsAgIta gAze ne maMgaLa maMgaLa vartI raheze. e vakhate virUpAnuM sthAna kyAM ? zeThANI kahetAM hatAM ke enuM sthAna agragaNya haze. potAnI sAta sAta putravadhUo sahu prathama enA caraNe namaze. paNa virUpA e icchatI nahotI. e to potAnuM svayaMnirmita sthAna zodhI rahI hatI. e sthAnanI zodha akArI hatI. ekAda zerInA khUNe UbhA rahI. AghethI AzIrvAda ApavA sivAya enA bhAgyamAM bIjuM nirmANa nahotuM.. AvI veLAe mAnavIne potAnAnI pIDa Upaje e svAbhAvika hatuM. evI pIDathI ja vyAkuLa banI eNe A pagaluM lIdhuM hatuM. jagata metAryane vakhANe, bheTe, cUme - e pahelAM cUmavA ne bheTavA eNe metAryane bolAvyo hato. paNa bolAvyA pahelAMnI kSaNo khUba ja kaThina ne duHkhadAyaka hatI. emAM ne emAM zarIre ghasAtuM cAlyuM hatuM. dAMpatyano prAraMbhika vikAsa moTebhAge skUla vAsanA para hoya che, chatAMya mAnavIne gAla sadA gulAba lAgatA nathI, ne oSTa paravALAM samA bhAsatA nathI. vAsanA eka dahADo thAke che, ne tyAre dAMpatyane sadA tAjuM rAkhavA saMtAnanI jarUra UbhI thAya che. e veLA saMtAnanA gAlanI lAlI ane adharonAM paravALAM pati 1423 saMsArasetu patnInI carcAnAM ne cuMbananAM viSaya bane che. virUpAnA madabhara dehasauMdarya mAtaMgane Aja sudhI kazo ja vicAra karavA dIdho nahoto. thoDuM bhaNelo, chatAM vadhu gaNelo mAtaMga virUpAnA moM para jhUmatI eka alakalaTa upara premagIta gAvA lAgI jato. ane enuM ja kAraNa hatuM ke virUpA mAtaMga upara Adhipatya rAkhatI. chatAM mAtaMgane rU5dIvAno TharAvIe, to eTale paNa ekapakSI nyAya thayo gaNAya. mAtaMga maMtrasiddhono rAjA hato. enA lAMbA vALa kaMI virUpAthI ochA rUAbadAra nahotA. kAne kuMDala, hAthe bAju baMdha paherIne chUTA keze e pharato, tyAre sAkSAt kAmadevano avatAra lAgato. alabatta, metanI jAta e veLA halakI hatI, paNa vedamaMtra sivAya e badhuM bhaNatI, adhikAra bhogavatI. emAM prabhu mahAvIra maLyA. UMca-nIcanI dIvAlo kaDaDabhUsa karatI jamInadosta thaI. metono beDo pAra thayo. virUpA ne mAtaMga evAM dharmazreSTha meta hatAM. emanuM dAMpatya akhaMDita hatuM, paNa have vAsanAno thAka lAgyo hato. ghaNI vAra bannenA manamAM thayo karatuM ke ApaNo A mahelane koI navA thAMbhalAnI jarUra che. ApaNo jIvanamAM rasa pUranAra koI navuM tattva umerAvuM ghaTe. divaso vItatA gayA, paNa emAMnuM kaMI na banyuM. mAtaMga kaMIka nirAza raheto jaNAyo. enI nirAzA dUra karavA metAryane badho bheda kahI devA bolAvyo. paNa Akhare strI te strI ! eNe zeThANInA dila para thanAra vajapAtanI kalpanA karI ane metAryane A rahasya koIne na kahevAnA sogana sAthe vidAya karyo. mohapAza 143
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 raMgamAM bhaMgA matAryanA keTalAka divaso A pachI ugra manovyathAmAM vItyA. prema ane sauMdaryathI bharIbharI lAgatI A saMsAranI sapATInI nIce paNa eka ajaba srota vaheto hoya che, enI ene vicAraNA thavA lAgI. saMsAranI zerIomAM je prema che, je premathI pitA putra mATe mare che, ne putra pitA mATe bali Ape che, patnI pati mATe satI thAya che, ne pati mATe jIvatI citAmAM jale che; e avazya prema haze : paNa ethIya UMDANamAM UtarIe, to e prema nathI lAgato. metAryane lAgyuM ke e svArthanI kaMIka mAyAjALa che. mamatAnA udhAmA che. pelo prema to nirvAja, nirdabha, nirmaLa banI potAnA premapAtrane vadhAve che. ene bhAvInI koI AzA ke vartamAnanI koI zubhecchAnI AkAMkSA hotI nathI. virUpAe evo prema caritArtha karI batAvyo. e premamAM nabaLAI nahotI, kIrtilobha ke arthalobha nahoto. eNe potAnI vADI ujjaDa banAvIne dhanadatta vyavahArIAnI verAna vADImAM amUlakha choDa vAvyo hato. A ochuM zaurya nahotuM. zatrunI lohIpipAsA mATe zastrothI khUnakhAra jaMga kheDatA yoddhA karatAM A jaMga sAmAnya nahoto. metArya jema jema vicAra karato gayo ema ema ene virUpA atyaMta mahattvazAlinI lAgavA mAMDI. dhanadatta ane potAnI mAtA enI pAse phikkA lAgavA mAMDyAM. virUpAnA zabdomAM je mArdava ne darda hatuM e bIje nahotuM. potAne 'beTA' kahIne saMbodhatAM enI AMkhonI kIkIo je nRtya karatI UThatI, e varNavavuM azakya hatuM. metArya vadhu ne vadhu lAgaNIpradhAna banato cAlyo. ene aMtaramAM lAgI AvyuM ke, zA mATe jenA udaramAM mAMsa-majjAthI A hADacAma baMdhAyAM, enA putra thaI na javuM ? A vidvattA, A kuzaLatA, A nipuNa vyAvahArikapaNuM zA mATe bharelAmAM bharavA mATe vyaya karavuM ? zA mATe metakuLone buddhi, lakSamI ne kIrtithI ujjavaLa na karavAM ? zA mATe A bAhuonI pracaMDa tAkAtathI ne A kuzAgra buddhithI dareka matanuM ghara samRddhithI bharI na nAkhavuM ? kuLasevA, mAtRpitR sevA zuM e nathI mAgatI ? meta banIne jIvatAM metAryane zA zA aMtarAyo naDaze ? ane naDaze toye mahAsatI caMdanA jevI rAjakuMvarIne adhama dAsIpadathI to ochAMne ! je eka komaLa strI karI zakI, e kaThora puruSa nahIM karI zake ? | virUpA ! virUpA ! metArya Ubho thaI gayo. khaMDamAM cAre tarapha AMTA mAravA lAgyo, tyAM jANe koI pokAra pADIne kahetuM lAgyuM : kumAra ! virUpAnI vAta bhUlI gayo ? tuM jene mA mAne che, enI ja AjJA vIsarI gayo ? ghelI virUpAnA e vyartha bakavAdane Aja pachI tAre kadI smaravo nahi ! tuM zreSThIputra ! prakhyAta dhanadatta vyavahArIAnuM putraratna, jIrNazIrNa thayela virUpAnA dilane zAtA pahoMcADavA tAre ATaluM karavuM ja rahyuM ! Urmila na thato, kumAra ! e ja UrmilatA virUpAnA dehane khAI gaI ! enA tanamananA rasakasa cUsI lIdhA. ghaNIya vaMdhyA strIone saMsAra ujALatI meM nIrakhI che ! virUpAnA nasIbamAM evuM kaMIya rAkhato jA ! zAnta thA ! svastha thA ! rAjagRhInAM atithigRhomAM tane varavA hoMze hoMze AvelI pelI sAta suMdarIono vicAra kara ! jarA nIce vAgI rahelAM vAghonA mIThA svara tarapha lakSa Apa ! kevA mIThA sUra ! kevo madhura samaya !" adRSTa rIte apAI rahela A Thapako jANe metAryane lAgyo. eNe nIce najara karI. ane vAta sAcI hatI. bhavananA moTA cokamAM vividha jAtanAM vAjiMtronA sUra bevaDAI rahyA hatA. naTa, nartakI ne mallo AjanA utsavamAM vividha prakAre manoraMjana karavA taiyArI karI rahyA hatA. kathaka, rAsaka ne AkhyAtAo vividha prakAranI vANI vaDe prazaMsAbharyAM kathAnako uccArI rahyA hatA. haya ne rathIonI hAramALA khaDI hatI. apUrva evo utsava Aja racAyo hato. grAma, nagarapurapATaNa, Akara, droNamukha ne dUradUranA maMDapomAMthI* prajanakuLo jaLanA srotanI jema cAlyAM AvatAM hatAM. dhanadatta vyavahArIAno vyavahAra dUradUranA dezo sAthe cAlato hato. e dezothI paNa ghaNA vyavahArIA rAjagRhI AvyA hatA. * grAma-pharatI vADI hoya te. nagara-rAjadhAnI kyAM hoya te purapATaNa-jaLa ne sthaLanA mArga jyAM hoya te droNamukha-jaLamArga hoya te. maMDapa-aDhI gAuM pharatAM gAma na hoya te pradeza, raMgamAM bhaMga 145
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhana, lakSmI ne lAgavaga Aje chUTe hAthe vaparAtAM hatAM. magadhezvara mahArAja zreNike paNa potAnA rAjabhaMDAro khullA mUkyA hatA. rAjazAhI sAdhanono upayoga chUTathI thaI rahyo hato. khuda iMdra pote amarAvatI vIsarI jAya evI zobhA racAI hatI. metArya mATe cAra ghaMTavALo azvaratha ANavAmAM Avyo hato. rathanA AgaLanA bhAgamAM suMdara zilpavALA be kaLAyela mora cItaryA hatA. suvarNarasyAM enA morapicchamAM nIlama jaDyAM hatAM, ane enI cAMca sphaTikanI banAvI hatI. maNimuktAjaDyuM chatra havAnI maMdamaMda laharIo sAthe DolI rahyuM hatuM. rathanAM cakro para rUperI ghUgharIo hatI. cAra suMdara azvo UbhA UbhA madathI jamInane khotarI rahyA hatA. ane AvuM ja dRzya rAjagRhIne pAdara dezadezathI varavA AvelI kanyAonA vAsasthAnanuM hatuM. haya ne rathInA haNahaNATa tyAM nahotA; paNa zAhI mahemAnagRhanA AMgaNAmAM sAta suMdara zibikAo catura dAsadAsIone hAthe zaNagArAI rahI hatI. konI zibikA sarvazreSTha enI jANye-ajANye hoDa AdarI hoya ema lAgatuM hatuM. sphaTikanI mUrtio jevI sAta sAta suMdarIo vAre vAre AkAza sAmuM jotI zaNagAra sajI rahI hatI. goraja samaye prasthAna muhUrta hatuM. mugdhAvasthAnI lAlapa tamAmanI deha para ramI rahI hatI. kayA aMgane kaI upamA opaze enI ja mUMjhavaNa thatI hatI. sauMdaryanI sAkAra mUrtio jevI A suMdarIomAMthI koI potAnAM saMpUrNa vikasita kamaLa jevAM netromAM kAjaLanI racanA karatI hatI, to koI potAnA snigdha ne phUlagulAbI kapolakathaLa para kastUrI vagere suMdara dravyonI patralekhA racatI hatI. kadaLIdaLa jevA komaLa pagamAM ghUgharIovALA nupUra kamanIya kaTIpradeza para suvarNa kaTImekhalA ne hastamAM kAvyanI eka eka paMkti samAM valaya paherI rahI hatI. vagara zRMgAre sauMdaryano avatAra lAgatI suMdarIo zRMgArasauSThavathI svayaM ratisvarUpa banI beThI hatI. sAmAnya najare jonArane paNa svAbhAvika lAgatuM ke kumAra metAryanAM bhAgya khIlyAM che. dhIredhIre sUraja pazcimAkAzamAM DhaLato cAlyo. gaganamAM gokha para mugdhauvanA saMdhyA potAnI gulAbI lAlI prasarAvatI DokiyAM karavA lAgI. barAbara A veLAe gulAbI lAlIne jhAMkhI pADatI A sAta suMdarIo zibikAomAM sthAna levA lAgI. sevakoe sugaMdhI telothI mahekatI mazAlo peTAvI. zibikAomAM havAnI laheromAM maMdamaMda jhUlI rahelA hIrAmotI ne sphaTikanAM nAnAM nAnAM suMdara jhummaro ekAeka hajAro pratibiMba pADI UThyAM ne e zibikAnI besanArIonA caherA para tejanAM apUrva kiraNo veravA lAgyAM. vAjiMtronA nAde prasthAnane vadhAvI lIdhuM. 146 D saMsArasetu nagaranA pratyeka AMgaNAMmAM raMgoLI pUravAmAM AvI hatI. AsopAlavanAM toraNo ne sugaMdhI innabharyA dIpakonI dIpamALa racavAmAM AvI hatI. dhanadatta zreSThIe potAnA sAta khoTanA ekanA eka saMtAna mATe dezavidezamAMthI vidhavidha dehazobhA dharAvatI kevI suMdarIo ANI che, e jovAnI sahune atyaMta utsukatA hatI. ciMtAjarjarita dehavALI virUpA paNa Aje atyaMta utsAhamAM hatI. dhanadattazeThane tyAMthI teDuM AvI gayuM hatuM. paNa have eNe mamatA svacchaMde caDe evA prasaMgo TALavAno nirNaya karyo hato. eTale e paNa bajAramAM besIne jovAnI icchA dharAvatI hatI. goraja samaya thaI cUkyo hato. vAtAvaraNa varavahunA prasthAnanI jAherAta karatAM vAjiMtranAdathI guMjI rahyuM hatuM, virUpAe jaladI karI hatI, paNa na jANe mAtaMgane AvavAmAM Aje vilaMba thayo hato. e parasALamAM UbhI UbhI mArga tarapha joI rahI hatI. thoDIvAramAM moTI phalAMgo bharato mAtaMga Avato dekhAyo. mAtaMga have avasthAmAM pravezato hato, paNa eno ruAba jarAya ocho nahoto thayo, balke rUpasuMdara mAtaMga have kaMIka bhavya lAgato hato. dhoLI chAMTavALAM enAM gUMcaLAvALAM jhulphAM ane rohiNeyanA hAthe kapALamAM thayelA ghAnuM lAMbuM trizULa manahara meLa khAtAM hatAM. enI sAme virUpAciMtAnI jalatI citAmAM potAnA dehane rojabaroja zekI rahelI virUpA kaMIka phikkI, nizcetana ne umaravAna dekhAtI hatI. mAtaMga Avyo kharo, paNa enA manamAM kaMIka ghoLatuM hatuM. enI AMkhamAM kaMI AvI bharAyuM hoya ema e vAreghaDIe AMkho ughADamIMca karato hato ne jANe koI nIrasatA ane thakavI rahI hoya tema bagAsAM khAto hato. potAnI A sthiti virUpA na kaLI jAya e mATe puruSatvasUcaka hAsya lAvI eNe kahyuM : "virUpA, have to tuM DosI thaI gaI lAge che !" "paNa tane kyAM DosA thavuM game che ?" virUpAe nirUttara banAvI de tevo sAmo kaTAkSa karyo. daMpatIonI bhASA ghaNIvAra sAdI najare arthahIna ne sAmAnya lAge che, paNa emAM UMDe UMDe ghaNo artha bharelo hoya che. virUpAno kaTAkSa mAtaMga samajI gayo, eNe dhIrethI kahyuM : "virUpA, tuM DosI thA eTale mAre DosA banavuM ja rahyuM ne ! paNa..." bolato bolato mAtaMga thobhI gayo. "paNa zuM ? kema thobhI gayo ?" "obhI eTalA ja mATe gayo ke ApaNe paNa A maitArya jevo eka putra hota raMgamAM bhaMga D 147
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne, to Avo ja lagnotsava racata. are, putra nahi ne ekAda putrI paNa hota ne, toya metArya jevo vara zodhI lAvata !" "tArI dIkarI ne metArya jevo ?" virUpAe mAtaMganI mananI sthiti pArakhI lIdhI. eNe jarA kaTAkSa karyo. "virUpA ! gAMDo nathI thayo. bAkI, have vAto game teTalI karuM tethI zuM vaLe ? vidyA ne rUpa be hoya to Aje kuLa to khAMDa khAya che khAMDa ! paNa have evI vAto ApaNane baMdha karavI zobhe." "zA mATe ?" pelA vedapAThI kahetA hatA ke aputrIyA mANasane naraka maLe che. eNe jIvatAM prAyazcitta karavuM paDe !" "tyAre to brahmacArIonI durgati ema ne ?" nA, nA, A to paraNelAnI vAta che." "paraNelAmAM ApaNA parama prabhu ! bola, che kaMI javAba ?" mAtaMga ekadama UMDI vimAsaNamAM paDI gayo. e thoDIvAre bolyo : "virUpA, huM gAMDo thayo che, e vAta jAte ja kabUla karI lauM chuM. ahA, huM aMdhakAra rAkhato hato ke parama prabhunA siddhAMto barAbara lakSamAM rAkhuM chuM, paNa e mAruM abhimAna Aje metAryane joI gaLI gayuM. paNa eka vAta cokhkhI kahI dauM, virUpA ! game tema paNa putranI vAta sAMbhaLI mane kaMI kaMI thaI jAya che, jIvato ke marelo eka putra hota ne toya..." ane mAtaMga vicAramagna banI parasALamAM ja nAnI evI mATInI pALInA Teke besI gayo. zAnta ane svastha banI beThelI virUpAne patipreme punaHasvastha banAvavA mAMDI. eNe vicAra karavA mAMDyo ke mAtaMgane have bIjI mAyA to nathI, tyAre bhale e paNa rahasya jANI le ! ane patipremamAM bhAna bhUlelI virUpA vIsarI gaI ke je vAta para e bhUtakALano vajapaDado pADavA icchatI hatI e ja vAta potAne hAthe sajIva banatI jAya che. e dhIrethI mAtaMganI najIka sarI ane enA lAMbA keza upara hAtha pheravatI atyaMta vahAlathI bolI : mAtaMga, kAna kholIne sAMbhaLI le. tAre putra che. jIvato che. basa, have dilanI becenI TALI de !" virUpA, chokarAne phosalAvavA beThI che ?" phosalAvatI nathI, tAre putra che, ane te paNa A ja, jene tuM jamAI banAvavA cAhe che." 148 D saMsArasetu virUpA, saMsAramAM dravya udhAra lAvI zakAya che, putra nahi ! kadAca metAryane ApaNo putra banAvIe, paNa bhalA dhanadatta zeTha pAse udhAra ApI zake eTalI putrasaMpatti ja kyAM che ? mane ghelo na banAva !' huM ghelo nathI banAvatI, mArA nAtha ! eka akSamya aparAdhano ekarAra karavA beThI chuM, mAtaMga, e mAro aparAdha sAMbhaLI tArI sUdhabUdha guma thaI jaze. tAruM lohI paLavAra UkaLI jaze. bola, mane mApha karIza ?" virUpAnAM moTAM svaccha sphaTikazAM nayanomAM AMsu UbharAyAM hatAM. virUpA, tane mApha ?" virUpAnA paDI gayelA caherAne joI vyagra banI gayela mAtaMge ekadama ene pAse kheMcI. "virUpA tAro aparAdha ? virUpA ane vaLI aparAdha ? mArI virUpA kaMI saMsAramAM zodhI jaDe ema che ? koI dahADo nahi ne Aje AvI mane mUMjhavanArI vAta kema ?" meM tAro bhayaMkara aparAdha karyo che." "mAre mana aparAdha paNa aMtaranuM vahANa banaze." "to sAMbhaLI le ! metArya tAruM saMtAna che !" cittabhrama to nathI thayo ! ne mANasa nabaLuM thAya tyAre AvA ja cALA sUjhe che. gAMDI, loko sAMbhaLaze to hAMsI karaze." "karavA de, paNa tane spaSTa kahuM chuM ke metArya tAruM saMtAna che. ApaNA nehajIvananI e pahelI ne chellI yAda che." "metArya ApaNuM saMtAna ? asaMbhava jevI bInA !'" Ama Ava, mAtaMga ! tane Akho itihAsa saMbhaLAvuM, pachI tAre je zikSA karavI hoya te karaje ! huM sukhethI rahIza.' UMcI parasALanI ADamAM be jaNAM aDoaDa besI gayAM. virUpAe dhIre dhIre badhI vAta kahevI zarU karI. vAta vadhatI cAlI : mAtaMgane Azcarya ne AghAta lAgI rahyA chatAM e svastha beTho rahyo. badhI ghaTanA varNavIne Akhare parisamApti karatAM virUpAe kahyuM : mAtaMga, Akho saMsAra parasparanA samarpaNa, tyAgabhAva ne audAryathI nabhe che. ApaNe saMsAramAM bIjI zI bhalAI karI zakavAnAM hatAM ?" mAtaMga stabdha hato. AkAzathI vajapAta thAya ne mAnavI Ubho ne Ubho thIjI jAya tema. "mAtaMga, tuM mane game te zikSA karI zake che. tArAthI Aja sudhI gupta rAkhavA mathatI ghaTanAno mane haMmezAM cAMpato bhAra to haLavo karyo." raMgamAM bhaMga 149
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zikSA !" mAtaMga hajI svastha nahoto : "virUpAne - mArI virUne zikSA ?'' mAtaMga moTA DoLA cAre tarapha ghumAvavA lAgyo. virUpAnA aMtaramAM bhayanI AchI kaMpArI vahI gaI. "zikSA ! barAbara zikSA karIza ! Ama Ava virUpA !" dUra sarelI virUpA saheja najIka gaI. "A tArI zikSA !" ne moTe avAje bolatA mAtaMge virUpAne chAtI sAthe dAbI dIdhI. AkAzanA paTa parathI saMdhyA vidAya laI gaI hatI, ne nizAtArako AchuM ajavALuM verI rahyA hatA. daMpatInA A premamaya jIvanamAM vikSepa nAkhe evI vasati atyAre kumAra metAryano lagnotsava jovA gaI hatI. beeka kSaNa virUpAne bhujapAzamAM jakaDI rahelA mAtaMge, chUTavA mathatI virUpAnA svAbhAvika zramathI lAla thayelA snigdha gAla para mukha dAbI dIdhuM. "o ghelA ! jarA sAMbhaLa to ! vAjiMtronA svara bevaDAyA. are, khUba moDuM thayuM. kanyA zibikAo nagaranA madhyabhAgamAM AvI gaI. have to Akho samUha magadhezvaranA rAjamahAlaya tarapha vaLyo haze, cAla cAla !" mAtaMge virUpAne mukta karI. virUpA hAMkI rahI hatI. paNe vAdyono sUra vadhato jato hato. baMne jaNAM ekadama taiyAra thaI te tarapha cAlI nIkaLyAM. varaghoDo madhyacokamAMthI rAjamahAlaya tarapha ja dhapato hato. jIvanamAM javalle ja jovAnuM sadbhAgya sAMpaDe evo A prasaMga hato. Akhoya mArga phUla, akSata ne kaMkumachAMTaNAMthI chavAyelo hato. cAlavAno mArga mahAmahenate maLI zake tema hatuM. virUpA ne mAtaMga mArga karatAM karatAM AgaLa vadhyAM. 2thamAM beThelo metArya amarApurInA iMdra jevo zobhato hato. pAchaLa sAta zibikAomAM ArUDha thayelI, ekane joIe ane ekane bhUlIe tevI suMdarIo iMdrANInA rUpayauvanane paNa jhAMkhI pADatI hatI. rAjamahAlaya pAse maitAryano ratha AvIne thobhyo. tarata ja chaDIdAre khamA' svarano moTo uccAra karyo. magadharAja sAmethI metAryanuM svAgata karavA cAlyA AvatA hatA. utsavaghelI prajA potAnA mahAna rAjavIne AvatA nihALI ghelI thaI gaI. jorajorathI 'khamA khamA' dhvani thavA lAgyo. magadharAjanI pAchaLa mahAmaMtrI abhaya hatA. emanI pAchaLa magadhanAM saMnidhAtA, samAhartA ne durgapAla hatA. bAjumAM mahArANIo paNa A nagarasuMdara metAryane vadhAvavA AvI hatI. 150 D saMsArasetu magadharAjane AvatA nihALI metArya maMdagatie rathamAMthI nIce namelA metAryanI pITha para hAtha pheravyo ne AzIrvAda ApyA. mahAmaMtrI ane bIjA varSe zubhecchAo darzAvI. rANI callaNAnI AgevAnI nIce AkhA aMtaHpure sAte kanyAone nIrakhIne dhanya dhanya zabdo uccAryA ne phUla-akSatathI vadhAvatAM akhaMDa saubhAgya inyuM. vAjiMtronA maMda maMda paNa mIThA svaro havAmAM vahetA hatA. metAryane punaH rathamAM besADatAM magadharAje dhanadatta zreSThIne kahyuM : "zreSThI dhanadatta ! AvA putra to bhAgyazALIne sAMpaDe che. kharekhara tame dhanya cho !" prajAe magadharAjanA A zabdo para harSanA pokAro karI potAnI paNa saMmati jAhera karI. "dhanya dhanya nagarazreSThI dhanadatta !" cAre tarapha eka jAtano dhvani patharAI rahyo. paNa acAnaka vAjiMtronA svarane paNa dAbI deto eka meghagarjanA jevo avAja saMbhaLAyo. badhA AzcaryamAM e tarapha joI rahyA. medanIne eka cheDe Ubhelo koI paDachaMda puruSa kaMI bUmo pADato AgaLa dhasavA icchato hato. koI strI ene aTakAvI rahI hatI, paNa te nAjuka strIthI kyAM sudhI rokyo rokAya ? e puruSa moTethI bUmo pADato medanImAMthI AgaLa dhapyo. kaMIka tophAnanI AzaMkAthI rakSakoe potAnAM zastra saMbhALyAM. dhanadatta zreSThI metAryanI AgaLa AvIne UbhA rahyA. pelA puruSano svara have spaSTa saMbhaLAto hato : "mahArAja, e putra dhanadattano nahi, paNa mAro che." "are, A koNa bole che ! jenI upasthitimAM pRthvInA camarabaMdhIo paNa UMco avAja karI zakatA nathI, evA magadharAja ne mahAmaMtrInI samakSa ja AvuM durvartana calAvanAra e be mAthAno mAnavI che koNa ? "are, e to mAtaMga ! rAja-udyAnano rakhevALa ! maMtrono rAjA !" mAnavamedanImAMthI jAtajAtanA avAjo AvavA lAgyA. "mahArAja ! muja mAtaMgAnI phariyAda che. metArya mAro putra che !" "mAtaMga, tAruM pada saMbhALa ! prasaMga vicAra !sonAnI charI game teTalI suMdara hoya toya bheTamAM khosAya paNa peTamAM na naMkhAya." dhanadatta zreSThInA krodhano pAra nahoto. na "pada saMbhALavA ja Avyo chuM. metArya zreSThIsaMtAna nahi, paNa metasaMtAna che : raMgamAM bhaMga - 151
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ema kahevA Avyo chuM." A zabdo AkhI medanI para vajrapAta jevA hatA. dhanadatta zeThane temanA kuTuMbIo mATe viSapAna karavA yogya samaya hato. "zAbAza hai jJAtaputranA ziSya ! emanA upadezane caritArtha karavAno ThIka rasto hAtha karyo !" medanImAMthI avAja Avyo. "alyA, ame to kahetA'tA ke nIcane mAthe caDAvyAM khoTAM !" bIjo avAja Avyo. DhALa joIne DhaLanArAM jaLanA svabhAvavALI mAnavamedanI kSaNavAramAM dhanadatta, metArya ane mAtaMgane choDI jJAtaputra para TIkAnAM bANa varasAvavA lAgI. "khabaradAra, jo koIe jJAtaputranuM vacce nAma lIdhuM to ! sAMsArika khaTapaTomAM ApaNAM karmAkarmanI bAbatamAM - mahApuruSone saMDovavAnI rIta khoTI che." magadharAjano kaMI roSasUcaka avAja saMbhaLAyo. nagaraloka ekadama zAnta thaI gayuM. mahAmaMtrI AgaLa AvyA ne mAtaMgano hAtha pakaDI bolyA : "mAtaMga ! zuM kahe che ?" "mahArAja, avinayanI kSamA ! metArya mAruM saMtAna che." dhanadattano pitA UkaLI gayo, magadharAjanI hAjarImAM eNe zAnti jALavatAM kahyuM : "mahArAja, "mArI badanAmI karavAnuM A koI kAvataruM lAge che. huM nyAya mAguM chuM." "nyAya jarU2 maLaze, paNa atyAre kAma patAvo." mahArAjAe AjJA karI. "nA, mahArAja, nyAya pahelAM ne pachI bIjuM. mAro garIba sevakano dAvo che. ke metArya mAruM saMtAna che." mAtaMge vacce kahyuM. "ane e dAvo khoTo Tharaze to tenI zikSA jANo cho ?" mahAmaMtrIno avAja muMo. "magadhanA sAcA insApha para mAtaMgane zraddhA che. enI yogya zikSA mATe taiyAra ja chuM." mAtaMga atyaMta AvezamAM hato. "magadhanA siMhAsana pAse nyAya meLavavAno garIbano ne zrImaMtono sarakho haka che. e haka mAryo na jAya, e jojo maMtrIrAja !" metArthe vacce dhIrethI kahyuM. dhanadatta zreSThI krodhamAM ne krodhamAM kaMI bolI zakatA nahotA. metArya svastha citte beThA hatA. emane koI harSa ke zoka jANe sparzo nahoto. AkhuM nagaraloka UMcuM UMcuM thaIne nIrakhI rahyuM hatuM ke magadharAja bhayaMkaramAM bhayaMkara zikSAnI AjJA Apaze. e phUlathI komaLa che, ema vajrathIya kaThora che. hamaNAM mahAmaMtrI abhaya mAtaMgane garadana mAraze. 152 D saMsArasetu paNa magadhano nAtha ema nyAyane kacaDI saMbaMdha sAMdhavAnuM zIkhyo nahoto. AvA ja prasaMge e soLe kaLAe khIlI nIkaLato. e veLA prajA jotI ke nyAyapura sarano koI paNa dAvo jItavAmAM rAya ke TraMka, amIra ke garIbano bheda ADe na Avato. Akhoya varaghoDo niHzabda Ubho hato. ATalI jabbara mAnavamedanInA zvosozvAsanoya jANe paDagho paDato hoya ema lAgatuM hatuM. mAtaMgano aDaga nirNaya sAMbhaLI manamAM kaMI ne kaMI kutuhala kalpI rahyA. pAlakhImAM beThelI navoDhAonAM phUlagulAbI moM, potAnA bhAvi patinuM AvuM apamAna thatuM joI lAla higaLokiyAM jevAM banI gayAM hatAM. emanA nAnA nAnA adharomAMthI krodhano marmara dhvani nIkaLato hato, ane kAmadevanI kAmaThI jevI bhrUkuTio vAre vAre kheMcAtI ne saMkocAtI hatI. adala-insAphI magadharAje keTalAya phesalA cUkavyA hatA. koI vAra moTI gUMcavaNa AvI paDatAM mahAmaMtrI abhayanI buddhie sAcA nyAya mATe mahenata karavAmAM kaMI kamInA rAkhI nahotI, paNa Aja to mahArAjA ane maMtrI banne vimAsaNamAM paDI gayA. dhanadatta zeTha to A badhI vastune koI patryaMtra krUra mazkarI sama lekhatA hatA. emane mATe to pratyeka kSaNa eka juga-juga jevaDI hatI. gaLA sudhI krodha AvIne Ubho hato. zuM karI nAkhuM, evo paDagho paDI rahyo hato; paNa sattA pAse zANapaNa jALavavAmAM ja majA hatI. keTalIka kSaNa kiMkartavyamUDhatAmAM pasAra thaI gaI. Akhare mahAmaMtrIe jAhera karyuM : "magadhanA siMhAsana pAse nyAya mAgavAno sahune sarakho haka che. varaghoDo thoDI vAra thobhaze. putra kono, enI sAcI jANa mAtA sivAya bIjAne koIne na hoya. Apa jANe pApa ne mA jANe bApa. bolAvo mAtaMganI patnIne ane metAryanAM mAtAjIne " raMgamAM bhaMga - 153
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 premanI vedI para AjJAnI ja vAra hatI. rAjasevako doDyA. baMnene zodhI kADhatAM emane vilaMba na thayo. medanIne eka khUNe virUpA Dhagalo thaIne paDI hatI. mAtaMge enI AkhI bAjI UMdhI vALI hatI. virUpAnA snehabharyA sahacArathI mAtaMganuM dila badhuM jANyA chatAM zAMta hatuM, paNa zreSThI dhanadattane metAryanA pitA tarIke magadhanAthano satkAra pAmato joI bujhAyelo aMgAra prajvalI UThyo. patnInI zikhAmaNa ne bhAvinA aniSTano khyAla e sAva vIsarI gayo. "virUpA, ApaNA putrane ApaNo zA mATe jAhera na karavo ? magadhamAM sAcane koNa AMca pahoMcADI zake tema che ?" mAtaMga babaDyo ne AgaLa vadhyo, paNa virUpAe ene pakaDI lIdho. paNa eno Aveza vadhato cAlyo. e bhAna bhUlyo. Akhare nAjuka virUpAne tarachoDI mAtaMga AgaLa vadhI gayo. virUpA bhAvi anarthanI kalpanAe vyAkuLa banI gaI. jarjarita baneluM enuM haiyuM hiMmata hArI gayuM. e sUdhabUdha gumAvI rastA para DhaLI paDI. rAjasevako ane dAsIo pAse upaDAvI mahAmaMtrI pAse laI AvyA. rAjadvAranI pAsenA khaMDamAM ene suvADavAmAM AvI. zeThANI to varaghoDomAM ja hatAM. rANI cellaNAe temaNe khaMDamAM bolAvI lIdhAM. virUpAne mUcchita dazAmAM paDelI joI zeThANI ekadama tenI pAse dhasI gayAM. zuzruSA karavA lAgyAM ne bolyAM : "virUpA, mArI sakhI !" virUpA bezuddhimAM lavAro karI rahI hatI : "mahArAja, mane badanAma na karazo. mAre putra ja hato nahi. huM putrane na vecuM. putrano paiso mAre bALahatyA barAbara che. mahArAja, mRta chIe, paNa jJAtaputranA upadezane dilamAM dhAraNa karanAra chIe." arere ! have juThThA mAtaMganuM AvI banyuM ! nA, nA, paNa zeThANI vaLI judI ja vAta karatAM hatAM; "mahArAja, metArya mAruM saMtAna nathI, virUpAnuM che. mAro khAlI khoLo bharavA e huM lAvI. mahArAja, jarA dhyAnapUrvaka metAryanuM A zarIra juone ! enuM suDola nAka zuM virUpAnA aNiyALA nAkane baMdhabesatuM nathI ? ane A bhogaLa jevA bAhu mAtaMganA bAhu sAthe sarakhAvo ne ?" "metAryanAM mAtAjI e mArAM mAtAjI gaNAya, mATe jarA bhAnamAM AvIne bolo ! ati lAgaNIveDA na karazo. satyane spaSTa karo." mahAmaMtrIe kahyuM. "bhAnamAM to Aje barAbara AvI chuM. moTA kuLane nAme jagatane kacaDI rahelA loko moTAInA paDadA pAchaLa keTaluM chupAve che ? maMtrIjI, mAro putra na jIve to mArA upara zokya Ave evI sthiti hatI. A zokyanuM sAla TALavA A putrano sodo karyo." mahAmaMtrIjIne have koI vAtanI zaMkA na rahI. emaNe iMtejArImAM stabdha banIne beThelI mAnavamedanI samakSa jAhera karyuM : "prajAjano, vilaMba ghaNo thayo che. vAta TUMkI che. prabhuvIranA upadezane sAMbhaLanArAne have kuLa-jAtinI mahattAmAM mahattA nahi lAge. puNya kare te puNyavAna. paNa phaisalA tarIke mAre niveDo ANavo joIe ke mArA parama mitra ane aneka guNothI alaMkRta metArya vaNikaputra nathI. paNa matanA saMtAna che. zeThANIne putra na jIvatA hovAthI virUpAe zeThANIne metArya vecelA !" "vecelA ? dhikkAra hajo e janetAne ! Akhare game teTalA mAthe caDhAvo toya meta te mRta !" ardhapacyuM tattvajJAna adazya thaI gayuM ne lokonI jIbha jAti-kuLanA guNa avaguNanI carcA karavA lAgI gaI. paNa eTalAmAM aMdarathI khabara AvyA : "mahArAja, matapatnI virUpA bebhAna banI che. e lavI rahI che, ke meM vecelA nathI. mArI ijjatane badanAma na karo. e mAro putra ja nathI." "kema vecelA nathI ? zeThANI pote kahe che ke meM sodo karyo hato ?" mahAmaMtrI potAnA abhiprAyane majabUtapaNe vaLagI rahI dalIla karavA lAgyA. tyAM to badhI premanI vedI para - 155
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAja-marajAda choDI zeThANI bahAra dhasI AvyAM, paraMtu e kAMI bole te pahelAM bebhAna banI gayAM. AkhI medanImAM sUnakAra chavAI gayo. bAjumAM beThela alaMkAra ne vastrothI suzobhita metArya dhIrethI UbhA thayA. hAtha joDI magadharAjane vinaMtI karI ke mane thoDuM nivedana karavAnI AjJA Apo. magadharAje izArAthI AjJA ApI. metArye mAthuM TaTTAra karI prajA tarapha joI bolavA mAMDyuM : "prajAjano, mahAmaMtrI jevA mahAmaMtrI Aje vigata zodhavAmAM bhUlyA che. Ajano Akho prasaMga jagatanI be mahAna janetAonA hradayaaudAryano che. jAti, kuLa, ucca-nIca A badhAM baMdhano kevAM jUThAM che, e Ajano prasaMga batAvI Ape che. be janetAonAM hRdayo Aje jovA maLyAM, e banne hRdayonA putra thavAmAM mAruM saubhAgya che, paNa janmane ATaluM mahattva zA mATe ?" metArya thoDIvAra thobhyA. AkhI sabhA zvAsa baMdha karIne beThI hoya tevI zAnta hatI. metArthe AgaLa calAvyuM : "prajAjano, huM jANuM chuM ke, tamane AvI vAtomAM rasa nahi Ave. mAre to tamane mAruM vRttAMta jaNAvavuM ghaTe. ane e pUratuM huM jaNAvuM chuM. ke huM metano putra chuM. mArI janetA virUpA ane mAro janaka maMtrasiddhanA rAjA mAtaMga. mArI janetA ane dhanadatta zeThanAM patnI devazrIne sakhIpaNAM hatAM. dhanadatta zeThane devazrIthI thayelAM saMtAna jIvatAM nahotAM; ane have saMtAna - ane te paNa putra na janme ke na jIve to bIjuM lagna karavAnI taiyArI hatI." metArya kSaNavAra thobhyo ne punaH kaMIka garvamizrita svare bolavA mAMDyuM : "jagatamAM jenI joDa na maLe evI A be sahiyaroe eka dahADo vAtavAtamAM A vAta carcA. mArI janetAe bhAvabharyuM vacana ApyuM ke potAne putra thaze to te tene Apaze. A sodo nahoto, vecANa nahotuM, AtmasamarpaNa hatuM !" "AtmasamarpaNa ?" medanImAMthI paDagho paDyo. "hA, AtmasamarpaNa ! mArI janetAnA dAMpatyane paNa varSo vItyAM hatAM, saMtAnanI lAlasA ene haiye paNa hatI, chatAM sahiyaranAM sukhaduHkhamAM e potAnA sukhaduHkhamAM mAnatI hatI. eka rAte e samarpaNa thayuM. putra Apyo ne putrI ene ghera gaI. mAtAnA rogiSTha peTanI putrI vadhu vakhata na jIvI. nIrogI kAyAnuM saMtAna te huM. paNa mArI to banne janetAo ! banne mArA pitAo ! mAre mana koI kuLa halakuM ke hINuM nathI, chatAM pahelo huM meta ! "virUpA mArI janetA ! huM metArya nahi paNa metAraja !" AkhI medanI hajIya maMtravata stabdha hatI. keTalAyanI AMkhomAM jhaLajhaLiyAM AvI gayAM hatAM. magadharAje gaLagaLe avAje hukama karyo : "virUpAne ahIM teDAvo." 156 D saMsArasetu rAjasevaka aMdara jaI thoDIvAramAM pAcho Avyo, eNe kahyuM : "mahArAja, virUpA, have A saMsAramAM nathI. enuM ciMtA ne mamatAthI jarjarita haiyuM potAnI sahiyara ane potAnA putranI A nAlezI na sahI zakyuM, eTale bhAMgI paDyuM. rAjavaidano A abhiprAya che." na mAtaMganI zodhakhoLa cAlI, paNa e na jANe kayA UMDA vicAranI gartAmAM sarI paDyo hato. ene potAnA lAgaNIveDAnA gaMbhIra pariNAmanuM jokhama mAlUma paDI rahyuM hatuM. "metArya kyAM ?" metArya paNa tyAM nahoto. magadharAja aMdara aMtaHpuramAM javA pITha pheravatA hatA tyAM koI rUperI ghaMTaDI jevo avAja saMbhaLAyo : "mahArAja, ame metaputrane nahi 52NIe." ane evA anukrame sAta avAja AvyA. pUrNacaMdranA jevA mukhavALI sAte ramaNIonAM suMdara kapolapradeza upara svAtinAM biMdu jevAM babbe cAra cAra AMsuo dIpakanA prakAzamAM motI jevAM jhaLahaLI rahyAM hatAM. aMdarathI utAvaLo avAja Avyo : "virUpA marI gaI !" "bicArI duHkhiyArI chUTI !" dAsIo ekabIjIne kahevA lAgI. "koNa maryuM ? virUpA ?" metArya aMdaranA khaMDamAM jato bolyo. "virUpA na mare ! mane kahyA sivAya e na mare !" mAtaMga mUDhanI jema bolato bolatAM metAryanI pAchaLa cAlyo. "zuM virUpA marI gaI ?" mahAmahenate bhAnamAM AvelAM zeThANI ATaluM bolI punaH bebhAna banI gayAM. A vakhate emano deha vizeSa ThaMDo paDato cAlyo hato. "hAya, hAya ! na jANe Aje kevo divasa Ugyo che, mAruM to sarvasva javA beThuM che." dhanadatta zeThe kapALa kUTayuM. rAjavaida tyAM upasthita ja hatA. upacAro cAlu karyA, paNa darda kaMI anokhuM hatuM. ThaMDuM paDatuM jatuM zarIra aneka mAtrAonA anupAna pachI paNa uSmA pakaDI zakatuM nahotuM. aMdaranA khaMDamAM virUpA eka sAdA bichAnA para sadAne mATe sukhanI nidrAmAM sUI gaI hatI. enA mukha para vyathA ke vikRtine badale saumyatA chavAI rahI hatI. mahA UMghamAM poDhI hoya ema e sUtI hatI. 'vIru !' vajra chAtIno mAtaMga DhIlo paDI gayo. eNe eka karuNa cIsa pADI, premanI vedI para D 157
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa e na AgaLa vadhI zakyo ke na Ubho rahI zakyo. kaMI vicAramAM caDI gayo. enA hoTha vagara avAje phaphaDavA lAgyA. enI sUkI AMkhonA DoLA cAre tarapha jovA lAgyA. e na bolyo, na rahyo ke na chAtI kUTI ! jIvanasarvasva samI virUpA sadAne mATe chUTatI hatI. chatAM doDIne ene bheTI paNa na zakyo ! are, e to pAcho vaLyo. kaMI baDabaDato, hAthanA vicitra prakAranA cenacALA karato bahAra nIkaLyo. gAmanI AMkhe caDelA A premI yugalano Avo karuNa aMta TIkAkhora loko paNa joI na zakyAM. bahAvarA jevo mAtaMga sIdho potAne ghera pahoMcyo. mahAmaMtrIe mAtaMgane rokavA iccuM, paNa tema na thaI zakyuM. metAryanI AMkhomAMthI AMsunI dhArA vahI rahI hatI. khuda magadharAja ne rANI cellaNA raDI rahyAM hatAM. e AMsu amUlakha hatAM, khuda devone paNa durlabha hatAM. durlabha e mATe hatAM ke e AMsu vedavArAthI kamanasIba lekhAyelI, sadA dUra rakhAtI eka metarANI pAmatI hatI. sarvajJano eka suMdara bodhapATha jANe A abhaNa, tuccha, ajJAna nArI magadhanI mahAprajAne prabodhI rahI hatI. aMtara valovatuM A dRzya avarNanIya hatuM. Akhare saMsAranI asAratAne jANanAra mahAmaMtrIe sahune dhIraja ApatAM kahyuM : "virUpA to jIvI gaI. AvuM mRtyu to hajAra hajAra jIvana karatAM mulyavAna che. eka manuSya ne bIjo manuSya : manuSyanI rIte be vacce koI jAtano bhedabhAva paDI zakato nathI. mANasa Akhare mANasa che, ne Akhare eka ja rUpa pAme che. virUpAe A mAnava mAtranI aikyatAno amUlo pATha Apyo che. metArya dhairya dhAraNa karo ! cAlo, tamArI mAtA bebhAna paDyAM che. parNa zibikAomAM nAnAM mRgabALa jevI sAta suMdarIo na jANe kevI mUMjhAI rahI haze." paNa metArya tyAMthI na khasyo. mahAmaMtrI ekalA zibikAonI pAse AvyA. jhagamagatI masAlono prakAza hArabaMdha UbhelI pAlakhIo upara saMtAkUkaDI ramato hato. havAnI lahera sAthe nAcatI e jyotono prakAza pAlakhImAM besanArIonA gaura kapoladeza para jANe AchI gulAbI IrAnI zetaraMjI bichAvI rahyo hato. "putrIo nizciMta rahejo !sahu sArAM vAnAM thaze." mahAmaMtrIe sAMtvana ApyuM ne teo aMtaHpuramAM pAchA AvyA. aMtaHpuranuM dRzya marmabhedaka hatuM. virUpA mRtyu pAmelI paDI hatI. bahArathI zeThANIne paNa ahIM bebhAna avasthAmAM ANavAmAM AvyAM hatAM. dhIrajanA sAgara metArya dhrusake dhrusake raDI rahyA hatA. mahAmaMtrI jevA nirmohI ne sArAsAranI jANanAranI AMkhonA be khUNA paNa bhInA thayA. emaNe metAryane 158 D saMsArasetu UbhA karyA ne A ghelachA choDI devA samajAvatAM kahyuM : "metArya, virUpAnuM AtmasamarpaNa ajoDa che. jagatanI mahAna nArIomAM e Adarza rUpa che. prabhuno upadeza eNe pacAvyo hato; paNa have enI antima icchAne mAna Apo ! cAlo, pharIthI vAjAM vagaDAvo ! metArya ! ghoDe caDI jAo. AjanuM lagnamuhUrta aphaLa na thavuM ghaTe. ghoDe caDelo vararAjA pAcho na phare. saptapadI pUrI thaI javA do. bhale Aje Akho varaghoDo mahArAjAno mahemAna banato. A kriyA bAda virUpAnI antima kriyA patAvI levAze." "mahAmaMtrIjI, mitradharmamAM nyAya cUkazo mA ! mane varavA AvelI kanyAo ane temanA mAbApoe nagarazeThanA putrane pasaMda karyo hato. metakulotpanna metArajane nahi ! mAtA virUpAno siddhAMta hato ke ekabIjAnA tyAga ne balidAna upara A saMsAra cAle che. mAre paNa e siddhAntane jIva mATe jALavavo ghaTe." "bolAvo e kanyAone ! ahIM ja temane pUchI laIe." dAsIo kanyAone lAvavA ravAnA thaI, ane thoDI vAramAM e rUpano rAzi tyAM AvIne khaDo thaI gayo. sAcA sauMdaryanI majA e che ke game tevA bhAvamAM anokhI suMdaratA janmAve che. ekaeka kanyAnA gAla upara zarama ane lajjAnI lAla cImakIo UThI hatI. "putrIo, zaramAzo mA ! tame metAryane metakulamAM janmelo jANyA pachI paNa paraNavA taiyAra cho ?' thoDI vAra to koI na bolyuM ane pachI jANe cAMpa dabAIne koI saptasvaravALuM yaMtra eka sAthe guMjI UThyuM : "nA !" "tamArI icchA mujaba ja thaze. gabharAzo nahIM. paNa putrIo ! tame to prabhu mahAvIranI anuyAyI cho. kuLa ne gotra hajIya priya che ?" kanyAo paganI pAnIo para mUkelI meMdI sAme joI rahI. e gulAbI pAnIo kamaLapuSpane paNa zaramAvatI hatI. teo cUpa hatI, emanA hRdayamAM ajaba manomaMthana cAlI rahyuM hatuM. sAme ja kadAvara, pracaMDa, sazakta, jotAM ja mana mohI jAya tevA pauruSabharyo metArya khaDo hato. zuM karavuM ne zuM na karavuM ? kanyAo taddana mUMjhAI gaI. varNa ane gotranA hAu sivAya emane metAryane paraNavAmAM koI vAMdho nahoto. "hajI vakhata che. emane vicAra karI levA do ! cAlo, prathama mahAnArI virUpAnI aMtima kriyA UjavIe," mahAmaMtrIe rasto kADhyo. emaNe vicAryuM ke game tevI bhAre bInAne samaya haLavI banAve che. Ajano saMkoca kadAca kAle na paNa rahe ! premanI vedI para - 159
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahu sAru !" magadharAjane koI vAtamAM vAMdho nahoto. sAte rUpavatI kanyAone aMtaHpuramAM rahevAnuM sthAna kADhI ApyuM. vivAhotsavanA rUpamAM Avela AkhuM nagara have dhIre dhIre DAghunA rUpamAM palaTAI gayuM. rAta vItavAnI rAha jotA sahu hatA tyAM goThavAI gayA. AkhI rAta koIne nidrA na AvI. dhanadatta zeThanAM patnInA upacAra cAlu hatA, paNa potAnI priya sakhI cAlI gayAnA saMtApamAM e kaMI kArI karatA nahotA. beeka vAra kaMIka cetana AvyuM, paNa e to bujhAtA dIpakanA bhaDakA jevuM hatuM. dUra dUra AkAzamAM rAtrino zyAma aMcaLo bhedIne uSAe moM bahAra kADhavuM, virUpAnI uttara kriyAo cAlu thaI, tyAM samAcAra AvyA ke zeThANI avasAna pAmyAM che. be sakhIo sAthe cAlI. jIvanamAM eka thaIne rahenArIoe mRtyumAMya sAtha na choDyo.. UnA pANInA jharAone kAMThe , 'mahAtapopatIra' tIrthanI pAse baMnenI citA khaDakAvajo ! deza dezanA, yAtrALuo Ave tyAre magadhanI A be mahimAvaMtI nArIone paNa yAda kare." magadharAje AjJA karI. rAta vItatAM, mahAmaMtrInI AgevAnI nIce smazAnayAtrA nIkaLI. jIvanabhara nagarane cheDe badhAthI dUra vasI rahela rUpavatI ne guNavatI virUpAne zobhAvanArI e yAtrA hatI. enuM jIvana ane ghaTanAo sAMbhaLI sAMbhaLIne lokonI AMkhomAM AMsu UbharAI AvatAM. kuLagotranI nirarthakatA have temane pratIta thatI hatI. paNa pelo laherI mAtaMga kyAM ? virUpAnI ekAdI vALanI laTa upara jAna denAro mAtaMga Aje kyAM haze ? ene to nyAya joIto hato ne ! gaMgAno eka nAno pravAha mahApravAhatI chUTo paDI nAnI girikaMdarAomAM vaLato hato. A pravAha nAnI nAnI TekarIo vIMTIne vaheto hato, ne e TekarI paranA nAnA AMbAvADiyAmAM UnA pANInA jharA khaLakhaLa nAda karatA vahetA hatA. A girikaMdarAonA mukhabhAga para ja 'mahAtapopatIra ' AveluM hatuM. ahIM gopaloko dhaNa cAravA AvatA. yAtrIo darzanArthe AvatA. rogIo rogazamana mATe AvatA. A suMdara sthaLanI eka nAnI TekarI para, ke jyAMthI A tIrtha thoDe dUra hatuM, be caMdanakArDanI citAo racavAmAM AvI. smazAnayAtrAmAM sAthe Avela nagaraloko sugaMdhI vasANAM ne caMdanakASTha paNa potAnI sAthe lAvyA hatA. sahue maranArAone e rIte aMjali ApI. metAryo baMne mAtAone mAthuM namAvatAM agnisaMskAra karyo. citA bhabhUkI UThI, dhRtanA kuMbha reDAvA lAgyA. mRtyuzAntino jANe chello yajJa maMDAyo. e yajJamAM premanI vedI para bali thanArI magadhanI be mahAnArIo hatI. Akhare citAoe potAnuM kAma pUruM karyuM. virUpA ! jANe digaMta paDaghA pADatuM hatuM : vRkSo DALIo namAvIne AkaMda kAgAnIMdaramAM lokone sadA saMbhaLAto pelo mITho sUra yAda Avato hato. e sUramAM kevI UMDI ne pavitra chApa e pADatI hatI ! paNa A badhAM rodaNAM Aje zA kAmanAM ! nagaraloka maranArAonA jIvananI sadAvalaMta jIvanajyoto sAme gAma tarapha vaLyuM, paNa metArya tyAM ja UbhA rahyA. mahAmukelIe ahIM lAvavAmAM Avelo mAtaMga thoDe dUra TUMTiyuM vALIne beTho hato. ene potAnI bhUlano pArAvAra pazcAttApa thaI rahyo hato. vasaMtaRtuno mITho vAyu citAne have bUjhavato hato ne saritAnAM nIra metAryanA vyAkuLa hRdayanI jema UchaLI UchaLIne kinAro kApatAM hatAM. Akhare to bhasma paNa havAmAM cAlI javA lAgI. paNa e caMdanaraja jevI bhasmamAMthIya* 'mahAtapopatIra 'nA vAyumaMDaLamAM jANe eka gItanA azrAvya madhura svaro relAI rahyA hatA : "thanagana vanamAM nAce vasaMtaDI, haiyAnI kuMja mArI hule jhUle." * A UnA pANInA jharAo mahAna yAtrIo phAhyAna ane hyuenasaMge joyelA ne temaNe potAnA pravAsa varNanamAM noMdhelA che. premanI vedI para 1 161 16) D saMsArasetu
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 phALo AkAra rAjagRhIne mAthe AvI eka zokabharI rAtrino zyAma paDado patharAI rahyo hato. devAlayonA chellA ghaMTArava hamaNAM ja zamI gayA hatA, ne turIghoSa vAgavAnI taiyArImAM hato. koTanA kAMgare pragaTAvelA dIpako dhImA dhImA jhaLajhaLI rahyA hatA. rAjamahAlayanA burajo upara to dIpakono kaMI pAra nahoto. roja tyAM dIpAvalI racAtI. rAta vadhatI cAlI. zeThANI ne virUpA jevI be Adarza sakhIonAM mRtyuno zokasamaya paLAto hoya tema rAja gRhInAM rAja bhavanomAM nRtyagIta baMdha hatAM. metAryanI kuLahInatA pragaTa thaIne jANe parokSa thaI gaI hatI ane kanyAonA dila parathI paNa A be sakhIonA svArpaNe kuLano bhAre boja haLavo karyo hato. chatAM lagnanA divaso dUra ThelAyA hatA. kanyAo rAja kulanI mahemAna banI hatI. AvI eka rAta AgaLa ne AgaLa vadhatI jatI hatI. tUrIghoSa paNa thaI gayo hato ne rastAo nirjana banyA hatA. dhIre dhIre dIpako paNa jhAMkhA paDatA gayA, ne madharAte to AkAzamAM tAraliyAo sivAya koI na rahyuM. cokIdAre daravAjA baMdha karyA. | durganA eka cheDe AvelAM nRtyagharo taraphathI koI koI dIvAnAo AvatAjatA. rUpajIvinIonA AvAso paNa have sUnA thayA hatA. AvA ghora aMdhakAramAM rUpajIvinIonAM nivAsasthAnonI bAjumAM eka kALo AkAra ghUmI rahyo hato, enI paDachaMda UMcAI ema mAnavA preratI hatI ke e puruSa haze. tIra jevI jhaDapa ane sasalA jevI cakoratA darzAvatI hatI ke e paDachAyo koI bhUta-pretano nahi, paNa koI payaMtrakArI kAbela vyaktino haze. nizAcara haze, ema saheje kalpanA thaI Ave; kAraNa ke Ave sthaLe koNa sAro mANasa rakhaDe ? sArA mANasane AvA sthaLe AvavAnuM kAraNa zuM ? magadhanI mahAnagarImAM mahAamAtyanI jAgatI cokImAM kALA mAthAnA mAnavInI to pharavAnI zI majAla ! are, nakkI koI bhUta haze; pRthvI para bhamavA AvI caDyuM haze. paNa A prazna karanAra tyAM koI nahotuM. kALo AkAra dhIre dhIre rUpajIvinIonA AvAso vaTAvI gayo. enAM pagalAM makkama hatAM, enI dizA cokkasa hatI. dhIre dhIre e nartakIonA AvAsa tarapha vaLyo. keTalIka paradezI prItamone rijhavavA mATe sajelA sAja utArIne chello ArAma levAnI taiyArI hatI. ghaNIkharI mukhamohinI ane bhapakA mATe raMga, rAga ane kAjaLathI potI nAkhelA AkhA dehane zremapUrvaka dhoI rahI hatI. vaya badhInI khIlatI hatI, ane saMsAramAM svara ane sauMdaryabharI A kinnarIonuM dila konA upara haze, te kaLI zakAvuM zakya nahotuM. suvAsita jaLabharyA kuMDamAM mAMsala gaura pagathI chabachabiyAM karatI eka nartakIe saheja kaMTALApUrvaka kahyuM : sunetrA ! pravAsIonI to kaMI khoTa nathI, paNa lIdheluM kAma pUruM na thayuM. pelo paradezI sArthavAha na dekhAyo te na dekhAyo." "devadattA, e paradezI sArthavAha te ja cAlAka cora rohiNeya ema kema mAnyuM ?" buddhinidhAna mahAmaMtrInI e ja balihArI che. meM ApaNe tyAM AvelA tamAma paradezIonAM bhUjapatra para ALekhelAM citro batAvyAM. emaNe e chabI jotAM ja kahyuM ke, e ja rohiNeya ! adbhuta vezapalaTo !" devadattA, tane to enA para khUba heta hatuM. ane Aje enuM ja gaLuM kApavA taiyAra thaI beThI !" game tema toya ApaNe to rAjagRhInAM prajAjana ! ApaNAMya karmadharma kharAMne ! rAja AjJA mATe mastaka ApavuM paDe ! paNa bena, mane eka vAtanI khAtarI thatI nathI. cora thaIne ATalo catura ! ane kadApi catura hoya to paNa ATalo saMyamI ?" vAta karatI karatI devadattA jarA pAse sarI ane sunetrAnA kAna pAse mukha rAkhIne kahyuM : alI, mArI aneka vAra mAgaNI chatAM, are, je dehanI prApti mATe moTA moTA zAha sodAgaro sahasa suvarNamudrAo nyochAvara karavA taiyAra che, e deha meM ane arpaNa karyA chatAM eNe kadI mAro svIkAra karyo nathI." bena, to to nakkI mahAmaMtrI bhUlyA. corabadamAzano to mane ciraparicaya che. bahAra roja khUnanAM khUna karatAM na acakAya evA bahAduro ApaNI sulalita dehalatAo jotAM ja jANe rAMkamAMnA rAMka thaI jAya che ! mANasanuM khUna karatAM AMcako na khAya, paNa ApaNI veNInuM ekAda phUla cUMthatAM paNa dhruje ! eka cora ane ATalo saMyama, mane to azakya lAge che !' premanI vedI para 1 163
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sunetrA, mahAmaMtrI bhUle ema paNa banavuM asaMbhava che. e kaMI ApaNAM jevAM kevaLa carmacakSuno dhaNI nathI. enAM prajJAcakSu to AkAza-pAtALa nIrakhe che. e paradezInuM aDadhuM varNana meM karyuM, ne bIjuM badhuM emaNe karyuM, jANe koI varNanakAvya hoya tema tenI sAkSAta mUrti khaDI karI dIdhI." na "eka caherAmahorAnA be mANasa kema na hoya ? ghelI thaI che tuM. hajAromAM mahAbhAgye Avo ekAda rasiyo prItama maLI Ave che. e rasiyAne bhujamAM dabAvI, nityanI A anicchanIya pravRttimAM sukhanI saritA laherAva ne ! A mAthAkUTamAM tuM kyAMthI paDI ?" "e na bane ! meM to bIDuM jhaDapyuM che ! e ahIM Ave eTale pakaDAvye ja chUTako ! divaso keTalA vItI gayA ? mahAmaMtrI rAtadahADo enA ja vicAramAM ne enI zodhamAM ja ghUme che." "hA, hA, hA." ekAeka AvAsanA dvAra para hasavAno avAja saMbhaLAyo. yuvatIo chaLI gaI. zerIomAM bhamato pelo AkAra ja ahIM dekhAyo hato. ghanaghora rAta, ne kALA AkAranuM Agamana ! AvAsano cokIdAra nirAMte kubhakarNI nidrAmAM paDyo hato. yuvatIo ekadama cIsa pADI UThI. UMghato cokIdAra saphALo jAgI UThyo. AvA aneka prasaMgoe tAtkAlika ilAjo levA mATe TevAyelo e moMmAMthI bIbhatsa zabdo kADhato moTI charI sAthe tyAM AvI pahoMcyo. paNa lezamAtra gabharAyA vagara, kaMI paNa avAja karyA vagara pelo AkAra AgaLa vadhyo. jAdugaranA jevI karAmatathI teNe cokIdArano charo khUMcavI lIdho ane hAthI jema kamaLaphUlane UMcakI pheMkI de ema ene UMcakI bahAra pheMkI dIdho. cokIdAra UMdhe mAthe paDyo. "devadattA, pichAnI le ! huM ja pelo paradezI sArthavAha ! mane phasAvavA tuM beThI che, te huM jANuM chuM. . paNa tuM mane pakaDI le, te pahelAM huM tane pakaDI jAuM. cAla ! tane mArA majedAra gharamAM laI jAuM ! tArA hajAra hAthavALA mahAmaMtrI tane choDAvavA tyAM Avaze. bIDuM to suMdara jhaDapyuM ho !" pelo AkAra bolato hato. are, paNa A cora-DAkunI bhASA na hoya ! e zabdomAM saMskAra gAjatA hatA. jhanUna nahotuM - saumyatA hatI. paNa badhuM jANavA pelI yuvatI sarcata na hatI. e to kyAranIya bebhAna banIne DhaLI paDI hatI. kALo AkAra AgaLa vadhyo. eNe phUlanI jema yuvatIne UMcakI lIdhI. potAnA aMdhArapacheDAmAM lapeTI lIdhI, ane saDasaDATa zerIo vIMdhato e cAlyo. 164 D saMsArasetu zerIo ne galIo pasAra karato e AkAra rAjamahela bagIcAnI dIvAla pAsethI pasAra thaI rahyo hato ke acAnaka paDakAra saMbhaLAyo : "koNa che e" koI aMdhArAmAMthI bahAra nIkaLI AvyuM. paNa pelo kALo AkAra to jhaDapathI AgaLa vadhavA lAgyo. nakkI koI gunegAra ! bagIcAnI dIvAlamAMthI koI bahAra AvyuM. sIdho sapATo AkAranA mAthA upara ! paNa kALA AkAre vIjaLInI jhaDape hAthamAMnI vastu jamIna para seravI dAva cUkavI lAThIno ghA vyartha karyo ane jotajotAMmAM aMdhArAmAM enA hAthamAM lAMbI talavAra lapakArA mAravA lAgI. pelA AkAre vicitra avAja kADhatAM dhIrethI kahyuM : "tArA mArge jA ! motane na bolAva !" "motathI Dare e bIjA ! rAjagRhInI zerIomAM zetAna bhame che e vAta meM jANI lIdhI che. jAna jAya to paNa Aje nahi choDuM !" ane AvanAre lAThI ghumAvI. sIdho phaTako mAryo, paNa pelAe talavAra para jhIlI lIdho. talavAra ane lAThI banne hAthamAMthI chUTI dUra paDyAM ! eTalAmAM pelI strI jAgI UThI. eNe cIsa nAMkhI. strInuM apaharaNa ! magadha rAjanA rAjyamAM ! AvanAra jhanUna para caDyo. eNe charI kADhI. pelA kALA AkAre UchaLIne eno hAtha pakaDI lIdho. paNa hAtha pakaDavA jatAM burakho sarI paDyo, tArAnA prakAzamAM e ekadama oLakhAI gayo. K "koNa, tuM rohiNeya ?" ane AvanAra jhanUnapUrvaka sAme dhasyo. madamasta vanahastIonA dvaMdva jevuM taMdu macyuM. AgaMtuka paNa paDachaMda zarIrano hato. enA sudIrgha bAhu ne dAvapeca laDAvavAnI hiMmata ene vagara kahe ajaba khelADI tarIke oLakhAtI hatI. keTalIeka paLo A rIte damAM vItI gaI. bhUmi para paDelI devadattA dhIredhIre jAgrata thaI rahI hatI. paNa A dvaMda tarapha enI najara paDatAM punaH cIsa pADI UThI. kALo AkAra have kaMI navA dAvapecamAM hato. eNe joyuM ke A rAtanuM hRda laMbAya to vadhu madada AvI pahoMce ne pote gherAI jAya. eNe tarata eka avaLI gulAMTa khAdhI, ane saheja sarakyo. dIvAla pAsethI sarI AvanAre ane cita karavAno suMdara prasaMga joI ekadama kUdako mAryo, paNa pelo sApa jamIna para peTabhara sarI jAya ema sarI gayo. kUdako niSphaLa gayo. ane e niSphaLatAe pelA kALA AkAra mATe mArga karI dIdho. vIjaLIvege kALo AkAra - 165
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ e Ubho thayo ne nATho. sAmano karanAra bagaDelI bAjI samajI gayo ne eNe utAvaLo eka citkAra karyo. citkAranI sAthe AjubAjuthI sainiko doDI AvyA. teoe AsamAnI dIvAnuM ajavALuM cAre tarapha pheMkavA mAMDyuM. ane teoe je joyuM tethI AzcaryamAM DUbI gayA. koNa mahAmaMtrIjI !" "vilaMba poSAya tema nathI. jaladI azva lAvo ! magadhano cora rohiNeya nATho che." "rohiNeya !" sainikonAM moM phATyAM rahyAM. "vicAravAno vakhata nathI. huM enI pUMTha pakaDuM chuM. tame azva sAthe daravAje bhegA thAo.' jevI AzA !' sainiko eTaluM bolI ekadama azvazAlA tarapha cAlyA gayA. A AjJA ApavAmAM paLavArano vilaMba thayo, paNa eTalI vAramAM to rohiNeya ThIka ThIka AgaLa vadhI gayo hato. rAjagRhInA UMcA AvAso ne TUMkI keDIonI vaccethI rohiNeya pavanavege UDyo jato hato. paNa paLavAramAM to AkhA rAjagRhInA cokIdAro saceta banI gayA. have jamIna parano mArga bhabharelo kalpI rohiNeye mArga badalyo. e nimiSamAtramAM eka UMcA AvAsanI agAsI upara caDhI gayo, ne tyAMthI vAnaranI jema kudatI kUdato rAja gRhIne vIMdhavA lAgyo. pUrepUruM anusaMdhAna rAkhIne mahAmaMtrI AgaLa vadhatA hatA. vasaMtanI suMdara rAtri hatI, ne ghaNAM daMpatIo rasabharyA prahAro vitAvI hamaNAM ja gADha nidrAmAM paDyAM hatAM. emanAM vastro astavyasta hatAM ne keTalAMka te evI sthitimAM sUtAM hatAM ke najara nAkhatAMnI sAthe ja rohiNeya tyAMthI AgaLa vadhI jato. rAvaNanI laMkA mArga kUdatA hanumAnanI kalpanA rohiNeya pUrI pADato hato. enI pAse koI apUrva labdhi hoya ke enA capaLa pagamAM koI yaMtra hoya, je cAMpa dabAvatAM ja rohiNeyane uchALI eka AvAsathI bIjA AvAsa para pahoMcADI detuM hoya tema lAgatuM hatuM. mahAmaMtrI ane kema pakaDavo tenA vicAramAM AgaLa vadhatA hatA. seniko azva sAthe AvI pahoMcyA hatA. rohiNeya ramatavAtamAM rAja gRhInA AvAso vaTAvI gayo. killo vaTAvatAM paNa ene zrama na lAvyo. killAnI bahAra moTuM vistRta medAna hatuM, paNa te raste na jatAM eNe navo mArga lIdho. e gaMgA nadI pAra karavA pravAhamAM paDyo. Aje jIvasaTosaTanuM sAhasa hatuM. cAlAka rohiNeye ramatavAtamAM mahAamAtyanI azvazaktine niSphaLa banAvI. azvone pele pAra lAvo ! bIjAM sainikadaLo girimALa vIMTI le ! vAva, nadIo ne puSkaraNIo para paherA mUkI do !" mahAamAtya eka hoDImAM besatAM ane tene rohiNeyanI pAchaLa vahetI mUkatAM AjJA karI. paNa rohiNeya to sAgaranuM jaLacara hoya tema karavA lAgyo. kadI dekhAya, kadI DUbI jAya. kyAMka parapoTA uDADato ADe raste AgaLa vadhe. hoDI atyaMta jhaDapathI AgaLa dhasatI hatI. AvA prabala parAkramI corane jIvato jhAlavAnI hoMza dharAvanAra mahAmaMtrI halesAM denArane atyaMta jhaDapa rAkhavAnuM kahetA hatA. - sAgarasamI gaMgAnAM nIra madhapravAhe bhayaMkara rIte ghUmarIo khAI rahyAM hatA. evI ghumarIomAM kuzaLa nAviko paNa hoDI jhukAvavAnuM sAhasa na karatA. gaMgA nadInA AMtarapravAhothI jANe rohiNeya rajeraja mAhitagAra hoya ema e ghaDIkamAM A bhammarathI pelA bhammare nIkaLato. apurva harIphAI jAmI, paNa eTalI vAramAM azvo gaMgA nadI pAra karIne sAme taiyAra thaI UbhA rahyA. e ja veLAe ramata ramato rohiNeya sAme kAMThe bahAra Avyo ! paNa tyAMya te gherAyelo ja hato. chatAM bhaya ke mRtyu jANe kadI jANyAM nathI evo rohiNIya khisakolInI jhaDape ekadama jhADanI UMcI DALo para caDyo ne thoDe dUra AvelI aMdhArI jhADImAM kUdyo. pAchalI rAte moDA UgelA caMdranI rekhA AkAzamAM caDatI hatI. enuM AchuM ajavALuM gaMgAnA sAmA kinArAnI vanarAji ne DuMgaramALo para verAtuM hatuM. rAjagRhIvALA kinArA para moTI medanI ekatra thayAnA hokArA saMbhaLAtA hatA. jhADI gherI levAno mahAmaMtrI hukama Ape eTalAmAM to koI azvArUDha puruSa jhaDapathI temAMthI bahAra nIkaLyo. e ja rohiNeya ! pUMTha pakaDo !" mahAmaMtrIe pracaMDa ghoSa karyo. vaibhAra parvatanI sAMkaDI keDI thoDIvAramAM ezvonA dAbalAthI gAjI rahI. badhA pUravege dhasI rahyA hatA. A ghoDadoDa khUba cAlI; paNa dhIre dhIre ezvo ane enA savAro ochA thavA lAgyA. 166 1 saMsArasetu kALo AkAra 167
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 koNa sAcuM ? UMcI zikharamALane bhedIne sUraja nArAyaNe vanapraveza karyo tyAre kevala che azvo ja tabaDaka tabaDaka karatA mArga kApI rahyA hatA. badhAnA mukhamAMthI phINanA goTAgoTA nIkaLI rahyA hatA. AgaLa jato ghoDesavAra ne pAchaLanA ghoDesavAro vacce aMtara ThIka ThIka hatuM, paNa have jANe pAchaLanA ghoDesavAro jIva para AvI gayA hoya tema lAgatuM hatuM. | pAchaLanA azvonI gati vadhI. aMtara ochuM thatuM cAlyuM. paNa pakaDI pADI zakAya eTaluM to nahi ja ! "maMtrIrAja , jIvato ke marelo ! have lAMbo zo vicAra karo cho ?" tarata ja AgaLanA ghoDA para savAra thayela mahAmaMtrI doDatA ghoDAnI pITha para UMcA thayA ne hAthamAM raheluM kuMtax pheMkyuM. | pracaMDa dhanuSyamAMthI phekAyelAM tIranI jema havAmAM jabaro susavATo bolAvatuM kuMta rohiNeya tarapha dhasyuM, paNa jIva laIne nAsatA e kuzaLa coranI garadanane paNa jANe AMkho hatI. e cetI gayo ne potAnA kALathI bacavA nimiSamAtramAM azvanI pITha parathI eka bAju jhUkI gayo. kuMta savArane badale azvanI garadanamAM UMDe UtarI gayuM. lohInI dhAra vachUTI, chatAM vaphAdAra ezva mUMjhAyo nahi. eNe pravAsa jArI rAkhyo. kuMtano ghA khAlI jatAM rohiNeya pharIthI barAbara savAra thaI gayo, ne kSaNamAtramAM azvanI garadanamAMthI kuMta kheMcI kADhavuM. lohInA phuvArAo uDADato ezva jarAya thobhyo nahoto. rohiNeya jevA x nAnuM bhAluM. potAnA asavAranuM jANe prANArpaNathI paNa rakSaNa karavAnuM bIDuM eNe jhaDapyuM hatuM. e vegathI AgaLa doDyuM jato hato. keTalIeka paLo A rIte vItI gaI. vanapradezanA jANakAra rohiNeya mahAmaMtrI ane temanA gaNyAgAMThyA madadagArone vananI khINomAM ghAMcInA baLadanI jema pheravavA mAMDyA hatA. sainiko ane temanA azvo thAkyA hatA. kevala mahAmaMtrI atyaMta AvegathI pIcho pakaDI rahyA hatA. catura rohiNeyano ezva have lohInA atyaMta vahevAthI azakta banato jato hato. eNe potAnuM vastra phADIne doDatA pATo vIMTyo hato, paNa ghA sAmAnya nahoto. have azva para bharoso rAkhavA karatAM eNe bIjuM kaMI vicAryuM. vananI vanarAI gADha banatI jatI hatI. mahAmuzkelIe mANasa cAlI zake tevI aneka nAnI ADIavaLI keDIo parathI teo pasAra thaI rahyA hatA. rohiNeye eka AvI keDIno mArga lIdho, ne paLavAramAM jhADImAM adRzya thaI gayo. paNa mahAmaMtrI Aje to chello nirNaya karIne nIkaLyA hatA. rohiNeya na maLe to emanA mATe paNa have rAja gRhInAM jhADavAM jovAmAM nahotAM. kAM zastratyAga ! kAM saMnyAsa ! mahAmaMtrIe paNa azvane jhADImAM dhakelyo; paNa aMdara jatAM teo jue che, to eka jharaNane kAMThe pelo ghAyala azva khAlI Ubho hato. "duSTa chaTakI gayo ? nAmarda !!" ane kope caDelA mahAmaMtrIe potAnI garuDa jevI dIrgha dRSTi cAre tarapha pheMkI. dUra, thoDe dUra, rohiNeya pagapALo nAsato jato hato. mahAmaMtrInA krodhano pAra na rahyo. emaNe pITha paranA bhAthAmAMthI eka jhINuM tINa tIra kheMcI kADhavuM ne dhanuSanI paNacha kAna sudhI kheMcI havAmAM vahetuM mUkyuM. mahAmaMtrI hajIya AvA zUravIrane jIvato pakaDavAno lobha choDI zakyA nahotA. zarasaMdhAna enA paga para hatuM, ane e saMdhAna acUka nIvaDayuM. tIra. rohiNeyanA khaDatala paganI ArapAra nIkaLI gayuM. potAnA saMdhAnanI saphaLatAmAM mahAmaMtrIe eka aTTahAsya kyuM ne eno pIcho pakaDI jhAlI levA azva parathI chalAMga mArI nIce UtaryA. paNa Azcarya ! rohiNeya tIra kheMcyA vagara ja , jarAya thobhyA vagara doDato hato. Aje enI pAse nahotuM tIranuM bhAthuM. talavAra, chUrI ane corInAM bIjAM nAnAM sAdhano hatAM, temAM talavAra vagere to pahelAM hRddha vakhate ja chUTI gayAM hatAM. ekAda tIra pAse hota, ekAda nAnI kRpANa ke kaTArI paNa hota, to rohiNeya avazya bhayaMkara sAmano karatuM, paNa Aje to nAsI chUTayA sivAya enA mATe bIjA koI mArga nahoto. premanI vedI para 1 19
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghavAyelA page nAsIne paNa e keTalo nAse ! eNe vanapradezamAM TUMkAM TUMkAM cakkaro levA mAMDyAM. A pradezanA binaanubhavI mahAmaMtrI e rIte jarA pAchaLa paDyA, paNa e vakhate emane khAtarI thaI cUkI hatI ke sainikoe AkhI DuMgaramALa gherI lIdhI haze. tamAma vAva, nadIo ne puSkaraNIo para paherA besI gayA haze. pallIvAsIonA gupta kUvAomAM kephI padArtho nakhAI gayA haze. jarA vahelA ke jarA moDA paNa rohiNeyane pakaDAyA sivAya chUTako nahoto. chUTo paDelo rohiNeya vanane vIMdhato have jarA samathala bhUmi para Avyo hato. dhoma dhakhato jato hato. pagamAM asahya vedanA jAgatI jatI hatI. eNe cAre tarapha dUra dUra joyuM. mahAmaMtrI pAchaLa rahI gayA lAgyA : dumana lekhI zakAya tevuM koI tyAM na dekhAyuM. "hAza !'' kahIne rohiNeya nIce besavA gayo. tyAM ene kAne koI madhurA avAja saMbhaLAyo. AkAzanA paTa parathI havAmAM laherI letI keTalIka jayagarjanAo paNa saMbhaLAI : jJAtaputrano jaya !'' are, pelA ThagArA jJAtaputranI vANI ! hattArInI ! Ave kavakhate A apazukana kyAM thayAM ? eNe tarata potAnA kAna para jorathI hAtha dAbI dIdhA. pagamAM asahya vedanA jAgI hatI. jhanUnapUrvaka doDavAmAM to kaMI bhAna nahotuM rahyuM; paNa have jANe eka kSaNamAM paga thAMbhalA jevo thaI gayo hato. chatAMya kema thobhAya ! A to siddhAMtano savAla ! eNe kAyara thatA potAnA dilane muMgo Thapako Apyo : yAda che ne pUjya zirachatra dAdAnI e mRtyupaLo ? e veLAnI AjJA ? smaraNamAM che ne badhAnI vatI pote lIdhelI pratijJA ? arere ! e jJAtaputranI viruddha kazuMya thaI zakyuM nahi ! enA parama upAsakone paNa huM hAni pahoMcADI zakyo nahi ! ene atyAre eka paga khAtara pratijJAno bhaMga karuM ? paga tUTI paDe topaNa zuM ?" eNe kAna para sakhata rIte hAtha dAbIne AgaLa vadhavA icchavuM, paNa yoddho Aje lAcAra banyo hato. paga ja na UpaDyo. pharIthI eNe e rIte kAna para hAtha rAkhI AgaLa vadhavA prayatna karyo, paNa zarIra pAse manane namavuM paDyuM. vakhata vItato jato hato, ema pIcho pakaDanArA paNa najIka AvI pahoMcavAnI saMbhAvanA vadhatI jatI hatI. nirupAye, potAnA AvA kamajora zarIrane dhikkAra Apato rohiNeya nIce besI gayo ne je dizAmAMthI avAja Avato hato te dizAnA tarapha hAtha mUkI pagamAMthI tIra kADhavA lAgyo. paNa tIra to be paganI bAju ArapAra nIkaLyuM hatuM. 170 3 saMsArasetu eka hAthe kheMcI zakAya tema na lAgyuM. Akhare eNe be hAthe kADhavA prayatna karyo, paNa tyAM to je avAja nahoto sAMbhaLavo e ja avAja kAna para athaDAvA lAgyo. kevo avAja ! havAmAM rahetA AvatA nIcenA zabdo enA karNapaTala para athaDAyA : mahAnubhAvo, satkarma karanAra devapadane pAme che. devono rAjA iMdra che ne te vargamAM rahe che. devo kevA hoya che; te jANo cho ? temanA caraNa pRthvIne kadI sparza karatA nathI; temanAM netro kadI ughADamIca thatAM nathI; emanI pukha-mALAo kadApi karamAtI nathI ane emano deha prasvedathI rahita hoya che." hAza !" eka moTA hAzakArA sAthe eNe tIra kheMcI kADhacuM, Ubho thayo ne vegathI doDyo. ATalA zabdo enAthI manekamane sAMbhaLI levAyA hatA. eno atyaMta pazcAttApa tenA dilamAM UbharAI Avyo : arere ! meM kuLa boLyuM ! mArAthI vizeSa kaMI karI zakAyuM nahi, ane vadhArAmAM zirachatra dAdAnI sAme lIdhelI pratijJA paNa toDI ! svargamAM birAjela dAdA na jANe mArA para kevo zApa varasAvatA haze !" rohiNeya AkAza sAme kSaNavAra mITa mAMDI rahyo ne pachI jANe koIno Thapako sAMbhaLI pote glAni pAmato tema jorathI nATho. na eNe UMDA ghAne pUravA vanaspati zodhI ke na eNe pATo vIMTaTyo. sUraja potAnAM AganA bhaDakA jevAM kiraNothI badhe ukaLATa phelAvI rahyo hato. bhUkhyo ne tarasyo ghAyala rohiNeya A TekarIthI pelI TekarIe ane A guphAthI bIjI guphAe nAsato hato. zikArI pazu jema havAmAM lAMbo zvAsa laI bhaya pArakhI le, ema rohiNeya potAnI pAchaLanA bhayane pArakhI gayo hato. paNa Aje ene nirAzA gherI vaLI hatI. pratijJAbhaMganuM atyaMta darda enA dilamAM khaDuM thayuM hatuM. je zarIra para potAne abhimAna hatuM, eNe ja dago dIdho ! potAnA vaphAdAra azva jeTalIya hiMmata eNe na batAvI. AvA zarIra para zo bharoso ! ne e rIte e svayaM potAnI jIvana-AlocanA karavA lAgyo. dAdAe vasAvelI suMdara pallI kyAM ? potAnA vaphAdAra sAthIdAro Aje magadhanA kArAgRhamAM saDe che ? ne pote ? 'pote eTale ? huM ?" kSaNabhara rohiNeya khumArImAM caDI gayo : "are huM eTale ? mArA nAmathI to sagarbhAnA garbha gaLI jAya che ne yoddhAonA hAthamAMthI talavAra sarI jAya che ! rAjagRhIne lUMTavAnuM mahAmUluM kAma karanAra rohiNeya keTalAnI ne konI mAe jaNyA che ? magadharAja ne mahAmaMtrI jevAnA buddhibaLanI hAMsI karanAra bIjo koI nara to batAvo !" paNa eTalAmAM vicAramALA palaTANI. jANe enuM mana ja ene kahevA lAgyuM : koNa sAcuM ? 1 171
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ "are, paNa ethI zuM kAma saryuM ! tuM rAkSasa banyo, pizAcanI pratimUrti tarIke paMkAyo. tArA kuLanI zI pratiSThA vadhArI ? tArA kuLane tAryuM ? ane nAnAzA tIre tArI pratijJAmAM dhULa bheLavI. loko jANaze tyAre tArA nAma para nahi thUMke ?" rohiNeya nirAzAmAM besI gayo. tarasathI enuM gaLuM sukAI rahyuM hatuM. eNe cAre tarapha najara pheMkI. thoDe dUra eka nAno kUvo dekhAto hato. e kUvA tarapha cAlyo. kUvo pANIthI chalochala bharelo hato. eNe kAMThe besI* pIvA mATe khobo bharyo, paNa tarata koI gaMdhe enA nAkane camakAvI dIdhuM. eNe pharIthI jarA sAvacetIthI pANI sUMdhyuM, ane tarata ja khobo DhoLI nAkhI Ubho thayo : "haTa, Akhare Avo prapaMca ! pANImAM paNa kephI viSano prayoga !" paNa sAthe ja jhADa parathI koInA sarakavAno avAja Avyo. thAkelo, nirAza banelo rohiNeya sAvaceta bane te pahelAM te baMdIvAna banI gayo. "do !" "barAbara, dagAkhora sAthe do !" mahAmaMtrIe enA pAza majabUta karyA. thoDI vAramAM AjubAju chupAyelA sainikothI e sthaLa UbharAI gayuM. rohiNeyane majabUta rIte bAMdhIne badhA pAchA vaLyA. Aje sarvanA dilamAM AnaMda samAto nahoto. magadhano mahAna cora mahAmuzkelIe jIvato pakaDAyo hato. mahAmaMtrInI pratijJA pUrI thaI hatI ane magadhanI prajAnA mAthethI sadA toLAI rahelI eka Aphata paNa UtarI cUkI hatI. atyaMta sAvadhAnIpUrvaka badhA pATanagara tarapha vaLyA. paNa are, A zuM ? kArcIDo potAnA raMga badale ema A rohiNeya dhIre dhIre potAnI AkhI AkRti palaTI rahyo hato. vezaparivartanamAM nipuNa rohiNeya mudrA-parivartanamAM paNa ajaba kauzalya dharAvato lAgyo. chatAMya AkhA mArga daramiyAna rohiNeya zuM karI rahyo hato, enI sainikone pUrI jANa na thaI zakI. jyAre teo garvonnata mastake rAjagRhInI bajAromAM thaIne nIkaLyA, tyAre tenuM temane bhAna thaI AvyuM. rAjamArgo, vIthikAo, zerIo ne jharUkhAo mAnavamedanIthI bharapUra hatA. magadhanA pATanagarane lUMTI zake ane mahAamAtya jevA mahAamAtyane paNa kSaNabhara herAna parezAna karI mUke tevA puruSane jovAnI sahune ajaba iMtejArI hatI. temAM paNa jyAre teoe jANyuM ke sArthavAhanA veze varSo sudhI rohiNeya gaNikA devadattAnA pramodabhavanamAM jaIne rahyo hato, tyAre to sahunA Azcaryano pAra na rahyo. teoe devadattA pAsethI tenuM aneka vAra varNana meLavyuM, ne aMtarathI AkarSAyelI devadattAe potAnA rasiyA prItamanA rUpavarNanamAM kaMI paNa maNA na rAkhI. * AvA kUvAo atyAre paNa sametazikhara parvata (pArzvanAtha hIla) para mojUda che, jenA kAMThe besI musAphara khobAthI pANI pI zake che. 172 D saMsArasetu AvA vIra, bahAdura, suMdara ne catura corane nihALavAnI icchA kone na thAya ! nagarajanone to koI ne koI svarUpe rohiNeya haMmezAM svapnamAM dekhAto, eTale sahue enI manaHkalpita AkRtio nirmANa ja karI lIdhI hatI. paNa A puruSa e kalpanAothI taddana nirALo hato. "are, zuM A ja rohiNeya !" eka bhaDabhaDiyA prajAjane utAvaLamAM bolI nAkhyuM : "are, enA labaDatA hoTha to juo ! ThaMDo eno hAtha to juo ! devadattAe vakhANelo rohiNeya zuM A ja ?" sainikonA kAna para A TIkA athaDAI. zuM kharekhara rohiNeya evo che ? teoe enA sAme joyuM ane jotAM veMta ja AzcaryamAM DUbI gayA. kSaNabhara teone paNa vimAsaNa thaI AvI. A to koka kuTumbI0 jevo lAge che ! are, aneka gupta vidyAono jANakAra rohiNaya bIjAne bAMdhIne chaTakI to nathI gayo ne ! jene mahAmaMtrIe pakaDyo e Avo nahoto ! "are, paNa enI AMkho to juo, bicArAne kIkIo ja kyAM che ? ratAMdhaLo lAge che. mahAmaMtrIe 'AlAne badale mAlAne' pakaDI lAvavA jevuM to nathI karyuM ! A to rohiNaya nathI ja !" Ama TIkAno vistAra vadhato cAlyo. loko mUchamAM hasavA lAgyA. je nagarajanoe lUMTArA tarIke ene nIrakhelo, teoe to cokhkhIcaTa nA bhaNI ke A rohiNeya nathI ja ! keTalAka utsAhI nagarajano devadattAne pUchI AvyA. jANe potAnI AMkha dago detI hoya tema eNe vAreghaDIe ughADamIMca karatAM dhIrethI DokuM dhuNAvI nA pADI. devadattAnI dAsI ghaNIvAra zekhI karatI ke e chelachabIlA sArthavAhane sarva pahelAM pAnanAM bIDAM meM ja ApelAM. keTalAka TIkhaLI loko doDIne ene ghasaDI lAvyA ne pelA mANasane batAvIne pUchyuM : "bola jo, A ja pelo sArthavAha ne ? tArI devadattAnI sejano sAthI !" dAsI chaMcheDAI paDI. ene evA aNaghaDa puruSano saMbaMdha potAnI rUpazAlinI devadattA sAthe joDavAthI khoTuM lAgyuM. e bolI : "pharIthI bolyA cho to khabara ja laI nAkhIza. are, A mANasa te kaMI mANasamAM che ! mane to paMDha jevo lAge che. enI cAla ne lALa TapakatA hoTha to juo !" "are, paNa kumAra metAryane ja pUcho ne ?" kumAra metArya rAjamahele hatA. emaNe paNa sAmethI jaMjIromAM jakaDAIne AvatA rohiNeyane joI kahyuM : "mahArAja ! A zuM ? A rohiNeya na hoya !" 0 kaNabI koNa sAcuM ? D 173
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zuM mahAamAtya rohiNeyane badale bIjA koIne pakaDI lAvyA che ?" magadharAjanA moMmAMthI ekAeka nIkaLI gayuM. rAjamArga paranAM hAsya ne ThaThThAnI vaccethI mahAmaMtrI ane sainikone pasAra thatAM bhoMya bhAre lAgI. jeonI pAsethI prazaMsAnAM puSponI AzA rAkhI hatI, teonI pAsethI kaTAkSanAM vyaMganAM bANono varasAda varasyo. sainikono to utsAha zamI gayo. teo bicArA A nirmAlya lAgatA mANasanI lohajaMjIro jhAlIne, chAtI phulAvIne, UMce mukhe cAlatAMya zaramAtA hatA. rAjadvAra pAse AvatAM teoe chuTakArAno dama kheMcyo. magadhapatie sAme pagale AvIne dhULa ne zramathI mlAna lAgatA mahAmaMtrInuM svAgata karyuM. sainiko tarapha paNa eka hAsya pheMkI temanA praNAma jhIlyA. A pachI teo rohioya pAse AvyA, enI jaMjIrone pakaDIne UbhelA sainikone zAbAzI ApatAM magadharAje pUchyuM : "kema, rohiNeyane AbAda pakaDI pADyo ne !" sainiko cUpa hatA. hA kahevI ke nA kahevI tenI mUMjhavaNa cAlI rahI hatI. jo Ane ja rohiNeya tarIke oLakhAve to AvA nirmAlya mANasane pakaDatAM ATalo vilaMba kema thayo e prazna thAya, ne ene rohiNaya tarIke na oLakhAve to pachI A kone pakaDo ? magadharAja A badhI mUMjhavaNa TALavA rohiNaya pAse gayA, ane pUchyuM : "kema rohioya, kuzaLa che ne ?" "rohiNeya ? hA bApajI !" ane pelo khUba jorathI jANe raDavA lAgyo : bolatAMya enA gaLAmAMthI avAja nahoto nIkaLato. bhayathI nasakorAM phATle jatAM hatAM. e gaDabaDa gaDabaDa bolavA lAgyo. enA bolavAno sAra A hato : "mahArAja, huM kuTuMbI (kaNabI) chuM. mAruM nAma durgAcaMDa. bApAjI, khetI karato'to ne khAto pIto'to, tyAM rohiNeye kera karyo. eka rAte mArA khetaramAM huM pharato'to, tyAM rohiNeya Avyo. huM enAthI bacavA gharabAra choDI nATho, paNa eNe mAro pIcho lIdho. eka tIra mArI mArA pagane vIMdhI nAkhyo ane pachI e mane pakaDIne laI gayo ne A badhA sainiko nirAMte UMghatA hatA, tyAM laI jaIne hAthepage bAMdhIne nAkhyo. e to bhAre cAlAka. mane phasAvIne tarata nAsI gayo. meM ghaNA kAlAvAlA karyA, paNa mAruM koNa mAne ! mahAmaMtrI mane pakaDIne ahIM lAvyA. mahArAja, tamAruM nAma ghaNuM sAMbhaLyuM che. have to tame mAro ke jivADo ! mane mArA khetaranA ne mArI nAtarAnI vahunA vicAra Ave che." A zabdo sAMbhaLI zramita mahAmaMtrIne paNa jANe kaMI thaI gayuM. eka paLavAra to potAnAM buddhibaLanuM gumAna sarI gayuM. paNa punaH svastha thatAM temaNe kahyuM : "A ja pote kapaTapaTu rohiNeya che. enI cAlAkI have nahi cAle. ene jarUra zikSA thaze. malaka AkhAno cora !" 174 D saMsArasetu "avazya. gunegArane kaparI sajA, e magadhano nyAya che. paNa zikSA karatAM pahelAM gunAno nirNaya ane gunegAranI cokasAI to karavI paDaze ne ! eka cora magadhanuM siMhAsana nyAya na karI zake eTaluM pAMgaLuM banAvI zake kharo ke ?" magadharAjano avAja gAjyo. "mahArAja, bahu nihALI nihALIne jotAM have mane A ja rohiNeya lAge che." metAraje vacce kahyuM. "hoI zake; paNa ema saMzayabharelo nirNaya nyAya pAse sthAna na pAme ! eka nirdoSa daMDAya enA karatAM hajAra gunegAra chUTI jAya : e nyAyAsanane yogya lAge che." je magadharAjanA nyAyadaMDa nIce magadhavAsIo nizcita rIte jIvI zakatA, e ja nyAya Aje mahAmaMtrI jevA mahAmaMtrI sAme hovA chatAM pakSapAta karavA taiyAra nahoto ! "pelA kedI banelA pallIvAsIone to bolAvo ! teo pichAnI leze." A vAta mahAmaMtrIne na rucI, paNa temaNe spaSTa virodha na karyo. rohiNeyanA vaphAdAra sAthI keyUra tathA bIjAne tyAM tarata hAjara karavAmAM AvyA. teone rohioya batAvavAmAM Avyo, paNa ene jotAMnI sAthe ja badhA bolI UThyA : "arara, A zo gajaba thayo ? A to vaibhArano vanavAsI, bicAro kuTuMbI durgacaMDa ! bahu ja bhalo che, ho, mahArAja !" badhA stabdha banI gayA. mahAmaMtrI to zuM karavuM ne zuM na karavuM : enI ja mUMjhavaNamAM paDyA. Akhare magadharAje AjJA karI : "mahAmaMtrIjI, AjathI sAtame divase eno nyAya cUkavAze. aparAdha ane aparAdhIno nirNaya tyAM sudhImAM nyAyAsanane khAtarI thAya e rIte karI lezo." A nirNaya sAme mahAmaMtrI kaMI na bolyA. kahevAtA rohiNeyane sainiko eka judA kArAgRhamAM laI gayA.* AkhuM nagara AjanA ajaba banAva para carcA karI rahyuM hatuM, jyAre bhUkhaparizramane bhUlIne mahAmaMtrI A vAtano niveDo kema lAvavo tenI maMtraNA karI rahyA hatA. AMkhe dIThI sAcesAcI bInAne kuzaLa puruSo vikRta karI zake che, enA pratye metArya Azcarya pradarzita karI rahyA hatA. vArevAre prazna e UThato ke koNa sAcuM ? * A AkhA prasaMgane vizada rIte ane rasabharI rIte vaNI letI 'patitapAvana' nAmanI nATikA juo. koNa sAcuM ? - 175
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 svargalokamAM kesUDAnAM puSpanI zobhAvALI saMdhyA AthamI tyAre magadhanA pATanagaranA cheDe AvelA devimAna AkAranA prasAdamAM ekAeka nRtyagIta AraMbhAI gayAM. Akhoya prAsAda lIlA raMgano hato. enA paDadAo paNa lIlA raMganA hatA. prAsAda aneka khaMDamAM vibhakta karelo hato, jemAM saghana latAmaMDapo, zItaLa nirjharagRho ne sphaTikanA prakAze jhaLahaLatI puSpavATikAo AvelI hatI. eno eka eka khaMDa jAtajAtanAM zilpothI zaNagArelo hato, ne e khaMDanI ardha khUlI bArIo vATe jonArane pote pRthvIthI UMce vasato hoya tevo khyAla Avato hato. pRthvI para kadI na anubhavyo hoya tevo mITho sugaMdhabharyo pavana tyAM vaheto hato. A devavimAnarUpa prAsAdano mukhya khaMDa to anerI zobhAthI bharelo hato. Asano pIThikAo, paryaMko sphaTika ane nIlajaDyAM hatAM. enI dIvAlo muktAmALAothI lacI paDatI hatI. A khaMDanA madhyabhAgamAM eka moTA palaMga para koI puruSa sUto hato. enA deha para haMsalakSaNa vastrax hatuM. kAnamAM tejasvI kuMDaLo hatAM. bAhu para kImatI bAjubaMdha ane hAtha para suMdara kaMkaNo hatAM. enA paga lAla raMgathI raMgelA hatA, ne lAMbA vALa khUba kALajIthI oLyA hatA. A eka puruSane bAda karatAM Akho mahAlaya strIothI bharelo hato. badhI strIo navayauvanA ane rUparUpanA aMbAra samI hatI. teonuM eka eka aMga kAmadevanuM vijayI zastra hatuM. koI saMketa thatAMnI sAthe kUTa, nakAra ne ghoMkAra jevA meghadhvani pUrvaka mRdaMgo x zvAsathI paNa UDI jAya tevuM prAcIna kALanuM kImatI vastra. vAgavA mAMDyAM. krama ne utkramanA Aroha-avaroha sAthe vINA vAgavA mAMDI. kAmadevanA vijayI maMtrAstra jevuM saMgIta cheDAyuM. gAMdhAra rAga aneka laya ne jAti sAthe gavAvA lAgyA. zAMta beTheluM suMdarIvRMda sajja thayuM. koI gAvA lAgI, koI mRdaMga vagADavA mAMDI, keTalIke nRtya AraMbhyuM. saMgItanA miSTa dhvani sAthe A rUpanA rAzie nRtya AraMbhyuM. nizAno zyAma aMcaLo dhIre dhIre jagata para patharAI rahyo hato. vArevAre khulatA vAtAyanonA paDadAo vATe sphaTikazA AkAzamAM tAraliyAo jhabUkI rahyA hatA. ne nIce dUra dUra rAjagRhInA jhAMkhA AkAzadIpako dekhAI rahyA hatA. maMdamaMda saMgIta dhIre dhIre uttejaka banatuM cAlyuM. mRdaMga bajAvatI strIo jora jorathI mRdaMga para thApIo mAravA lAgI, ane e parizramamAM emanAM supuSTa vakSasthaLo paNa avanavuM nRtya karavA lAgyAM. pAradarzaka AvaraNo paherIne vINA laIne beThelI strIoe potAnI suMdara AMgaLIonuM nRtya AraMbhyuM. ane sAthe sAthe nUpura, kaTimekhalA ne valayonA sumadhura jhaMkAra sAthe bIjI suMdarIo nAcavA lAgI. khaMDanA madhyabhAgamAM sukhasejamAM sUtelo puruSa dhIre dhIre jAgrata thaI rahyo hoya ema saLavaLato hato, paNa koI kephI pINAnA jore e hajI ardhajAgrata hato. makhamalI zayyA ene galIpacI karI rahI hatI, ne sugaMdhabharyo pavana enI AMkhone bhAre banAvI rahyo hato. ene lAgI rahyuM hatuM ke jANe pote koI svargIya pradezamAM viharI rahyo che. zarIramAM atyaMta ALasa ane magaja para ghenano bhAra lAgato hato. paNa dhIre dhIre enA karNapaTala para sumadhura gItano dhvani saMbhaLAvA lAgyo. pharIthI e koI suMdara svapnamAM paDyo. paNa thoDIvAre koI kumAzabharI vastu ene sparza karatI lAgI. sejamAM besI zakAya teTalI zArIrika zakti jANe haNAI gaI hatI. eNe sUtAM sUtAM ja madabharyAM netro kholyAM. kharekhara svarga ja ! sUtAM sUtAM e jenI kalpanA karI rahyo hato evuM ja svarga ! enAM ughADAM aMgone sparza karIne eka parama - yauvanA strI vIMjhaNo karI rahI hatI. pAse ja alaukika nATAraMbha racAI rahyo hato. *nRtya karatI keTalIka suMdarIo dRDha aMgahAra ne abhinayathI kaMcukIne toDavA mathatI hoya ema kamaLadaMDa jevA suMdara bhujAmULane batAvavI hatI. * zrI hemacaMdrAcAryakRta 'triSaSThizalAkApuruSa'nA varNananA AdhAre svargalokamAM D 177
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI daMDapAda vagere abhinayanA bahAne potAnA adhovastrane havAmAM laherAvI gorucaMdana jevA gaura jaMghAmULane pradarzita karatI hatI. khIlatI kaLI jevI koI navayauvanA nRtyazramathI zithila thayela adhovastranI graMthi dRDha karavAnI lIlAthI kAmadevanI khANa samAna potAnA nAbhipradezane pragaTa karatI hatI. virahiNI jevo veza-zRMgAra sajelI koI suMdarI ibhadaMta nAmanA hastAbhinayanA bahAne gADholiMgananI saMjJA karatI hatI. havAnAM AMdolanothI muLa sudhI DolatA karaMbaka puNyanA mULanI jema dhrujatI koI vizALalocanA aMgabhaMganA bahAne puSTa ane unnata stanavALA potAnA vakSasthaLane dhrujAvatI hatI. ane koI sarI jatA suvarNataMtuthI bharelA uttarIya vastrane vizeSa dRDha karavA jatAM potAnA nitaMbadezane khullo karI detI hatI. ATaATalAM rUpanRtyo sAthe mRdaMgane vANInA jhaNajhaNATa seja para pAse beThelI strI paNa jANe A pRthvInuM mAnavI nahotI. enAM vizALa nayano, gADha kezakalApa, kamaLadaMDa samA bAhuo ane khIlatI kaLI jevA be bimbAdhara mAnavIne mohanI nidrA Ape ema hatuM. enA heratamAM raktakamaLa hatuM. vALanI laTomAM mogarAnI kaLIo gUMthI hatI. karNanA aMtima bhAga para zirISapuSpanI zobhA hatI. vakSasthaLa para motIsaranA hAra zvAsa letA paDyA hatA.. maNiphalakanA hemathaMbho para peTAvelA ratnadIpako A navayauvanAnI dehalatA para AchuM teja DhoLatA hatA. sukhazayAmAM sutelo rohiNeya eka vAra sukhada svapnamAM sarI gayo. thoDIvAra e svapna tUTatAM enAM netro pharIthI khUlyAM. eNe vismayapUrvaka sUtAM sUtAM ja prazna karyo : "devIo, tame koNa cho ? huM atyAre kyAM chuM ne mane aparicita evuM A badhuM zuM che ?" pAse beThelI navayauvanA suMdarIe nayananartana karatAM kahyuM : - "A svargabhUmi che. ane e bhUmi paranuM A devavimAna che. tame pRthvIloka parathI atre AvyA cho. idra dhanuSyanAM ahIM toraNo che, ane nIlamanI pALe bAMdhelA jaLakuMDomAM ratizrama nivAravA devAMganAo snAna kare che. AsopAlava ne maMdAra ahIMnAM vRkSo che, ne A vaiduryamaNinI pRthvI para suvarNapadmo sadA khIle che. A maNimaya bhUminAM surataru phaLe che, ne e manovAMchita ApyA kare che. pUrva puNyanA pratApe tame amArA svAmI thayA cho ne pUrva karelAM sArAM karmonA baLe suMdara surayuvatIo ne apsarAonA tame ekamAtra adhikArI banyA cho !" | svarga ! devavimAna ! apsarA ! svAmI ! puruSanA hRdayamAM zabdonA paDaghA paDavA lAgyA. paNa hajI koI bhAre ghena enA dehane dAbI rahyuM hatuM. pelI apsarAe AgaLa calAvyuM : "svAmI, lezamAtra paNa saMdeha dharazo mA ! A svargabhUmi para AvanAra pRthvI paranAM nItidharmanAM baMdhanothI para bane che. hAsya, saudarya ne sadA harSanI A bhUmine to jarA nIrakho ! Avo, priya, jarA tamArA mastakane mArA A bAhuno Teko Apo ! jarA najara nAkho ! dUra dUra pRthvInA dIvA dekhAya che, ane ApaNI bhUmi samuM A nIlavarNa nabhomaMDaLa nIrakho !" navayauvanAnA sukomaLa bAhunA Teke rohiNeya dUra dUra najara nAkhI : kharekhara pRthvInA dIpako dUra dUra dekhAI rahyA hatA ne koI suMdara devavimAnamAM pote viharI rahyo hoya tevo bhAsa thato hato. ghanazyAma vALanA gucchAo samAratI pelI navayauvanAe AgaLa calAvyuM : he nAtha ! ahIM sadA chaye Rtu pragaTelI rahe che ne Rtuone yogya rasikAo paNa ahIM sadA sajja rahe che. juo, paNe najara karo ! dUra dUra camarI mRgo carI rahyAM che, ne matta kokilanAM madhura kUjitothI ratirahasyanI prastAvanA karatI kAmanATakanI naTI rU5 vasaMtalakSmI vistarI rahela che. ane vasaMtaRtune yogya rasikA paNa upabhoga mATe tyAM sajja che." navayauvanAnA saMketanI sAthe mukhya khaMDanI bAjumAM Avela eka khaMDanuM moTuM dvAra UghaDI gayuM. kharekhara tyAM vasaMtanuM sAmrAjya jAmeluM hatuM. vRkSo vRkSe navapallavato hatI, ne dUra dUrathI koyalanA TahukA AvatA hatA. nRtya karatI suMdarIomAMthI eka kesariyo raMganA adhovastravALI suMdarI citravicitra hAvabhAva karatI e khaMDamAM pravezI. ane svAmI, ahIM jarA A tarapha dRSTi nAkho ! kadambanA vikasita puSparajathI digvadhUne sadAne mATe surabhita karatI pelI grISmaRtunI zobhAne to nIrakho ! punAga vRkSonI mIThI chAyAo ane svargagaMgAno zILo eno vAyu che, ane evI ja suMdara zItala sparzabharI, ardhazruta vilAsamekhalAvALI enI adhiSThAtrI mAnunI che." vasaMtaRtunA khaMDanI pAse ja grISmaRtuno khaMDa Avelo hato. vanarAI patharAI rahI hoya tevuM dazya hatuM. nRtya karatI suMdarIomAMthI eka rUperI TIpakIothI bharelA vastravALI suMdarI emAM pravezI ne priyaMgu latAmaMDapamAM banAvelI kamaLapatranI svargalokamAM B 179 178 1 saMsArasaMtu
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayyA para sUI gaI. jANe sutarazramane nivAravA mATe bAjumAM kamaLapuSpano vIMjhaNo e DhoLavA lAgI. enuM gatiDolana apUrva hatuM. e DolanathI enI alakalaTa paranAM maMdArapuSpo zithila banyAM hatAM. zravaNa uparanAM suvarNakamaLo nRtya karatAM hatAM, enA hAthe ne page lAlAraMganI lAlI hatI. zI svarganI zobhA ?'' rohiNeya ekadama AvezamAM bolI UThyo. mArA adhirAja, hajI to evA ghaNA khaMDa bAkI che. juo, grImakhaMDanI paDakhe ja , ketakI puSpanAM vanothI jANe kAmadevanA rAjyAbhiSekamAM sarva aMge maMgaLa karatI hoya evI varSARtu. tyAM mITho jharamara jharamara meha varase che, ane pelo unmatta mayura ke jeno amara piracha kalApa iMdradhanunA raMgothI dedIpyamAna che. e keli karato rasikone AmaMtraNa Ape che. jevI A varSARtu che evI enA upabhogane anurUpa zyAmasvarUpA, snigdhagAtrA vAmAM tyAM che." varSARtuno khaMDa khullo thatAM ja aMdarathI vAdaLonA goTegoTA jANe bahAra nIkaLavA lAgyA. garjanA ne vIjaLI thavA lAgI. varasatA varasAdamAM eka vRkSanI DALa para be zuka-sArikA cAMcamAM cAMca nAkhI praNayonmatta beThAM hatAM. havAnA jhakArAomAM hemadvAra vArevAre biDAtAM hatAM ne UghaDatAM hatAM. A veLA nRtya karatI suMdarIomAMthI eka nIlavarNA uttarIyavALI strI emAM pravezI. pavananuM tophAna pracaMDa hatuM. eka pavananA jhapATe enuM nIlaraMgI uttarIya dehathI aLaguM karI nAkhyuM. e ja veLAe nirlajaja vidyute prakAzanI saLI ghasIne e suMdarInI nagnatA pragaTa karI dIdhI. suvarNathI kaMDArela koI pratimAzI e potAnI nagnatA DhAMkavA jANe koInuM AlaMbana yAcatI hoya ema ekadama aMdara dhasI gaI. "adbhuta !'' puruSe pharIthI uccAra karyo. svAmI ! hajI A zaradavilAsane to nihALo ! navIna nIla kamaLanA vistArathI hajAra netravALI thaI potAnI zobhAne cUmatI hoya evI zaradane to juo ! svaccha jaLa bharyA sarovara, ne vRkSa vRkSa guMjArava karatA bhramaro 'raktapAda ane raktacaMcuthI zobhatA A zveta zarIranA rAjahaMsoya have potAnI priyatama haMsIo sAthe vihAra kare che ane peluM AsopAlava ! soLazaNagAra sajelI suMdara yuvatInA pAdaprahArathI have to ajaba rIte khIlI UThayuM che. ne peluM bakula ! surasuMdarIoe madhurasanI picakArI mArI eneya bahekAvI mUkyuM che. devone vijayaprasthAna mATeno A prasaMga vidAya thatAM pahelAM patine aneka rIte tRpta karatI kAminIonI vyAkuLatA to nIrakho ! emanAM zRMgAra, emanA hAvabhAva, emanA rativilAso ananya che. evI suMdara itu zaradane zobhAvatI kumakuma lAlapavALI suMdarI paNa che." 180 saMsArasetu vasaMta, grIma ne varSAnA khaMDanI pachI zarada Rtuno khaMDa hato. enA dvArA UghaDatAM ja zubhra svaccha dizAno cAre tarapha camakatI dekhAI. zAMta jaLabharyA sarovaro ne ene Are nAnAM nAnAM tAjA darbha caratAM mRgabALa dekhAyAM. payodhara ne nitaMbanA bhArathI lacI jatI eka nRtyasuMdarI mAthe kuMbha mUkI panaghaTa javA nIkaLI hoya ema temAM pravezI. ane A hemaMtalakSmI ! ane enA upabhogane yogya A hastinI suMdarI ! enI snigdhatA vagaranI virahaveNI to juo ! eNe prItamanA prasthAnane divase ja suMdara keza kalApanI traNa saranI eka lAMbI laTa gUMthIne veNI bAMdhI che. piyu ghera AvIne ja e veNI choDaze, ne kezasaMskAradhUpa* Apaze." hemaMtaRtuno khaMDa ghero hato ne zILA vA vAtA hatA. pakSIo, pazuo ekabIjAnI hUMphamAM paDyAM hatAM. e veLA eka virahiNIe dvAra kholyuM. eNe phUlonI seja bichAvI rAkhI hatI. madhura pakavAn ne suMdara madhuraso taiyAra rAkhyA hatA. zItaLa vAyarA enI komaLa dehalatAne dhrujAvI rahyA hatA, prItamanI rAhamAM dhaDakatA urane uravastrathI vAre vAre dAbatI hatI. enA kaMThamAM zveta Dolara kaLIono hAra hato. ane o mArA nAtha ! nIrakhI lo ! Dolarane ane siMduravAnAM puSpothI hemaMta ane vasaMtanuM anusaMdhAna karatI A zizira ! paNe UbhI zizirane upabhoga zyAmA !" e dazya paNa abhuta hatuM. puruSa sUdhabUdha bhUlI gayo. eNe potAnI pAse beThelI kuzaLa apsarAne bheTavA potAnA bAhu laMbAvyA : "thobho, mArA nAtha ! A devavimAna, prAsAda, A RtumAM ne Rtuone yogya rasikAone svIkArI sudhanya karo te pahelAM amane tamAro abhiSekavidhi pUrNa karavA suMdarIo, tamAro vidhi khuzIthI pUrNa karI, e mATe taiyAra chuM." seja para beThelI navayavanAe saMketa karatAMnI sAthe bharelA jaLakuMbho hAthamAM laIne aneka suMdarIo tyAM upasthita thaI gaI. dareka suMdarIe vakSasthaLa upara eka kImatI vastra vasyuM hatuM ne deha para suzrIthI bharelA avayavone pAradarzaka banAve tevuM uttarIya paheryuM hatuM. emanA gADha kezakalApa chUTA hatA ne temAMnI sugaMdhI telanI snigdhatA AMkhane bharI detI hatI. kuMbhavALI strIonI pAchaLa kusumachAba laIne suMdarIo AvI hatI. tenI pAchaLa aneka jAtanA maghamaghatA pakavAnsathI bharelA thALa laIne suMdarIo UbhI hatI. * kezane dhUpa devAno prAcIna rivAja, svargalokamAM n 181
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ "svarganA navA mahArAjA ! A badhI suMdarIo AkAzagaMgAnuM pavitra nIra ne AkAzakusumonI phUlachAbathI ApanuM svAgata karaze. paNa e pahelAM A devabhavananA rivAja mujaba Ape niHsaMkoca rIte pUrvabharanAM sukRtya ne duSkRtya varNavavAM joIe. dareka devatAnA abhiSekanI A prAthamika vidhi che ! pUrvabhava ? satya ? duSkRtya ?" manane mUrchA caDAve tevA A ramya vAtAvaraNamAM AvA prazno rohiNeyanA manane bhAre karI nAkhe tevA lAgyA. eNe pharIthI dhIre svare uccAryuM : "sukRtya ne duSkRtya !" "hA, sukRtya ne duSkRtya ! tamArAM satyo sAMbhaLIne ame badhAM svargalokamAM enI kIrtigAthAo gAtAM pharIzuM. tamArAM duSkRtyo to jAhera thatAMnI sAthe laya pAmaze. ane e rIte AtmA parano boja haLavo thatAM temAM cirakALa sudhI A suMdara svarga, A sauMdaryabharI apsarAone bhogavI zakazo." paNa A zabdo kaMI kaMI sateja banatA jatA rohiNeya para judI asara nipajAvI rahyA. e manamAM ne manamAM vicArI rahyo : zuM svargamAMya sukRtya ne duSkRtyanI mAthAkUTa rahelI che ?" ane rohiNeye khullAM rahelAM vAtAyano vATe dUra dUra sudhI najara nAkhI. madharAtanuM AkAza tAraliyAothI chalochala hatuM ne dUra dUra pRthvI paranA dIpako dekhAtA hatA. eNe dUranI najara saMkelI cAre tarapha khaMDamAM najara nAkhI. khaMDamAM mohinI rUpa dharIne nayananartana karatI, kaTIbhaMga karatI, vidhavidha hAvabhAva racatI e ja apsarAo khaDI hatI. zuM sAcuM ? potAnAM sukRtyo - duSkRtyone pragaTa karI devA ? hajI zarIramAM ghena vyApeluM ja hatuM. paththaranAM ozIkAM ne pANInI pathArIomAM poDhanArI madabharI kAyA sejamAM beThelI asarAnA sukomaLa avalaMbana vagara TaTTAra besI zakatI nahotI ! svarga ! asarA ! ane puruSane potAnAM sutya ne duSkaya yAda AvavA lAgyAM. moTAmAM moTuM duSkRtya karyuM ? ane e puruSane potAnuM eka mahAna duSkRtya yAda AvyuM. eNe rohiNeyanA janmamAM pitAnI AjJA ullaMghIne pelA jJAtaputranI vANI sAMbhaLI hatI ! e ja moTuM duSkRtya. e vANI sAMbhaLavA karatAM e veLA pote marI kema na gayo ! kevuM duSkRtya ! ane dukyanI yAda sAthe pelA zabdo enAM smaraNapradezamAM guMjArava karI rahyA. are, e ja svargabhuvana zuM A ja ! A ja pelAM devadevIo ! zuM A satya haze ke prapaMca ! magadhano mahAcora rohiNeya marI gayo ? A mAro navo avatAra che ? kharekhara huM svargamAM chuM ne A suMdara apsarAo mArI sevikAo che ? ane puruSa vizeSa vicAramAM Utarato gayo. eNe sAme UbhelI suMdarIo para zramabharI najara karI, khaMDanI dIvAla para jhaLahaLatA dIpakonA prakAzamAM e lAMbA suMdara paDachAyA pADatI UbhI hatI. pratihArikAonI phUlamALAo gUMthAIne kaMIka karamAyelI lAgatI hatI. dIrdha zrama rAtanA ujAgare gheghUra banelAM vizALa locano vAreghaDIe ughADaIca thatAM hatAM. sAcosAca A asarAo haze ? zuM rohiNeya mRtyu pAmyo haze ? eNe vimAsaNamAM seja apsarAnA hastane kheMcyo. apsarAnA komaLa hasta para prasveda hato. enA pagamAM lAgelA tIrane kADhatAM kADhatAM acAnaka sAMbhaLI lIdhelAM jJAtaputranAM pelAM akArAM lAgelAM vAkyo yAda AvyAM : "mahAnubhAvo, satkarma karanAra devapadane pAme che. devano rAjA iMdra che ne te svargamAM rahe che. devo kevA hoya che, te jANo cho ? temanA caraNa pRthvIne kadI sparza karatA nathI, temanAM netro kadI ughADaIca thatAM nathI. emanI puSpa-mALAo kadApi karamAtI nathI ane emano deha prasvedathI rahita hoya che." jJAtaputre kareluM varNana ane A dRzya bemAM jamIna AsamAnano phera hato. zuM jJAtaputra jUThA ! are, bIjI bAbatamAM bhale jUThA lAge. svarganI bAbatamAM jUThA zA mATe hoya ? re rohiNeya ! cAla ! ustAdI banAva ! aniSTamAMthI paNa iSTa kheMcI le. bIjI tarapha jJAtaputranAM vacanone paNa satyanI kasoTI para kasI le. eka kAMkare be pakSI ! 'dago dagAkhora sAthe dago !" puruSanA mastiSkamAM koIe navo prakAza reDyo. mahAmaMtrI abhaya ene yAda Avyo. vagara Rtue potAnI mAtAno dohada pUravA jeNe vaibhAra parvata para muzaLadhAra varasAda varasAvyo hato. e vicakSaNa mutsadIthI zuM azakya hoya ! nakkI dago ! - rohiNeya ajaba vimAsaNamAM paDI gayo. vidhimAM vilaMba thato hovAthI ene sAvadha karavA e apsarAe najIka jaI, lalita rIte dehasparza karatAM kahyuM : - "svAmInAtha ! anya devatAo ApanuM svAgata karavA svargabhUminI vIthikAomAM sajja thaIne kheDA che. kRpA karIne avilaMbe vidhi samApta thavA do ! bolo , ApanAM kRtyonI kathA kaho ! ame zravaNa karIe chIe !" kSaNabharanI AMdhI pachI jema dizAo prasanna thaI UThe che, ema muMjhavaNanI eka paLa pasAra thatAM ja puruSa sAvadha thaI gayo. eNe kahevA mAMDyuM : "he mRgulocanA ! pRthvI para huM taddana nirdoSa jIvana gALato hato. ghera khetI 1821 saMsArasetu svargalokamAM | 183
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ karato. nAnAM gokuLa cArato ne pADozIone prema karato. RtuRtunA yamaniyamo ne mAsa mAsanAM jUjavAM dharmabaMdhano huM pALato. sAdhusaMtonI sevA karato." "suMdara ! dhanya che tamane ! A to tamArAM sukRtyo thayAM. dareka mANasanA jIvanamAM aMdhArI ne UjaLI be bAjuo hoya che. saMsAranA game tevA dIvA nIce aMdhAruM rahe che, e ame joyuM che. niHsaMkoca thaI, have tamArAM duSkRtya varNavI, eTale vidhi samApta thAya. juo, tyAM tamArA svAgatanA utsAhI devatAo zaMkhasvara vikasAvI rahyA che." "suMdarIo, mAruM saMpUrNa jIvana sAdhusaMtonA samAgamane lIdhe duSkRtyarahita vyatIta thayuM che." "kharekhara sAdhuvAdane pAtra cho. paNa he priya deva ! mANasamAtra bhUlane pAtra che. AkhA janmamAM kaMI ne kaMI pragaTa ke apragaTa kRtyo to sahune thayAM ja hoya che : kaMI corI, kaMI yArI, kaMInuM kaMI ?" "azakya, priya suMdarIo, azakya !' puruSa khaDakhaDATa hasI paDyo. "tame ja nyAya karajo, he devAMganAo ! zuM evAM duSkRtyo karanArane AvuM svargaloka maLe kharuM ? tamArA jevI aneka komalAMgIo sAMpaDe kharI ? aMdha puruSa te vaLI parvata oLaMgI zake kharo ? pApI mAnavIne A puNyavAna pradezamAM pravezavAno zo adhikAra ?" apsarAvRMda vimAsaNamAM paDI gayuM. emaNe punaH punaH puruSane vinavaNI karatAM kahyuM : "svarganA dharmAdhirAja pAse mAnavInA karmadharmano hisAba rahe che, teo kahe che ke pRthvI para evo koI mAnavI nathI, jeNe manamAM kadI pApa ciMtavyuM na hoya, ke ekAda paNa gupta duSkRtya na karyuM hoya. bhaya, prema ne moha mAnavIne svAbhAvika che, ane e svAbhAvikatA keTalIka vAra mAnavI pAse guptapaNe pApa AcarAve che. ApanA jIvananI evI ghaTanAo svargavAsIone saMbhaLAvavI ghaTe !" "hRdayavatsala devIo, tamane nirAza karavI paDe che, te mATe duHkhI chuM. paNa sAdhusaMtonA samAgamanA pratApe bhaya, prema ne mohathI huM para rahI zakyo chuM." A pratyuttara sAMbhaLI keTalIka apsarAonA hastamAMthI kuMbha sarI gayA. keTalIka nirAza banI tyAM besI gaI. acAnaka eka guptadvAra khUlyuM. e dvAramAMthI mahAmaMtrI abhaya ane mahAzreSThI metArya bahAra nIkaLI AvyA. apsarAo eka kSaNamAM adRzya thaI gaI. mahAmaMtrIe pelA rohiNeya puruSanI pAse jaI kahyuM : 184 D saMsArasetu "kuzaLa durgAcaMDa, tane tArI kaLAne, tArI hiMmatane, tArA dhairyane dhanya che ! huM jANuM chuM ke tuM rohiNeya che, paNa magadhanA siMhAsanano nyAya tane aparAdhI tarIke svIkAravAnAM sAdhanonA abhAve mukta kare che. jA, sukhethI vaibhAra zikharamALAne zobhAva ! mahAmaMtrI potAnA vyartha parizramane vaLI pharIthI saphaLa karaze." "he samartha puruSa ! zaktionA A pracaMDa dhodhane ukhara bhUmimAM vyartha na karato. tArI mahAzaktione vaMdana. paNa re vajrapuruSa ! dareka zakti bhakti mAge che, nahi to vanamAM Upajelo dava vanane bALe che - ema thAya che." mahArAjanI vANInuM satya Aje samajAyuM. nIca te nIca nahi, ucca te ucca nahi. kalyANa thajo tAruM ! tArI zaktione sAre raste vALaje !" metArthe AzIrvAda Apyo. durgAcaMDa aMdhArI rAte devavimAna - prAsAdanA dvAranI bahAra nIkaLyo. hajI ghena pUruM UtaryuM nahotuM. laDiyAM khAto khAto e rAjagRhInI bahAra nIkaLyo. A veLA eka ajANyuM tophAna enI manobhUminI kSitija para UgI rahyuM hatuM. svargalokamAM - 185
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jIvananI navI jAtarA rohiNeyanA prasaMga pachIthI mahAmaMtrInA hRdaya para dAsInyano paDelo mahAna paDado ghaNA vakhata sudhI na UpaDyo. e daramiyAna potAnA priya mitra mahAzreSThI metAryanAM sAte kanyA sAthe levAyelAM lagna AnaMda samApta thayAM. chatAMya e AnaMdano prasaMga emanA dilane bahelAvI na zakyo. aciMtya manAtI potAnI zaktio eka sAmAnya mANasa paNa kevI rIte viphaLa banAvI zake enI glAni emanA aMtarane sadAya bharI rahevA lAgI. paNa prajAnI sthiti judI hatI. prAraMbhamAM rohiNayanI mudrAparivartananI kuzaLatAnA pariNAme e bhulAvAmAM paDI, paNa e pachI to teone vizvAsa thayo hato ke mahAmaMtrI sivAya pRthvI parano koI yoddho rohiNeyane Ama jhaDapI zake tema nahoto; ene tenA chuTakArAnA samAcAra pachI paNa prajA bhayavaza thavAne badale magadhanA aMdala insAphanI prazaMsA karI rahI hatI. e to mAnatI hatI ke Aje chUTelo rohiNeya have rAja gRhI sAme najara nahi nAkhe, ne nAkhaze to hajAra mAthavALA magadharAja ne mahAmaMtrI have ene pAcho jIvato javA nahi de. paNa prajAnI A prazaMsA, A vizvAsa mahAamAtyane korI khAvA lAgyAM. emanA kartavyazIla manane lAgyA karatuM hatuM ke bahetara che ke A mahAna prajAnuM netRtva tajI nivRtti svIkAravI. paNa A vAta kone karavI ? eka vAra magadharAjane kahelI tyAre hohA macI gayelI. magadharAje pote paNa kahAveluM ke mArI anujJA sivAya A mArge na javuM. tyAre zuM jIvanano AnaMda lUMTAI javA devo ! mahAamAtyanA jevA ja prazno yuvAna metAryane janmI rahyA hatA. surasuMdarIo samI sAta sAta patnIo pAmIne svargaloka jevAM sukha bhogavanArane eka vedanA sadAya satAvI rahI hatI. loko khulle moMe nahotA bolatA, paNa emanAM aMtara hajIya A pragaTa kuLahInatAthI bhAgatAM hatA. teone manarAjagRhIno lADIlo kumAra have kaMIka apriya thato hato : teoe A badhA prakaraNane sAcI samaja buddhithI samajavAne badale koI nigraMthonuM kAvataruM, kahyI lIdhuM hatuM. A kuLahInatA kema TaLe ? prajAmAM A pratye Adara kema pedA thAya ? padadalita zudratAne A rIte paDI rahevA daIe to nirarthaka virodha ja vaLe jAya ! AvA vicAromAM mAtaMgano prazna umerAyo : dhanadatta zreSThI atyaMta udAra hatA, paNa mAtaMgane potAne ghera Azraya ApavAnuM ati bhayaMkara sAhasa teo kheDI zake tema nahotA. virUpAnA akALa avasAna pachI mULathI laherI mAtaMga bedarakAra banyo hato. e parvatamALAomAM pharyA karato, smazAnomAM sUI raheto, UnA pANInA jharAonI pAsenA pelI be sahiyaronA cotarAo pAse ALoTato. mahAzreSThI metArya samajAvavA AvatA tyAre e hasIne kaheto : kumAra, AvI AvI moTI baDAzomAM to virUpAe jiMdagI dhULadhANI karI. upadeza sAMbhaLavo judI vAta che ne AcAraNamAM mUkavo judI vAta che. ane jo badhAne mana upadeza moTI vAta hatI, to jyAre meM jAhera karyuM ke metArya metaputra che, tyAre badhAne atyAccaryanA ati ghA kema vAgyA ? kumAra, loko vAto kare che ke sArAmAM sArA upAnaha hoya to paNa mAthe na mukAya, e to page paherAya." metArya pAse A ghelAnI vAtano koI uttara nahoto, e niruttara banI pAcho vaLato, chatAM ema pAchA vaLyuM enuM dila pAchuM na vaLI zakatuM. mAtaMganuM duHkha ene gherI vaLatuM. Akhare mAtaMgane pAcho vALavA metArye eka divasa dhanadatta zeThanA gRhano tyAga karyo. metavAsanA paDakhe jaIne e vasyo. dilano DaMkha vicAravA eNe metakulo tAravAnI pravRtti AraMbhI. metonA udyogone punarjIvana ApavAnuM zarU karyuM. zuddhi ne nirbhayatAnA pATha zIkhavavA mAMDyA. prajAe AmAM sAtha na pUryo. keTalAkoe khAnagImAM TIkA karI ke, kAkapakSIne game teTalA hIranIramAM snAna karAvo, paNa kaMI rAja haMsa banI zakaze ! dUdha ane pANI alaga karI zakaze ? mATe rAjahaMsa e rAjahaMsa ne kAga te kAga. paNa A TIkA metAryane na sparzI. eNe potAnI pravRttione vega maLe te jovAnuM rAkhyuM. dhanadatta zreSThI have nIrasa jIvana jIvatA hatA. devI jevI patnInA avasAna jIvananI navI jAtarA 187
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ pachI lakSmI tarapha ati ruci nahotI rahI. metAryanA manomaMthanane paNa e jANatA hatA. oha, jIvanabharanI kevI chalanA ! khoTanA dIkarAne bhikhArI rAkhI, gAMDo, ghelo, bhIkho evAM tochaDAM nAma ApI cAlavAnI saMsAranI rIta pAchaLa keTaluM satya chupAyuM hatuM ! metArya matomAM vaDIla ! meta eTale zudra ! eka dahADo metAryuM nagara bahAra, metonI vastI pAse eka nAnuM zuM bhavana bAMdhyuM. phaLalatAonA mAMDavA karyA. avAranavAra tyAM vasavA mAMDyuM. metone pahelAM to Azcarya lAgyuM. paNa tyAMnA vAtAvaraNe emanAM dilone AkarSyA. koI mAMduM paDyuM to metAryabhavanamAM ! koI bhUkhyuM hoya to metArya bhavanamAM ! koI jhaghaDA thayA to metAryabhavana ! dhIre dhIre Akho metavAsa palaTAI gayo. Aju bAju nI gaMdakI cAlI gaI. sugaMdhI choDa UgI nIkaLyA. eka dahADo metArye virUpAnI mUrtinI tyAM sthApanA karI. dhUpa covIse kalAka baLavA lAgyo, vAtAvaraNa mahekI UTharyuM ! snAna karyA vagara koI mUrti samIpe na jaI zake. phATelAM vacce koI darzana na karI zake, bhale sIvelAM hoya, bhIkha mAgIne peTa bhare e hInamAMya hIna ! metArthe ahIMthI jJAtaputra jyAM vicaratA hoya tyAM sudhI javAnA mArgo banAvavA mAMDyA. eNe kahyuM : zrama karanArane sudhA na naDe. zrema to deva che ! eno pUjArI bhUkhyA na mare ! sahu bIjA mArgano zrama choDI, A mArgano zrama karavA lAgyA. rAja gRhIno metavAsa namUnedAra vAsa banI gayo. chatAM loko TIkA karatA ke, A badhA zrImaMtonA zokhanA cALA che. janmathI ja zaMkAmata laIne sarajAyelA kahetA : koI lAla kareNa jevI metarANI para mana haze, eTale A mahenata thatI haze ! je hoya te - paNa metAryanA dilanA jakhama ene A raste laI jatA hatA. enA manamAM to virUpAnA jevA mUMgA AtmasamarpaNanA koDa hatA. kIrti meLavavA maravuM, e to jANe sodo thayo, namAlI vAta ne anAmI arpaNa ! zUdravAsa, zukuLa ne zUdra janatA dhIre dhIre palaTo levA lAgI. parizramanAM jaLa game tevI bhUmine zasyazyAmalA kare che, ne game tevI mUrajhAyelI velane praphullAve che. emano corI karavAno vyApAra dhIre dhIre yoddhAgIrImAM palaTo levA lAgyo. pArakAM makAna toDavAM, vADIo gheravI ne janakuLo bhraSTa karavAM, vagere pratyAghAtI pravRttine badale teoe racanAtmaka pravRttio AraMbhI. azuddhi ne atyaMta hInatAno pAza dhovAto cAlyo. vyApArakuzaLa metAryuM dhanadatta zeThanA koSamAMthI eka mAthA suvarNa paNa ApyuM nahotuM, chatAM jotajotAmAM ene dhana to Ubhare bharAvA lAgyuM. vANijyavizArada metArya koIne kaMI dayAdAna na karato. mAtra dayAdAna mANasane nirudyamI ne bhikhArI vRttino banAve che. enI khUbI evI hatI ke potAno dhanano pravAha metakuLo ne zUdrakuLomAM thaIne vaheto Avato ane vacce je je emAM parizrama karatA e sahune yogya emAMthI maLI rahetuM. aMte e pravAha metAryanA dhanabhaMDAromAM jaI bhaLato. je metakuLo roja gaMdakI, mahAmArI ne mahAnvaranAM ghara hatAM, tyAM ArogyanI baMsI bajavA lAgI hatI. metAe gokuLo vasAvyAM hatAM. vrajanA svAmIo vyAja nA boja mAMthI haLavA banyA hatA. keTalAka sAgaranA sepharIo banyo hatA ne keTalAka vizvakarmAnI vidyAnA jANakAra banyA hatA. AmAM vizeSa saMskAra nAkhavA metArya keTalAka zramaNone avAranavAra teDAvato. zramaNo kathAvArtA karatA, upadezanAM pado racatA; mAnavabhavanI saphaLatA kema thAya, uttama jIvana kema jIvI zakAya, vagere bAbato dRSTAMtathI samajAvatA. A rIte meta ane zUdrano moTo bhAga navajIvana pAmato hato, tyAre eka varga ke je rohiNeyanA dAdAno pakSakAra hato, e A kAryano ghora virodha karato. metAryanI koI paNa sArInarasI pravRttine e prapaMca tarIke varNavato. e loko kahetA ke A to eka jabaradasta kArastAna te, gaNyAgAMThayA zudrone miTAvI devAnuM ! zUdro ne dvijanmod eka thayA, e kadI koI kALamAM, koI zAstramAM vAMcyuM ? zUdronA to be dharma : gAmamAM vasanAranI temaNe sevA karavI, jaMgalamAM vasanAre emane lUMTavA. rohiNeyano dAdo mUrkha nahoto, ne vIravara rohiNeya ja atyAre ekale hAthe laDI rahyo che, e paNa gAMDo nathI, ApaNe Ama karIne rohiNeyane pITha pAchaLa ghA mArI rahyA chIe. A badhA thAkyAnA gAu gaNe che. rohiNeya magadhanA kSatriyone, brAhmaNone ane vaizyone mArelI thapATa hajI sahune caracare che. jaya rohiNeya ! zUdronA ja be mArga vacce ghaNIvAra athaDAathaDI thatI. emAMthI raktapAta janmato. metArya pote emane samajAvavA jatA tyAre teo spaSTa kahetA : "metarAja, tame bahu bhalA cho, paNa A vAtamAM ame tamAruM nahi mAnIe. amArI nAta-jAta para dayA karIne A pravRttine baMdha karo. amane vadhu anyAya na karo." huM anyAya karuM chuM ? jo mArAthI jANyeajAye tamAro aparAdha thato hoya o brAhmaNa, kSatriya ne vaizya. 188 D saMsArasetu jIvananI navI jAtarA n 189
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ to cAlo nyAya karAvIe. magadharAja to pakSapAta nahi kare ne ?" "e vAta kharI !" virodhI zudro jarA vicAramAM paDI gayAM. gaI kAlanI bInA temanI AMkha sAme ja hatI ke purAvAnA abhAve vicakSaNa rohiNeyane jANyA chatAM mukta karyo. zuM javAba vALavo enI mUMjhavaNa badhAne satAvI rahI. eka hoziyAra mANase toDa kADhyo ne kahyuM : - "kumAra, magadharAja nyAya to bhalo toLavAnA. paNa huM kahuM chuM ke jo cAre varNa eka Are pANI pIe emAM koI jAtano emane vAMdho na hoya, to zA mATe eka rAja kanyA metArajane na Ape ?" - "rAja kanyA, ne te metArajane ?" "zA mATe nahi ? kyAM jevA tevA mANasane ApavAnI che ? bhArata vikhyAta naravIrane ApavAnI che ! rAjA pahela kare to prajAmAM vizvAsa Ave ne ?" e na bane !" "to pArakuM ghara kRpaSNArpaNa karyuM puNya na thAya ! kumAra ! e to jaLa ne sthaLa judAM te judAM !" metAraja Ano javAba na ApI zakato; paNa A be vargo vacce meLa karAvavAnI potAnI pravRtti cAlu rAkhato. chatAM zUdronI A vAto ghera ghera pracalita thaI hatI. ane A vAtane jeoe sAMbhaLI teoe jhIlIne pracAra karavA mAMDyo. dvijo paNa have to chaDecoka kahevA lAgyA ke kharo dharmapracAra to gherathI ja zarU thAya. kAM to samAnatAnI vAto baMdha thAya ne kAM to kaMI karI batAvavuM joIe. pahelo ghA potAnA paga para jhIlavo joIe. nahi to thuMka to sahu uDADe che. enAthI kaMI na rAjagRhIne kAMgare kAMgare ratnamALA ja DAvo ! eno prakAza AkAzanA vimAnoneya ajavALe !'' are, e to have metakuLonI ekAda sAgarakhepanuM kAma ! are, jyAM jagatano vyApArakuzaLa vyavahArIo hoya tyAM ratnamALanI zI khoTa !' ane mAtaMganA A zabdo mithyA bakavAda nahotA, e vAta thoDA dahADAmAM badhAMne samajAI gaI. rAjagRhInA kAMgarA ratnamALothI jhaLahaLI UThyA. ghelA mAtaMge pharIthI mAguM mokalyuM. magadhanA mahAna rAjavIne AvI vAto apamAnakartA nahotI bhAsatI, paNa prajAjIvananI navauSmAno camakAro emAM jotA. emaNe pharIthI kahevarAvyuM : rAjagRhIM sadAne mATe pAvana thatI rahe evuM kArya thavuM joIe. vaibhAragirinA agamya pradezomAMthI eka dhorImArga banAve. e raste jJAtaputrane prathama padharAve ane vaTemArga ane vaNajhArone cAlu kare, to ja banI zake !" A kAma kharekhara duHsAhasa hatuM. dravyano toTo nahoto, paNa AvI sUcibhedya girimALonAM peTALa pheDanAra mAnavazaktino abhAva hato. chatAM jJAtaputranA darzanalobhe metArajane dviguNita utsAhI banAvyo. ghaNA vakhatathI sAdA rastA to zarU karyA ja hatA. eNe dezadezathI kuzaLa metone teDAvyA ne bhayaMkara aTavIomAMthI suMdara mArga nirmANa karavAnuM kAma zarU karyuM. vaibhAranI bhayaMkara zikharamALo bhedavA mAMDI. mArganI baMne bAjue suMdara vRkSo ropAvA lAgyAM. metAraja vicArI rahyo hato : A suMdarane TUMkA mArgethI je veLA parama tapasvI jJAtaputra mahAvIra padhAraze, e veLA A raja pavitra banI nAcI UThaze. kadAca sAmrAjyo lopAI jaze, paNa A mArga nahi lopAya. hajAro zramaNo, aneka mAla bharelI vaNajhAro ahIMthI pasAra thaze. A vRkSo chAyo DhoLaze. A vanamRgo sAthIdAra banaze, ane rAjagRhIno vyApAra samRddha banaze." A kAmane divaso lAgyA, paNa eka azakya manAtuM mahAbhArata kArya samApta thayuM. dezadeza vaccenAM aMtaro e dahADe ghaTI gayAM. navo mArga navayAtrA samAna thaI paDyo. vaibhAranI pradakSiNA karIne pravAsa kheDatA ne divaso bAda eka zaherathI bIje zahera pahoMcatA zAha sodAgarone ane sArthavAhone have lAMbA pravAsomAMthI mukti maLI. A mahAna kAryo prajAnI lAgaNIne pheravI nAkhI. metAraja banelA metAryanI sahasamukhe prazaMsA thavA lAgI. - eka dahADo ghelA mAtaMgane paNa A vAtanuM bhUta vaLagyuM. eNe mahAmaMtrInA mukhe spaSTa vAta karI. mahAmaMtrIe prajAno abhiprAya magadharAjane saMbhaLAvyo. magadharAje pANInA pravAha samA prajAnA abhiprAyane hasatAM hasatAM sAMbhaLIne kahyuM : "rAja kanyA metAryane paNa vare, paNa e pahelAM metAraje rAja gRhIne zobhAve tevAM kArya karavAM joIe." rohiNeyanA hAthamAMthI rAja gRhIne bacAvI e mahAna kArya nahi ?" e to nagarazreSThInA putrano dharma adA karyo; e to metAryanAM kArya. have metAraja tarIke zuM ? emAM zuddhakuLo ne metakuLono zo hisso ?" vAru, to magadhanAtha kahe te karIe." 190 saMsArasetu jIvananI navI jAtarA | 191
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ thoDIvAramAM to nagaramAM DhaMDhero piTAto saMbhaLAyo : mahAna parAkramI metAraja sAthe rAja kumArI suvarNAnAM lagna thaze. prajA gharo zaNagAre, zerIo saMmArjana kare ! kumArikAo ne putravadhUo maNimuktAno varasAda varasAve !" mahAnagarInI prajAonAM bhAgya sadA AtmAzcaryavantI ghaTanAo sAthe saMkaLAyelAM hoya che. ekarasa banelI prajAe utsava AraMbhyo. prajAe AgaLa-pAchaLanI vAto bhUlI metArajane potAno nagarazreSThI banAvyo. goraja samaye lagnavidhi patAvIne pAcho pharatA metAranAM je svAgata thayAM enI devo paNa IrSyA kare tema hatuM. magadharAje rAjakumArI sAthe navanirmita devavimAna-prAsAda paNa arpaNa karyo hato. navavadhU sAthe metAraje emAM praveza karyo tyAre sAte suMdarIoe baMnenuM saharSa svAgata karyuM. A dRzya devonI purI alakAnI yAda Ape tevuM hatuM. 23 patitapAvana eka vAra bhUlecUke agni sparzI jAya ane bhAgyayoge ene pavanano sAtha maLI jAya, pachI e Aga bujhAvI zakya nathI. evI ja rIte game tevA ghora pApInA dilamAM koI navIna prakAzanuM ekAda kiraNa pravezI ciraMjIva banI jAya che. durgacaMDa banI rAjagRhInI abhedya ughADI AMkhe thApa ApIne pAchA vaLatA rohiNeyanA dilamAM avanavIna je tophAna jakhyuM hatuM, te divaso vItavA chatAM evuM ja manomaMthana jamAvI rahyuM hatuM. e guphAo bhamyo, zikhara-zaMgoe bhaTakyo, paNa ene kyAMya cena na paDyuM. ene khare vakhate nAjuka banelA potAnA deha para krodha UpajI rahyo hato. potAnI stunavidyA, saMmohanI zakti ne zastrAstra vAparavAnI kuzaLatAnI niSphaLatA ene DasI rahI hatI. are, AvA dehano bharoso zo ? AvI zaktionI vizvasanIyatA zI ? rohiNeyanI najara sAme enA dAdAnI, enA pallIvAsIonI mUrtio khaDI thaI. vera, vera ne vera ! badalo levAnI bhAvanAmAM na jANe keTakeTalI jiMdagIo dhULadhANI thaI ! dado bicAro paLavAra zAMtithI na jIvyo. enI zaktie. enA zastrasAmarthya UlaTo ene jhanUnI banAvyo. lUMTaphATa, hatyA, corI, khUna, kaleAma ! jANe rojanA vyApAra ! ane rohiNeyanA zravaNa para AzrAvya rIte koI madhura avAja sparzavA lAgyo... UkaLelA enA dilane saheja zAtA vaLI. ene pelA jJAtaputranI yAda AvI. amArA vaMzano e mahAna zatru ! paNa yAda kema priya lAge che ? enuM smaraNa karavuM nathI, chatAM e vAre vAre smaraNapaTamAM kyAMthI UbharAya che ? sAdhu thayo eTale amAro samovaDiyo nahi. bAkI eya rAjaputra che. 192 D saMsArasetu
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSatriyanAM raNavAdyono pUja ka che. zarIre samartha che. lobhAve tevI kAnti paNa che. pachI zA mATe A bhavADA kare che ! tyAga-vairAgyanI A zI jaMjALa ! ane vicArazIla rohiNeya UMDA vicAramAM UtarI gayo. ekAeka lAMbA sUra gavAtuM koI gIta enA kAnane sparyuM. pavananI upara savArI karIne e sUro AvI rahyo hato : "ho paradezI - paradezameM kuNa zuM karo re sneha ! AyA kAgaLa UTha calA, na gaNe AMdhI na meha-ho paradezI ! manomaMthananI jvAlAmAM sapaDAyelA dila para A zabdo jANe vIMjhaNo DhoLatA lAgyA : bhamaro Avyo re kamaLamAM, levA kamaLanuM phUla, kamaLanI vAMchAe mAMhI rahyo, jima Athamate sUra, ho paradezI ! rAtano bhUlyo ke mAnavI, divase mAraga Aya, divasano bhUlyo re mAnavI, phiraphira gothAM khAya, ho paradezI !" divasano bhUlyo re mAnavI ! A zabdo rohiNeyanA dilamAM vAre vAre ghoLAyA. kharekhara, huM divasano bhUlyo chuM. chatI zaktie, chate jJAne, chatA sAmarthya meM kaMI zubha na karyuM ! koInA para upakAra na karyo !na svArtha sAdhyo, na paramArtha ! mahAamAtyane zaMkAzIla banAve evI caturAIthI paNa zuM kAraja saryuM ? zuM svopakAra ke zuM paraupakAra hAMsala thayo ? upakAra ? upakAra to jJAtaputrano ! enA zabdo na sAMbhaLyA hota to Aje mAruM zuM thAta ! jIvana kevuM bhayaMkara banata ! ane jenI eka vAta satya nIkaLI enI badhI vAto satya. cokhAnI hAMDalImAM caDhatAM badhA cokhA na caMpAya. e to eka cokho cAMpIne nirNaya karI zakAya ke badhA cokhA kAcA che ke pAkA ! bhale dAdA bhUlyA, huM nahi bhUla karuM ! are dAdAnI bhUlamAM lAkheNA pallIvAsIo sadAne mATe chuMdAI gayo. jJAtaputra mArA upakArI ! mArA jevA rAta-bhUlyAne e ja mArga batAvaze. rohiNeya bhAvuka banI gayo. pelA sUra vahyA AvatA hatA : 194 D saMsArasetu sadaguru kahe vastu voriyo, je kaMI Ave re sAtha, ApaNo * lAbha ugArIe, lekhuM sAhiba hAtha, ho paradezI ? jarUra, jJAtaputra jevA saMgurunA zaraNe javuM ! A badhuM mithyA che. ane rohiNeye sUranI dizA tarapha doTa mUkI. vaibhAraparvatano girimArga aneka ghughariyALI velothI, suMdara zibikAothI, haya ne rathothI mukharita thaI rahyo hato. magadhanA nAtha, magadhanAM mahArANI , magadhanA mahAmaMtrI, magadhanI prajA prabhu mahAvIranI vadhAmaNIe cAlI hatI. sahu potapotAnA sAtha ne saMghomAM sajja hatA. prabhunA darzanavaMdanano AnaMda sAta khoTanA dIkarAnA lagnanA AnaMda karatA vizeSa hato. nagarazreSThI metAraja paNa potAnA saMgha sAthe prayANa karI rahyA hatA. ATha rUpayauvanabharI patnIo sAthe hatI. aneka dAsadAsIo paNa sAthe hatAM. magadhanA sabhyo talavAro ne bIjA aneka sAmaMto paNa A navA mArga para jaI rahyA hatA. mukha para eka jAtano AnaMda hato, utsukatA hatI. meta lokonuM eka moTuM ToLuM lAMbe sAde kaMThekaThe ne sUrasUra milAvI gAtuM gAtuM cAlyuM jatuM hatuM. A navamArga - nirmANanuM abhimAna emanA mukha para hatuM. tame badhAM kyAM jAo cho ?" rohiNeye prazna karyo. sAtaputra mahAvIra rAjagRhIne pAvana karavA padhAre che. hamaNAM thoDeka dUranA eka vanacaityamAM rahela che. temanA darzanArthe jaIe chIe." jJAtaputra ?" rohiNeya babaDyo, paNa atyAranI enI manodazA judI hatI. bhale game tevA toya jJAtaputra potAnA upakArI hatA. enAM cAra vAkyoe to potAne raurava narakamAMthI bacAvyo hato. jJAtaputranA darzanArthe jAo cho ? cAlo, tyAre sahuthI pahelo huM zA mATe ne jAuM ? Avo saMyoga pharI kyAre maLaze ? kUtaruM paNa baTakuM roTalo ApanAranA paga cATyA vagara rahetuM nathI, tyAre A to mArA bhavobhavanA upakArI bhavasArthavAha !!" rohiNeya rAjamArganI bAjunI UMcI TekarI para pharIthI caDI gayo. rAja mArganA pravAsIo A vicitra puruSane adRzya thato nIrakhI rahyA. e mRgabALanI jema khADATekarA kUdato, nadInALA oLaMgato, vanaghaTAo vadhato cAlya, enI jhaDapamAM pavanano vega hato ne enI chalAMgomAM kesarInI tAkAta hatI. yojananA yojana A * zrI lAbhavijayajI . patitapAvana 1 195
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIte e jaI zakato. vananAM phUra pazuo paNa eno pIcho na pakaDI zakatAM. jJAtaputra je vanamAM UtaryA hatA, e vanamAM pahoMcatAM ene bahu alpa samaya lAgyo. jJAtaputra mahAvIra potAnA suvikhyAta agiyAra gaNadharo ane aneka ziSyo sAthe pariSadAmAM beThA hatA. emanA mukha para pApIne paNa pApInI vismRti karAve evI karuNA virAjatI hatI. dhAryuM karavAmAM lezamAtra vilaMba na sahanAro rohiNeya tyAM pahoMcatAMnI sAthe jJAtaputra mahAvIranAM caraNamAM praNAma karato bolyo : "he nAtha ! tamArAM keTalAMka vacanoe mane jIvanta raurava narakanI yAtanAmAMthI bacAvela che. have mane A AtmA, A deha vize samajAvI sAco mArga batAvo. huM aghora pApI chuM. mAruM kalyANa karo !" dharma pALanAra pApI rahI zakato nathI, dharmanuM zaraNa svIkAra, mahAnubhAva ! dehane ja sarvasva mAnI jhUjhanAre, bAhya avalaMbanone ja sukhanAM sAdhana kalpanAre AtmAnI paNa vicAraNA karavI ghaTe. AtmA eka ajaya vastu che. krodha, mAna, lobha ne mAtrAmAM e adRzya thayo che. AtmAne prApta karavo Avazyaka che ane te mATe 2ja thI namra, pavanathI halakA ne tRNamAtranA parigrahathIya para evA sAdhu banavuM zobhe che. dasa lAkha duzamanonA saMhAra mATe jeTaluM baLa Avazyaka che, ethIya vadhu baLa AtmAmAM UpajelA krodhane zAMta karavA mATe jarUrI che. krodhe tAruM bagADayuM che. e krodhane saMhAra. zAnta thA. yAda rAkha ke kAmane bALI zakAya che. krodhane bALavo bhalabhalAthI du:zakya che. e baLa prApta karavA mATe dharmaprAptinI jarUra che." dharma eTale zuM ?" "ahiMsA, saMyama ane tapano samuccaya e dharma ! mAnavI koIne mana, vacana, kAyAthI bhAre nahi, trAsa Ape nahi ke saMtapta kare nahi. manane sadA potAne vaza rAkhI khoTI vRttiothI vegaLuM rAkhe, ane tapa seve - AnuM nAma dharma che. A dharmanuM pAlana karanArane devatAo paNa name che."* - "he tAraNahAra, mArAM karmo atyaMta hIna che. mArA dehanuM eka eka roma hiMsA, dveSa ne AMsu-lohIthI kharaDAyeluM che. rAtrInA ghora aMdhakAra jevuM hiMsaka mAruM hRdaya che, ane A nabhomaMDaLanA tArako jevAM pragaTa mArAM pApa che. zuM huM pratidharmane yogya che ?" avazya !" svAmI, mane azakya bhAse che.'' 'dhammo maMgalamukkiTTa ahiMsA saMjamo tayo / devA vi taM namasaMti jassa dhammesayAmaNo / / - dazavaikAlikA 196 1 saMsArasetu "kema ?" "dInAnAtha, ApanI AMkhomAM to dhruvanA tArA jevuM nizcala teja che, ane ApanI chAtImAM to kesarI siMhanA saMhAraka zarabhanuM sAhasa che : paNa A sabhA stabdha na banI jAya te mATe meM mAruM nAma nathI ApyuM. mAruM nAma che. rohiNeya !" rohiNeya ?" pariSadAmAMthI ekadama avAja UThyo. thoDI vAra hohA macI gaI. "malakanA cora, mahApnanI rohiNeya A bhavamAM to zuM, bhavobhavamAM paNa pratidharmane yogya na thaI zake !" ekAeka koI bolI UThayuM. koNa kahe che ke na thaI zake ?" jJAtaputre cAre tarapha dRSTi pheravatAM kahyuM. e dRSTinA sparzamAMya aMtara valovavAnuM sAmarthya hatuM. bolanAranI jIbha pharIthI na UpaDI zakI. prANIne pazcAttApa jAge eTale pApano moTo Dhaga paNa baLIne bhasma thavAno ! rohiNeyanA dilamAM Aje evo pazcAttApa jAgyo che. enA samartha AtmAne sAco rAha maLyo che. rohiNeya mahAcora hovA chatAM mahAmuni thavAnI yogyatA rAkhe che. kevala mArga badalavAnI jarUra che. enA jevA saMyamI ne zUravIrathI zuM azakya che ? kamma zurA so dhamma zUrA ! nirbaLanuM nirvANa nathI !" "prabho, huM Apano bhavobhavano AbhArI chuM. huM yatidharma avazya svIkArIza. paNa te pahelAM magadharAja, mahAamAtya ane magadhanI prajAnI mAre kSamAyAcanA karavAnI che. emanuM dhana-vitta temane pAchuM soMpavAnuM che. kadAca teo zikSA kare, to te paNa sahana karavAnI mArI taiyArI che." "rohiNeya, jeno attaradIpa saLagyo ene kyAMya avarodha nathI naDato. sukhaduHkha, mAnApamAna ene mATe badhuM samAna che." rohiNeya to magadhanuM mahAAzcarya hatuM. vanacaityanI najIka AvelA magadhanA lokone jANa thaI tyAre mahAmaMtrI ne magadharAja sAthe hovA chatAM, caturaMgI senA sajja thaI ne sAthe cAlatI hovA chatAM, prajAnA aMtaramAM bhayano saMcAra thayo. are, e to pavanavegI puruSa che. vIjaLInI jema ATalA samudAyanI vaccethI hamaNAM adRzya thaI jaze. paNa nA, nA, bhayabhIta lokoe jyAre ene namra banIne magadharAja ane mahAamAtyanA caraNe namaskAra karato joyo, tyAre teo leza zAnta paDayA. e pachI rohiNeya samasta prajAnI pAse kSamAyAcanA karI rahyo. rohiNeya jevA mahAna subhaTa eka namra gRhasthanI adAthI Ubho rahI oziyALA mukhe badhAM sAme najara nAkhe, e dazya paNa jIravAya evuM nahotuM. patitapAvana 197
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ "magadhavAsIo, tamAruM lUMTeluM dravya vaibhAra parvatanI girikaMdarAo, parvatakuMjo, saritAo ane smazAnamAM paDyuM che. mAre mana have e A mATIthI paNa ochA mUlyanuM che. magadhanA kArAgRhamAM rahelA mArA vIra sAthIdAro e jANe che. paNa mArI AjJA vinA e mukhamAMthI uccAra paNa nahi kare ! mArI AjJAthI teo tamane tamAma dhana-vitta batAvaze. tame temane bolAvo. huM mAnuM chuM ke teo kadI mArI AjJA nahi uthApe. teo paNa mArA mArge ja vaLaze !" "teo paNa taratamAM ja mukta thaze." mahAmanA magadharAja A vIranI dareka rIte kadara karavA taiyAra hatA. "ane tame icchazo to rAja teone sevAcAkarI paNa Apaze." metAraje kahyuM. "kRpA che tamArI, paNa have to meM anekAneka rAjavIonI sevAne badale eka rAjarAjezvaranI ja sevA karavAno nirNaya karyo che." "zuM sAdhu banazo ?" badhethI ekadama prazna UThyo. rohiNeye mastaka namAvI hA kahI. badhA zAntithI upadeza zravaNa karavA beThA. doDatA azvoe gayelA savAro rohiNeyanA vIra sAthI keyUra ane bIjA sAthe tyAM AvI pahoMcyA. jJAtaputra mahAvIranI dezanA paNa pUrI thaI hatI. rohiNeye keyUrane potAnuM tamAma dravya batAvI devA sUcavyuM ne sAthe sAthe pallIvAsIonI vIratAne Ave raste vALI te mATe teonI mAphI mAgI ane kahyuM, "huM to ahiMsA-satyano pUjArI sAdhu thavA icchuM chuM." AvA vinaya-vivekathI jaMgalavAsI keyUra ajANyo hato. ene lAgyuM ke potAnAthI aparAdha thayo, jethI saradArane khoTuM lAgyuM. enI lAlaghUma AMkhonA khUNA TharaDAyA. eNe gaLagaLe avAje kahyuM : "mahArAja rohioya, hajAra magadharAjo amane tamArI vaphAdArImAMthI A janmamAM to caLAvI nahi zake. sevakonAM mAthAM mAgo tyAre taiyAra che. pachI AvI vAto zA mATe ? ane Apa sAdhu thazo to ame ghera besI nahIM rahIe. jyAM tame tyAM ame " "keyUra, tuM na samajyo ? are, tArA jevA vIrone kevaLa kuLanA kAraNe dUra haDaselAyelA joIne ja mane sAmrAjya hAtha karavAnI le lAgI hatI. paNa have to e sAmrAjya nAnuM lAge che. huM jJAtaputrano ziSya banyo chuM." ane rohiNeye potAnI ApavItI keyUrane kahI saMbhaLAvI. pariSadAmAMthI sahu snehabharyAM aMtare pAchAM pharyAM. emanuM nUra ane emanI sikala ja badalAI gayAM hatAM. zarIrabaLano mahArathI keyUra A badhI vAtomAM kaMI 198 D saMsArasetu na samajI zakyo. eNe rohiNeyanI AjJAnusAra vaibhAra parvatamAM chupAyelI tamAma dolata batAvavA mAMDI. dhanadolatanI kaMI kamInA nahotI. zakaTanAM zakaTa bharAvA lAvyAM. prajA AnaMdamAM AvI gaI. e to jJAtaputranA pagale zA zA nidhi na pragaTe, enAM guNagAna gAvA lAgI. dhana ane dharmanAM jANe rAjagRhImAM pUra AvyAM ! udAra rAjavIe jenuM je hatuM tene te pahoMcADyuM. mahAna rohiNeya muni banyo. rAjagRhIe e prasaMgane chAje tevo utsava racyo. jJAtaputranA pagale nagarI dhanya banI. patitapAvana - 199
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANI pahelAM pALa divaso vItyA e pAvanakArI prasaMgane. rAjagRhInA devavimAnaprAsAdanA ratnadIpako hajI enI e ja rIte tyAM dareka rAtrie svarganI zobhA khaDI thatI hatI : chatAM paNa kALanAM aneka jhApaTAMo enI upara varasI gayAM hatAM. | ghaNIvAra varSa paNa divasanA je TalI ja jhaDapathI pasAra thaI jAya che. sukhI rAja gRhIe paNa evAM keTalAMya varSo jhaDapathI pasAra thatAM nIrakhI lIdhAM hatAM. atyAccaryanA AghAta lAge evA saMjogo ja jANe Aje nahotA. have nitya duzmanadaLanI ciMtA rakhAya evo eka duzmana zeSa rahyo nahoto ! metAraja nagarazreSThInA pade hatA. eNe dhanadhAnyanA pravAho sadA bharapUra rAkhyA hatA. emanuM nUra ane emanI sikala ja badalAI gayAM hatAM. ATalAM varSonI AzcaryavantI ghaTanAomAM mahAmaMtrI abhayanI nivRtti ne dIlAsvIkAra hato : chatAM eka vAta tarata bhulAI jAya tema hatI. satI callaNAnA putra kuNike e pada saMbhALI lIdhuM hatuM. eya vIra, dhIra ne vicakSaNa hato, chatAM koIka vAra enI utAvaLe anumAna karI levAnI Adata prajAne jUnA, zAMta, dhIra, vIra mahAamAtyanI yAda tAjI karAvatI. koIka vAra vayovRddha magadharAja sAmenI tenI tochaDAInI loko TIkA karatA; paNa e to nagaNya bAbato hatI. dhanadhAnya ne maNikanakathI abhare bharelI A nagarIne kALanA durnivAra pravAhono jANe ghasAro ja nahoto beTho, ane evo ghasAro ATha ATha apsarAo sAthe devavimAnaprAsAdamAM bhoga bhogavatA prauDha metArajane paNa nahoto pahoMcyo. nagara zreSThI metArajane koI vAra pelI be sahiyaro yAda AvatI. e vakhate virUpA najara sAme AvIne khaDI thaI jatI. e kahetI : dhana, kIrti ne rUpanA sAgaramAM aneka mAnava-masya khovAI gayAM che. dIkarA ! kIrtino pradeza chatAM akIrtinA raNamAM cAlyo jA ! tyAM jema AkAzanI ajANI koI vAdaLI varasIne raNanA tAta haiyAne ajANI rIte zAnta karI jAya che, ema tuMya akIrti (apakIrtinA nahi)nA pradeza chAtuM samarpaNa karI de !" A vakhate metAraja vyAkuLa thaI jato. enuM citta bahAvaruM banI jatuM. e bahAra pharavA nIkaLI jato. paNa pelI ATha patnIo sajAga rahetI. e AThe patine AkarSavA nIkaLI paDatI, hAvabhAva karatI, nRtyakhela racatI. Akhare bhamaro kamaladalanI kedamAM purAI jato. roja navI rAta, navA rAsa ne jANe nanI ja rasiyaNo ! eka sudIrgha sukhada svapnamAM metAraja lubdha thayA hatA, nagarazreSThInuM pada maLyA pachI emanI mahattA vadhI hatI. rAjagRhInA ovAre UtaratA dUradUranA pravAsIne moMe emanA ja romAMcaka nAmanI raTaNa cAlatI : paNa emanAM darzana durlabha hatAM. pravAsIo, sAgara-sapharIo ne moTA sArthavAho emanA darzana mATe utsuka rahetA, emanI mulAkAto mATe prayAsa sevatA. paNa ATha ATha rasikAonI killebaMdhIo bhedIne nagarazreSThI kadI bahAra nIkaLI na zakatA. paricaya pADavAno prasaMga kevaLa rAjasabhAmAM javAne vakhate paDato, paNa emAMya chellA vakhatathI kaMIka vighna AvyuM hatuM. loko vAto karatA ke mahAamAtya abhaya sAthenI ghaniSTha mitratA have mahAamAtya kuNika sAthe nathI rahI. keTalAka A vAtone tiraskArI kADhatA ne kahetA ke have rAja gRhamAM magadharAja ne rANI cellaNA sivAya rahyuM che paNa koNa ? keTalAya kumAroe, keTalIya rANIoe dIkSA svIkArI lIdhI che. have to badhuM navuM vAjuM che. ane kharekhara, kahenAra e rIte sAco hato. jUnuM kahI zakAya tevuM vayovRddha magadharAja sivAya koI nahotuM. magadharAjaneya mAthe paLiyAM AvyAM hatAM, ne karavAnuM karI levAno vakhata vaLato hato, paNa aMtaHpuranI mAyA, vanavAsanAM kaSTo ne sudhAtRpAnA pariSaho teo sahI zake tema nahotA. zastronA aneka ghA sAme moMe jhIlanArI emanI pracaMDa kAyA lezamAtra TADha ke taDako veThavA azakta banI hatI. emAMya vayovRddha magadharAjane eka prasaMge vadhu tapAvyA. eka vAra kaumudIutsavamAM eka kizorabALAne nIrakhI. UgatA caMdranI rekhA jevI e bALA phUTaDI hatI. vRddha mahArAjanI nasomAM pharIthI kAmanvare saMcAra kya. paNa e veLAe to pANI pahelAM pALa | 2011
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA sukhada svapnamAM eka vAra bhaMgANa paDyuM. sevaka saMdezo lAvyo hato ke "koI devamitra Apane maLavA AvyA che." kyAM che devamitra ?" "nagara bahAra, caityamAM." "nagara bahAra ? vAru, jA, emanA mATe khAna-pAna ne vAsano ucita baMdobasta kara, huM AvuM chuM." ATha suMdarIo sAthe jalakrIDAmAM gUMthAyelA nagarazreSThI metArane Ave vakhate bahAra javuM yogya na lAgyuM. AThe suMdarIo zarIra para kevala eka ja pAradarzaka AvaraNa vIMTI jalakuMDanI pAse metArajanI rAhamAM UbhI hatI. saMsAra mAMDyAne varSo vItyAM hatAM, paNa deha hatA jANe navasuMdara navoDhAnA ! "jalakuMDamAM suvarNamajyo krIDA karI rahyAM hatAM, tene maLIne kSaNavAramAM pAcho mahAamAtya abhaya mojUda hatA. samartha ane vicakSaNa pitAnI nabaLAIthI e pUrI rIte vAkepha hatA. e nabaLAI bIjuM rUpa na le e mATe emaNe e kizorIne mahArAjAnA aMtaHpuranI rANI banAvI, bhogasamartha rAjavInA A kRtya sAme prajAne kaMI kahevAnuM nahotuM, paNa A ghaTanAe aMtaHpuramAM eka jAtano visaMvAda jagAvyo. bhaDabhaDiyA kuNike spaSTa rIte virodha karyo; paNa A virodha ke visaMvAda mahAamAtyarUpI sAgaramAM buMdabudanI jema alopa thaI gayo. teoe kahyuM ke : "eka mANasa pAsethI badhI vAte AzA rAkhavI vyartha che. koInI nabaLI kaDIno lAbha na letAM ane sAMdhavA-sudhAravA yatna karavo ghaTe !'' paNa A to tattvajJAnanI vAto hatI : e vAtone mahAamAtyanA saMnyAsa sAthe varALa thaIne UDI jatAM vAra na lAgI. ane ATalethI bAkI hatuM te pelI kizorIe paNa potAnA cAlu jIvana karatAM pravartinI caMdanAnA sAdhvI saMghamAM bhaLI javAnuM vadhu pasaMda karyuM. magadharAja pAse eNe AzA mAgI, temaNe paNa jANe prAyazcitta karatA hoya tema potAnI laghuvayasko saMginIne anumati ApI dIdhI. e sAdhvI banI gaI. AkhA magadhanA mahArAjyamAM magadhezvara ekalA rahyA ! rANI cellaNA satI strI hatI, paNa enuMya haiyuM khaMDita thayuM hatuM. dIkSita thavAnI prabala bhAvanA chatAM kuNika ne magadharAja vaccenA saMbaMdhano e setu banI rahI hatI. eTale eNe dIkSita thavAnI maMjUrI mana hovA chatAM na mAgI. magadhanI mahAnaukA Ama cAlI jatI hatI; kadIka enA nizcala thaMbho para nAnuM zuM tophAne sparzI jatuM; kadIka enA dizAsUcaka yaMtra para AvaraNo AvI jatAM; paNa e badhuM kSaNa mATe rahetuM ne kSaNika nIvaDatuM. e naukA ema ne ema AgaLa dhapya jatI. chatAMya naukAnA nAnA-moTA paNa mahattvanA sUtradhAro ochA thayA hatA. je thoDAghaNA hatA temAMnA ghaNAne udAsInatA sparzavA lAgI hatI. e udAsInomAM agragaNya nagarazreSThI metAraja hatA. teoe rAja kAjamAM mAthuM mAravuM tajI dIdhuM hatuM. magadharAjanA jAmAtAnA dAve aMtaHpuramAM vArevAre jatA AvatA hatA, e paNa have ochuM thayuM hatuM. te bhalA ne temano devavimAnaprAsAda bhalo. ATha ATha saMpIlI suMdarIo svargane bhulAvI nAMkhe tevA sukhAsvAda ApatI hatI. Rtu Rtune yogya virAmabhavanomAM roja navA-navA bhogavilAsa UjavAtA. nagarazreSThI metAraja eka mahAsukhada saMsAramAM AkaMTha jhabakoLAI gayA hatA. 202 | saMsArasetu bhale, padhAro ! mulAkAta patAvIne veLAsara pAchA vaLajo. ame rAha joIe chIe." suMdarIone rasabharyA A kAryakramamAM acAnaka Avelo vilaMba na rucyo, paNa devamitranI vAta sAMbhaLI teoe kacavAtA mane rajA ApI. grISmanA divaso hatA. UgatA prabhAtanI mIThI laheromAMya ukaLATa hato. sukhI jIvana jIvatA metArajane AvI veLAe bahAra nIkaLavuM duHsaha hatuM. suMdara zibiko taiyAra karavAmAM AvI. aneka dAsa sugaMdhIjaLano chaMTakAva karato AgaLa cAlyA. keTalAka vAtapatro ne cAmara DhoLatA sAthe cAlavA lAgyA, chatAMya nagarazreSThI metArajane sUryakiraNa saMtApI rahyAM hatAM. teo nagara bahAra caityamAM pahoMcyA tyAre eka vRkSa nIce becAra zramaNo beThelA jovAmAM AvyA. "kyAM che mArA devamitra ?" metAraje zibikAmAM beThAM beThAM prazna karyo. Avo, nagarazreSThI ! saMsAranI mAyA zuM evI bhula-bhulAmaNI che, ke jotajotAmAM jUnA snehIone vIsarI gayA ?" eka zramaNe beThAM beThAM kahyuM. konI A premabharI paricita vANI che ? zuM mahAmaMtrI pote ?" nA, nA, muni abhaya !" dhanya che mahAmuni ! prathama dRSTie Apane na pichAnI zakyo. kema mane yAda karyo, vAru !" "tamane yAda ApavA ! nagarazreSThI metAraja ! dharmAnukUla arthakAmane khUba sAdhyA, have aMtima puruSArtha mokSanuM zuM ? pANI AvatAM pahelAM pALa bAMdho !" "munivara, vicAra to ghaNIvAra thAya che, paNa ema lAge che ke A kAyA pANI pahelAM pALa | 203
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 baMdhanamukti saMyamanA bhAra zI rIte vaheze ? ATha ATha madabharI vahAlasoyI priyatamA-ono viyoga kema sahevAze ? vairAgyanA vicAro ja haiyuM bhAre kare che." nizcayane kazuM ja asAdhya nathI. vIra, dhIra metAraja ATalo kAyara kAM ? zuM caMdanAnuM dRSTAMta yAda nathI ? virU pAthI vahAlasoyI strI kadI dekhI hatI ? chatAM vakhata Avyo eTale badhuMya mUkIne cAlavAnuM ! tyAM kazIya dAda-phariyAda nahIM cAlavAnI." | " badhuMya samajuM chuM, munivara ! paNa hajI mohapAza chUTatA nathI. AvIza, eka dahADo jarUra AvIza." nagarazreSThI, AvatAM AvatAM asUruM na thAya e jojo ! A to kamaLanI keda che. kaThaNa kASThane jhera karI nAkhanAro premI bhamaro madhu cUsavAmAM magna banI rahyo, manane phosalAvato rahyo ne sAMja paDI gaI. kamaLa biDAI gayuM. premI bhamarAe e kamaLane vIMdhIne javA karatAM e rAta kedamAM ja rahevAnuM yogya samakyuM ne eNe vicAryuM : hamaNAM sUryodaya thaze, kamaLa khIlaze ne mukta banIza, paNa ene khabara nahotI ke eka kSudhAtura hAthI kamaLano cAro karavA cAlyo Avato hato, ne evAM hajAro kamaLane kSaNavAramAM potAnA mahAna udaramAM samAvI devAno hato. mATe kamaLapatranI keda chAMDI do, metAraja ! kALarUpI hAthI najIkamAM che. kevala tamane jAgrata karavA Avyo hato. tamArI apAra samRddhinI, vizALa saMpattinI vAto sAMbhaLI huM atyaMta ciMtAtura hato. rakhe e saMpatti satyAnAza na notare ! basa AgaLa jAuM chuM." ahIM thobho, thoDA divasa vizrAma lo ! rAjagRhI tamArI ja che." "ApaNuM kaMI nathI. A deha paNa ApaNo nathI. nagarazreSThI metAraja, A grImano ukaLATa nAkAzamAM vAdaLone goTAne umaTAve ne cAturmAsa bese, te pahelAM mAre paramaprabhune jaI maLavuM che. dharmalAbha !" vaMdana !" metAraje namaskAra karyA. cAre zramaNo jotajotAmAM AgaLa cAlyA gayA. metAraja emane kSitija mAM bhaLatA joI rahyA. dhvamitranI vAte prAraMbhamAM ghaNo saMtApa janmAvyo, paNa have e vAta dhIre dhIre visAre paDatI hatI, thAkelo hArelo mahAsAgarano tariyo DUbato DUbatoya jema mahAsAgaranAM athAga jaLane vIdhI kSaNa be kSaNa sapATI para AvI jAya, ema nagara zreSThI metArajanuM hatuM. kSaNabharamAM vAsanAtyAgano nirNaya karatA ne kSaNabharamAM vAsanAnA pUramAM taNAI jatA. kALanuM cakra pharyuM jatuM hatuM. metArajanA deha parathI hajI telaattara ochAM thatAM nahotAM, ane madabharI ramaNIonA snehapAza hajI tevA ne tevA hatA. Akhoya rAjakIya bAga ujjaDa thato cAlyo hato. kevaLa ekAda khUNe metAraja jevuM koI navaraMgI phUla ziziranA jhapATAothI aLaguM astitva jALavI rahyuM hatuM. roja roja navI rasabharI rAto UgatI ane navuM jobana pragaTatuM ! paNa bhalA, zuM metAryane A badhuM hajI priya hatuM ? ATha ATha jobanabharI priyatamAo vacce zuM virUpAnuM balidAna ne zeThANInuM vAtsalya-du:kha te bhUlI gayA hatA ? potAno janaka mAtaMga zuM temane yAda paNa Avato nahi ? nA, evuM nahotuM. metAryo to metAraja-moTA cAMDAlanuM biruda dhAryuM hatuM; ane prabhunA upadezane anusarIne teo ucca-nIcanA bheda dUra karavA mathatA hatA. nIcI gaNAtI komomAM jJAna ane saMskAra veravA e Thera Thera pharatA; ane sahunI sAme virUpAnuM dRSTAnna rajU karatA. emanA prayatnanA pariNAme keTalAMka cAMDAla-kula agragaya thayAM hatAM, ne gRhastha tathA sAdhu jIvananI carama sImAne paNa pahoMcyAM hatAM. ane A chatAMya raMgarAga ne ezaArAmanI A duniyAmAM teo magna hatA. kahevuM ane karavuM, e benI bhedarekhA banI rahyA hatA. 0 204 saMsArasetu
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vAra metAraja aDadhI rAte jAgI gayA. priyatamAno hAtha emanI chAtI upara paDI gayelo. emAM svapna lAdhyuM. jANe saMsArasAgaramAM badhAya tarI gayA che. virUpI to sAgarane sAme kAMThe khaDI che ne sAda pADI rahI che. badhAyanI gati pragati karI rahI che, paNa na jANe metAraja sAgaramAM paDatAM ja DUbakAM mAravA mAMDyA, ane eka vAra to taLiyuM paNa mApI AvyA. keTalI gabharAmaNa ? keTalI mUMjhavaNa ! jhabakIne jAgIne jue che, to na maLe sAgara ke na maLe pANI. kadalIdala jevo priyatamAno hAtha chAtI upara paDyo che ! emaNe dhIrethI e hAthane aLago karyo; chatAMya suvarNapiMjaranI menA e hAthanAM ratna kaMkaNonA ravathI jAgI gaI, ne cIMcI karavA lAgI. metAraja pharIthI UMghavA prayatna karavA lAgyA, paNa na UMghI zakyA. e beThA thayA ne bahAra jharUkhAmAM AvI UbhA rahyA. rAtri nIrava hatI. metArajanuM mana tophAne caDyuM. sAme piMjarAmAM menA pAMkha phaphaDAvI rahI hatI. rAjamaMdiranI A menA hatI. suvarNapiMjaramAM vasanArI hatI; chatAM eneya ajaMpo hato ! metAraja dhIrethI pAse gayA, piMjara ughADI nAkhyuM. emane khabara hatI ke potAnI priya rAja kuMvarIne A menA prANasama priya hatI. menA eka lAMbI kikiyArI sAthe bahAra nIkaLI ne pAMkho phaphaDAvatI gokha para beThI. vidAya letI menAne jovA metAraje bharaUMghamAM sUtelI priyatamAne jagADI. vIkharAyelo lAMbo kezakalApa, samasta kapola pradezane raMgI rahelo saubhAgyatilaka ne jhINA uttarIyathI DhaMkAyelo manohara deha ! A rUpa joI ekavAra metAraja nA dilanI vairAgyabhAvanA dhrujI UThI, paNa bIjI paLe hRdaya svastha karI temaNe kahyuM; "priyatama ! A menA jAya che !" - "priya, jojo ! evuM na karatA, e to mane prANathI paNa pyArI che." - "paNa e to A cAlI !" metAraje pAse jaI mainAne pakaDavAnI ceSTA karI, paNa svataMtra banelI menA to bharUrU .. karatI UDI gaI ne aMdhakAramAM adRzya thaI gaI. "menA to gaI... priyatame ! have zI rIte tArAthI jivAze ? ane tuM marIza, to mAre paNa maravuM ja rahyuM." metAraje vyaMga karatAM kahyuM. - "have maravA-karavAnI vAta javA do ! marelAnI pAchaLa kaMI koI marI jAya che ? paNa e to premanI vAta che. mane A menA upara atyaMta pyAra hato. ne piMjarAmAM paMkhI pALavAnI magadhezvaranI manAI chatAM khAsa AjJAthI meM ene pALI hatI." basa, mAruM e ja kahevuM hatuM. janArAne javA daI, sahue rahelAthI AnaMda mAnavo joIe. jo, virUpA gaI, zeThANI gayAM, mAtaMge na jANe kyAM gayo ! ne huM ? 206 D saMsArasetu kamane javAno vakhata Ave te pahelAM mAnapUrvaka zA mATe na cAlyo jAuM ! suMdarIo, mahAamAtye A loka paNa sAdhyo ne paraloka paNa ! meM zuM karyuM ?" metAja bolatAM bolatAM thobhyA. jA, tamAmane jagADIne ahIM bolAva ! A vAta mAre temane paNa samajAvavI che." metAraje bAkInI patnIone jagADavA kahyuM. | badhI patnIo metArajanA dhUnI ne caMtaka svabhAvathI suparicita hatI. emane lAgyuM ke dUdhane bhale Ubharo caDe ! e zamAvavA mATe pANI taiyAra hoya pachI zI paravA ? bharaUMghamAM paDelI badhI ramaNIo vismayathI AMkho coLatI tyAM AvI pahoMcI. metAraje pharIthI badhI vAta kahI ane jaNAvyuM, DAhyo mANasa janArAne javA daI rahelAmAMthI AnaMda meLave che. kadAca kAle huM paNa cAlyo jAuM to..." badhI ramaNIo upara jANe vIjaLI tUTI paDI. badhI ekadama camakI UThI. metAraje pharIthI kahyuM : "suMdarIo, mArI kamaLa-keda pUrI thaI. menA gaI, ema mAre ya javuM rahyuM. piMjaravAsa kyAM sudhI ? tame A samRddhi bhogavo. tamane badhuM ApeluM che. A badhuM bhogavajo ne bane to tame paNa A lokanA sukha taraphathI jarA paraloka tarapha najara karajo." e vAta karazo mA ! e na bane !" badhI ramaNIo citkAra karI UThI. "suMdarIo, tame badhI mane e vAtanI khAtarI Apo cho ke tamAruM A rUpa kadI nahi karamAya, ane mAruM A yauvana sadA khIleluM raheze ? ane vinazvara dehanuM zuM ? A bAhunI pracaMDatA ne paganI A dRDhatA zuM sadAkALa Takaze ? mATe badhuM yogya vakhate thaI jAya temAM ja majA che. moha che, tyAM duHkha avazya thAya, paNa sAco prema potAnA premInuM hita jue che, sukhe jue che. mAruM hita ne sukha juo ne mane rajA Apo." suMdarIo kaMI javAba na ApI zakI. kevala temanAM netromAMthI AMsuono pravAha vahI rahyo. e AkhI rAtri premIo vacce ajaba rasAkasIbharI vItI, paNa metAraja have dRDha banyA hatA. koI paNa vAta temane lobhAvI ke thobhAvI zake tema nahotI. vahelI savAre rAjagRhI kAmadhaMdhe vaLage e pahelAM badhe samAcAra prasarI gayA ke metAraja saMsAratyAga karI rahyA che. jeNe jeNe A samAcAra sAMbhaLyA, te stabdha thaI gayA. mAyAno saMcaLo phagAvIne paLavAramAM metAraja cAlyA gayA. e divase je baMdhanamukti 1 207
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhadarda janmyAM, e divase divase ochAM thatAM cAlyAM. emane koI pAchuM na lAvI zakyuM. pAchA lAvanArA ja aDadhe rahyA. magadharAjane paNa eka dahADo devamitrano saMdezo maLyo ke vakhata vItyA pachI karelAM kAma aphaLa thaze. pANI AvyA pahelAM pALa bAMdhI levI sArI che. aDadhuM aMtaHpura ujjaDa thayuM. khAsa khAsa anucaro paNa cAlyA gayA. hajIya tajavAno vakhata Avyo nahi ! tame viSayone veLAsara nahi to to viSaya tamane tajI jaze. paNa vayovRddha magadharAjanAM mohanAM baMdhano DhIlAM na thaI zakyAM. devone IrSA Ave evI samRddhi choDIne nIkaLelA metA2ja muni ghora araNyomAM ekalA vicaravA lAgyA. smazAnomAM e sUI rahe, ne divasonA divaso sudhI anna na Aroge ! jJAnadhyAna ne japatapa emanAM sadAnAM sAthI banyAM. zama, dama ne kSamA ! A guNonA to te AgAra banyA. emanuM aMtara badhA jIvone samabhAvathI jotuM hatuM, ne pramAdarahita vicaratA. teo koInA akalyANamAM rAcatA nahotA. teo prabhu mahAvIre apelI ahiMsAnI bhAvanAno parama pracAra karatA. teo kahetA : savve jIvA vi icchaMti jIviDaM na marijjauM / / badhA jIvo jIvavAne icche che, koI maravAne icchatuM nathI. jIvo ane jIvavA do ! eka lIlA taNakhalAne paNa IjA pahoMcADavAthI mahAmuni para rahe. metAraja muni A rIte utkaTa tapa sAdhavA lAgyA. dhIre dhIre hAthI jevI emanI kAyA gaLatI cAlI. na e rUpa rahyuM ke na rahyuM e teja ! smazAnanA vasanArA A avadhUtane bhalabhalA pichANI zakatA nahi. sApa kAMcaLI utAre ne pAcho vaLIne ene juve paNa nahi, ema pUrvAvasthAne smaravI paNa munirAje choDI dIdhI hatI. metAraja gAmegAma vicaravA lAgyA. emano upadeza to eka ja hato : parArthe prANavisarjana ! duniyAnA utkarSa ane uddhAra arthe ekabIjAe balidAnanI paraMparA cAlu rAkhavI joIe. duniyAno koI paNa choDa khAtara vagara UgI zakato nathI, duniyAnI koI imArata pAyA vagara cirakALa TakI zakatI nathI : ane e khAtara bananAre potAnuM sarvasva gumAvavAnuM hoya che. duniyAnA tamAma utkarSa arthe mAnavIo khAtararUpa na bane to jagata svArthAMdhonuM ja ToLuM banI rahe ! pANI, pavana, sUrya, caMdra : badhAM ja jo svArtha mATe ja jIve to saMsAranI zI sthiti ! ane sAcI ahiMsA paNa konuM nAma ? duzmanane mArIne nahi, enA kalyANa mATe marIne jIvanasAphalya karavuM joIe. evuM sAphalya na ANI zakIe to A nAza 208 D saMsArasetu pAmanAra jIvanano kaMI artha nathI. vasaMta AvI to eNe haraeka prANIne navajIvana ApyuM. e navajIvananA kAryamAM ja khatama thaI javuM ghaTe. emAM ja vasaMtanI zobhA ! ane vasaMta potAnuM kAma na paNa kare topaNa ene khatama to thavAnuM ja che ! prabhu mahAvIrano A ja saMdeza hato. AtmabalidAna, vagere bIjI badhI vAto ahiMsAmAM ja aMtargata thaI jAya che. ahiMsAmAM mAnanArane satya, parigraha ke bIjuM badhuM juduM jANavAnuM hotuM ja nathI. bhogakSama ane tyAgakSama metArajanI sAdhutA khuba ja jhaLakI UThI. gAma gAmanA khUNe 'metAraja muni'nAM guNagAna gavAtAM hatAM. metAraja muni eTale dayAno dariyo ! karuNAno avatAra ! baMdhanamukti D 209
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 kALacaka jAjvalyamAna jIvananI mahattA emAM ja che ke e jhaLahaLATamAM ja parinirvANa pAme ! sudIrgha AyuSya e jIvanano mAtra AzIrvAda ja nathI, ghaNIvAra zApa paNa banI jAya che. TUMkA paNa tejasvI, alpa paNa bhAvanAbharyA jIvananI ja mahattA che. pukhta yuvAvasthAmAM pravezelA mahAmaMtrI abhaya A vAta samajyA. rUpavatI rANIo e vAtane pAmI gaI. moDe moDe paNa ati moDuM na thAya te pahelAM nagarazreSThI metAraja paNa e samajyA. na samajI zakyA kevala magadharAja. Akho rAja-udyAna ujjaDa thaI gayo, toya emaNe TUMThuM banIne paNa ene vaLagI rahevAnuM pasaMda karyuM. have garuDa zI e AMkho nahotI, ne kesarI samuM e hADa nahotuM. vaja jevA pApa ne bhogaLa jevA bAhu kamajora banyA hatA. badhIya zaktio haNAtI cAlI hatI, paNa sarva zaktionA hAsamAM prabala bananAra emanI bhogazakti bhaDake baLatI hatI. badhIya rIte mahAna magadhezvarane A bhogalAlasA ajANI rIte pIDI rahI hatI. jJAtaputra mahAvIranA parama pUjArI hovAno dAvo karanAra rAjavI potAnI A nirbaLatA mATe ghaNIvAra ekAMte 2DI paDatA. magadharAja, nirmANane anyathA karavAnI tAkAta mahAtmAomAM paNa nathI. chatAM prayatna karanArane kazuMya azakya nathI. tamAro zraddhAdIpa bujhAvA dezo nahi. kharAbane kharAba, sArAne sArA tarIke pichANajo, pazcAttApano jalato rahelo pAvaka A bhave nahi, to parabhave paNa tamane pAvana karaze ja .!!" jJAtaputra prabhu mahAvIranAM vacanomAM zraddhA rAkhI jIvana nAva hAMkanAra magadharAjane mAnavasulabha durbaLatA sivAya bIjA durguNa rahyA nahotA : paNa yuvarAja kuNike eka navo durguNa zodhI kADhaDhyo. e durguNa te magadharAjanuM sudIrgha AyuSya ! kuNi ke potAnA bhAIone ekatra karyA, sagAMsaMbaMdhIone meLavyAM. sahune kahyuM : 'dhikkAra hajo ApaNA pitAjIne ! rAja kAja kaMI thatuM nathI, ne nirarthaka rAjasUtra pakaDI rAkhe che. yuvAna abhayakumAre dIkSA lIdhI toya A vRddhane tyAganI kaMI icchA thatI nathI. AvatIkAle jenI javAbadArI ApaNe zire AvavAnI che, evA A mahIne saumrAjya magadhanI saMbhALa have ApaNe AjathI ja levI ghaTe.' UgatA sUrajane namavAnA svabhAvavALA badhA, yuvarAjanI vAtane Teko ApI rahyA. magadharAja to bujhAtA dIpaka hatA. bujhAtA dIpakano AdhAra zA kAmano ? A rIte magadharAja viruddha eka vicitra rAja kIya jALa gUMthAvA lAgI. magadharAjaneya AchI AchI gaMdha AvavA lAgI hatI, paNa temanA putraprema AgaLa e gaMdha emane banAvaTI lAgI. yuvarAja kuAike pitA nivRtti le evA prayatno jArI rAkhyA. mRtyuzadhyA para paDelA nirbaLa kesarInI mazkarI raste jatA ziyALane paNa zakya bane che. e rIte magadharAja vAre vAre apamAna, bharlsanA pAmavA lAgyA. paNa moTA mananA rAjavIe badhuM dila para na lIdhuM. ene sAdhanAno prakAra gaNI lIdho. vAta vadhatI cAlI. eka veLAnA caturaMga senAnA mahArathInI aMtaHpuramAM paNa hAMsI thavA mAMDI. AryAvartano ajoDa rAjavI AMtarayuddhamAM eka pachI eka parAjaya pAmato cAlyo. A parAjayoe eka zaMkA janmAvI. magadharAjane lAgyuM ke rANI cellA ducAritravALI che. eNe aMtaHpurane mArA viruddha ukerI mUkyuM che A rIte aMtaHpurano kolAhala ugra banyo. putra ane pitA vacce seturUpa banIne jIvavAnI abhilASAvALI rANI callaNAne A vAtathI atyaMta AghAta thayo. enuM dAsInya vadhatuM cAlyuM. evAmAM jJAtaputra mahAvIranA darzanArthe gayelA magadharAje saraLatAthI bhagavAnane e zaMkA pUchI lIdhI. jJAtaputre spaSTatAthI kahyuM : "rANI cellaNA satIomAM parama che. lezamAtra saMdeha dharIza mA !" vadhu ne vadhu mAnakhaMDita thatI callaNA A pachI rAjAe banAvI ApelA e kastabhiyA prAsAdamAM cAlI gaI. saMsAranI asAratA ene damI rahI hatI. paNa patinI icchA vagara dIkSita kema thaI zakAya ? rajA vagara dIyA koNa Ape ? magadhanuM A besUruM vAgha vadhu ne vadhu besUruM banatuM gayuM. yuvarAja kuNike sarva kALacakra 211
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiyArIo karI lIdhI hatI. rAjyanA sthaMbhone potAnA karI lIdhA hatA. A banAvo vicitra prakAranA veza dhAraNa karI prajAmAM paNa bhamI rahyA hatA. UThatI bAdazAhInI AchI AMdhI badhe pravartatI cAlI hatI. A AMdhInI vacce jIvatA magadharAje potAno dharmadIpaka sadA jalato rAkhyo hato. ghaNIvAra dila paNa thaI AvatuM, chatAM munijIvananAM kaSTho nihALI thaMbhI jatA. teoe dhIre dhIre jinapUjAmAM potAnuM mana parovavA mAMDayuM. priyAnA zaNagAra ghaNA karyA. have emAMthI rasa UDI gayo, paNa mana enuM e hatuM. e prabhunA zaNagAramAM aMtaranI AsurI vRttio devI bhAva dAkhavavA lAgI. chatAMya magadharAjanI viruddhanA pracArano vega vadhato jato hato. trikALavaMdanA mATe suvarNajave sivAya rAja lakSamIne sparza na karanAra magadharAjanuM jIvana ja rAja zetaraMjanA khelADIone bhAre paDavA lAgyuM. sApa gharaDo thAya eTale kaMI enA dAMta nirviSa thatA nathI ! magadharAja viruddha eka navo dAva racAye jato hato. 27 sonIno zo doSa ? rAjagRhIne AMgaNe Aje dhakhadhakhatI grISma AvI hatI. sUraja soLe kaLAe nirdaya thaI tapato hato; AmraghaTAomAM chupAIne gAtA kokilo khIlI UDyA hatA. vAvaMToLo AkAzane bharI detA hatA, ne vAyu garamAgarama thaIne pRthvIne AkuLavyAkuLa banAvI rahyo hato. ghaNe varSe metAraja muni rAjagRhIne AMgaNe AvatA hatA, paNa muni to vanavagaDAnA rahenAra. madhyAhna ekAda vakhata pAsenA gAma-nagaramAM gaucarI mATe AvanAra-janAra ! rAjagRhI pAsenA udyAnamAM UtarelA metAraja muni mAsanA upavAsa pachI bhikSAnuM mATe Aje rAjagRhImAM padhAratA hatA. gAmaloka bhojana pUrNa karI rahevA AvyA hatA. eve vakhate metAraja muni bhikSArthe rAjagRhInA ghare ghare pharavA lAgyA. phUla upara bhamaro bese, phUlano lezamAtra IjA na kare ane rasa cUsI vidAya thAya, evI rIte bhikSA levAno munidharma hato ! rasa-virasamAM emane kaMI rasa na hato. munirAja pharatA pharatA eka suvarNakArane bAraNe jaI UbhA. suvarNakAra magadhano suprasiddha zilpI hatI. rAjAjIno mAnIto hato. enA banAvelA suvarNajava mahArAjA trikALa pUjA mATe vAparatA. rAjAjIno suvarNakAra , eTale munirAjothI paNa suparicita. eNe munijIne vaMdanA karI, ane bhikSAna levA gharamAM gayo. munirAja AMgaNAmAM ja UbhA rahyA. suvarNakAre premapUrvaka bhikSA ApI. bhikSAna vahorIne dharmalAbha ApI munirAja pAchA pharyA. suvarNakAra hAtha 212 | saMsArasetu
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ vagere sApha karI kAma upara besavA jAya che, tyAM to suvarNa-java adRzya ! suvarNakAra ekadama Azcaryacakita banI gayo. A suvarNajava koNa laI jAya ? eka kSaNa to e vicAramAM paDI gayo. enuM dila koIne gunegAra mAnavA taiyAra nahotuM; kadAca DAbe hAthe uThAvIne kyAMya mUkyA hoya ! ghaNI tapAsa karI paNa kazuM na javuM. have zuM ? navuM sonuM kyAMthI ANavuM ? ane na ANI zakAya to jIva zI rIte banI zake ? sonuM kadAca udhAra lAvI zakAya, paNa vakhatasara javA taiyAra kaI rIte thAya ! ane ema na thAya to rAjAjInA sevako sIdhuM kArAgRha ja batAve ! e mUMjhavaNamAM ene yAda AvyuM : are pelo sAdhu ! huM aMdara gayo tyAre e bahAra ja khaDo hato. mAyA dekhI munivara caLe ! kaMI badhA sarakhA hoya che ? cAla, tapAsa to karuM ! rAjadevaDIe jaI khabara ApuM ! e dhutArAne pakaDAvI dauM ! suvarNakAra ekadama Ubho thayo. e taiyAra thaI bahAra nIkaLyo, paNa ene kaMI yAda AvatuM hoya tema lAgyuM. ane eNe rAja devaDIno mArga badalyo. eNe munino rAha pakaDyo. ene vicAra Avyo hato ke AvA prasaMge eka muni viruddha rAja devaDIe mArI dAda koI nahi sAMbhaLe. ene khabara paNa hatI ke AvA AMtarayuddhamAM koIne AvI mAthAkUTamAM paDavAnI phurasada nathI. rAjAjInA sevako potAnI ja luccAI kalpI le. vikalponI paraMparA vacce eNe vicAra karyo ke A karatAM pelA muninI huM ja khabara laI nAkhuM. leza damadATI, jarA dhAkadhamakI ApuM. dhutAro pArakuM dhana kyAM sudhI jIravI zakavAno che ? dUra dUra devavimAnaprAsAdanA zikhara paranA suvarNamayUra phUdaDI pharatA dekhAtA hatA. A zerI, A rAja mArga ne A dhULa-badhuM munirAjane suparicita hatuM. teo badhAne pichANatA hatA. temane pichANI zakanAra durlabha hatA. teone jhaTa pichANI zakAya tema paNa nahotuM. tapathI zyAma paDI gayelo deha ne tyAgathI kRza thayeluM zarIra ! suvarNakAra doDyo Avato hato. munirAja to nIcI najare nagara bahAra jaI rahyA hatA. aDadhe raste jatAM e pahoMcI vaLyo. munirAjane vinaMtI kahyuM : "munijI, mAre kAma che. ghera padhAro !" "mane vilaMba thAya che." bhale thAya, tamAre AvavuM ja paDaze." suvarNakAronA dilamAM muddAmAla sAthe corane pakaDI lauM, evI icchA hatI. eNe damadATI ApI. lAla AMkha batAvI. saraLapariNAmI munirAja pAchA vaLyA. AgaLa munirAja ne pAchaLa suvarNakAra ! ghera pahoMcatAMnI sAthe ja eNe munirAjane kahyuM : "mahArAja , mAruM sonuM ApI do !" sonuM ?" munirAja ATaluM bolIne jANe kaMIka yAda AvatuM hoya tema stabdha banI UbhA rahyA. suvarNakArane khAtarI thaI ke nakkI A ja cora ! sAdhunA vezamAM pAko zaTha ! munirAja to zAnta UbhA, vicArI rahyA. emane yAda AvI rahyuM ke suvarNakAra jyAre aMdara gayo tyAre pAse beTheluM eka kauMca paNI bhUlathI e suvarNajavane sAcA java mAnI caNI gayuM hatuM. have zuM karavuM ? nAma detAM suvarNakAra pakSIne nahi ja choDe, ene mArI nAkhaze. tyAre jUThuM bolavuM ? e kema bane ? emane varSo pahelAMnI eka vAta yAda AvI. abhayakumAra sAtheno e carcA prasaMga hato. carcA cAlatAM pote kaheluM : jJAtaputrano upadeza pacAvavo sahela nathI. mArA vicAra ane AcAramAM sarakhuM sAmarthya hoya ema mane nathI lAgatuM. vicAra ane AcAramAM ghaNo bheda che, chatAM khAtarI rAkhajo ! eka dahADo jJAtaputrano upadeza caritArtha karI batAvIza." abhayakumAre carcA karatAM e veLA kaheluM : vA metArya, eka carcA tamane kahevAnI rahI gaI. amAre hamaNAM vAdavivAda cAlyo hato. eke kahyuM ke satyane ahiMsAmAM paNa veLA-kaveLA jovAnI ! dhAro ke eka mRgaluM ApaNI pAsethI pasAra thayuM. ene jatu jonAra ApaNA sivAya anya koI tyAM nathI. pAchaLa ja eka kUra pAradhI AvIne prazna kare ke mRgaluM joyuM ? have ApaNe zuM karavuM ? sthiti vicitra che. satya kaho to hiMsA thAya che, khoTuM kaho to satya haNAya che. mauna sevo to pelo tamAro ghAta kare che. traNamAMthI zuM karavuM ? metArya, A carcA khUba rasabharI nIvaDI. bolo, tame zo javAba Apo cho ?" e veLA pote ja abhayakumArane uttara vALelo : jIvane sATe pratijJA pALavI. zikArIne samajAvavo, na mAne to prANanuM paNa balidAna ApI pratijJA jALavavI." abhayakumAre vaLato javAba ApatAM kaheluM : "zAbAza, metArya ! tamArI bhAvanA barAbara che. paNa bhalA, koI ema paNa kahe ke haraNa jevA zudra prANI khAtara mahA parAkramI mANase zA mATe marI phITavuM ?" e veLA pote ja garvapUrvaka kaheluM : satyazIla ane ahiMsApAlakane mana kIDI ane kuMjara badhAMya sarakhAM che. AtmA to vaLI nAno-moTo nathI. ane e rIte satya ane ahiMsAnI vedI para sonIno zo doSa ? n 215 214 3 saMsArasetu
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApeluM balidAna vyartha jatuM nathI. e mUka balidAnane vAcA Ave che ne juga juga sudhI evA hajAro zikArIonuM kalyANa kare che. maranArane zraddhA joIe." e carcAne to varSo vItyAM. e vAta caritArtha karI batAvavAno prasaMga Aje Avyo. AtmasamarpaNa ! balidAna ! mAnavI khAtara balidAna ApanAra virUpAo to saMsAramAM che, paNa pazupakSI mATe paNa balidAna apAya, to prabhu mahAvIrano ahiMsAno upadeza sAco amalamAM Ave ! jIvamAtra samAna ! munirAjanI bhAvanA vadhatI jatI hatI. 'Atmavat sarvabhUteSu' e saMdeza A jIvana-bali dvArA sadhAze ! naSTa thanAro A jIvanathI paNa kaMIka sAdhI zakAya, to keTalo lAbha ? kono A deha ? konI A duniyA ? munirAja stabdha khaDA rahyA. na bolyA ke na cAlyA. suvarNakArano krodha ugra banI rahyo hato. eNe becAra vAra prazna karyA, paNa kaMI javAba na maLyo. ane jema javAba na maLato gayo, ema ema bhUkhyA vAghanI jema suvarNakAranA mijAjano pAro vadhato cAlyo. eNe muninI jaDatI lIdhI. paNa tyAM suvarNajava kyAMthI hoya ? "nakkI kyAMya chupAvI dIdhA ! kevo kAbela ! kharo muniveza dhAryo che ! vAru, cAla, tane paNa ThIka ThIka zikSA kare. bhaviSyamAMya yAda rahe ke pArakuM dhana kema corAya jhINI rekhA pharakI. chatAM e dhrujArI kSaNika hatI. pharI munirAja svastha thaI gayA. biDAyeluM moM daDha banyuM, paNa have to ja DabAM nIceya jANe dharatIkaMpanA AMcakA lAgatA hoya ema caLabhaLatAM hatAM. AvI ghora vedanAnI veLAe munirAja vicAratA hatA : "bicArA sonIno zo doSa ? ene rAjabhaya che. ene mana e sAco che. mArA para hitabuddhithI - mane luccAInA mArgethI vALavAnA nimitte A kAma karI rahyo che. ane pelA paMkhIno paNa zo doSa ! e to bhUlathI akhAdya khAI gayuM. enA peTamAM cUMka AvatI haze. enuM nAma daIza to hajAra vAteya A sonI eno ghAta karato nahi aTake ! bhale tyAre e bicAruM sukhI thatuM !' | muni zAnta UbhA hatA, paNa emanuM manomaMthana pUrNimAnI cAMdanI joI sAgara bharatIe caDe ema ucharaMga dharI rahyuM hatuM suvarNakAra pAse paDeluM vAdhara lIdhuM. ene pANImAM bhIMjAvI jeTaluM pahoLuM thaI zake teTaluM pahoLuM karyuM. munirAja zAMta nayane badhuM nIrakhI rahyA hatA. suvarNakAra vAdhara laI pAse Avyo ne kacakacAvIne mAthe bAMdhato bolyo : cAlAka cora, Aje tane evI zikSA karuM ke tuM jIvanabhara kho bhUlI jAya ! kevo mIDho ! jANe jabAna ja nathI ! jouM chuM ke have bole che ke nahi !" grISmanA madhyAhnano sUrya nirdaya rIte tapI rahyo hato. lIluM vAdhara sukAvA lAgyuM. tapathI kRza thayelI kAyAvALA munirAjane lAgyuM ke koI mahI ajagara potAnA mastakane bharaDo laI rahyo che. hamaNAM hADakAM ne asthinuM cUrNa karI nAkhaze. mastikamAM vIjaLInA kaDAkA ne vedanAnA asahya taNakhA jhagavA lAgyA hatA. nirbaLa kAyA trAsathI dhrUjI UThI. suvarNakArane lAgyuM ke have zikSAnI asara thaI rahI che. enA moM para hAsyanI 2163 saMsArasetu sonIno zo doSa ? n 217
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 arpaNa jalatI bhaThThI para zekAtA mAnavIthIya vadhu bhayAnaka vedanA ! dharatIkaMpanA AMcakA ne lAvAno pracaMDa tApa emAM hato ! jJAnataMtuothI ja mAnavI vedanA pichANe che ne ! enA para ja sIdhesIdho atyAcAra ! A vedanAnuM ekamAtra pariNAma-mRtyu ! mRtyu ! eka potAnA Adarzane aNizuddha rAkhavA pAchaLa mRtyu ! are, mRtyu ATaluM priya banIne kyAre Ave che ? A to jIvanasAphalyanI suMdara ghaDI ! Aje to jIvanamAM badhAM saravALAbAdabAkI ahIM ja thaI javAnAM ! dhanya ghaDI ! munirAja dhIre dhIre vadhatI jatI vedanAne vIsaratA jatA hatA. emanI vicArazreNI aMdara ne aMdara UtaratI jatI. teone jJAtaputre ApeluM eka dRSTAMta yAda AvI rahyuM hatuM. sAtaputre kaheluM : "he ziSyo, A zarIra vijaya coranA jevuM che, ne AtmA dhanya sArthavAha samo che. tenI vAta nIce pramANe che : vijaya nAmano eka bhayaMkara cora hato. eNe eka vAra dhanya sArthavAhanA ekanA eka putrane haNI nAkhyo ne tenA alaMkAro lUMTI lIdhA. sArthavAhe rAjadarabAramAM phariyAda karI. kuzaLa rAjasevakoe vijaya corane pakaDIne kArAgRhamAM pUryo. "bhAgyayoge thoDA divaso vItyA bAda dhanya zeTha para kaMI Aropa Avyo. ne temane paNa rAjAe vijaya coranI sAthe eka ja heDamAM bAMdhI kArAgRhamAM pUravAno hukama Apyo. ahIM dhanya sArthavAha mATe sArAM sArAM khAgha AvatAM. vijaya corane sUkolUkho roTalo maLato. potAnA putrano A hatyAro che, ema kalpIne sArthavAha ene kaMI na ApatAM badhuM pote ja khAto, athavA khAtAM je vadhatuM te pheMkI deto." bhojana bAda dhanya sArthavAhane zaucAdi javA mATe icchA thaI. chatAM te ekalo hAlI-cAlI zake tema nahoto. tema karavA jatAM tene atyaMta vedanA thatI. Akhare teNe vijaya corane potAnI anukULatA mATe sAthe sAthe cAlavA kahyuM. teNe kahyuM : "mAruM mAna rAkhe to tAruM mAna rAkhuM. tArA bhojanamAM mane bhAga Apa. AhAra vagara rahI zakAya, nihAra vagara kema cAle ?" Akhare zeThe coranI zarato kabUla karI. ene potAnA mATe AvatA bhojanamAMthI aDadhuM khAvAnuM ApavAnuM vacana ApIne rAjI karyo." potAnA prANapriya putranA ghAtakane potAno ja pati roja khAvA Ape e vAta dhanya sArthavAhanI patnIne na rucI, dhanya sArthavAha chUTIne ghera Avyo tyAre patnIe e bAbata phariyAda karI : "he nAtha ! ApaNA putranA ghAtaka vijaya corane tame khavarAvatA tethI mane khoTuM lAgyuM che.' zeThe khulAso karatAM kahyuM : "he priye, huM ane te eka ja heDamAM baMdhAyelA hovAthI meM jo tene khAvA na ApyuM hota to mAruM zarIra na sacavAta, huM jIvato ghera paNa na Avata.'' A pramANe dRSTAMta ApIne jJAtaputre kaheluM : "vijaya cora te zarIra ane dhanya sArthavAha te AtmA, vijaya cora dhanya sArthavAhano kAryasAdhaka hato, te mATe tene khavarAveluM. A pramANe A zarIra saMyama, ahiMsA, satya, tyAga ne tapa vagerenI sAdhanA mATe anivArya kAraNabhUta che, mATe ja tene sAcavavuM - jALavavuM. jo tema na thatuM hoya to pachI sAcavyAno kaMI artha nathI. mahAmuni metAraja vicArI rahyA hatA : Aje e sAdhanA mATe ja A zarIra chUTe che. pachI zA mATe moha rAkhavo ? motanI A suMdara ghaDI zA mATe javA devI ? mastakanI pIDA vadhavA lAgI. eka eka mAsanuM apavAsI zarIra jhAjhI Takkara jhIlI zake tema nahotuM : paNa aMdara vaselo mahAna AtmA sthira hato - e vedanAnI eke kikiyArI na pADato. suvarNakAra gunegAranI majA joI rahyo hato. ene bhAvI pariNAmanI kalpanA na hatI. e kalpI rahyo hato. ke dhutAro ghaDI be ghaDImAM vedanAthI trAsIne page paDI guno kabUla karI leze. ene jANa nahotI ke guno kabUlanAra to aMtarIkSanI koI sRSTimAM sarato jato hato; dehanI anityatA, vAsanAnI saMtaptatA, sarva jIvasamabhAva, karuNA - arpaNa D 219 0 lAkaDAnAM be pATiyAM : jemAM gunegAranA hAthapagane nAkhI bAMdhavAmAM Ave che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ evI bhAvanAo bhAvato hato. muni aMtaramAM ne aMtaramAM sarva jIvonI kSamAyAcanA karI rahyA hatA. e vicAratA hatA : "suvarNakAra to mAro parama upakArI che. eNe ja mArA AtmAnI anaMtazaktinuM mane bhAna karAvyuM. mAre koI zatru nathI, koI mitra paNa nathI. sarva jIvo-kIDIthI laIne kuMjara raMkathI laIne rAya badhA samAna che. badhAmAM mArA jevo ja ekasarakho AtmA vasI rahyo che. e darekanA kalyANanI bhAvanA bhAvavI e mArI pharaja che. vijaya coranI jema A dehane khUbakhUba popyo, ane toya saheja ochuM maLatAM kevo dUbaLo thaI gayo ! evA dehanA mamatvathI zuM saryuM ! A deha mAro nathI. huM to anaMta chuM, amara chuM, mAro svabhAva cidAnaMdano che. A vedanA, A duHkha, A saMtApa, mArAthI kyAMya dUra che. e to pUrvakarmanI jalatI bhaThThI che, hamaNAM ja bujhAI jaze. A to agniparIkSA che. mane siddhonuM zaraNa hajo ! arihaMtonI mane yAda hajo ! khAmemi sabbajIva, savve jIvAH khamantu me / sarva jIvo mane kSamA Apo ! huM sarvane kSamA ApuM chuM." vedanAnI carama sImA AvI hatI. ane bIjI tarapha vicAranI paNa zreNI uttama hade pahoMcI hatI. ekAeka munirAjanA dilamAM jhaLahaLATa thayo. AkhuM jagata jANe pratyakSa thayuM. dehanI hAlata to akathya hatI. AMkhonA be DoLA bahAra nIkaLI paDyA hatA, ne hoTha tUTelI sAraMgInA tAranI jema dhrUjatA hatA : paNa e netrahInatA ja emane traNa lokano prakAza ApI rahI hatI. sarvotkRSTa jJAna emane prakAzyuM. sAdhakonI bhavobhavanI prArthanAnuM aMtima munirAje vAtavAtamAM meLavI lIdhuM. jenI mahAmuni abhayane vAMchA hatI, gaNadharazreSTha gautama je mATe jJAtaputranA pAdapadma sevI rahyA hatA, e muni metAraja svayaM pAmI cUkyA hatA. artha-kAmanA parama upAsakane mokSa hAthaveMtamAM hato. eka alaukika hAsyanI rekhA emanA mukha para taravarI rahI, ane jIrNa-zIrNa deha pRthvI para DhaLI paDyo. DhoMgIne DhaMDhoLavA suvarNakAra AgaLa Avyo, paNa sparza kare che to zarIra ThaMDuM hima ! munirAjano AtmA dehotsarga karI gayo hato. zuM mRtyu ! 220 D saMsArasetu nA, khuna ! suvarNakAranA dilamAM paDaghA paDavA lAgyA. khUnanI zikSA ! magadharAjano nyAya ! kyAM cAlyo jAuM ? nAsI chUTuM ? saMtAI jAuM ? kyAM jAuM ? AkAza ke pAtALamAM pesI jAuM toya magadhano rAjadaMDa mane nahi choDe ! eka sAdhunuM khUna ! suvarNakAra dhrUjI UThyo. acAnaka kaMI jorathI pachaDAyuM. eka strI kASThano bhAro nAkhatI hatI. enA avAjathI pAse beTheluM kauMca pakSI camakI gayuM, bhayamAM carakI paDyuM. are ! A carakamAM zuM jhagajhage che ? suvarNakAranI najara tyAM paDI. are ! A to suvarNajava ? zuM kauMca carI gayeluM ? suvarNakAra kSaNamAtramAM nyAyAdhIza maTI khuda gunegAra banyo. are ! vA vAto laI cAlyo che. rAjAjInA sevako AvatA ja haze. have zuM thAya ? ekAeka ene kaMI sUjhI AvyuM. eNe jhaTajhaTa alaMkArono tyAga karyo, eka vastra zarIre vIMTI lIdhuM. munino daMDa ane pAtra hAthamAM laI muni banI cAlI nIkaLyo. lokonAM ToLAM jamA thaI rahyAM hatAM. koI tIkSNa dRSTivALAe parakhI lIdhuM. 'are, A to nagarazreSThI metAraje !' "zuM magadharAjanA jAmAtA ? 'mahAmuni metAraja !' kSaNabharamAM badhe saMdeza pharI vaLyo. devavimAnaprAsAdanI suMdarIo doDI AvI. magadharAja AvyA. devavimAnaprAsAdanI suMdarIone AzA hatI ke kSaNika vairAgyabhAvanAne baLe AvI suMdara sukhada sRSTi tajI janAra rAtadahADo bhogamAM racyApacyA rahenAra prItama, mahAmuni abhayanA laghubaMdhu nadISeNanI* jema punaH mohamAyAnA preryA pAchA Avaze. AThe suMdarIo sadodita rAha jotI besI rahetI : thAkelo, kaMTALelo prItama Aje Avaze ke kAle ! e veLA AThe mAnunIoe saMketa racI rAkhyo hato ke prItamane ThIkaThIka pajavavo ! paNa divaso vItyA toya prItama pAcho na Avyo. na khabaraaMtara maLyA. emanA maMdIraMga, maMdAramAlAo, gaMdha, mAlya ne vilepano ema ne ema nirarthaka thatAM e kALanA eka sAdhu ane magadharAjanA putra. dIkSA levA mATe badhAe nA pADI chatAM dIkSA lIdhI ne pachI eka rUpavatImAM mohAyA. Akhare e mohapAza toDI teo sAcA sAdhu thayA. arpaNa I 121
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 saMsArasetu rahyAM. dAsIo vadhAmaNInA motIsara levA roja utsuka rahetI. ne vadhAmaNI AvI tyAre kevI ? badhI codhAra AMsue 2DavA lAgI. temane sAMtvana ApatAM magadharAje kahyuM : - "putrIo, vyartha zoka karazo mA ! emanA mukha paranuM alaukika hAsya to nIrakho ! ghoDe caDI tamane varavA Avyo tyAre Avo umaMga enA mukhe nahoto. e to tarI gayo." ane magadharAja potAnI putrI suvarNA pAse gayA. tenA mAthe hAtha mUkyo ne kahyuM : - "kSatriyanI putrI 23 ? eno pati raNamAM roLAya to, e to amara saubhAgya pAme, putrI, tAro pati to sAmAnya raNamAM roLAyo nathI, je yuddhamAM bhalabhalA yoddhAo hArI jAya che - are , je yuddhamAM tArA A vRddha pitAe hAra khAdhI che - - emAM e jItI gayo che." magadharAjanuM dila A zabdo bolatuM hatuM. teoe anukrame badhI suMdarIonI pITha para hAtha mUkI paMpALatAM kahyuM : jAo, zoka tajI do ! AvAM mRtyu kaMI 2DavAne yogya nathI. Aje to khuda mRtyunuM mRtyu thayuM che. sAtaputranI jIvadayA AvI koNa jIvI batAvaze ?' sevakoe gunegArane pakaDI ANyo. magadharAje muni metArAjanA jIvananI prazaMsA karatAM kahyuM : "eNe to cAre puruSArtha sAdhyA. evA jvalaMta jIvananI pAchaLa enA kAraNe zilA na hoya. je vezathI metAraja saMsArasAgara tarI gayA, e vezane eno pApI deha apanAvI bhale pavitra bane. bhale sAco pazcAttApa suvarNakArane sAco sAdhu banAve !" suvarNakAra mukta banyo. rAja gRhI nagarIe sAcA jIvanasAphalyane e dahADe pratyakSa karyuM. anekone tAryA. jIvana karatAM mRtyuthI metAraja duniyAne mahAmUlo bodhapATha ApI gayA. 'mahAtapopatIranI pAse virUpA ne zeThANInI samAdhio pAse, muni metArajane agni devAyo. e agni alaukika hato. enA pratApe ghaNAya mAnavIone pavitra banAvyA. varSAnAM vAdaLo gherAM banyAM hatAM. kudarate lIlo sAbu paherI nRtya AraMbhya hatuM. mattamayUro rAja gRhInI pAse AvelA caitya para besI aMtarIkSamAM UbhelA koI potAnA priyajanane AmaMtrI rahyA hatA. e veLA A caityamAM cAturmAsa mATe rahelA eka ziSya gurune prazna karyo : prabhu, pelA mahAtapopatIne kAMThe konI samAdhio che ?" he ziSya ! mAnavajIvanane saphaLa karanAra mAnavIonI che. eka dhanyajIvanA metarANI virUpAnI che, bIjI paropakArano guNa jANanAra rAjagRhInAM zeThANI devazrInI che ne trIjI jemaNe cAra puruSArtha sAdhyA, evA mahAmuni metArajanI che. emanI jIvanakathAo magadhaprasiddha che.* gurudeva ! mahAmuni metArajane mAranAra suvarNa kArane magadharAje kaMI paNa zikSA kema na karI ?" "ziyA ? zikSA karatAM amAthI gunegArane sAco pazcAttApa thAya che. pazcAttApanI mahattAne tuM pichANato nathI ? enA sAkSAt dRSTAMtasvarUpa mahAmuni rohiNayane zuM tuM nathI jANato ?" "jANuM chuM, gurudeva ! hAlamAM teo kyAM che ?" vaibhAranI girikaMdarAomAM e chellI kSaNo tapa-japamAM vitAvI rahyA che. mahAmuni abhaya paNa teTalAmAM ja che." "dayAnidhi ! yuvarAja abhayanI dIkSA joIne vayovRddha magadharAjane zuM kaMI vairAgya nahi Avyo hoya ?" "mANasamAtra karmAdhIna che." 222 D saMsArasetu
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ "saMsArasetu jJAtaputranA parama zrAvaka paNa ?" karmane koI mithyA karI zakatuM nathI. bhavobhavano puruSArtha e mATe joIe. magadharAje AtmahatyA karI che." "gurujI, e vicitra vRttAnta mane kaho." gaIkAlanA A vartamAna magadharAje svamAnabhaMganA bhayathI AtmahatyA karI lIdhI." svamAnabhaMga ?" hA, ati vRddha thavA chatAM rAja gAdI na tajavAthI yuvarAja kuNike temane baMdIkhAne nAkhyA, ane rAjalobhamAM ATalethI na dharAtA e ekalavAyA vayovRddha rAjavIne roja so so phaTakA mAravA mAMDyA. rAjyezvarI so narakezvarI te AnuM nAma ! siMhAsana-lobhe pitAputrano saMbaMdha bhulAvI dIdho. magadharAjane sArAsAranuM bhAna thayuM. e veLA e emane eka ja strIne sahAro Apyo. ane te rANI cellaNAe. kuNika anya koIne maLavA na deto, paNa parama tapasvinI mAtAne nA na pADI zakyo. rANI cellaNA so vAra gALelI surAthI kezapAza bhIMjavI, eno aMboDo vALI, temAM kulamASano piMDa chupAvIne laI jatAM. kezamAMthI nicovIne surA potAM, kulamASano piMDa khavarAvatAM." rAjAe zuM A veLA AtmahatyA karI ?" nA, nA, prANIno AzAtaMtu durnivAra che, putrane zANapaNa Avaze evI AzA para narakesarI magadharAja mRtyuthIya bhayaMkara jIvana vitAvatA rahyA. eka dahADo kuNikane pativratA rANI cellaNAnA samajAvyAthI zANapaNa AvyuM. e pitAne mukta karavA mATe doDyo. pitAnI jaMjIro toDavA hAthamAM kuhADo lIdho, paNa mananI vAta koNa jANe che ! magadharAja samajyA ke putra ghAta karavA dhasyo Ave che ! enA hAthe maravA karatAM zA mATe jAte mRtyu na notaravuM ! temaNe hAtha para rahela tALapuTa viSathI raselI mudriA moMmAM mUkI dIdhI." "mahArAja, pApI kuNikanuM zuM thaze ?" enuM kalyANa thaze. A kAryano pazcAttApa enA samagra jIvanane gherI vaLaze. enI yAda enI nidrA haNI leze. khAnapAnamAMthI ruci haThAvI leze. bhayaMkara pIDAo bhogavaze, ne emAMthI eno jIvanotkarSa racAze." ane magadharAjanA AtmAnuM zuM thaze ?' "magadharAjano AtmA patananI gartAmAM nahi gabaDe. e kALAMtare tIrthaMkarapada pAmaze ne jIvanasAphalya karaze." gurudeva ! AvAM AvAM vicitra jIvano joI zaMkA thAya che ke mANase zuM na karavuM. eka mahAcora svarga pAme, ane eka mahArAjavI naraka pAme !'' ziSya ! kartavyAkartavyanA A vicitra mahAsAgaramAM saMsArasetu rUpa eka ja vAta yAda rAkhavI : saccassa ANAe uvaDhio mehAvI mAraM taraI / e veLA 'mahAtapopatIra' pAchaLathI UMce sAde koI gAtuM saMbhaLAyuM. guruziSya e sAMbhaLI rahyo... metAraka munivara. dhana dhana turma avatAra. zama dama guNanA AgarU jI, paMcamahAvrata dhAra, mAsakhamaNane pAraNejI, rAja gRhI nagarI mojhAra. me-1 sonInA ghera AviyAjI, metAraja RSirAya, javalA ghaDato uThIo jI, vaMde muninA pAya, me-2 Aja phaLyo ghara AMgaNojI, viNa kALe sahakAra, lo bhikSA che sUjhatIjI, modakataNo e AhAra, me-3 kauca jIva javalA caNyojI , vahorI vaLyA RSirAya, sonI mana zaMkA thaIjI, sAdhu taNAM e kAma. me-4 rIsa karIne RSine kahejI, do javalA muja Aja , vAdhara zIrSa vIMTiyuMjI; taDake rAkhyA munirAja , me -5 phaTa phaTa phUTe hADakAMjI , taTa taTa tUTe re cAma, sonIDe parisaha diyojI, muni rAkhyo mana ThAma, me-6 ehavA paNa moTA yatijI, manna na ANe roSa, Atama niMde ApaNojI, sonIno zo doSa ? me-7 ehavA RSi saMbhAratAMjI, metAraja RSirAya, aMtagaDa huvA kavalIjI, vaMde muninA pAya, me-8 bhArI kASThanI strIe tihAMjI, lAvI nAkhI taNi vAra, dhabake paMkhI jAgiyojI javalA kADhacA tiNi sAra, me-9 dekhI javalA viSTAmAMjI mana lAjyo sonAra, odho muhaparI sAdhunAjI leI thayo aNagAra. me-10 Atama taryo ApaNojI thira karI mana vace kAya, rAjavijaya raMge bhaNejI, sAdhutaNI e sajajhAya, me-11 saMsArasetu D 225 224 D saMsArasetu
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurudeva, saMsAra teravAnA seturUpa metAraja munivaranA jIvanaprasaMgane AvI miSTa rIte koNa gAya che ?" ziSya prazna karyo. anubhavI gurue kahyuM : e maMtrasiddhono rAjA mAtaMga che. gharabAra tajIne e pharyA kare che. potAnA priya putranA guNagAna dase dizAe gajavato phare che." enuM kalyANa thaze ?" "jenA dilamAM sadicchAo spharatI haze. ne satkAryanI jhaMkhanA jene sadodita sAvadha rAkhatI haze, enuM kadI akalyANa nahi thAya." saMpUrNa vIra rohiNeya para racelI nATikA *patitapAvana' 226 D saMsArasetu