Book Title: Aatm Vigyan Part 02
Author(s): Khubchand Keshavlal Parekh
Publisher: Khubchand Keshavlal Parekh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023343/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dozI che.TAlAla rIkhavacaMda smRti graMthamALA * pustaka mIjI ANPANEZNAM AtmavijJAna bhAga-bIjo 5 vyasahAyaka dAsI rIkhavada trIbhAvanadAsanA putrA ane praputrA 5 lekhaka ane prakAzaka pArekha khubacaMda kezavalAla vAva ( khanAsaDhAMThA ) TES shi Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAsI cheTAlAla rIkhavacaMda smRtigraMthamALA pustaka-mIju AtmavijJAna 000000 bhAga-khIjo lekhaka ane prakAzaka pArekha khubacaMda kezavalAla--vAva (anAsakAMThA) dravyasahAyaka prathamAvRtti dozI rIkhavada trIbhAvanadAsanA putra-praputrA taraphthI bheTa vi. sa. 2035 000000 prata H 1000 00000000000000000000 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA viSaya pRSTha 1 satyanI zodha 1 thI 25 2 AdhyAtmika upekSAvALA bhautika AviSkAramAM sukhanI bhramaNa 26 thI 3 AtmikaguNanI samaja 34 thI 54 4 samyaggadarzana papa thI 63 5 sAdhya-sAdhana-sAdhanA ane kAryakAraNabhAva 1-savina ane kAya kAraNabhAva 64 thI 79 6 vividha dArzanika kSetre Atmika svarUpanI bhinnatA 80 thI 104 7 sApekSapaNe tattvajJAna prarUpaka jainadarzana 105 thI 110 8 anekAnta te satya ane ekAnta te asatya 111 thI 118 8 nayavAda dvArA vastunuM spaSTIkaraNa 119 thI 131 10 sAtanayanI vistRta samaja 132 thI 149 11 sAtanayathI jIvasvarUpa 150 thI 163 12 yathArtha tattvaprarUpaka jainadarzana 164 thI 183 13 nikSepa 184 thI 194 14 apekSAcatuSka ane saptabhaMgI 195 thI 221 15 kAryotpattimAM pAMca samavAya kAraNe 222 thI 226 16 nizcaya ane vyavahAra tathA utsarga ane apavAda 227 thI 231 17 adhyAtmakSetre nizcaya-vyahAra-utsarga-apavAda 232 thI 241 18 AtmAnI svabhAvasthiti 242 thI 261 19 AtmAnI vibhAva sthiti 262 thI 275 20 vibhAvadazA utpAdaka karma 276 thI 293 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA AtmAnuM astitva, punarjanma, puNya ane pApa, Adi viSayanuM spaSTIkaraNa, vividhadarzanakAre ane vaijJAnikanI mAnyatA pUrvaka, AtmavijJAna bhAga-pahelAmAM karyA pachI, A AtmavijJAna bhAgabIjAne tatvajijJAsu vAcakavarga samakSa raju karIe chIe. AtmavijJAna bhAga-bIjAnA A pustakamAM AtmasvarUpane satyapaNe samajavAno siddhAnta, AdhyAtmika upekSAvALA bhautika AviSkAronI AdhyAtmika draSTie niSphaLatA, Atmika guNonI samaja, samyaktvapUrvakanuM jJAna te ja jJAna, ane samyakatvarahita jJAna te ajJAna, mokSasAdhanAmAM sAdhya ane sAdhanane kAryakAraNabhAva, AtmikasvarUpa aMge ekAMta mAnyatAonuM nirasana, ane anekAnta draSTipUrvaka AtmasvarUpanI satyatAnuM nirUpaNa, anekAntanI satyatA ane ekAntanI asatyatA, naya-nikSepa-saptabhaMgI-pAMca samavAyakaraNa-nizcaya ane vyavahAra, utsarga ane apavAda, AdinA yathArtha varNanapUrvaka AtmasvarUpa ane AtmasAdhanAnI yathArtha spaSTatA, zuddhAzuddha AtmikasvarUpa, AtmAnI azuddhadazAnuM utpAdakatatva, ItyAdi viSayodvArA AtmasvarUpanuM ane AtmasAdhanAnI siddhinuM satyarUpe nirUpaNa, vizadarIte varNavavAmAM AvyuM che. punarjanma ane puNya tathA pApane svIkAravA mAtrathI ja kaMI satyasukhanI prApti thaI zakatI nathI. sAMsArika duHkhothI bhayabhIta banI, te duHkhathI rahita evA sAMsArika anukuLatAsvarUpa sukha-samRddhinI IcchAe paNa, punarjanma AdinI mAnyatAne keTalAka jIva svIkAratA hovA chatAM paNa, teo vAstavika sukhane pAmI zakatA nathI. kadAca Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keI satkAryanA phaLarUpe tevAone sAMsArika anukuLa sAmagrI prApta thaI jatI hovA chatAM, te sAmagrInA upabhoga dvArA teo pApapravRttimAM dhakelAI jaI durgatinA bhokatA bane che. vaLI sAMsArikabhAvothI vairAgyavAsita banI, mokSaprAptinA dhyeyavALA che paNa, AtmAnuM vAstavika zuddhasvarUpa, AtmAnA jJAna ane darzanAguiNo, te guNonuM AcchAdaka karma, vagerenI yathArtha samajane AptapurUSonA vacanAnusAre jyAM sudhI prApta na kare, tyAM sudhI tevA jIvonI paNa mokSaprApti mATe karAtI sAdhanA te saphaLa banI zakatI nathI. Icchita sthAne pahoMcavAnA layapUrvaka te mATe yogya prayatnanI pravRtti hovA chatAM paNa, mArgadarzaka nipuNa bhomIyAnI apekSArahita. cAlavAthI temAM kAyakaSTa sivAya kaMIpaNa siddhi thaI zakatI nathI. tevI rIte tattvaaMge heyarya ane upAdeyanA viveka vinAnI, ane jinAjJAthI viparIta rIte karAtI kriyA, AtmAnI vAstavika siddhine mATe banI zakatI nathI. AtmikaguNa, AtmAnuM svarUpa, AtmAnI svAbhAvika dazA, A traNeyathI ajANa AtmA, AtmazreyanI sAdhanAmAM utsuka banI rahevA chatAM paNa, Atmazreya sAdhI zakatA nathI. citra AlekhavAne utsuka banela citAra, citranA vAstavika svarUpanA khyAlavinA tathA citrasvarUpane hRdayasamukha dhArita banAvyA vinA, citrane jema pragaTa karI zakato nathI, tema Atmika guNanA khyAla vinAnA sAdhakanI Atmasiddhi aMge paNa samajavuM. mATe Atmazreya Icchaka AtmAe AtmAnA jJAna-darzana-cAritra ane vIryasvarUpa guNene, tenI pUrNatA ane apurNatAne, purNatarodhaka tane ane tevA tatvane haTAvavAnA upAyane, prathama khyAla prApta karyA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI ja te pramANe saphalatA meLavavA prayatnazIla banI rahevuM joIe. tattvavettAoe A rIte dharmArAdhako mATe, tattvajJAnanA viSayanuM jJAna, saMpAdana karavAnuM jarUrI kahyuM che. AtmijJAnane samajAvanArUM jJAna, te ja sAcuM tattvajJAna che. tevA tattvajJAnathI ja vizvano uddhAra che. vizvazAMti che. alpajJAnI evA meM, AvA tatvajJAnanA viSayane ja lagatI hakikata, purva mahApurUSoe racita AdhyAtmika graMthane anusare, alpaaMze A pustakamAM ALekhI che. temAM je kaMI sAruM che, te purva mahApurUSone ja AbhArI che. ane je kaMI kSati che, te mArI buddhimaMdatA ke jJAnanI adhu rAzanA kAraNe che. bhASAmAM zabdasaMskAre jarUrI che. evI bhASAvALuM lakhANa ja vidabhogya banI zake che. paraMtu mArI A lekhanazailImAM vyAkaraNanA vidvAnonI draSTie khUba ja khAmI jaNAze. tema thavAmAM mArA bhASAabhyAsanI ja nyUnatA che. koIpaNa vastunuM vivecana karavAmAM chavAsthane tAtvika viSaya age paNa bhUla AvavAno saMbhava che. kemake sarvaguNa te vItarAga che. vItarAganA jevA guNo, chaghasthamAM kyAMthI hoya? chadmastha jIvo to vItarAga prabhunI vANInA anusAra, svaparanA kalyANa mATe tAtvika sAhityanuM sarjana kare che. temAM pitAnA karatAM vizeSa jJAnavALAne zAstrothI kaMika ulaTuM lakhela mAluma paDe, agara koIka ThekANe sudhAravAnuM mAluma paDe, ema paNa banI zake che. to te pramANe A pustakamAM bhUlacUka thaI hoya to, vidvAne sudhAraze. ane zubha AzayathI lakhela A pustakamAMthI haMsacaMcuMnI peThe sArabhAga grahaNa karaze, evI AzA rAkhuM chuM. AvA gahana tAtvika viSayane lakhavA mATe kalama upADavAmAM kharekhara to huM agya ja chuM. paraMtu purvAcAryoe lakhela sAhitya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMthI jyAre meM, je kaMI vAMcyuM, vicAryuM, ane te samaye TuMkamAM je noMdhasaMgraha thato rahyo, tene navIna yogya vastraparidhAna karAvIne, zrI sarvajJa bhagavaMtanA vacana pratyenI bahumAna draSTie A pustakarUpe raju karyuM che. vAMcakone mArI rajuAta egya lAgaze ke kema ? te to vAMcake pote ja vicAravAnuM che. A viSayamAM mArA alpajJAnanA kAraNe, bhagavAna zrI jinezvara devonA vacanathI viparIta kaMI mArAthI lakhAI gayuM hoya, te teno khyAla meLavavA mATe, Agamarasika ane ghaTradarzanavettA paramapujya munivarya zrI jaMbuvijyajI mahArAja sAhebane A pustakanA mudrita pharamAo jovA mATe mokalela. teozrI AgamasaMzodhananA kAryamAM aharniza ane avirata, kAryazIla hovA chatAM, mArA para kRpA karIne te mudrita pharamAo vAMcIne, mane keTalIka amUlya sucanAo ApI che te mATe te pujyazrIne huM hArdika AbhAra mAnuM chuM. aMte viSayanI vicAraNA, lakhANa ane mudraNa sudhInA prasaMga daramiyAna je kaMI khalana thavA pAmI hoya, te sarva mATe "mathyA me duSkRtama" IcchI viramuM chuM. vAva (banAsakAMThA) ] vikrama saMvata 2035 ke vIra saMvata 2505 piSa zukala paMcamI | pArekha khubacaMda kezavalAla Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMcita zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH // zrI zAMtinAthAya namaH // zrI sadgurudenebhyo namaH // saccidAnaMda paramAtmapadanI prApti, e ja mAnavajIvanane mukhya uddeza che. hakIktamAM A jIvAtmA te paramAtmasvarUpa che ja, chatAM anAdikAlIna ajJAna (avidyA) tathA ajJAnajanya (avidyAmUlaka) vAsanAdi vividha vikArathI tenuM maulika paramAtmasvarUpa sadA DhaMkAyeluM ja raheluM hovAthI A saMsAranI vividha yoniomAM teNe pharajiyAta paribhramaNa karavuM ja paDe che. ane vividha enionAM duHkhe ane yAtanAonA bhAga tene anicchAe paNa banavuM ja paDe che. A ajJAnamAMthI mukta thavA mATe mAnavajanma e eka ja zreSThamAM zreSTha avasara che, ema sarva dharmazAstroe tathA sarva saMtapurUSoe pokArI pokArIne kahyuM che. mAtmAjJAna mAM :vamAtmAne dunyate -[coparAstra 1/3] "save duHkhe AtmAnA ajJAnathI utpanna thAya che, ane save duHkha AtmAnA jJAnathI naSTa thAya che, paramAtmapada prApta karavA mATe bahirAtmadazAno tyAga karIne aMtarAtmadazAmAM sarva prathama AvavuM paDe che. aMtarAtmadazAmAM sthira thaIne ja paramAtmadazAnI sAdhanA karI zakAya che. aMtarAtmadazAnI samyagU jJAna, darzana, cAritra Adi ghaNuM ghaNuM vividha bhUmikAo hoya che. A badhAnuM varNana dharmazAstromAM vistArathI Ave che. paraMtu zAstrone samudra agAdha che, ane dharmazAstranI bhASAnuM jJAna paNa ghaNuM zramasAdhya che. eTale bahujanasamAja upayogI bhASAmAM, saraLatAthI ane spaSTatAthI AtmA saMbaMdhI dharmazAstranI vAta Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajAya evuM pustaka, megya adhikArInA hAthe lakhAya te ghaNAne upakAraka bane. A daSTithI, vAva (banAsakAMThA)nA suzrAvaka mAstara khUbacaMdabhAI kezavalAle Atma vijJAna aMgenAM pustaka lakhavAno je prAraMbha karyo che, te ghaNo AvakArapAtra che. AtmavijJAna bhAga pahelAmAM AtmAnA astitvanI vistArathI siddhi karIne, tathA AtmAnuM sahaja ajarAmara saccidAnaMda svarUpa zAthI DhaMkAyeluM rahe che, ane teNe vividha zarIre kema dhAraNa karavAM paDe che, tenuM paddhatisara vivecana karIne A AtmavijJAna bhAga bIjAmAM temaNe AtmAnA samyagUjJAna Adi guNanuM vistArathI kramasara varNana karyuM che. te prasaMge, sAmAnya mANasane cakrAvAmAM nAkhI de tevI dArzanika kSetramAM pravartatI vividha aTapaTI vicAradhArAonuM atyaMta saraLa ane vizada bhASAmAM vivecana karIne, jenadarzananA anekAnta vAdane Azraya levAthI badhA vAdone kevI rIte ukela AvI jAya che ane samanvaya sadhAya che tenuM suMdara Alekhana temaNe karyuM che. anekAntavAda e jainadarzanane mudrAlekha che. syAdvAda, apekSAvAda, vibhajyavAda, madhyamapratipadA vagere tenAM ja judAM judAM nAma che. vizvavikhyAta vaijJAnika AInsTAIne paNa Relative Reality sApekSa "satya che ema kahIne anekAntavAdane ja svIkAra karyo che. syAdvAda e kharekhara tavacarcA purate ja mAtra vAda nathI. e te satyane jANavAnI tathA suMdara ane uttama jIvana jIvavAnI eka anokhI divyadRSTi che. jIvanamAM svasthatA, samatA-rAgadveSa rahitatA, tathA satya-grAhakatA pragaTAvavA mATe jIvanamAM syAdvAda vaNI lIdhA vinA cAle tema ja nathI. satyanA upAsake dRSTi ane jIvana, baMnene syAdvAdamaya banAvavAM joIze. samagra leka vyavahAra paNa kharekhara to anekAntavAda upara ja cAlI rahyo che. tattvajJAnanA kSetramAM tathA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika sAdhanAmAM ene upayoga karavAmAM Ave te jIvana kharekhara dhanya banI jAya. karmavAda paNa evI ja ghaNuM mahattvanI chatAM aTapaTI vastu che. A pustakamAM syAdvAda, saptabhaMgI, naya, nikSepa vagere anekAntavAdane lagatI ghaNI ghaNI vAto tathA karmavAdanuM ghaNuM suMdara ane saraLa vivecana vAcakone eka ja sthaLethI jANavA maLaze. ghaNuM ghaNuM viSaye A pustakamAM krame krame paddhatisara AvarI levAmAM AvyA che. mAstara khUbacaMdabhAIno khAsa paricaya ane saM. 2033 nA vAva (banAsakAMThA)ne cemAsAmAM ja thayo. temanuM vAMcana vizALa che. ciMtana-manana paNa ghaNuM che. teo zraddhAyukata che. tathA satyanA jijJAsu hovAthI anAgrahI che. dhArmika pAThazALAnA zikSaka tarIke ghaNuM dIrdhakALane (cAlIza varSa sudhInI temane adhyApaka tarIke anubhava che. eTale vidyArthIo pAse kevI rIte vicAronI ane viSayanI rajuAta karavI tenI temane sArI hatheTI prApta thayelI che. A pUrve paNa temaNe aneka pustako, lekho lakhelAM che, ane te lokapriya tathA lekopayogI banyAM che. A pustakamAM paNa temanI lekhana kaLAno -tathA temanA anubhavajJAnane ane bahuzrutapaNAno vAMcakone anubhava thaze. temanuM A pustaka paNa deva-gurU kRpAe saphaLa thAo e zubhecchA. pUjyapAda AcArya mahArAja zrI madvijaya AdariyANA siddhi sUrIzvara paTTAlaMkAra-pUjyapAda vi. saM. 2035, AcArya mahArAja zrImadvijaya meghasUpiSa sudi 10 rIzvara zi-pUjyapAda gurUdeva-muni rAja zrI bhuvanavijayAte vAsI muni e ja mUvijaya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara vidvAnonI draSTie syAdvAda AjanA vaijJAnika kSetramAM paNa syAdvAdane siddhAMta sarvocca manAya che. proalbarTa AInsTine karela "orI opha rileTiviTI"ne AviSkAra te A yugane eka mahAna AviSkAra manAya che. bhAratIya hindI lekhakee rileTiviTIne artha "apekSAvAda" ja karyo che. A syAdvAdanI rahasyagarbhita tAtvikatA Aje custamAM custa gaNutA dArzaniko-matavAdionI vicArazreNIne nirmala tema ja udAra banAvI rahI che. tevA keTalAka jainetara vidvAnonA, cAdvAda viSayika udgAre ahiM jaNAvIe chIe. - (1) svargastha suprasiddha vidvAna mahAmahopAdhyAya paMDita zrI rAmamitra zAstrIjIe "sujana saMmelana" nAmanA jainadharma saMbaMdhI prathama vyAkhyAnamAM svAdAda saMbaMdhe ullekhelA zabdo ja ahiM TAMkI batAvI chIe. sajajano ! anekAMtavAda te eka evI vastu che ke tene dareke svIkAravI ja paDaze. ane svIkArI paNa che. viSNupurANa adhyAya - dvitIyAMzamAM lakhyuM che ke - naraka svarga saMjJe vai, pApa puNye dvijottama ! / vastvekameva duHkhAya, sukhAyejivAya ca / kopAya ca yatastasmAd vastu vastvAtmakaM kutaH // 1 // | | jova-kara che ahiM parAzara maharSi kahe che ke "vastu vasyAtmaka nathI." Ane artha ja e che ke koIpaNa vastu ekAMte ekarUpa nathI. je vastu Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 eka samaye sukhane hetu che, te ja bIjA kSaNamAM du:khanuM ane che. ane je vastu koIpaNa vakhate duHkhanuM kAraNa bane che, ja vastu kSaNamAtramAM sukhane hetu paNa thAya che." kAraNa te sajjatA ! Apa samajI zakayA haze! ke ahiM anekAMtavAda' kahevAmAM AvyA che. eka bIjI vAta upara paNa dhyAna Apaze. jeo sajmyAmanirvacanIya natU (A jagata sad athavA asat baMnemAMthI eka rIte kahI zakAya nahIM ) kahe che, temane paNa vicAradraSTithI jovAmAM Ave te " anekAMtavAda ''te mAnavAmAM harakata nathI. kAraNa ke jyAre vastu sat nathI kahI zakAtI ane asat paNa kahI zakAya nahiM, teA kahevuM paDaze ke koI prakArathI sat hAI ne paNa koI rIte te asat paNa che. eTalA mATe na te sat kahI zakAya ane na asat . eTale anekAMtatA siddha thaI. ' ke sajjane ! naiyyAyiko aMdhakArane " tejo abhAva svarUpa " kahe che. ane mImAMsaka tathA vaikrAMtiko tenuM khaMDana karIne jora jesathI tene ' bhAvasvarUpa 'kahe che. tA have jovAnI vAta e che ke Aja sudhI enA koI pheMsalA thayA nathI ke koNa kharAkhara kahe che? tyAre teA menI laDAImAM trIjAnA pAbArA che. arthAt jainasiddhAMta siddha thayA. kAraNa ke te kahe che vastu anekAMta che. tene koI rIte bhAvarUpa kahe che, ane koI rIte abhAvarUpa paNa kahe che. AvI ja rIte koI AtmAne jJAnasvarUpa kahe che, ane koI nAnAdhArasvarUpa kahe : che. tyAre have kahevuM ja zuM ? ahiM paNa anekAMtavAde sthAna meLavyuM. evI rIte jJAnane kroI " dravyasvarUpa mAne che, teA koI guNasvarUpa. - koI jagatane bhAvasvarUpa' kahe che, teA koI " zunyasvarUpa." tyAre te anekAMtavAda anAyAse siddha thayA, << "" 66 ,, (2) kAzI vizvavidyAlayanA prInsIpAla ane gujarAtanA sama vidvAna pre. AnaMdazaMkara bApubhAI dhruve, potAnA eka vakhatanA... Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vyAkhyAnamAM "syAdvAda" saMbaMdhe kahyuM hatuM ke-syAdvAda e ekIkarapaNanuM draSTibiMdu amArI hAme upasthita kare che. zaMkarAcArye syAdvAda upara je AkSepa karyo che, te, mULa rahasyanI sAthe saMbaMdha rAkhatA nathI. e nizcaya che ke-vividha draSTibiMduo dvArA nirIkSaNa karyA vagara koI vastu saMpUrNa svarUpe samajavAmAM AvI zake nahi. A mATe syAdvAda, e, upayogI tathA sArthaka che. mahAvIranA siddhAMtamAM batAvela syAdvAdane keTalAke "saMzayavAda" kahe che, e huM nathI mAnato. "svAhAda" saMzayavAda nathI. kintu te eka draSTibiMdu amane meLavI Ape che, vizvanuM avalokana kevI rIte karavuM joIe e amane zIkhave che. (3) kAzI vizvavidyAlayamAM darzanazAstranA mukhya adhyApaka zrIyuta phaNIbhUSaNa adhikArI M. A.e jaNAvyuM hatuM ke syAdvAdane viSaya ghaNuM mahattvapUrNa ane kheMcANakAraka che. e siddhAMtamAM jenadharmanI vizeSatA tarI Ave che. ane e ja syAdAda, jainadarzananI advitIya sthiti pragaTa kare che. chatAM keTalAkone mana, syAdvAda e eka gUDha zabda, tathA keTalAkane to upahAsAspada paNa lAge che. * jainadharmamAM e eka zabda dvArA je siddhAMta jhalakI rahyo che, te na - samajI zakavAthI ja keTalAkoe upahAsa karyuM che. e ajJAnatAne pratApe ja keTalAkoe temAM doSa tathA bhinna bhinna arthonAM ArepaNa karyA che. huM to eTale sudhI kahevAnI himmata karuM chuM ke vidvAna zaMkarAcArya jevA purUSa paNa e doSathI aLagA rahI zakyA nathI. temaNe paNa e syAdvAdadharma prati anyAya karyo che. sAdhAraNa yogyatAvALA mANaso evI bhUla kare te te mApha karI zakAya. paNa mane spaSTa vAta kahevAnI rajA maLe te huM kahIza ke bhAratanA evA mahAna vidvAna mATe e anyAya sarvathA akSamya che. je ke pote e maharSi pratye atizaya AdarabhAvathI nihALuM chuM, tathApi Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 mane ema cekhuM dekhAya che ke "vivasana samaya" arthAta nAgA lokone siddhAMta evuM je anAdara sUcavatuM nAma, jainadharmanA zAstro viSe vAparyuM che, te kevaLa mULa jenagraMthane abhyAsa nahIM karavAnuM pariNAma che. (4) hiMdI bhASAnA sarvazreSTha lekhaka ane dhuraMdhara vidvAna paMDita zrI mahAvIraprasAdajI dvivedIe "sarasvatI" mAsikamAM "prAcIna jaina lekhasaMgraha"nI samAlocanA karatAM lakhyuM hatuM ke - prAcina Dhara reke hiMdu dharmAvalaMbI baDe baDe zAstrI taka aba bhI nahIM jAnate ki-jainiyoMkA syAdvAda kisa ciDiyoMkA nAma hai / dhanyavAda hai jarmanI aura phAnsa-igleMDake kucha vidyAnurAgI vizeSa. koMko, jinakI kRpAseM isa dharmake anuyAyiyoMke kIrtikalApakI khoja, aura bhAratavarSake sAkSara janokA dhyAna AkRSTha huA. yadi ye videzI vidvAna, jainoMke dharmagrathoM AdikI AlocanA na karake, yadi ye unake . prAcina lekhakoko mahattA na pragaTa karate to hama loga zAyada Aja bhI pUrvavata hI ajJAnake aMdhakArameM hI DUbe rahate. (5) mahopAdhyAya paMDita gaMganAtha M.A.D.L.L. maamaavALAe eka vakhata lakhyuM hatuM ke - jabase maiMne zaMkarAcArya dvArA kiyA huA jainasiddhAMta para khaDanako paDhA hai, tabase muje vizvAsa huA ki isa siddhAMtameM bahuta kucha hai, jisako vedAntake AcAryone nahIM samajA. aura jo kucha abhI taka maiM jainadharmako jAna sakA hu usase merA yahavizvAsa gaDha huzrA hai ki yadi vaha jaina dharmako usake asalI graMthoMse dekhanekA kaSTa uThAto to unako jainadharmase virodha karanekI koI bhI bAta nahIM milatI. (6) mahAtmA gAMdhIjIe kahyuM che ke sRSTimAM pratikSaNa parivartana thAya che. tethA sRSTi asatya-astitvarahita hevA (paryAyamehe). paNa: Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 parivartana chatAM tenuM eka evuM rUpa che jene svarUpa kaho te rUpe che, ema paNa kahI zakIe chIe tethI te satya paNa che. (vastagate). tethI tene satyAsatya kaho te mane aDacaNa nathI. ethI mane enekAMtavAdI ke syAdvAdI mAnavAmAM Ave to bAdha nathI. mAtra huM je rIte sthAdvAdane oLakhuM chuM, te rIte mAnanAre chuM. paMDite manAvavA Icche tema kadAca nahIM. teo mane vAdamAM utAre to huM hArI jAuM. meM to mArA anubhave joyuM che ke mArI draSTie huM haMmezAM sAce houM chuM. ane mArA pramANika TIkAkAranI draSTie huM ghaNIvAra bhUlele gaNAuM chuM. e jANavAthI huM kaIne sahasA juTho kapaTI vigere mAnI zakatuM nathI, sAta AMdhaLAoe hAthInAM sAta varNana ApyAM te badhA potapotAnI draSTie sAcA hatA, ane eka bIjAnI kaei juThA hatA. te jJAnInI draSTie sAcA tathA khoTA hatA. A anekAMtavAda mane bahu priya che. temAMthI huM musalamAnonI parIkSA musalamAnI draSTie, khrIstInI parIkSA tenI draSTie karatAM zIkhyo. mArA vicArone kaI khoTA gaNe tyAre mane tenA ajJAnane viSe pUrve reSa caDho. have teonuM draSTibiMdu teonI AMkhe joI zakuM chuM. tethI temanI upara prema karI zakuM chuM. kemake huM jagatanA premane bhUkhyo chuM. anekAMtavAdanuM mULa ahiMsA ane satyanuM yugala che. uparokta abhiprAya uparAMta bIjA paNa aneka jainetara vidvAnonA abhiprAya bahAra paDI cUkyA che. AjathI pacAseka varSa pahelAM jenAcArya nyAyAMnidhi zrImada vijayAnaMdasUrI (aparanAma) zrImada AtmArAmajI mahArAjanA vidvAna ziSyaratna, dakSiNa vihArI munizrI amaravijyajI mahArAje saMgrahita "jainetara draSTie jena" nAmanuM pustaka chapAI bahAra paDela te jainetaravidvAnonA abhiprAyathI bharapUra che. te cAraso pAnAMnuM daLadAra pustaka che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rou Rou Dong Rou Zhu Rou Rou Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Tian Tian Tian Tian Tian Tian svastha dozI rIkhavada trIbhAvanadAsa na[muzi] 3qlCli saMvat 2005 nA pASa vadI pAMcama Hei Jiao Rou Zhou Zhou Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAvamahena zrI ajItanAtha prabhunI stavanA karatA svargastha dezI choTAlAla rAkhavacaMda ra rada dakakolara svargavAsa : saMvat 2034 nA phAgaNa vadI AThama Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya e bhAgyazAlI pitA-putra prazamarasamAM jhIlatI ane bhavyajIne vizuddha AtmasvarUpanI jhAMkhI karAvatI zrI ajItanAtha bhagavAnanI parama pAvanakArI mUrtithI suzobhita jInAlayavALA, vAva (banAsakAMThA) nagara nivAsI e puNyavAna bhAgyazAlI pitA-putra te(1) dosI rAkhavacaMda trIbhavanadAsa ane (2) temanA suputra dosI choTAlAla rIkhavacaMda. dareka jIva pratye vAtsalyabhAvanI suvAsane prasarAvatI temanI mukhamudrA jANe atyAre paNa najara sanmukha ja khaDI na hoya! vAha! zuM temanI namratA, zuM temanI laghutA ! ane zuM temanI paramArthavRtti! tathA zuM! temanI deva-gurU pratyenI parama bhakti! A badhA saguNathI ja temanuM jIvana dhanya dhanya banyuM che. uparokta sadguNethI potAnA jIvanane pavitra banAvI Aje te te pitA-putra, paralokanA paMthe sidhAvI gayA che. paraMtu teozrInA sadguNasuvAsanI seramane vAvanagara nivAsIo kevI rIte bhUlI zake! paramazAMti prApta thAo e bhAgyazAlI- pitA-putrane. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudraka H jayaMtilAla maNIlAla zAha dhI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA rADa : amadAvAda Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atma vijJAna bhAga bIje 1-satyanI zodha vizvanA samagra manuSya satyane ja Icche che. sarvane satya ja priya che. asatya keIne priya nathI. sarvane prayatna satyanI prApti mATe ja hoya che. sAmAjIka, Arthika, rAjakAraNuya, naitika, keLavaNuM viSayaka, Adhibhautika, dhArmika ane tatvajJAnanA kSetramAM tenI unnatine AdhAra satyatA upara ja rahe che. satya e saine svIkAryuM hovA chatAM A badhA kSetre aMgenA AcAra ane vicAranI satyatAmAM aneka bhedo pravarte che. dareka jaNa pitAne sAcA ane bIjAne khoTA mAne che. dareka manuSya potAnA abhiprAyanA samarthana mATenI navI navI dalIlene pitAnA manamAM zete ja rahe che. satya emanA ekalAnA ja khissAmAM che, bIje kyAMya nathI, evI mAnyatAne khUba ja kaTTaratAthI ane custapaNe mAnIne rahe che. te eTalA mAtrathI ja saMtoSI banI besI nahIM rahetAM, anya sarvaleke emanI ja mAnyatA svIkAre te ja lekone uddhAra thaze, te ja sukhI thaze, te ja saMsAravyavahAra zAMtIthI calAvI zakAse, A. 1 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 je evI draDha vicAradhArAne vaLagI rahe che. AvA pUrvagrahanA hisAbe ja mimitra vacce, sAsu-vahu, derANI-jeThANI, pitA-putra, diyara-bhejAI, ane ADozI-pADosI vaccenA saMbaMdhomAM vaimanasya, kaleza, khUba ja prasarI rahe che, te ApaNe pratyakSa anubhavIe chIe. rAjakAraNamAM paNa evI ja jAtanI kheMcatANa cAlatI rahe che. eTaluM ja nahi, paraMtu AdhyAtmika tatvajJAnanI bAbatamAM paNa kaMIka AvuM ja che. emAMya bhinna bhinna vicAradhArAo ApaNane jovA maLe che. e vicAradhArAnI bhinnattA keTalIka vakhata yAdavAsthalI paNa saje che. keLavAyelA ane buddhizALI gaNAtA vargamAM paNa eTalA ja AgrahI ane jhanunI matamatAMtaro che. zrI rAmakRSNa paramahaMsa, zrI ramaNamahaSi, zrI araviMda ghoSa, zrI nityAnaMdasvAmI, zrI rAmadAsa, ane bIjA aneka saMta purUnA keLavAyelA anuyAyIo alaga alaga maLatAM e dareka matavALA pite svIkArI lIdhela mata ja, yA te ja matanA tatvajJAnane paripUrNa satya mAnI tema ja anyane bheLavavAnI umeda dharAve che. Aje vinA levA-devAe paNa ghaNuleke ghaNI jAtanI carcAo karatA hoya che. keI kaI leke keIka prakAranA nizcita abhiprAya laIne, pUrvagraha bAMdhIne AvatA hoya che. AvuM badhuM koI eka ja kSetramAM bane che, evuM paNa nathI. ghaNusthAne A rIte banatuM ApaNe joIe chIe. ekane je dekhAya che, ke samajAya che, te bIjAne dekhAtuM ke samajAtuM nathI. emanI sAthe jarA vAta karI joIe te Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha ra jANavA maLaze ke e dareka jaNa potAne sAcA ane bIjAne beTA mAne che. matabhedone zamAvavAne prabala purUSArtha anAdikALathI mahApurUSanA hAthe thato Avyo hovA chatAM ApaNe joIe chIe ke matabhedo ochA thavAnA badale vadhatA ja cAlyA che. keIka vArasAgata abhiprAya dharAvatA hoya che. keIka bAbAvAkyapramANavALA hoya che. te vaLI kaI kaI leke "hama bhI kucha hai" nI ahaMbhAvajanita vRttio laIne kudAkudA karI rahetA hoya che. matabhedone A samUhomAM keTalAka sthAne kaMIka satya paNa hoya che. paraMtu te satya, amuka aMze ke amuka apekSA puratuM ja hoI te apUrNa satyane saMpUrNa satya mAnI laI, te sivAya anya-rIte-anya aMza--ane anya sthAne vartatA anya. satyanI upekSA thatI hovAthI pitAnI draSTimAM vartatuM a5satya paNa satyAbhAsa banI jAya che. jethI evA saMgamAM vAstavikasatya nahiM samajAtAM ahaMbhAva-kadAgraha-IrcA-hiMsA, ItyAdi sarjAya che. ApaNI cAre tarapha jyAre AvI paristhiti dekhAtI hoya tyAre svAbhAvika rIte ja A prazna upasthIta thAya che ke "ApaNe zuM mAnavuM ?" satyaprApti ane asatyathI bacavAne kaI rIte khare? kaI vidvAna, keIsaMta, kaI vijJAnika, agara kaI tattvavetAe AviSkArita keI e siddhAMta jovAmAM Ave che? ke jethI satyane pAmI zakAya ane asatyane dUra karI zakAya. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 je AnA pratyuttaramAM keTalAkonuM kahevuM evu paNa che ke vividha vyaktie peAtapAtAnI vAtane satyarUpe pratipAdana karavA game teTalI jahemata uThAvatA heAvA chatAM paNa yu'travAdanA A yugamAM buddhivAda ane vijJAna, jene na svIkAre tene koI kabula niha rAkhe; A jamAnAmAM jenI sAbItI prayegazALAomAMthI na maLI hAya, buddhi jene samajI na zakatI. hoya, evI koIpaNa vAtane satyarUpe svIkAra karavA koI bhAgye ja taiyAra thaze. jInI purANI ane buddhine agamya evI koIpaNa vAtane vizvAsumanuSyA pAse satyasvarUpe parANe pakaDAvI levAnA kaMIpaNa artha nathI. satyanI sAbItI ahi' buddhi ane vijJAnanA siddhAMtathI ja thatI hovAnu` kahenArane prathama ApaNe buddhiaMge pUchI zakIe ke je buddhithI satya siddhathayuM kahevAtu hAya te buddhi zuM? saMpUrNa athavA aparimita che? te pachI je buddhi pUrNa nathI te buddhi ja jene svIkAre te vAta ja mAnavI, ane je vAtane e apUrNa buddhi samajI paNa nahi' zake e vAtane mAnavAnA InkAra karavA, emAM teA kahevu ja paDaze ke e buddhivAda nahi paNa " ahuvAda, " ane emAMthI janmelA " InkAravAda ja kahevAya. '' ,, buddhivAdane ja mukhya mAnanArAoe samajavuM jarUrI che ke buddhinA saMbadha iMdriyA sAthe che. iMdriyonI zakti eka sarakhI dhAraNa karavAvALA paNa draSTApurUSAnI dRzyapadArtha jovAnI rItamAM paNa bhinnatA hAya che. kAraNa ke iMdriyavaDe Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha jetA hovA chatAM paNa jenA manamAM jevA prakAranA saMskAra hoya tevA saMskArane anurUpa te purUSanuM jevApaNuM hoya che. raste cAlatI yuvatine kAmIpurUSe vikAradaSTie jue che, jyAre saMyamIpurUSa tyAgadraSTie jue che. mATe satyanI parIkSAne AdhAra kevaLa buddhinA ja AdhAre hovAnuM mAnavAmAM bhramaNa che. have vartamAna vijJAnathI pragasiddha eTaluM ja satya ema kahenArAoe samajavuM jarUrI che ke pragazALAonI maryAdAo bahAra paNa satya hoI zake che. TUMkamAM pragasiddhathI anya asatya che, ema kahevuM e barAbara nathI. je vastu pitAnAthI jANI na zakAya te badhI juThI ja che, evuM valaNa agya ja che. vartamAna vaijJAnikoe anubhavelA ke pragaTa karelA sarvaniyame kaMI sarvadAsthira ane satya rahyA nathI. dRSTAMta tarIke vartamAna vaijJAnike e padArthanA je bhAgane abhedya, achedya, ane sUkSmatama mAnI paramANu tarIke nakkI karyo hato, te paramANamAM pAchaLathI elekaTrona ane proTInanA vibhAga samajAyA. ane tyArabAda te proTonamAM paNa nyUTona ane pijIna samajAyA. IMglAMDanA AjanA mahAna vicAraka Do. kebavekare kahyuM che ke dareka bAbatamAM mAtra vijJAna pratyakSa kare te ja sAcuM ane bIjuM badhuM beTuM, evI dalIla karanAra mUja che. zedhAyuM hoya tenA karatAM paNa anaMtagaNuM aNadhyuM sadAnA mATe vijJAnamAM rahI jAya che. keIpaNa eka sAyansa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ un AtmavijJAna-bhAga 2 yA te koIpaNa eka viSayanA paddhattisara zAstrane vijJAna kahevAya che. evA bhinna bhinna sAyansavetAone pUche te teo kaheze ke amane amArA viSayamAM haju bahu ja ochuM jJAna che. mane vijJAnanA dhuraMdharavidvAnane pUche te teo kaheze ke Aja sudhI ame ane amArA pUrvajoe hajAra varSa sudhI prayatna karI mAnavamananA viSayamAM bahu jJAna prApta karyuM che. paraMtu jeTaluM amane te viSayamAM mAluma paDyuM che, tenI apekSAe keIgaNuM adhika, amane mAluma nathI. meTAmeTA cikitsake junA anubhavane lAbha uThAvIne tathA potAnuM samasta AyuSya te ja viSayanI anubhavaprAptimAM vyatIta karIne paNa evA pariNAma para pahoMce che ke, amane haju zarIranuM bahu ja ochuM jJAna che. keIne koI rega evo paNa AvI jAya che ke temane sarva jJAnane ajJAnamAM pari vartana karI de che. ane samajAya che ke je kaMI Aja sudhI jANyuM hatuM te ThIka nahIM hatuM. zarIramAM hajAre aMga evAM che ke jene zarIravettAone paNa patto hoto nathI. evI rIte anya prakAranA vijJAnazAstranA paNa e ja hAla che. te pachI kevI rIte kahI zakAya ke vaijJAnikanuM jJAna pUrNa che ? jeo potAnuM samasta AyuSya jJAnavRddhine mATe ja arpaNa karI cUkyA che, evA ja manuSyanAM udAharaNa ahiM vicAryA che. buddhine nahiM svIkAravI ke vijJAnanA kSetramAM thatI rahetI jabara kAMtIne nirarthaka kahI uDAvI devAne hetu ahiM nathI ahiMte kahevAnI matalaba e ja che ke buddhinI sArthakatA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha te saMskArone ja AdhIna che. saMskArane anurUpa rIte ja satyane nIrakhavAnuM kAma buddhi karatI hovAthI viparIta sarakAranA ge satyane samajavAmAM buddhithI niSphaLatA paNa maLe. vaLI vijJAna te dazyajagata sudhI ja sImita havAthI vizvanA adazya ane guDha siddhAMta vijJAnanI draSTimAM AvI zakatA nathI. mATe ja vaijJAnika dRSTikoNa haMmezAM apUrNa ane ekAMga hovAthI sadAnA mATe sarvAgIpaNe satyane batAvI zake ja nahiM. drazya jagatamAM paNa pratyakSarUpe samajAtI ane dekhAtI sarva hakikto paikI keTalIka hakikto kyAreka satyane badale keI AbhAsa upara paNa banI rahe che. jemake relve TreInamAM musApharI karanArane cAlatI gADIe bahAra najara karatAM tene jamIna, jhADa, vagere badhuM ja doDatuM dekhAya che. kharI rIte e badhuM sthira ane jyAMnuM tyAM ja hovA chatAM doDatuM eTale gatizIla dekhAya che. vaLI kaI nAnA sTezana upara samAMtare ubhI rahelI be gADIo paikInI pAchaLanI gADI jyAre cAlavA mAMDe che, tyAre ekAeka ApaNe beThA hoIe e gADI cAlavA mAMDI hovAno ApaNane bhAsa thAya che. bIjI tarapha jyAre najara karIe chIe tyAre ApaNI sAmenuM badhuM ja jemanuM tema ubhuM ane sthIra hoya te ApaNane dekhAya che. te vakhate ApaNane khAtrI. thAya che ke ApaNe beThA chIe te gADI cAlatI nathI paNa ApaNuM pAchaLanI bAjuvALI gADI cAlavA lAgI che. A rIte Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 keTalAka prasaMge vAstavika hakikta nahiM banI rahetAM AbhAsarUpe banI rahevAnI zakayatAnA kAraNe, Idriya pratyakSatAnA siddhAntathI paNa nizcayarUpe satyane sAbita karI zakAya nahiM. sara jemsajInsanAme eka vaijJAnika lakhe che ke paramANu vibhAjana ja vIsamI sadIne mahAna AviSkAra nathI. paraMtu "vastuo jevI ApaNane dekhAya che, tevI nathI," e ja A sadIne mahAna AviSkAra che. sAthe sAthe sarvamAnya vAta te e che ke ApaNe haju sudhI parama vAstavikatAnI pAse pahoMcI zakyA nathI. eka sarvamAnya abhiprAya e paNa che ke ApaNe je kaMI samajIe athavA mAnI laIe e badhuM satarkasutaka yukta dAkhalA dalIle sAthe susaMgata hovuM joIe. keIpaNa bAbatane tarka dvArA samarthana maLatuM na hoya te e vAtane beTI samajIne pheMkI devI joIe. A jAtanI mAnyatAmAM eka ati mahattvanI vAta bhUlAI jAya che. te vAta e che ke, jene taka mAnavAmAM Ave che, te zuddha ane saMpUrNa che khare? keI koI ThekANe mANasa vinAvicAryuM dhUnathI agara vAsanAthI prerAIne kaMIka kAma karI bese che. pachI pote je karyuM tene vyAjabI TherAvavA tenA mATe dalIle zedhI kADhe che. ahiM nirNaya athavA kArya prathama thAya che, ane take pAchaLathI Ave che. jema ghoDAnI AgaLa gADI rAkhavAthI gADI cAlatI nathI. tevI ja rIte nirNaya athavA kArya karyA pachI te nirNayane satyarUpe ja pUra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha vAra karavA mATe upayogamAM levAtA tarka te tarka nahiM paNa svArtha parAyaNa dalIlabAjI che. tarka karavAmAM pUrNa rIte ghaDAyelI viveka buddhi na hoya, ane mAnasa je pUrvagrahathI yukta hoya, tathA pitAnAmAM ahaMbhAvanI chAyA hoya te enAM pariNAme sArAM Ave ja nahiM. mATe tarkadvArA ja vastunI satyatA pUravAra karavAnA siddhAntane pakaDIne paNa besI na rahevAya. vaLI AjanA yugamAM kevaLa aMdhazraddhA rAkhavI paNa na paravaDe. te paNa samajavuM jarUrI che ke keTalIka vAto evI hoya che ke temAM ekalI tarkabuddhi kAma AvatI nathI. eTale ja gIvarya mahAtmA zrI AnaMdaghanajI mahArAje bhagavAna zrI ajIta nAthajInI stavanA karatAM kahyuM che ke - tarkavicAre re vAda paraMparA, pAra na pahoce koya; arthAt takaeNnI madadathI mArgane samajavAno prayAsa karavA jatAM te vAda-vivAdane lAMbenelAM tAra phelAvA lAgI jAya che. tene cheDo ja AvatuM nathI. satyane samajavA mATe te tarka buddhi sAthe AMtaradraSTi pahelI hovI joIe. AMtaradraSTine aprApta manuSya, pRthvI upara rahIne trilekane jItavAnA prayAsa karate AvyA hovAthI keTalIkavAra kaMIka aMze tene saphalatA bhale maLatI rahetI hoya, paraMtu jagatane ItihAsa kahe che ke e saphaLatAnI 'bramaNanuM jJAna, mAnavIne haMmezAM pAchaLathI thAya che. Ama thavAmAM tene AMtaradraSTinI prAptino abhAva che. bAhyadraSTi Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 AtmavijJAna-bhAga 2jo tA kevaLa vijJAnathI paNa keLavAya che. jyAre AMtaradraSTitA AMtaradraSTine prApta tattvajJAnIoe prarUpita tattvajJAna dvArA ja keLavAya che. satya prAptinA mArga aMge bhautikapraneAnI vicAraNA paNa AdhyAtmika vicAraNAthI judI paDatI nathI. satyamATenA je siddhAntanI zodha, bhautika vicAraNA mATe karAse te ja siddhAMtathI AdhyAtmika vicAraNAnu' satya paNa prApta karI zakAse. AdhyAtmika ane Adhibhautika khAkhatA judI heAvA chatAM bannenuM astitva te mAnavajAtanA hita mATe ja gaNAya che. vijJAnIonA dAvA che ke amAro prayatna jagatanA bhalA mATe ja che. jyAre AdhyAtmika gurUee paNa mAnavajAtanA hita ane kalyANane, draSTisanmukha rAkhIne ja vAtA karI che. pharaka che te sukha ane kalyANa viSenI kalpanAmAM, samajaNamAM. A badhI Dukti aMge vicAra karatAM bhAratanA pUrvamahiSa ee eka vAta spaSTa batAvI che ke satya prApti mATe kevaLa bauddhika, agara tArkika, ke vaijJAnikadraSTi karatAM te badhAne jo tattvajJAnadraSTi sAthe ja vicAravAmAM Ave te ja sva ane parane lAbhadAyaka che. tattvajJAna aMge vicArIe teA tatvajJAna paNa jagatamAM samaya samaya para anekaprakAranuM jovAmAM Ave che. ane e tattvajJAnanI prarUpaNA karanAra vividha dezanA (siddhAntA ) A jagatamAM draSTigocara thAya che. dareka tattvajJAnanA AviSkArakomAM nyUnAdhika pramANamAM paNa leAkasevA, niHsvArthavRtti, tyAga, tapa, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha 11 Adi jovAmAM Ave che. te temAM vividha darzanakAree prarUpita vividha tatvajJAna paikI kayA tattvajJAnane saMpUrNa satyarUpe svIkAravuM, e prazna upasthIta thAya te svAbhAvika che. eTale te mATe have vicArIe. jIvananA mULatattvanuM adhyayana karavuM, tene samajavAno prayatna kare. ane vivekanI kasoTI para kasAela tattAnusAra AcaraNa karavuM, eja darekadarzanano jIvananI sAthe vAstavika saMbaMdha che. mAnavajIvananI AsapAsanI paristhitio ane tenA paraMparAgata saMskAranA AdhAra para ja pratyeka dArzanikanI vicAradhArA bane che. ane te kAraNonI anukuLatA pratikuLatAnA anusAra AgaLa vadhe che. svabhAva vaicitrya ane paristhiti vizeSanA kAraNe ja vibhinna dArzanika vicAradhArAomAM bhinna bhinna draSTikoNa hoya che. eTale vastu ciMtanamAM jevA DhaMgathI sAmagrI upalabdha thAya che, tevA ciMtananI zarUAta thAya che. manuSyane prAkRtika kRtio ane zaktienI pAchaLa kArya karavAvALI kaI zakti pratyakSa rUpe draSTigocara nahiM thavAthI utpanna thatA Azcaryane lIdhe AgaLa vadhatI vicAra dhArAne yuktiyukta kalpanAo dvArA saMtuSTa karavAno manuSyane prayatna paNa "darzana" nA rUpamAM parivartita thaI jAya che. pleTo ane bIjA grIka dArzanikoe karela dArzanika nirmANa e "Azcarya" nA AdhAre ja che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 AtmavijJAna-bhAga 2 je pote svayaMnA astitva para athavA bAhya jagata aMge utpanna thatA saMdehathI manuSyanI vicArazaktidvArA AlaMbita mArga paNa darzananuM rUpa dhAraNa kare che. pazcimamAM arvAcina darzanane prAraMbha saMdehathI ja thAya che. teo dhArmika upadezone paNa saMdehanI draSTithI dekhe che. keI darzana evA paNa che ke Azcarya ane saMdeha pratye bilakula vicAradhArA nahiM karatAM pitAne draSTikoNa bhautiktA pradhAna banAvI jIvananA vyavahAra pakSanI siddhinA mATe ja siddhAnta raju kare che. je "vyavahArikatAvAda" nA nAmathI prasiddha che. bhAratIya paraMparAmAM A draSTikoNa vALuM dazana te "cArvAka darzana" kahevAya che. A vicAradhArAvALuM darzana Adhunika vijJAnanI ja adhika samIpa gaNAya. A rIte Azcarya, jijJAsA, ane saMzayAdinA kAraNathI ' utpanna thayelAM darzane te mukhyarUpe te pAzcAtya paraMparAnuM ja pratinidhitva kare che. bhAratIya paraMparAmAM te darzanazAstranuM mukhya prajana duHkhathI mukta thavAnuM che. temAM prAyaH AdhyAtmika ja preraNA che. ahIM samajavuM jarUrI che ke mAnavajIvananI sArthakatA yA mahattA kevaLa vijJAna, arthazAstra, rAjyazAstra, ItyAdi jIvana vyavahAra pUratI ja nathI. paraMtu jenuM mUlyAMkana karavAnuM sAmAnya mAnavInI zaktithI bahAra che, ane jenuM mUlya, vyavahArIka aMzane paNa kyAreka kayAreka mArgadarzana karanArUM che, evA AdhyAtmika yA AMtarika jIvanathI ja Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha 13 manuSyatvanI mahattA che. AdhyAtmika draSTimAM ja bhaviSyakAlIna ujjavalatAnuM darzana che. bhAratIya darzananuM nirmANa AvA prakAranI preraNAthI ja thayeluM hoya che. zAzvata zAMtine prApta karavAnI preraNA karatuM darzana te ja AdhyAtmika darzana che. jene sAmAnyacakSu dekhI na zake tene AdhyAtmika darzana Icche che. jene sAdhAraNa Idriya pAmI na zake evI vastune te anubhava karavA cAhe che. bhautika vicAradhArAvALI vyakti AvI AdhyAtmiktAthI baha ja dUra bhAgavAno prayatna kare che. te paNa AdhyAtmika darzananuM stara bahu ja uMcuM che. jagatanA mULa tattvanuM vAstavika jJAna AvA AdhyAtmika darzana dvArA ja prApta karI zakAya che. bhAratIya sarva AdhyAtmika darzanene mukhya udeza duHkhane nAza ane zAzvata sukhanI prAptine ja che. bhautika sukhane paNa AdhyAtmika darzanee te duHkha ja gayuM che. sadAkALa AtmAnI sAthe saMbaMdhIta banI rahenArA sukhane ja sukha mAnyuM che. ane evuM sukha te AdhyAtmika sukha che. jene viyega kadApI thatuM ja nathI. A sukhanI prAptimAM sAdhanasuta nIvaDanAra bhautika anukuLatAvALI sAmagrInI AvazyaktA AdhyAtmika sukhanI prApti sudhI ja svIkArya gaNI aMte te tene paNa tyAjya gaNI che. paraMtu AdhyAtmika jIvanathI patana karAvavAvALI bhautika anukULatAvALI sAmagrIne te vyavahArIka duHkha karatAM paNa vizeSa khataranAka gaNuM che.. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 AtmavijJAna-bhAga 2 je eTale bhautika sukha-duHkha ke AdhyAtmika sukha-duHkhanA maulikatattvanI paNa bahu ja spaSTa ane talasparzI vicAraNA te bhAratIya darzanemAM ja AlekhAI che. A badhAM darzane tarapha draSTipAta karyA pachI ApaNe pahelAM te, e vicAra kare jarUrI che ke satyazodhananI jijJAsAvRttinA vikAsamAMthI upalabdha thayelAM vividha dArzanika tatvajJAne paikI nakkara satya kayAMthI meLavavuM? kAraNa ke te dareka dArzanikee nirNita vicAradhArAo paNa keTalIka . bAbatemAM paraspara bhinnatA darzAve che. dIrdhadaSTithI vicAra karatAM samajAze ke dayeya eka sarakhuM chatAM paNa satyaprAptinA siddhAMtamAM bhinnatA hovAnuM kAraNa, te te tattvajJAnanA AviSkAramAM buddhizaktinI maryAdA, apUrNatA ane ahaMbhAvane ja khyAla ApaNane acUka samajAze. mATe ja zrI AnaMdaghanajI mahArAje kahyuM che ke : matamata bhede re je jaI pUchIe, se sthApe ahameva" darzanika kSetramAM vicAradhArAonI bhinnatA dekhI nirAsa thavA jevuM nathI. matabhedo ane matAMtare te sadA cAlyA ja karatA hoya che. to paNa sAthe sAthe "sAcuM zuM che?" e jANavA mATe mAnavInI jijJAsA paNa cAlu ja hoya che. ane tethI ja bhinna bhinna tattvajJAnene hisAbe vicAradhArAonI bhinnatAe karIne matabheda vartatA ja rahetA hovA chatAM aneka mahApurUSo satyane zodhIne ane tene AcarIne zAzvatasukhane pAmyA che. ApaNe paNa bhinna bhinna Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zeAdha 15 vicAradhAraka darzane joI ne muMjhAI nahi' jatAM koI ThekANe chIrAgI banI rahevuM nahiM. taTasthabhAvI banI pUrvagraha (bAMdhI lIdhelA abhiprAyA ) nA tyAga karavA. ahu bhAvathI mukta anavuM. iMdriyAkrika vRtti sAthe sabaMdha dharAvatA bhautika svAthI dUra rahevu.. IMdriyAnI gulAmIthI svataMtra anavuM. viveka buddhine jAgRta rAkhavI. ane samagra jagatapratye karUNAbhAva tathA maitrIbhAva keLavIne sahiSNutAnI paramapAvaka jyotine pragaTAvavI. e rIte satyanI parIkSAno mArga ApaNe, ApaNane mATe sarala banAvI zakIsu. uparakta rIte yAgyatAyukta jIvana banAvyA pachI satyanI parIkSA, te yathArtha tattvathI ane yathA tattvanI parIkSA te tattvanA prarUpakakArathI thaI zakase. tattva parUpakamAM pramANikatA tathA saMpUrNa jJAnanI jyAM sudhI leza mAtra paNa nyUnatA hoya tyAM sudhI tenuM prarUpaka tattvajJAna te pUrNa satyavALu kahI zakAya ja nahi. mATe tattvaprarUpakanI parIkSA pahelI hAvI joI e. tattva prarUpakanI parIkSAmAM chetarAI janArAe satyatattvanI prAptithI sadAnA mATe vaMcIta rahe che. keTalIka vakhata manuSyeA keTalAka alpajJamAM paNa evA STirAgI banI jAya che ke pachI pUrNa tattvajJathI dUra ja bhAge che. AtmasAdhanA mATe maMtra, japa, yAga ke dhyAna ItyAdine koI mAga laIne besI janArAomAM kayAreka koIne koIka prakAzanu kuMDAluM dekhAya eTale te AtmasAkSAtkAra ,, thaI gayA " ane pUrNa satyatAne pAmI gayAnA ahaMbhAvI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 AtmavijJAna-bhAga 2 jo. anI jAya che. koInI mAnasika zakti, yeAgabaLe vadhatAM kaMIka camatkAra karatI thaI jAya eTale have saMzAdhananA cheDA AvI gayAnuM samajIne nAcavA lAgI jAya che. manuSya svabhAvanI eka khAsIyata che ke koIpaNa vyakti kaMIka navuM karI batAve arthAt kazuMka camatkArIka jevuM kArya karI batAve, kazIka siddhionu pradarzana kare eTale anuyAyIonu` mATu ToLuM enI AsapAsa jhapATAbaMdha bheguM thaI khuzAmata karavA lAgI jAya che. e khuzAmata joI ne ghelA manuSya have peAtAne vikAsapUrNa thaI gayAnu" ane " kazuMya karavAnuM AkI rahyuM nathI " ema mAnatA thaI jAya che. 66 ,, manuSyasvabhAvanI khIjI khAsIyata " atizayAkti karavAnI che. joelI tathA jANelI vAtane meTuM svarUpa ApavAnI tathA sAMbhaLelI vAtane pAte jAte joI hAya evI rIte vIstArIne kahevAnI mANasane Teva anAdikALanI che. e vRttinI pAchaLa peAtAnuM mahattva sthApita karavAnI bhAva janma icchA rahetI hAya che. asIma buddhizAlIo, mahAna ceAgIe, ane vaijJAnIkenuM paNa jyAM AvuM ja bane che, tyAM sAmAnya janasamudAyanI te vAta ja kayAM karavI ? "" tattvaprarUpakamAM jagatanAM sadUSaNarahitapaNuM, rAga-dveSa ane ajJAnatArahitapaNuM, zuddhatattvanirAbAdhatattva vakatApaNuM, ane sanatA AdilakSaNa avazya hAvAM joI e. e lakSaNAnI parIkSA temanI jIvanakrIDA, vyavahAra ane upadezanA AdhAre ja sulakSita thAya che. saMsAraparibhramaNanA aMtIma Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha 17 jIvanamAM jeoe hiMsA, asatya, cerI, vyabhicAra, ane tRSNAdi durguNane kartAvya mAnI tenuM sevana karyuM na hoya, bheLapadArthanI tRSNAmAM Asakta banI masta na rahyA hoya, bhautikamAyAmAM phasAI jaI AtmajIvana vyatIta karavAmAM AkAMkSI rahyA na hoya, A te IzvaranI alipta lIlA che evA prapaMcathI lekane ThagavAne jeoe prayatna karyo na hoya, paraMtu karmajanya upAdhione sahana karI suavasaranI prAptimAM saMsArIka prapaMcane tyAga karI, rAjya, dhana, strIputrAdi kuTuMba parivArane vastrapara paDelI dhULanImAphaka dura karI, ghera tapazcaryAkarI, aNasamaju leke dvArA utpanna karela aneka pariSaho-kaSTo-upadra-tADanA-tarjana-apamAna tathA upasargone ekAMta kSamAbhAvathI, rAgadveSarahita, prasanna aMtaH karaNathI draDhatApUrvaka sahana karI, anAdikALathI AtmAnI sAthe vaLagelAM karmone AtmAthI alaga karI, zuddha nirdoSa kaMcanavat niSkalaMka AtmasvarUpane, anaMtajJAnane, jeoe prApta karyuM hoya, ane phakta Atmika zuddha saccidAnaMdanI lIlAmAM magna banI anya AtmAonA uddhArane mATe zuddha upadeza karyo hoya, te ja purUSa paramArthathI pUrNa satyasvarUpe tatvamarUpaka hoI zake. evA purUSone paramAtmA, vItarAga ane jInezvara kahevAya. evA paramAtmAonAM ja vacana pramANika hoya. A rIte zuddhatA yA yathArthatA te kenA prarUpela tattvamAM samajavI, tene khyAla je na rakhAya te viparItamAge deravAI sa. 2 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 javAya. mATe yathArtha satyagrahaNamAM prathama parIkSA satyanI nahiM, paNa satya prarUpaka vItarAga jInezvaranI kare. AvA jInezvarIe AviSkArita darzana tene ja jainadarzana kahevAya. zrI jInezvara bhagavAnakevalajJAnI-sarvajJa hovAthI rUpI arUpI sarva padArtha ane tenA sarva paryAyanA jANakAra che. kaI lake pote svIkArela ISTadevane alpajJa mAnavA taiyAra nathI. paNa saha sarvajJa ja mAnavA taiyAra che. ane te mAnI lIdhela sarvajJa dvArA prarUpAela tatve ja yathArtha satya hovAnuM svIkAre che. paraMtu jaina darzana te kahe che ke parIkSA karyA vinA sarvano svIkAra thaI ja zake nahiM. tethI ja mahApurUSee kahyuM che ke : bhava bIjAGakura jananA, rAgAdyAH kSaya mupAgatA yasyA; brahmA vA viSNu rvA, haro jino vA namastasmai // bhAvArtha-saMsArarUpI bIjAMkura pedA karanAra rAgAdideSa jene naSTa pAmyA che, teo nAmathI te bhale brahmA, viSNu ho, hara ho, athavA jina ho, sarvane amArA namaskAra ho. ahIM jainadarzanamAM sAcA sarvajJane svIkAravAmAM keTale niSpakSapAta che, athavA kadAgraharahitapaNuM che, te vAMcake svayaM samajI zakaze. vyaktirAga nahIM hatAM, guNarAganI pracuratA AmAM keTalI che ? te spaSTapaNe samajAI zakAya tevuM che. AmAM mAruM te sAcuM nahiM, paNa sAcuM te mArUM che. vaLI paNa kahyuM che ke - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zeAdha pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuktimad vacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH || 19 ahiM eTaluM te samajavuM jarUrI che ke jaina darzanamAM yathA tattvanA kahenAra aMge parIkSAnuM kathana che. ane yathA tattvanA svIkAra age zraddhAnuM kathana che. potAnI buddhithI parIkSA karI uparokta kasoTI mujaba kasIne, je tattvaprarUpakane svIkArya mAnyA, AtmAne AdarzarUpa lAgyA, pachI teA temanA vacanamAM zraddhALu ja anavu' joI e. kAraNa ke sajJa evA jinezvara devAnI pramANikatAmAM temaNe kahelA tattvAnI pramANikatA svayaMsiddha che. eTale tarkAnusArIe yukti ane anubhava cAle tyAM sudhI tarka karI tattvanI paNa parIkSA karavAnI chUTa che. paraMtu tarka ke buddhi jyAM na cAle tyAM te sajJakathita AjJA pramANe ja mAnya karavAthI satyane grahaNa karI zakAya che. kAraNa ke zuddhatakane peAtAnA ja mananI prayogazALAdvArA siddha karavA badhAnA mATe zakaya nathI. mATe jemaNe potAnA tamAma pApAne kSaya karIne A jagata tathA jagata bahAranA tamAma Adhibhautika mAmatAne kevaLajJAna dvArA joI che, ane jagata samakSa raju karI che, temanA Azraya te ApaNe levA ja paDaze. jaina dharma ane jainatattvajJAnane keTalAka pAzcAtya vidvAnA mAne che tema te phakta aDhI hajAra varSathI ja pracalita nathI. jainAnA chellA tIrthaMkara zrI mahAvIrasvAmInA kALathI ja jaina tattvajJAna astitvamAM AvyuM ema paNa nathI. zrI Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AtmavijJAna-bhAga 2 mahAvIrasvAmI te A yuganA chellA vIsamA tIrthaMkara hatA, caDatI-paDatInI apekSAe be vibhAgamAM vaheMcAtA kALapaikI dareka vibhAgamAM vIza vIza tIrthakara thAya che. tene covIzI tarIke kahevAya che. kALacakanuM vaheNa anAdikALathI e be vibhAga svarUpe vahetuM ja rahe che. caDatA kALane utsarpiNI ane paDatA kALane avasarpiNakALa kahevAya che. evI anaMta utsarpiNI avasarpiNI kALa vyatIta thayA hovAthI tIrthakaradevenI vIsIo paNa anaMta thaI gaI che. cAlu mukhya kALavibhAganI vIsInA prathama tIrthakara zrI rUSabhadevane thaI gaye paNa agaNita varSo vItI gayAM che. zrI rUSabhadevathI zrI mahAvIra svAmI sudhInA tIrthakarenA kALa pahelAM paNa jainadharma astitvamAM hato. jenadarzananA. prarUpa zrI tIrthaMkara paramAtmAo ja hoI dareka tIrthakara denA zAsanamAM je kahevAnuM hoya te sarakhuM ja hoya. kALabhede AcAranI vyavasthAmAM kaMIka bhinnatA hoya, paraMtu tatvanI. prarUpaNAmAM kadApI bhinnatA na hoya. jaina darzanAnuyAyImAM paNa AcAranI bhinnatA jovAmAM Ave, paNa tatvanI bhinnatA hoI zake ja nahiM. tattvanI mAnyatAmAM bhinnatA svIkAranAra jaina kahI zakAya ja nahi. anata jinezvaroe je kahyuM teja bhagavAna zrI mahAvIradeve kahyuM. bhagavAna mahAvIre kahela tattvane svIkAra te mahAvIrapaNAnA aMge nahiM, paNa jinezvarapaNAnA aMge che. mATe ja "vIrajnnataMtad" nahiM kahetAM fpannara kahevAya che. A pramANe zrI jinezvaradee prarUpita tatva ja yathArtha hoI zake. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha zrI jinezvaradevee prarUpita jainadarzananA tatvajJAnanI khAsa mahatvanI bAbata enI taka paddhatti che. e tarka paddhatti eTalI saMpUrNa ane yathArtha che ke jagatabharanA je vidvAne enA paricayamAM Ave che, teo enAthI mahIta thaI jAya che. zrI harmana jekebI, Do. sTInakene, De. sITorI, Da. pArelDa ane barnADa jevA pazcimanA vidvAne paNa A tattvajJAnathI mugdha banI gayA che. A taka paddhatithI ja jagatanA nAnAmoTA tamAma kSetromAM ane praznomAM mANasanI samajaNa, mANasanuM jJAna, pUrNasatya zodhI ane sAdhI zake, e mATe jenatattvavizAradee je mArga darzAvyuM che, e mArga anya keIe darzAvyo ke jANyo nathI. jainadarzane e mArgane anekAMtavAda ane syAdvAdanA nAme oLakhAvyuM che. syAdvAdanuM zikSaNa je tattvajJAna Ape che, tevuM tattvajJAna bIje kyAMyathI maLavuM asaMbhavita che. A tattvajJAnanA pAyAmAM je mukhya bAbata che, te e che ke keIpaNa eka ja daSTibiMduthI ja keIpaNa vAtane vicAra na kare. paraMtu je Abatene vicAra ke nirNaya karavAnuM hoya enI bIjI paNa kaI bAjuo che ke kema tene paNa vicAra karo. e rIte pUrNa satya samajavAnI, zedhavAnI ane pacavavAnI rIta, jainadarzane cAdvAdanA siddhAntadvArA ja jagatane jevI ApI che, tevI rIte anyakyAMya paNa jovA maLatI nathI, e vAtane svIkAra te Aje paurvAtya ane pAzcAtya samartha vidvAno paNa karavA lAgyA che. A rItanuM anekAMtavAda yA syAdvAdanuM apUrva tattvajJAna, jagatane bheTa ApanAra sarvatIrthakara Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 AtmavijJAna-bhAga 2 bhagavaMte badhAya doSamAMthI mukti meLavI pUrNajJAna-kevaLajJAna prApta karIne pachI ja teo A badhI hakIkata jagata samakSa raju kare che. A uparathI samajAze ke keIpaNa vastuno nirNaya karavA mATe enI judI judI bAjuo tarapha, enA ghaNA cheDAo tarapha najara nAkhavI paDaze. kAraNa ke eka ja vastumAM aneka guNadharmo hoya che. taduparAMta e pratyeka vastumAM "paraspara vidhI" evAM paNa tattva ekI sAthe rahelA hoya che. eTale vastumAtra, paraspara virodhI evA aneka guNa dharmAtmaka che. A virodhI guNadharmo, ekAMtadaSTithI nahiM dekhAtAM anekAnta daSTithI ja joI-samajI zakAya che. zrI tIrthaMkara paramAtmAoe prarUpita tattvajJAnanA saMgraharUpa jainAgamAM vividhatanuM vividha svarUpe varNana darzAvatAM, ekaeka tatvane vividha jagyAe kaIkaI jAtanI vividha daSTine anulakSIne varNana karAyeluM che, tenI samaja prApta karanAra ja jainAganA tatvajJAnane satyarIte samajI zake. kAraNa ke jainatattvajJAnane pAye ja sApekSavAda yA syAdvAda ane anekAMtavAda upara caNAyele che. mATe ja upAdhyAyajI zrI yazovijyajI mahArAje jainapaNAnuM lakSaNa darzAvatAM kahyuM che ke - syAdvAda pUraNa je jANe, nayagarbhita jasa vAcA guNaparyAya pravya je bujhe, sehI jaina hai sAcA. paramagurU! jana kahe kayuM have. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha ekAntadaSTie tatvanI prarUpaNuM karanAra vyakti te asatyane prarUpaka che. pUrNa-svataMtra-sarvagrAhya ane sarva-vyApaka evuM jenatattvajJAna te anekAntadaSTi pUrvakanuM heI ekAntadaSTie jovAthI tenuM satya grahaNa karI zakAtuM ja nathI. jaina hoya ke jainetara hoya te paNa ekAntadaSTie koIpaNa tatvanI prarUpaNa karanArane jainadarzanamAM nindava ane mithyAtvI tarIke gaNAvyo che. jema jamAlI te mekSatatva, kevalajJAnamayaAtmA, chakAya, cha dravya vagere badhuM mAnate hate. paNa ekAda vacana eTale 4 mALe he e anekAnta vacanamAM tene avizvAsa the. ane te viSaya aMge pite ekAntadaSTithI ja prarUpaNa karavA lAge. A jamAvI te kaIpaNa jainetara nahiM paNa jainadarzanI hatA. eTaluM ja nahiM paNa te jaina sAdhu ane temAMya vartamAna jainazAsanapati prabhu zrI mahAvIradevane gRhasthapaNAno jamAI hovA chatAM paNa tene mithyAtvI kahI vaDI kADhaye. evI rIte jIva-achavAdi sarva tane mAnya rAkhanAra "gaSTA mAhile" paNa AtmAnA saMbaMdhane kSIra-nIranI jema nahi, paNa kaMcukavat mAnyuM. tene paNa nindava gaye. jyAM satyane pakSapAta che, tyAM vyaktino pakSapAta hoI zake ja nahiM. vyaktinA pakSapAtathI prerAI satyanA pakSane troDI nAkhanAra te mithyAtvI ja kahevAya. jainadarzanamAM te yathArtha tatvane pakSapAta che, vyaktine pakSapAta nathI. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jainadarzanane mAnya deva-gurU-dharmane ananyarAgI vyakti paNa, tatvanI prarUpaNa leza mAtra paNa je viparIta paNa kare tevAone mithyAtvI gaNI vakhoDI kADhayA che. paTTazala nAmanA parivrAjakane tattvajJAnanI viparIta prarUpaNA vaDe harAvI vijaya meLavanAra jaina sAdhune tenA gurUe tenI beTI prazaMsA nahiM karatAM, viparIta prarUpaNe aMgenI mAphI nahiM mAgavAthI tene saMgha bahAra mUkI dIdhAnI hakikata jainaItihAsamAM darzAvAI che. AvI che janadarzananI pramANiktA ane satyanA saMrakSaNa mATenI nIDaratA. jainadarzana ja eka evuM darzana che ke temAM judAM judAM daSTibinduo sidhumAM maLatI saritAonI mAphaka samAelAM che. mATe ja tenA tatvajJAnane anekAntavAda-syAdvAda apekSAvAda vagere nAmathI jainadArzanike oLakhAve che. tatvaciMtaka mahApurUSoe satyanA sAkSAtkAra mATe raju karela anekAneka siddhAnta paikI syAdvAda yA apekSAvAdane siddhAnta mukhyarUpe sarvamAM ziramaNa che. syAdavAdI yA sApekSavAdIo ja satyane pAmI zakyA che, ane pAmI zakaze. ajJAnathI, rAgadveSathI ke havRttithI nirmANa thayelAM kalpita satyane uDAvI daI, rAgadveSathI para rahI zuddha rIte pratipAdana karatAM pUrNa satya ane AMzikasatyane mAnya rAkhavAmAM sApekSavAda ja upayogI banI rahe che. pAramArthika, AdhyAtmika, ane vyavahArika sAMsArika, ItyAdinI satyatAnA sarva mArgomAM eka sarakhe ja upayogI banI rahenAra A Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha 25 sApekSavAda-syAdvAda yA anekAntavAda ja che. te syAdvAda zuM che? satya prarUpaNAmAM ane satya pAmavAmAM tathA vizvazAMti mATe te keve ane kevI rIte upayogI che, ane vividhasvarUpe te kevI rIte grAhya che, tenI savistRta hakikata AgaLa vicArAze. ahiM te mAtra eTaluM ja jANavuM upayegI che ke vastutatvamAM yathArtha satyanI zodha te A anekAntavAda cA syAdvAdathI ja thaI zake che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika upekSAvALA bhaitika AviSkAramAM sukhanI bhramaNa vastu tatvanA yathArtha satyaprApti mATenA je siddhAntanI zodha, AdhyAtmika vicAraNA mATe karI zakAya che, te ja siddhAntathI bhautika padArthanuM satya paNa prApta karI zakAya che. tevA siddhAntane anekAntavAda kahevAya che. evA anekAntavAdanI daSTipUrvaka padArthamAtranuM svarUpaprarUpaka darzana, te anekAnta darzana yA syAdvAdadarzana kahevAya che. anekAntadarzananA AviSkArake, jina-vItarAga-sarvajJA ja hoI zake che. kAraNa ke vastunI pUrNatAnuM svarUpa jANavAnI zakti te sarvajJamAM ja hoya. sarvajJa eTale saMpUrNajJAnI. temanA jJAnamAM lezamAtra nyUnatA hoI ja na zake. kAraNa ke teozrIe temanI jJAnazaktinA AcchAdaka tatvane parama purUSArthathI saMpUrNapaNe kSaya karI pUrNajJAnane pragaTAvyA bAda ja teo tatvanI prarUpaNa karatA hovAthI temanI draSTimAM- jJAnamAM, vastusvarUpane lezamAtra aMza paNa ajJAta raheto nathI. mATe bhautika agara AdhyAtmika, yA jaDa agara cetana, ema banne prakAranA padArthanuM satya ane saMpUrNa nirUpaNa, saMpUrNajJAnI evA sarvajJa bhagavAne kathita, syAdvAda mArgathI ja samajI zakAya che. jaDate zArIrika yA bhautikaane cetana te Atmika yA AdhyAtmika zakti samajavI. skUla hevAnA kAraNe jaDazakti Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautika AviSkAramAM sukhanI bhramaNa 27: te Indriyagamya che. ane ati sUkSma hovAnA kAraNe caitanyazakti te atindriya che. Indriyagamya vastu te anubhava gya che. ane atindripzamya e caitanyabhAva te anumAnagamya che. jaDajagatanI sArI zodha karavA dvArA AjanA vijJAne jagatane mugdha banAvI, vizvanA manuSya mATe anekavidha sukha sagavaDatAnAM sAdhana upasthIta karyA hovA chatAM paNa, duHkhanI vAta e che ke jaDa sivAya cetana bhAva jevuM bIjuM keIka maulika tattva, A dharatI para hovAnuM vAstavika rIte AjanA vijJAnanA khyAlamAM haju AvI zakyuM nathI. teo hajI e samajI zakyA nathI ke jaDane sUkrama paramANunI zakita karatAM cetana tatvanA paramANumAM hajAro gaNI zakita bharI hoya che. eTaluM ja nahiM paNa jaDa paramANunI zaktine AviSkAra te cetanazaktinA AdhAre ja che. cetana zakti pitAnA saMkalpa baLathI paNa jaDapadArthone pitAnI IcchA pramANe upayoga karI zake che. eka cetana zakti dhAraka prANi koI paNa jAtanA bAhyapragavinA AMtarika saMkalpa baLathI anya prANionA dilane AkaSI zake che. duzmanane mitra banAvI zake che. hiMsaka bhAvathI mukta banAvI zake che. vizvanA prANiyamAM maitrI bhAvanAne prasarAvI vizvazAMti paNa sthApana karI zake che. paraMtu A zaktine sAcI dizAmAM prayoga thAya te ja jaDa padArthanI sahAya vinA badhAM kAryo pAra pADI zakAya che. ApaNA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo pUrvajo AvuM jJAna dharAvatA hatA. paNa Aje te jJAna, mAtra graMthamAM ja purAI rahyuM che. AjanuM vijJAna ke Ajane vidvAna, jaDajagatanI AsapAsa ja AMTA mAre che. paNa tene khabara nathI ke cetananI anaMtazaktine ane tenI pragaTa karavAnI prakriyA Adine khyAlavinA, mAtra jaDapadArthonA soga dvArA thatA sukhamAM lezamAtra AMtarikasukha hevAnuM yA jaDapadArthonA AviSkAra dvArA vizvazAMti prasarAvavAnuM dhyeya, e te agni dvArA zItalatA prApta karavAnI yA pANImAMthI mAkhaNa kADhavAnI abhilASA jevuM che. cetananI anaMtazaktithI ajJAta evA mAtra bhautikavijJAnathI AkarSita banI rahelA bhAratIya nAgarikanA jIvanamAMthI paNa bIjAnA sukhe sukhI thavAnI bhAvanA lagabhaga bhuMsAI gaI che. sAmAjIka rIte saMyuktakuTuMbanI prathA paNa - have lagabhaga lepa thaI gaI che. vyaktigata rIte dareka bhAratIya sAdAIne tyAgI daIne eNe pAzcAtya saMskRtimAMthI TApaTIpa, daMbha ane vilAsitA vagere dUSaNe apanAvyAM hovAthI pitAnI ArthikadaSTie meMghA jIvana gheraNane nibhAvI rAkhavA mATe ene aneka prakAranA khoTA ane apramANikamArgo grahaNa karavA paDe che. ahiM samajavuM jarUrI che ke cetananA lakSyavinAnA kevaLa jaDa pudgalanA ja AviSkAre ane tene upayoga -zubha cheDAvALA nathI. jIvanamAM upayogItAnI daSTie cetanAnA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautika AviSkAromAM sukhanI bhramaNa 29: jJAnarahita kevaLa jaDanA ja AviSkAre, ane cetananAjJAnapUrvakanA jaDanA AviSkAra, e bannenuM svataMtra mahatva che. banneya satyanI maMjila para pahoMcavA Icche che, paraMtu cetananA khyAlapUrvakanA jaDapugalanA AviSkArane vikAsa mukhyatve te AtmavAdanA rUpamAM ja che. evA vikAsathI manuSyane kSamA, saMtoSa, ahiMsA, satya AdinI prApti thAya che. jyAre cetanane bhUlI jaI jaDanA ja AviSkArone vikAsa Adhibhautika ja rahyo che. kevaLa bhautika sAmagrIthI ja manuSya bhale AnaMdathI jIvI zake, paraMtu cetanane bhUlI jaIne mAtra bhautika sAdhanonA DhagalAothI vAstavika zAMtino anubhava ke bhautika AviSkAranI pUrNa sattA kadApi. prApta thavAnI nathI. cetananA AviSkAranI samajarahita kevaLa jaDanA ja AviSkAranI draSTi te bAhyadaSTi che. ane cetananA AviSkAra pUrvakanI jaDanA AviSkAranI dRSTi te AMtaradRSTi che. AMtaradaSTine prApta karavAnI preraNa karatuM padArthavijJAna ja AtmAne. zAMtinI najIka laI jAya che. AMtaradaSTine prApta manuSya ja samajI zake che ke jaDapadArtho karatAM cetana te aciMtyazaktidhAraka che. cetanane potAnI aciMtya zaktionI pragaTatAthI prApta thatA sukhanI AgaLa, bhautika sAmagrInI. anukuLatAthI prAptasukha tuccha che, tyAjya che, parAdhIna che, nazvara che. sAmAnyabuddhivaMta kadAca mAnavA lalacAze ke jenAthI eza ArAma maLatuM hoya tevA jJAnanuM dRSTibiMdu zA mATe. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 AtmavijJAna-bhAga 2 je na rAkhavuM ? paraMtu A kAcI samajaNa che. AtmikavidyAnI prAptimAM je avarNanIya AnaMda rahyo che, tenI kalpanA sAmAnya buddhimAnane AvavI muzkela che. ane tethI ja te ezaArAmane sa pUrNa sukha samajI laI tenI prAptinA jJAnane ja sAcuM jJAna, sAcuM bhaNatara ane sAcI keLavaNI gaNI bese che. AvA lokene haju samajAyuM nathI ke sukha te bhautika sAdhanamAM nathI. paNa mAnasika AnaMdamAM che. mANasa pAse badhI jAtanI bhautika saMpatti hovA chatAM tene ghaNIvAra sukhane abhAva ja jaNAya che. mATe samajI levuM jarUrI che ke mana ja sukha ane duHkha saje che. eTale manane zI rIte maryAdita rAkhavuM, e ja vastu ApaNA mATe agatyanI banI rahe che. mAnasazAstrane abhyAsa paNa kahe che ke samatA ane saMtoSa e mananI zAMtinAM kAraNe hoI jIvana vyavahAranI dareka kiyA karatI vakhate manane khUba ja saMtoSI ane samabhAvI banAvavA pUrvaka zAMtimAM rAkhavuM joIe. pArthiva vastunI AkAMkSA tyAgI, manane niga AtmaciMtavanamAM karavAthI mana sthira ane zuddha thAya che. mATe phegaTa vicAra ane svArtha kAmanAdithI manane haThAvI paramAtmAmAM- AtmazuddhasvarUpa ciMtavanamAM, zama ane saMvegabhAvanAmAM, manane ekAgra banAvI rAkhavAthI viSayanI vAsanAo, indriyanI lelupatAo dUra thaze. ane AtmA parama samAdhi anubhavaze. cetana jJAtA che, jyAre jaDa, reya che. jJAtA te pitAnI jJAna-zaktinI pragaTatA anusAra te ya padArthane jANa zake che. jJAtAnI cetanazakti jyAM sudhI jUnAdhika pramANamAM Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautika AviSkAramAM sukhanI bhramaNa 31 paNa AcchAdita yA suSupta che, apragaTa che, tyAM sudhI reya padArthonuM jJAna karavAmAM tene cakSu Adi indriyarUpa sAdhananI AvazyakatA rahe che. padArthonuM jJAna karavAmAM vartatI A parAdhInatA e ja paNa duHkha che. paraMtu cetananuM vAstavika jJAna prApta karIne AtmA jyAre purUSArthathI pitAnI cetanazakitanI pUrNatAne saMpUrNa nirAvaraNa arthAt pragaTa kare che, tyAre vizvanA keI paNa prakAranA sthala ke sUkSmapadArthone jANavAmAM tene IdrirUpa sAdhanonI ke keIyAMtrika sAdhananI AvazyakatA rahetI nathI. tene samasta vizvamAM vyApI rahelA samasta padArthonI trikAlika avasthAonuM jJAna aMjalimAM rahela jaLanI mAphaka Atma pratyakSa vate che. AvA jJAnIo te kevalajJAnI yA sarvajJa kahevAya che. AvI jJAna zakti pragaTa karavA pahelAM kodha, lebha, bhaya, hAsya, Adi doSothI jIvana mukta banAvI vItarAga dazAnI prApti bAdaja sarvajJatA AvI zake che. koInA kahevA mAtrathI ke draSTirAgathI prerAIne kaMI temanI vItarAgatA ane sarvajJatA, svIkArAtI nathI. paraMtu te guNenI prAptine siddha karatA temane jIvanane kamabaddha spaSTa itihAsa hoya che. A vItarAgatA ane sarvajJatAnI prApti, eja AtmavAdI darzanane ArAdhakenuM dhyeya hoya che. temane prApta bhautika anukULatAne upabhoga AtmAnI A rItanI vikAsa sAdhanAmAM ja hoya che. mATe ja kevaLa bhautika sAmagrInI pracuratA mAtrathI saMtuSTa nahiM banI rahetAM, te sAmagrIne upabhoga, AtmavikAsanA mArge vALI AtmAnI saMpUrNa svabhAva dazAne pragaTa karavAnI bhAvanApUrvaka prayatnazIla Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 AtmavijJAna-bhAga 2 banI rahevAne, bhAratanA AtmAvAdI darzanane mukhya Adarza hoya che. ane temAM ja zAzvata zAMti sukhanI prApti che. vartamAna vaijJAnika kSetramAM padArthanA vividha svarUpe thatA AviSkAranA prayatnamAM ApaNe virodha nathI. tenA dvArA je je aMze lokonuM ahika hita sAdhavAmAM paNa vAMdho nathI. paraMtu te badhI pravRttimAM mAtra vartamAna bhava. pUratA ja sukhanuM yA daihika sukha puratuM ja daSTibindu nahi rAkhatAM, hiMsA ane ahiMsAnA vivekapUrvaka cetananI anaMta zaktine ane te zaktine vikasAvavAne khyAla te cUkAva na ja joIe. daihika anukULatA yA pratikULatAmAM mAtra jaDa prakRtinuM ja adhipatya svIkArI laI, tenI ja pravRti dvArA phelAtA saMskArothI te mAnava samudAyanA jIvana upara jaDa prakRtinA tharo vadhune vadhu pramANamAM khaDakAtA jaze. ane te dvArA mAnava sukhazAMtinI prAptine badale dinapratidina mAnasika duHkhanI bhayaMkara gartAmAM dhakelAte jaze. mATe sAcI sukhazAMtinI prApti mATe, mAnava-mAnava vacce ane jagatanA sarvaprANio pratye maitrIbhAva prasarAvavA mATe, svArthabhAvane tyajI, paramArthabhAvane pracalita banAvavA mATe, vizvazAMtinA amogha sAdhanarUpa AtmajJAnane prasarAvavAnI AvazyakatA, vizvanA dareka rASTroe pitAnA rASTrahita mATe pahelI svIkAravI paDaze. rASTrIyakAnunedvArA mAnavasamudAyanA jIvanamAMthI je durgaNanaSTa nahiM karI zakAya, te durgaNenI naSTatAmAM mukhya Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanI zodha 33 rUpe te Atmika sadguNonA saMskAra vikasAvanAra AtmikajJAnanA phelAvA mATe dareka rASTroe pahele prayatna kare joIe. ane temAM AtmahitanA sAdhake evA AdhyAtmikasaMtanI nizrA svIkAravI joIe. vizvazAMtinA amegha upAya sUcaka, jIvanane Atma saMtoSI banAvavAmAM mArgadarzaka, ane vizvanA prANi mAtra pratye saMpUrNa vAtsalya bhAvI te pUrvakALe bhAratanA saMte ja hatA. e saMtanA prabhAve ja vizvanA dareka bhAgamAM bhArata. dezanI mahattA hatI. evA saMtathI ja bhArata deza gauravazAlI hate. bhega karatAM tyAganI mahattA tyAre vadhu hatI. mahAna bhegI paNa tyAgInA caraNomAM zIra jhukAvI potAnI bhegalAlasAne kaMgAlIyata gaNate. zaramIdo banI rahe. Aje te badhuM visarAI gayuM che. ane saMtanI upekSA karI, saMtapaNAne gauNamAnI rAjyasattA yA rAjya hoddAne vadhu mahattva apAI rahyuM che. bAhya ADaMbarI nazvarasukhanI. prApti mATe thatA prayatnamAM ja rASTrane vikAsa mAnI laI, rAjyadvArI taMtra paNa prajAnA hitanA upAyanI upekSA karI, svasattA ane svArthavRttine TakAvavAmAM ja, prajAhitanA kRtrima oThA heThaLa prayatnazIla banI rahI svasvArthane ja sAdhI letA ApaNe pratyakSa anubhavIe chIe. e ApaNuM bhAratadeza mATe ochuM zocanIya na gaNAya. A badhAnuM kAraNa ekamAtra Atmika jJAnane abhAva ja che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3-Atmika guNAnI samaja AtmAnuM astitva jJAnathI samajAya che. ane te anubhava karatAM mAluma paDe che. AtmAmAM sarva padArthane jANavAnI jJAnazakti, temaja sarva padArthAne dekhavAnI danazakti, ane peAtAnA zuddhasvabhAve vavAnI cAritrazakti, ema traNe zaktie sattArUpe rahelI che. anAdikALathI kA~varaNa vaDe AcchAdita banI rahela e jJAna-dana-cAritrarUpa traNe guNAne prakAza thAya, arthAt te guNatraya uparanu` kama samUha paDela sarvathA nAza thAya--vikharAi jAya, tyAre vAdaLa chAyA rahita sUryanA tejanI jema te guNatraya, paripUrNa prakAze che. jyAM sudhI te guNatrayanu AcchAdaka ka paDala, saMpUrNa naSTa na pAme tyAM sudhI paNa je je jJAnAdinAM Avaka nA je je aMge nAza thAya, te te aze vyaktipaNAnI apekSAe kSayeApazamabhAve guNatraya yukta AtmA kahevAya. ane te jJAnAdiAvaraNa karmAMnA sarvathA naSTa thayethI sAyika bhAve guNatrayayukta AtmA kahevAya. AvA kSAyikabhAve guNatrayaprAptiyukta AtmA, paramAtmA kahevAya. anAdikALathI sa'sAramAM bhramita jIvAne duHkhI banI rahevAmAM, A guNatrayanI AcchAdita avasthA ja kAraNabhUta che. jeTale jeTale aMze guNatrayanI nirAvaraNadazAnI prApti, teTale teTale aMze AtmAne duHkha echuM. ane guNatrayanI sa`pUrNa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNAnI samaja nirAvaraNa dazAnI prAptimAM AtmA, lezamAtra paNa du:kha vinAnA kAyamI `pUrNa sukhI. 35 jema javarAdi vyAdhithI pIDAtA manuSya, te vyAdhinI nyUnAdhikatAnusAra, nyunAdhiktAe paNa duHkhI to kharo ja. ane vyAdhinI saMpUrNa naSTatAe zArIrika draSTie sa'pUrNa sukhI gaNAya. tema Atmika draSTie yA AdhyAtmika draSTie AtmAnu sukhIduHkhI pazu', ka`paDalasamUhanI nyUnAdhikatA ane sarvathA naSTatAnA anusAre samajavuM. mATe ja vivekI AtmAnA mukhya purUSArtha, mukhyadharma, e guNatrayInI pragaTatA mATenA ja hAvA joI e. e guNatrayasvarUpa Atmika guNAnA, AtmAnA svarUpane ane AtmAnI svAbhAvikadazAne khyAla jyAre jIvane thAya--samajAya--svIkArAya, tyAre ja manuSyane te mATenA purUSArtha karavAnI utkaMThA jAge.sayeAgAnusAra prayatnazIla ane, ane potAnA te guNAnI sa`pRSNa pragaTatA na thAya, tyAMsudhI tenI pragaTatAnA ja khyAlavALA--lakSyavALA anI rahe. bhAratanAM vividhakALe vattatAM vividha Astika yA AdhyAtmika AtmavAdI denAmAM paNa manuSyane jyAMsudhI AtmAnA jJAna, darzana ane cAritrarUpa guNAnu bhAna na Ave, e guNA ja AtmAnA svasvarUpI hAvAnI zraddhA na jAge, tyAMsudhI saMsArika bhAga sAmagrInA sathA tyAga pUrNAMka ceAgIpaNuM svIkArI, aneka rIte tapa-japa Adi kAyakaSTa sahana karavA chatAM paNa AtmAnI svabhAva dazArUpa vAstavikasukhanI prApti thaI zakatI ja nathI. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 AtmAnA A guNone svIkAra, chadmastha (asarvajJa) jIve mATe AptapurUSanA vacana vizvAsa uparAMta abAdhita anumAna pramANathI paNa thaI zake che. jJAna e padArtha svarUpanI vizeSabodhaka cetanazakti ane darzana eTale padArtha svarUpanI sAmAnya bodhaka cetanazakti rUpa che. vastutAe te bane jJAnasvarUpe ja che. paraMtu seyapadArthane sAmAnya svarUpe jANavA TAIme vartatI cetanA te darzanasvarUpe oLakhAya che. ane reyapadArthane vizeSarUpe spaSTarUpe jANavATAIme vartatI cetanA te jJAnasvarUpe oLakhAya che. yapadArtha, IndriyagrAhya thavA TAIme prathama te e amuka vastu che. eTale ja jIvane je khyAla Ave che, te darzana che. ane tyArabAda te vastu AvI che, AvA ravarUpe che, mATe amuka hovI joIe, ane A te ja vastu che, ema spaSTatApUrvaka khyAla jIvane pedA thAya che, te jJAna che. draSTAMtatarIke koI vastu upara draSTi paDavA TAIme A vastu, te, mANasa che ke anya kaI cIja che, eTale ja khyAla pedA thAya che. paraMtu tyAra bAda te vastu anya kaI nahiM paNa mANasa ja che, ane te paNa amuka vyakti che, AvA svabhAvavALe che ke AvA guNa ane daSavALe che, e pramANe te mANasa aMge atispaSTatA pUrvakane khyAla pedA thAya che. evI rIte sparzendriyagrAhya rasanendriyagrAhya, dhrANendriyagrAhya, ane zrotrendriyagrAhya padArtha aMge paNa samajavuM. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNanI samaja 37 - vastu indriyagrAhya banavA TAIme, darzana bAda jJAna ( vizeSabodha) thavAmAM kaMI vadhu TAIma lAgatuM nathI. iMdriyagrAhyazakita vadhuvALAne A rIte darzana (sAmAnya bedha) bAda jJAna thavAmAM vartAte TAIma ati alpa hoya che. chatAM yapadArthanuM jJAna, chadmastha jIvane kevA karmo thAya che, te hakikata jainadarzanamAM vyaMjanAvagraha, arthAvagraha, IhA, apAya ane dhAraNAsvarUpe atispaSTapaNe saralatAthI samajI zakAya tevI rIte darzAvAI che. paheluM darzana ane pachI ja jJAna, e niyama chadmastha (sarvajJa) jIvo mATe ja che. sarvane te paheluM jJAna ane pachI darzana svarUpe upaga varte che, kAraNa ke sarvane sarva rUpI-arUpI yapadArthanuM jJAna, IndrivaDe nahi thatAM AtmasAkSAtkArarUpe thAya che. temAM temane IndriyenI apekSA rahetI nathI. vizvamAM be jAtanA padArtho che. (3) varNa--gaMdha-rasa ane sparzayukta arthAtR rUpI ane (2) varNAdi rahita arthAt arUpI. temAM rUpI padArtho ja indriyagrAhya banI zake che. arUpI padArtho te indriyagrAhya banI zakatA nahiM hovAthI tevA padArthonuM jJAna te sarvajJa banelAone ja hoya che. jJAnaguNanA AcchAdaka tattvanuM paDala nyUnAdhikapaNe jyAM sudhI AtmAnI jJAnazakitane AvarIne raheluM hoya che, tyAM sudhI indriyanI sahAya vinA padArthane AtmA joI jANI zakatuM ja nathI. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AtmavijJAna-bhAga 2 je iMdriye vaDe -je padArthanuM jJAna prApta karI zakavAnI AtmAnI jJAnazaktimAM paNa nyUnAdhikatA hoya che. sarva saMsArI jIvanI caitanyazakti (yazakita) kaMI eka sarakhI ja hatI nathI, evuM ApaNe vividhachamAM spaSTa anubhavIe chIe. vaLI padArthajJAnane IndriyapratyakSa anubhavyA bAda paNa smRtidvArA te padArthanuM svarUpa ciMtanasvarUpe ApaNe joI zakIe chIe. eka vakhata joyelI muMbaI-kalakattA ke dilhInI bajArane amuka TAIma bAda ghare beThAM paNa te bajAranuM citra, smRtidvArA ApaNI sAme ApaNe ciMtavI zakIe chIe. AmAM paNa AtmAnI jJAnazakita kAma karatI hovA chatAM, smaraNazakita paNa kaMI sarva jInI ane ekanA eka jIvane paNa sadAne mATe eka sarakhI hoI zakatI nathI. zIkheluM bhUlI javAya ane bahu prayatna tene yAda paNa karI zakAya. koInI yAdazakita bilakula maMda hAya, ane keInI ati tIvra paNa hoya, A badhuM AtmAnI jJAnazaktinI jUnAdhitAnAAdhAre che. AvI badhI jAtanI zakitane jena darzanamAM matijJAna tarIke oLakhAvI che. vaLI keInI pAse sAMbhaLIne paNa vastu svarUpane khyAla ApaNane pedA thAya che. dUradUra dezanI musApharImAM ajANyA evA te pradezanA nakazAo joIne ApaNe te sthAnamAM haravApharavAnI anukuLatA meLavI zakIe chIe. vaLI vividha jAtanuM viSayavijJAna ApaNe te te viSayanA sAhitya dvArA agara te viSayanA abhyAsInA mukhethI ApaNe jANI zakIe chIe. dArzanika zAstra dvArA AtmA Adi AdhyAtmika Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNanI samaja viSayanuM jJAna paNa ApaNe jANI zakIe chIe. A rIte vartatI jJAnazakitane zrutajJAna kahevAya che, vaLI keTalAka chadmastha (asarvajJa) che, Indriya pratyakSavinA dUra dUranA paNa keTalAka rUpIpadArthone AtmasAkSAtkAra jANa anubhavI zake che. paraMtu te jJAna, dravyakSetra-kALa ane bhAva svarUpe maryAdita hoya che. arthAt vizvanAM sarva dravya paikI amuka rUpI dravya, amuka sthAna sudhInAM ja dravya, amuka TAImathI maryAdita dravyo ane amuka svarUpa pUratAM ja jANI zake che. AvuM jJAna dharAvanArAemAM AvI jJAnazakti paNa sadAnA mATe eka sarakhI ja ane kAyamI cAlu rahe ja tevI heI zakatI nathI. ane anyAnyajImAM paNa paraspara AvI jJAnazaktinI samAnatA paNa hoI zakatI nathI. AvA jJAnane jainadarzanamAM avadhijJAna, tarIke darzAvyuM che. vaLI keTalAkanI jJAnazakti evI paNa vikaselI hoya che ke anyanA vicArane paNa te dravya-kSetra-kALa ane ane bhAvanI amuka maryAdApUrvaka keIpaNa jAtanI bAhya sAmagrIyaMtrAdinI sahAya vinA svayaM AtmasAkSAtkAra jANI zake che. AvuM jJAna te mana:paryavajJAna kahevAya che. vaLI koIpaNa jAtanI bAhyasAmagrInI sahAya vinA, pragavinA, iMdriyenI sahAya vinA, svayaM Indriya pratyakSa ke ikiyapakSa evA samagra vizvamAM rahelA rUpI ane arUpI sarva padArtho ane tenI vikAlika avasthAne saMpUrNapaNe AtmasAkSAtkAra Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AtmavijJAna-bhAga 2 jANI zakanAra jJAnane kevalajJAna kahevAya che. mATe ja kevaLajJAnI te sarvajJa che. te kevaLajJAna sadAkALa zAvatuM vate che. jIvanI jJAnazaktinI te atima parAkASTAna che. tethI AgaLa, koIpaNa jAtanI vizeSa jJAnazaktinuM astitva heI zakatuM nahIM hovAthI te jJAna, pUrNajJAna che. dareka sarvajJanuM A jJAna, eka sarakhuM ja hovAthI koIpaNa sarvajJaprarUpita tatvajJAnamAM anya sarva prarUpita tatvajJAnathI viparItatA agara jUnAdhikatA hatI ja nathI. A rIte AtmAnI jJAnazakti, vividha svarUpe AtmAmAM dekhAya che. pAMcajJAne paikI jene saMpUrNajJAna-kevaLajJAnaanaMtajJAna kahevAya che, tevuM jJAna, dareka jamAM pracchannabhAve sattArUpe te raheluM ja che. paraMtu vAdaLaghaTAthI AcchAdita rahela sUryanAM kiraNonuM teja, vAdaLaghaTAnA vikharAI javAthI ja prakAzita bane che, tevI rIte karyAvaraNathI AcchAdita jJAnazakti, jema jemakamavaraNa ochuM thatuM rahe che, tema tema te vadhu prakAzita bane che. ane AvaraNanA saMpUrNakSaye pUrNabhAve pragaTa che. vAdaLaghaTAthI AcchAdita banI rahevA TAIme sUryakiraNonA tejanuM kaMI nAstitva nathI. paraMtu pracchannabhAve astitva te che ja. ane vAdaLaghaTA vikharAI gayA bAda te sUryakiraNonuM teja AvirbhAve arthAt pragaTarUpe varte che. evI rIte karyAvaraNuTAIme AtmAnuM jJAna, pracchannabhAve, ane kamavaraNanI naSTatAe te jJAna AvirbhAve pragaTe che. jyAM sudhI pUrNabhAve, jJAna pragaTa na thAya, tyAMsudhI AvaraNa kamanI nyUnAdhikatAne anusAre AtmAnI jJAnazakti, apUrNa Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNanI samaja 41 ane vividha prakAranI vastI rahe che. temAM kevaLajJAna sivAya AkInA cAra prakAranA jJAnopaikI te pratyeka prakAranA jJAnanA paNa vividhabheda jainadarzanamAM jaNAvela che. AvI vividhatAvALuM jJAna te zapathamikabhAvanuM jJAna kahevAya che. pAMcamuM kevaLajJAna te jJAnazaktinI pUrNatArUpe hovAthI tete eka jIvamAM paNa sadAnAmATe, ane te jJAnane pragaTa karanAra dareka jIvamAM anya samAnabhAvI ane zAzvata hovAthI sarvanuM kevaLajJAna sadAnA mATe eka ja jAtanuM hoya che. jethI temAM kaMI paNa bheda saMbhavI zake nahiM. kevaLajJAnIne lezamAtra paNa karyAvaraNa bAkI rahetuM nahiM hovAthI te jJAna, kSAyikabhAve kahevAya che. jJAna e AtmAne mukhyaguNa che, svabhAva che. jethI keIpaNa dazAmAM vattate AtmA, jJAnarahita arthAt jANapaNAnI zakti rahita te hete ja nathI. paraMtu pUrNa vikAsa pAmelI jJAnazakti te svabhAvajJAna che. ane apUrNa jANazakti te vibhAvajJAna che. svabhAva jJAna te koIpaNa prakAranA AcchAdanarahita che. ane vibhAvajJAna te nyUnAdhikarIte paNa karmathI AcchAdita che. ' have darzana aMge vicAratAM darzana eTale vastunA prAthamika khyAlapUratA jJAnane (jANavApaNune) ja darzana kahevAya che. vastunA jANapaNanI prathamabhUmikA te darzana che. nirvikalpa jJAna te ja darzana che. temAM vastunA khAsa svarUpane bhAsa nahIM thatAM phakta vastunI sattAnuM ja bhAna thAya che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo jainazAstromAM darzanane sAmAnyApayeAga, nirAkArApayega vIgere nAmeAthI paNa oLakhAvela che. jJAna te sAkAra ane savikalpa che. dana te nirAkAra ane nivikalpa che. 42 uttpattinI draSTie jJAnanI pahela darzIna heAvA chatAM paNa niNaeNyAtmakanA kAraNe jJAna, adhikamahattvavALuM hAvAthI AtmAnAguNApaikI jJAnane sarvaprathama guNatarIke gaNAvyuM che. darzIna e chadmasthanA jJAnanI prArabha bhUmikA che. jethI vastunuM sAmAnyadha bAdhakajJAna e ja darzana che. vastumAtra sAmAnya ane vizeSa ema ubhayAtmaka che. jema devadattanAme koI vyaktimAM manuSyapaNuM e sAmAnya che. ane te devadatta che, amukagAmanA che, AvA dekhAvavALA che, amuka svabhAvI che, e badhu' tenAmAM vizeSapaNu` che. evI rIte mAsa bI te phaLasvarUpe sAmAnya che. ane te amukaguNakArI che, amuka AkAranI che, khATI che ke mIThI che, thADA rasavALI che ke ghaNArasavALI che, te badhu... tenAmAM vizeSa che. A pramANe dareka vastu aMge sAmAnya ane vizeSapaNuM samajI levu'. cetanA jyAre vastunA viSayane darzanarUpe arthAt sAmAnyarUpe grahaNakare che tyAre, ane jyAre jJAnarUpe arthAt vizeSarUpe grahaNakare che, tyAre, e dana ane jJAnakALe grAhyavastumAM kaMpiNa khAsa phera paDatA nathI; phera paDatA hAya te te eTale ja ke jyAre amuka viSaya, danamAM sAmAnyarUpe, bhAsita thAya che, tyAre tenuM vizeSarUpa kAyama hovA chatAM, mAtra te vakhate bhAsita thatu nathI. evI rIte Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNAnI samaja jJAnakALamAM vizeSarUpa bhAsita thAya che, ane sAmAnyarUpa kAyama chatAM te vakhate bhAsita thatuM nathI. dAkhalA tarIke mAsa bI laIe. te jyAre sAmAnya grahaNamAM phaLa (phUTa) Adi sAmAnya svarUpe bhAse che, tyAre te mIThAza, khaTAsa, guNakAraka, Adi bhinnabhinna vizeSAnI apekSAe te vizeSAtmaka heAya che ja; mAtra e vizeSe te vakhate bhAsamAna nathI hAtA. tethI ulaTuM, jyAre uktavizeSAvizeSagrahaNakALamAM bhAsamAna thAya che, tyAre paNa phLa paNuM arthAt sAmAnyasvarUpa hAya che ja, chatAM te vakhate te bhAsamAna nathI thatuM. evI rIte AtmAage laie te te jyAre sAmAnyagrahaNamAM caitanyaAdi sAmAnyasvarUpe bhAse che, tyAre te aupAmika, kSAyika Adi bhinnabhinna vizeSAnI apekSAe temAM vatuM vizeSAtmaka hovA chatAM mAtra e vizeSA te vakhate bhAsamAna nathI hAtA. tethI ulaTuM, jyAre te AtmAnA uktavizeSA, vizeSagrahaNa kALamAM bhAsamAna thAya che, tyAre paNa caitanyaAdi tenuM sAmAnyasvarUpa hovA chatAM, te vakhate te bhAsamAna nathI thatu. sArAMza e che ke, darzInakALamAM viSayane vizeSaaMza abhAsamAna hAI gauNa che, ane jJAnakALamAM tene sAmAnyaaza gauNa hAya che. 43 dana e chadmasthanAjJAnanI prAraMbha bhUmikA, ane jJAna e pachInI vatI vastunA vizeSasvarUpanI bedhaka bhUmikA che. banne bhUmikAmAM jJAna te che ja, para`tu eka bhUmikAmAM vastunA sAmAnya svarUpe ane tyAra pachInI bhUmikAmAM vizeSa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 svarUpe che, eTale ja bheda hovAnA kAraNe darzana ane jJAna- svarUpe bhedo che. eTale sAmAnya manuSyane e ja vicAra Ave ke jeTalA jJAnanA bhedo darzAvyA che, teTalA ja bhedo darzananA paNa hovA joIe. kAraNa ke jJAnanI prAraMbha bhUmikAmAM darzana che ja. eTale jJAna te pAMcabhede darzAvyuM che, tema darzana paNa pAMcabhede hoya. paraMtu A rItanI samajaNa vyAjabI nathI. kAraNa ke zAmAM AtmAnA jJAna ane darzananuM svarUpa samajAvavA sAthe jJAnanA pAMcabheda darzAvI, darzananA cArabheda darzAvyA che. ane te ja vyAjabI che. tenI samajaNa nIce mujaba vicAravAthI spaSTa samajI zakAze. (1) cakSudarzana (2) acakSudarzana (3) avadhidarzana - ane (4) kevaLadarzana ema cArabhede darzana che. ahiM jJAnamAM jema mati ane zruta saMjJA AvI tema darzanamAM te bannemAMthI ekeya saMjJAvALuM darzana nathI. evI rIte jema mana:paryavanI saMjJAvALuM jJAna che, tema te saMjJAvALuM paNa darzana nathI. tenI spaSTatA darzAvatAM kahyuM che ke, cakSudarzana ane acakSudarzana e matijJAnanI ja prAthamika bhUmikA che. paraMtu te banenAM nAma matidarzana nahIM hovAnuM kAraNa e ja che ke darzanamAM cakSuindriyanuM mahattva adhika che. cakSunA mahattvanA kAraNe eka - bheda cakSunA nAme ane bIje bheda, zeSa Indriye ane mananA hisAbe acakSunAme rAkhe che. vaLI zrutaprAptimAM vartAtI caiitanyazakti haMmezAM savikalpaka hovAthI zrutajJAnanI mAphaka mRtadarzana paNa hoI zakatuM nathI. savikalpakapaNuM te vizeSa dhabrAhya che. e pramANe mana:paryavadarzana paNa na hoya. kAraNa Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNAnI samaja 45. ke sUkSmadraSTithI vicAravAmAM Ave te manaHvajJAna e avadhijJAnanA ja vizeSa vikAsa che. avavidhajJAna ane manaH5vijJAna, eka ja upayAga ( khyAla-lakSya )nI e bhUmikAe che. temAM manedravyane AtmAthI pratyakSa dekhe che, tyAMsudhInI bhUmikA te adhijJAnanI che. ane tenA uparathI ciMtanIya vastunuM anumAna karavA TAIme manaHpa`vajJAna kahevAya che. ci'tanIya vastunuM anumAna te savikalpaka che. eTale temAM dana hoI zake nahi. maneAdravyane dekhavA TAIme dana heAya, paNa te te avidhadanamAM gaNAya. eTale manaH pavadana - hAI zakatuM nathI. e mATe (1) cakSudaCna (2) acakSudaCna (3) avadhidarzana ane (4) kevaladana ema dananA bheda cAra saMjJAthI yukta che, te ja kharAkhara che. chadmastha ane sarvajJanA jJAna tathA darzananA kramamAM bheda che. kAraNa ke sajJanA jJAnanI prArabha bhUmikA jJAnAyeAgasvarUpe che. e rIte bhUmikA bheda hovA chatAMpaNa saOjJamAM kevalajJAnanI mAphaka kevaladana paNa che. jainazAstramAM darzanazabda khAsa pAribhASika che. enI. paribhASA pramANe te zabdanA be artha khAsa levAya che. eka teA sAkArathI arthAt vizeSathI bhinna evA nirAkAra upaceAga-sAmAnya upayega; ane bIjo atha zraddhA. pahelA a viSe AcArya zrI siddhasenadivAkarasUrIjI mahArAjAe sanmati prakaraNa graMthamAM jaNAvyuM che ke, dana zabdanA a, jJAnazabdanA adbhUta sAkAra upayoga karatAM. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AtmavijJAna-bhAga 2 jo bhinna, nirAkAra upayAga evA nathI. paNa jJAnazabda pratipAdya upayAga ja apekSA vizeSe darzanazabdane pratipAdya bane che. danazabdane bIjo artha zraddhAnA viSayamAM paNa AcArya zrI spaSTatA karatAM kahe che ke meAkSanA traNa upAyA paikI prathama upAyabhUta sammaRRna je samyajJAnathI judu manAya che, te kharI rIte juduM nathI; samyajJAna ja sabhyagjhana che. alakhatta karyuM samyagyujJAna, samyagdarzana mAnavu e ja prazna thaze; paNa tenA uttara e che ke, jinakathita tattva viSe je apAyAtmaka nizcaya hAya te ja samyagdarzana kahevAya che. samyagdana e viziSTa rUcirUpa che, paNa rUci : e kAMI jJAnathI judI vastu nathI. jineAkata padArtho viSe je * vAstavika ane aTala nizcaya thAya che, te ja matirUpa jJAnarUci hAI sabhyaDhaCna che. e teA kharU che ke je je samyajJAna che, te badhAM samyagdana che ja; paNa badhAM dAnika zAstrA kaI sabhyajJAna nathI. kAraNa ke, je siddhAMtA ekAMtaviSayaka rUcirUpa hAya, te mithyAjJAna heAI samyajJAna nathI hetu; mAtra anekAMta viSayaka rUcirUpa dArzanika siddhAntA ja sabhyajJAna hAya che. chevaTe phalita e thAya che ke, jineAkata tattvaviSayaka yathA dana, te anekAMtarUcirUpa heAvAthI sabhyajJAnarUpa ja che, nahi ke samyagnAnathI juduM; mATe samyagdarzananA athI e anekAMtatattvanA avadhAraNa vAste ja prayatna karavA joIe. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNonI samaja anumAna pramANathI kevaLajJAna ane kevIdaze. nanI siddhi - vizvamAM astitva dharAvatA (1) jaDa ane (2) cetana, ema be prakAranA padArtho paikI sukha-duHkha, zubha-azubha-zuddha -azuddha lAgaNIo tathA padArthasvarUpane khyAla arthAt 3yapadArthanuM jJAna, te cetanazakitadhAraka evA jIvamAM ja hoI zake che. jaDa padArthomAM uparokata lAgaNIo ane yapadArthanuM jJAna, hoI zakatuM ja nathI. jaDa padArtho te lAgaNu rahita ja hoya che. jyAre koIpaNa jIva, caitanya (jJAna) rahita te hoI zake ja nahiM. A caitanya yA jJAnaguNano vikAsa dareka jIvamAM, yA te ekanA eka jIvamAM eka samayathI anya samayamAM, jUnAdhika rIte paNa jovAmAM Ave che. biskula jJAnanA aMza rahita te kaIpaNa jIva, kayAreya hoI zake ja nahi. ane e rIte hoya te jIva ane jaDa (ajIva)mAM kaMI paNa bhinnatA kahevAya ja nahiM. banne sarakhAM ja gaNAya. paNa evuM bane ja nahiM. jJAnaguNanI uparokta nyUnAdhikatA tathA vikAsatAnA hisAbe te jJAna guNanI prakarSatA arthAt saMpUrNapaNAnuM paNa anumAna karI zakAya che. kAraNa ke je je vastunA vikAsamAM hAni-vRddhi (vadhaghaTapaNuM) dekhAya te te vastumAM vastu vikAsanI prakarSatA-saMpUrNatA-antima vizeSatA paNa hevI ja joIe. mATe ja anaMtayane vizeSa dharmane Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AtmavijJAna-bhAga 2 jaNAvanAra jJAnaguNane prakarSa te kevaLajJAna, ane anaMta yanA sAmAnya dharmane jaNAvanAra darzana guNane je prakarSa (pUrNatA-aMtima adhikatA) te kevaLa darzana che. jJAna ane darzana guNanI A rItanI pUrNatA, te, te, guNanA AcchAdaka karmapaDala (karyAvaraNa)ne saMpUrNa nAza thavAthI ja thatI hovAnA kAraNe kevaLajJAnane kSAyika bhAvanuM jJAna ane kevaLa darzanane kSAyika bhAvanuM darzana kahevAya che. jyAre anya jJAnene kSApazamika jJAna kahevAya che. ane anya darzanene kSApazamika darzana kahevAya che. have cAritra ane vicArIe te vastu pratye vartatI. rAgadveSarahita cittavRttine arthAt AtmAnA samatAbhAvane cAritra kahevAya che. pitAnA AtmAnA sarva paryAya te svadharma che. tathA pitAthI bhinna evA ajIvadravyanA dharma te paradharma che. svadharmamAM magna ane parabhAva nivRtti e ja cAritranI pariNati che. rAga ane dveSa e parabhAva magnatA che. ane upazamabhAva-samatAbhAva-samAnabhAva te svadharma ramaNatA che. parabhAva magnatAmAM vartAtA rAga-dveSa te kaSAya. svarUpa che. A kaSAyanA tyAgarUpa cAritraguNanI mAtrA paNa uparokta jJAnaguNanI mAphaka saMsArI jIvamAM nyUnAdhika rIte jovAmAM Ave che. kaSAyanI adhikatAmAM caritra guNanI nyUnatA, ane kaSAyonI nyUnatAe cAritranI vizeSatA vate che. A rIte cAritranI vizeSatAne paNa kyAMka aMta have joIe, ke jevizeSatAthI vadhIne te vizeSatAne saMbhava ja na hoya Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amika guNenI samaja eTale rAgadveSanA saMpUrNa abhAvamAM ja antima utkarSatA. svarUpa cAritrane buddhimAna purUSoe svIkAra karavo ja joIe. saMpUrNa rAgaSanA abhAve antima utkarSatArUpa cAritrane kSAyika bhAvanuM cAritra kahevAya che. kahyuM che ke - draSTo rAgAdya sadabhAva : kvacidarthe yathA''tmana : / tathA sarvatra kasyopi, tadabhAve nArita bAghakam // artha--koI eka viSayane viSe pitAnA AtmAne rAga je dUra thate pratyakSa anubhavAya che, te sarva vastune viSe kaI mahApurUSane rAga nAza pAmI jAya te temAM koIpaNa bAdhaka nathI. - jyAM sudhI antima utkarSatArUpa cAritrathI nyUnatAvALuM vartatuM cAritra, jIvamAM pravarte che, tyAM sudhI te cAritrane kSApazamika bhAvanuM cAritra kahevAya che. A jJAna-darzana ane cAritra uparAMta AtmAne guNa te vIrya (Atmika zakti svarUpa) svarUpe paNa che. zakti yA vIryanI bAbatamAM ApaNI samaja kevaLa zArIrika zakti pUratI ja maryAdita che. paNa te ApaNI gerasamaja che. kAraNa ke zArIrika zaktinI preraka te Atmazakti ja che. zArIrika zakti te mAtra, saMsArI jInI AtmazaktinA. vaparAsamAM sAdhana rUpe kAma karI rahI che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 AtmavijJAna bhAga 2 sAdhana game teTaluM majabuta hoya, paraMtu te majabuta evA sAdhananA upaga vaDe karAtI kAryasiddhine AdhAra te sAdhananA pravartaka upara ja che. zAstra game tevuM pANIdAra hoya paraMtu te vaDe vastu upara karAtA ghAnI asaramAM vartatI nyUnAdhitAne AdhAra te ghA karanAra vyaktinA baLa upara ja nirdhArita che. ghA karanAra vyakti nabaLo hoya te tenA vaDe karAto zastrane ghA, vastunA che nabhedanamAM dhAryuM kAma ApI zakatA nathI. tevI rIte AtmikabaLa nabaLuM hoya te kevaLa zArIrika baLanA AdhAre ja icchita kAryasiddhi thaI zakatI nathI. keTalAMka prANiomAM zArIrika baLa vadhu dekhAvA chatAM Atmika baLa alpa pramANamAM anubhavAya che. ane keTalAMka prANiomAM zArIrika baLa ochuM hovA chatAM, Atmika zaurya vizeSapaNe dekhavAmAM Ave che. tenuM kAraNa e che ke zArIrika baLane AdhAra Atmika baLanA vikAsa upara ja che. keTalAMka dubaLAM prANi je nirbala dekhAya che. te kyAreka kyAreka asAdhya purUSArtha karI nAkhe che. ane moTA zarIravALA leke eka sAdhAraNa kAryamAM paNa asaphaLa thAya che. e ja Atmika baLanA AdhArane pratyakSa purAve che. zArIrika baLanI pracuratAvALA keTalAka manuSya Darapoka ane mUDhapaNa heya che. kema ke temanI pAse AtmavIryane pragaTa karavAnuM baLa hetuM nathI. tethI samajavuM joIe ke zArIrika baLanI pakSamAM AtmikabaLa-vIrya ja kAma kare che. vartamAnakALe paNa jaina dharmanA anuyAyIomAM thatI deDha doDha mAsa uparAMtanI ghora tapazcaryAomAM ane anyapaNa Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 Atmika guNonI samaja dIrgha tapazcaryAmAM mAtra zArIrika baLa ja kaMI kAma karatuM nathI. doDha doDha mahinA sudhImAM te zarIra, kRza banI jatuM hovA chatAM, Atmika zaktinI pracuratAe te tapasvIo bilakula samAdhIpUrvaka potAnI jIMdagI TakAvI zake che. jaina darzananA zAstromAM vIrya (Atmika zakti)ne be prakAranuM jaNAvyuM che. (1) abhisaMdhija vIrya ane (2) anabhisaMdhija vIrya. ApaNe hAlIe chIe, cAlIe chIe, te samaye agara te hAtha vaDe kaMIka uMcakavA TAIme vizeSa baLanI je AvazyakatA rahe che, evI ecchika pravRttiomAM pravRta virya abhisaMdhija vIrya' kahevAya che. zarIramAM aneka dhAtuo-upadhAtuo bane che. pArasparika saMkramaNa thAya che, anAvazyaka padArtha, zarIramAMthI visarjita thAya che. niMdrAvasthAmAM paNa e pravRttio cAlu rahe che. A prakAre thavAvALI sarva pravRttiomAM pravRttavIryane " anabhisaMdhija vIrya" kahevAya che. A be prakAranA vIryapaikI pahelA abhisaMdhija vIryanI samaja te ApaNe samajI zakIe chIe. bIjA prakAranA anabhisaMdhija viryanI samaja ApaNe kadAca na samajI zakIe te paNa anumAnathI te tenI sAbitI thaI zake che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo padArtha, upara kahyA mujakha zarIramAM aneka dhAtuo-upadhAtuo ane che. pArasparika saMkramaNa thAya che. anAvazyaka zarIramAMthI visarjita thAya che bhejananA kaLIo uramAM pravezyA bAda te ja koLIyAnu rasa-rUdhira-mAMsa-medra asthimajjA ane zArIrikavI, e sAta dhAtu rUpe vividha rIte thatuM pariNamana te ApaNA rAjarAjanI anubhavanI vAta che. A rIte thatA pariNamananA AdhAra zu? zArIrikabaLa che? zarIramAMthI AtmA cAlyA gayA bAda te zarIramAM AhAranI vividha vAnagIo nAMkhavAthI uparokta rIte thatu pariNamana thaze kharU ? jo te vakhate uparokta rItanu pariNamana * na thatu hoya te, mAnavuM ja paDaze ke pariNamana karavAnI zakti dharAvanAra vastunA zarIramAM abhAva hAvAthI game teTalA AhArane zarIramAM nAMkhavA chatAM ke IMjekazana dvArA zArIrika zaktine pragaTa karavAmAM niSphaLatA ja nIvaDe che. AvI niSphaLatA ja parAkSapaNe vatA Atma vInA purAvA rUpe che. Atmika zaktinA abhAve zArIrika zaktinuM pravartIna hAI zakatuM ja nathI, eTale daihikapravartanamAM paNa abhyaMtara rIte te Atmikazakti ja kAma karI rahI che. para mana, vacana ane kAyA teA jaDa hovAthI AtmAnA vIrya vinA koIpaNa prakAranI kriyA karI zakatAM nathI. arthAt vicAra, vacana ke zArIrika kriyA thaI zakatI nathI. kAraNa ke vicAra, vANI ane zArIrika kriyArUpa zakti te pudgalamAMthI banI rahetI hAvAnA kAraNe te te paugalIkavIya (zakti) kahevAya che. A pauddagalIkavIyanI prakaTatAnA AdhAra, AtmAnA vIya guNanA prakaTIkaraNa upara ja che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika guNAnI samaja 13 zarIragata paulikavI e bAhyavI che. bAhyavI e Atmika vInA aneka bAhya sAdhaneAmAMnu eka sAdhana che. arthAt AtmikavIrya pragaTa hAvAmAM bAhyavIya paNa saMbaMdha dharAve che. jema chadmastha ( asana ) jIvAne peAtAnA jJAnaguNanA vaparAsa dvArA zeya vastuthI jJAna prAptimAM diyAnA AdhAra levA paDe che, tema AtmAne svazaktirUpa vInA vadharAsamAM vicAra, vANI ane zArIrika pravRttirUpa bAhyavIrya nA AdhAra levA paDe che. vividha prANiyAmAM ane ekanA eka prANimAM pazu vividhakALe AtmikavIyanI vividhatA jovAmAM Ave che. A vividhatAnuM kAraNa te vInI apUrNatA che. ap tAmAM ja alpatA yA bAhulyatA svarUpe vividhatA vate che. pUrNatAmAM tevI vividhatA hAI zakatI nathI. apUrNatAmAM paNa koI jIva koI paNa kALe bilkula vIryAM'zahita te hAI zakatA ja nathI. kAraNa ke vIryAM zarahitapaNe te jIvana jIvI zakAtuM ja nathI. eTale koIpaNa jIvamAM koIpaNa kALe nyUnAdhikapaNe paNa AtmikavIryanuM astittva te avazya hAya che ja. pUrvokta jJAna, dana ane cAritranI nyUnAdhika vikAsatAnA hisAbe te jJAnAdi guNAnI prakarSatA arthAt saMpUrNa paNAnuM paNa anumAna karI zakAya che, tevI rIte A Atmika vIyanI nyUnAdhika vikAsatAnA hisAbe tenI antima utkarSa tA rUpa anantavIrya nA ( sa'pUrNa AtmikazaktinA ) paNa buddhimAna Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AtmavijJAna-bhAga 2 purUe svIkAra karo ja joIe. te antima utkarSatAvALuM AtmikavIrya, kSAyika bhAvanuM vIrya kahevAya che. ane antima utkarSa tArUpa anantavIryanI prakaTatA pahelAM nyUnAvikapaNe vartatuM sarva prakAranuM vIrya te lApazamika vIrya kahevAya che. jJAna, darzana, cAritra ane vIrya e AtmAnA cAre guNanI pragaTatAmAM jeTalA jeTalA aMze nyUnatA teTalA teTalA aMze vartatI AtmadazAne vibhAvadazA kahevAya che. jagatanA prANine sukha duHkhanuM jo kaMIpaNa kAraNa hoya te vibhAvadazA kahevAya che. uparokta cAre guNonI pUrNa pragaTatAvALI dazAne svabhAvadazA kahevAya che. AtmAnI svabhAva dazA ane vibhAvadazAne samajI nahiM zakanAra prANine sukha-duHkhanI prAptine, tenA svarUpane, ane tenI prAptinA kAraNane vAstavika khyAla nahIM hovAthI sukhaprApti mATe prayatna hovA chatAM paNa te vadhune vadhu duHkhanI gartAmAM dhakelAya che. vibhAvadazA te karmathI saMbaMdhita che. ane svabhAvadazA te karmasaMbaMdhathI sarvathA mukta che. AtmA, svabhAvadazA ane vibhAvadazAne samaje, vibhAvadazAnA duHkhane ane svabhAva dazAnA sukhane khyAla kare, svabhAvadazAnI pUrNatAmAM keTalI nyUnatA che, te vicAre, te nyUnatAnuM kAraNa samajI pUrNatAne rokanAra tatvane haTAvavAne prayatna kare, ane svabhAva dazAnI pUrNatAne prApta, paramAtmAne draSTi sanmukha rAkhe, te ja AtmA, vibhAvadazAnA baMdhanamAMthI mukta banI, AtmAnA anaMta catuSTaguNone pragaTa karI zAzvata sukhane bhoktA banI zake che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka-samyagdarzane mati, zrata Adi pace prakAranAM jJAne te cetanA zaktinI vividha avasthArUpa che, te pitApitAnA viSayane prakAzita karavAnuM kArya karatAM hovAthI te badhAne jJAna kahevAya che. paraMtu emAMthI pahelAM traNa (mati, zrata, avadhi) te jJAna ane ajJAna ema be jAtanAM hovAthI matijJAna ane matiajJAna, zrutajJAna ane mRtaajJAna, avadhijJAna ane avadhiajJAna (virbhAgajJAna), ema kulla cha prakAre che. ahiM koIne zaMkA thavI saMbhavita che ke mati Adi traNa jJAnanI mAphaka matiajJAna, zrutajJAna ane avadhiajJAna (virbhAgajJAna) paNa pitA potAnA viSayane baMdha karAvatAM hovA chatAM tene ajJAna kema kahevAya ? jJAna ane ajJAnatA. paraspara virUddha arthamAM vAcaka hovAthI prakAza ane aMdhakAra zabdanI mAphaka eka ja arthamAM lAgu kevI rIte pADI zakAya ? AnuM samAdhAna e che ke matiAdi traNe cetana paryAye te laukika saMketa pramANe jJAna ja hovA chatAM AdhyAtmika zAstrane saMketa mujaba samyagra draSTine te traNe cetana paryAye te jJAna ja che. paraMtu mithyAdraSTinA te traNe cetana paryAye ajJAna che. vaLI paNa prazna upasthita thAya ke pramANika vyavahAra, iMdriyAdi sAdhananI pUrNatA ane nirdoSatA, tathA vijJAna, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para AtmavijJAna-bhAga 2 jo apUrvaprakAza nAMkhI temanA samyagadraSTinI mAphaka mizrAdraSTi paNa hAi zake che, te pachI mithyAdraSTinA jJAnane ajJAna sAhitya Advi-viSA upara yathA nirNaya karavAmAM kahevAnuM zuM kAraNa ? AnuM samAdhAna karatAM paNa mahApurUSo jaNAve che ke saMsArI jIvAmAM keTalAka jIvA meAkSAbhimukha ane keTalAka jIvA sa'sArAbhimukha hAya che. samabhAvanI mAtrA ane AtmavivekanA kAraNe meAkSAbhimukha jIvAnA jJAnanA upayega sAMsArikavAsanAnI puSTimAM naDuiM thatAM samabhAvanI puSTimAM ja thAya che. AvA meAkSAbhimukha jIvAnu jJAna te laukikadraSTie game teTaluM alpa hovAchatAM paNa tene jJAna ja kahevAya che. jyAre sa'sArAbhimukha jIvAnu jJAna te game teTaluM vizALa ane spaSTa hovA chatAM te jJAna aa vAsanAnuM poSaka hovAthI tene ajJAna kahevAya che. sa'sArAbhimukha jIva game teTalA adhikajJAnavALe! hAvA chatAM AtmAnA viSayamAM te te AMdhaLA hovAthI enu' adhuya laukikajJAna, AdhyA tmikadraSTie te ajJAna ja che. sa'sArAbhimukhajIvanA jJAnanA upayAga, rAgadveSanI tIvratA ane AtmAviSenA ajJAnane lIdhe sAMsArika vAsanAnI puSTimAMja thAya che. ane rAgadveSanI tIvratAnA abhAve te thADApaNa laukikajJAnanA upayoga AtmAnI tRptimAM thatA heAvAthI meAkSAbhimukha jIvanA jJAnane jJAna kahevAya che. sa'sArAbhimukha jIvA padArthanA vatta mAnaparyAya (avasthA) ne ja jue, paNa atIta ane anAgatakALanA paryAyAne Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 samyagdarzana jIve nahi. kAraNa ke teo bhUta-bhAvi pAMcAne mAnatA nathI, pachI jIve te zAnA ? mokSAbhimukha jIvA te vattamAnaparyAyane jotAM paNa bhUta ane bhAviparyAyeAnI paNa apekSA rAkhe che. teo dravyamAM vattamAnaparyAyanI viziSTatA jovA sAthe atita anAgata (bhRta ane bhAvi) paryAyAnI paNa vicAraNAvALA hoi teonA padArtha jJAnane jJAna kahevAya che. ghaTa, paTa Adi padArthI jANavAmAM meAkSAbhimukha ane saMsArAbhimukha jIvA, e banne sarakhA che. paraMtu piraNAmamAM ane vanamAM saMsArAbhimukha jIvA kahe che ke A ghaTa keTaleA sArA che ? tyAre mekSAbhimukha jIvA kahe che ke A ghaTa hAle te sArA che, paNa jaDasvabhAva hAvAcI chevaTe te heya (tyAya) che. jJAna ane ajJAna e jJAtAnI draSTinA AdhAre che. jJAtA jo sabhyadraSTi heAya te tenuM jJAna te sAna che. ane jJAtA je mithyAdraSTi hoya te tenuM jJAna te ajJAna che. laukikajJAna ja ajJAna hoI zake eTalu ja nahi', paNa jJAtA jo mithyAdraSTi viparItadraSTi bhautikadraSTi...vata hAya te| adhyAtmika kahevAtu jJAna paNa tenA mATe ajJAna banI rahe che. abhavyA je padArtha jevArUpe hoya, te rUpe jANe kharA paNa mAne niha. navatattvane tattvarUpe jANe paNa mAne niha. jema pArakI mAtAmAM mApaNuM jANavA chatAM svamAtA jevA ullAsa ke prema putrane thatA nathI. kAraNa ke temAM paranI apekSAe mApaNuM che. tema ahiM abhavyA meAkSAdi tattvAne kahe kharA, paraMtu "jInezvare ema kahe che" e Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 AtmavijJAna-bhAga 2 jo rIte kahe. jethI te jANe chatAM mithyAtvI kahevAya. AthI jJAna te bhavya ke abhavyane sarakhuM thavA chatAM, mAnyatA. sarakhI hAtI nathI. jema bhaNAvanAra pitA tattvArthAdi granthA bhaNAve kharA, paNa mAne nahi'. jJAna. je jJAna sad-asanA vivekane jaNAvI na zake te ja nathI. paNa ajJAna ja che. ane tethI ja mithyAdraSTinuM jJAna. te ajJAna ja che. mithyAdraSTi ane sabhyadraSTi e ane ghaTa paTa Adi, agara AtmA, ka Adi padArthone sarakhI rIte jANatA hAvA chatAM paNa samyadraSTi te heyApAdeya (tyAjya ane grAhya)nA AdhyAtmikadraSTie vizeSa viveka kare. mithyA draSTimAM tevA viveka na heAya. mATe ja samyagdarzona (samya katva)nI prApti pahelAM jIvamAM je matiAdi ajJAnarUpe hAya che, te samyagdarzananI prApti athavA mithyAdraSTinI nivRttithI samyarUpamAM pariNata thaI jAya che. ane pachI. tene matiADhi jJAna kahevAya che. jIvane navapUrva sudhInu jJAna hoya, parantu samyakatvarahita hAya te te jJAna nahi paNa ajJAna ja kahevAya che. ane phakta aSTapravacanamAtA. jeTaluM jJAna paNa jo samyakatvapUrNAMka hoya te teTaluM jJAna paNa jJAna kahevAya che. kahevAnA tApa e che ke jJAnarUpI. dastAveja upara samyakatvarUpI chApa lAge te ja tene jJAna. gaNI zakAya che. samyagdarzana (samyakatva)nuM lakSaNa batAvatAM vAcaka zrI umAsvAti mahArAje tattvArtha sUtranA adhyAya pahelAnA sUtra bIjAmAM jaNAvyuM che ke : -- Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana ' S tattvArtha zraddhAnaM samyagU darzanam // artha-pathArtharUpathI padArthono nizcaya karavAnI je rUci, te samyagdarzana che. ahiM samajavuM jarUrI che ke dhana, pratiSThA Adi sAMsArika vAsanA mATe thatI tatvajijJAsAnuM pariNAma te saMsAravRddhi ja hovAthI tevI jijJAsAne samyagdarzana kahevAya ja nahi. paraMtu AtmAnI tRpti mATe ane AdhyAtmika vikAsane mATe thatI tattvanizcayanI rUcimAM ja samyagdarzana che. A samyakatva te nizcaya ane vyavahAra ema be prakAre che. nizcayasamyakatva te, AdhyAtmika vikAsathI utpanna thatA AtmAnA pariNAmathI pheyamAtrane tAtvika rUpamAM jANavAnI ane heya (tyAjya)ne choDIdevAnI tathA upAdeya (grAhya)ne grahaNa karavAnI rUcirUpa che. ane evI rUcinA baLathI utpanna thatI dharmatatvaniSThA, e vyavahAra sabhyatva che. A saMsAramAM jeTalI vastuo che, te sarvane kaMI alpajJamanuSya, pratyakSa yA anumAnathI jANI zakatuM nathI. keTalIka vAtane te bIjAnA kahevA upara vizvAsa rAkhIne ja mAnavI paDe che. evI rIte AtmA, karma, vIgere keTalAka sUkSmaviSayI padArthonA svarUpane yathArtharUpathI nizcaya karavAnI. rUci, kevA puruSoe prarUpita tatvajJAna dvArA karavI te A pustakanA prAraMbhamAM ja "satyanI zodha nAme pahelA prakaraNamAM vicArAI gayuM che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 sUkSmaviSaye te Indriya pratyakSa thaI zakatA nahiM hovAthI tevA viSaya aMge, asarvajJa yA chadmasthajInI prarUpaNAmAM nyUnatA agara viparItatA AvI javA saMbhava che. ane tethI ja Astika gaNatAM bhAratIya vividha dezamAM keTalIka bAbato ane dhyeya, samAna mAnyatAvALAM hovA chatAM sAthe sAthe anya bAbate araspara bhinna mAnyatAvALI paNa jovAya che. A rIte AtmAbhimukha banela jemAM, padArtha svarUpane yathArtharUpathI nizcaya karavAnI rUci hovA chatAM, yathArthatAne badale viparIta vicAradhArAvALA dArzanika kSetramAM aTavAI javAya che tevI rUcine paNa viparIta rUci kahevAya che. AvI viparItarUci te mithyAtva che. ahIM samyakatva ane mithyAtva te adhyAtma mArgamAM prarUpita sUkSmaviSaye pratye anukrame zraddhA ane azraddhArUpa ja che. sUkSmaviSayane te vItarAga-sarvajJapurUnA vacanAmRtathI samRddha evA zAra dvArA ja jANu-sahI zakAya che. eTale tevAM zA pratye zraddhA ane te pramANe vartatI tatvarUcimAM ja samyagadarzana che. zraddhA eTale sudraDhatA, paripUrNa nizcalatA "tame sarva nirasa = nihiM phartha " "te ja sAcuM ane zaMkA vinAnuM ke je jinee-vItarAgee -sarvajJoe kahyuM che." ItyAdi bhAvanA-zraddhA ja dharmajIvanane pAye che. AdhyAtmika viSayamAM evI zraddhArahita jJAna, game teTaluM uccakoTinuM hovA chatAM ajJAna ja che. ahIM mAtra jJAnanI nahi, paraMtu jJAna, cAritra ane tapa e traNeyanI AtmIyadraSTithI saphalatA te samyakatvanA AdhAre ja che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana 61 pudgalanI parAdhInatAne nAza karanAra, karma jaMjIrone geDI nAMkhanAra ane kevaLajJAnane pragaTa karanAra samyagadarzana, jJAna, cAritra ane tapa e cAreya hovA chatAM, samyagUdarzana vinA antima traNeyanI kiMmata ekaDA vinAnA mIMDAM jevI che. jJAna zuddhine AdhAra darzanazuddhi arthAt samyakatva che. tevI rIte cAritra zuddhine AdhAra jJAna zuddhi che. jene jJAna zuddhi hoya tene ja cAritra zuddhi hoI zake che. A uparathI samajI zakAze ke cAritra zuddhinA Icchake jJAna zuddhinuM lakSya, paheluM rAkhavuM joIe. upaga zuddhi e ja jJAnazuddhi che. samyakatva vinAnuM jJAna te azuddha jJAna che-ajJAna che. ajJAzAmAM game teTaluM utkRSTa tapa ane tyAga hovA chatAM tenAthI cAritra zuddhi hoI zakatI nathI. jJAna, cAritra ane tapanI zuddhi mATe prathama samyagUdarzananI AvazyakatA che. samyaggadarzana pUrvakanuM jJAna ja samyagajJAna svarUpe banI rahe che. ane samyagUjJAna pUrvaka vartatA jJAne pagamAM ja cAritra zuddhi vate che. jJAnanI zuddhi te samyakatva ane jJAnanI azuddhine mithyAtva che. khare jJAtA te satya AtmA ja che. A AtmAnI mithyAtva (viparIta zraddhA) nA kAraNe jeTalI parAdhIna sthiti che, teTalI ja azuddhatA che. zeya padArthanA jJAnamAM chavastha ane anya upara AdhAra che. buddhi ane mananAM cazmAM Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 AtmavijJAna-bhAga 2 jo dvArA te jJAna prakAzita thatu hAvAthI buddhi ane mana jeTalAM malIna, azuddha ane viparIta heAya che. AvA jJAnane jJAna nahi paNa ajJAna kahevAya che. ahiM paNa ajJAna eTale jJAnanA abhAva, jaDatA, ema samajavAnuM nathI. paNa jJAnanI viparItatA-azuddhatAne ja ajJAna kahevAya che. AtmA Adi indriyaparokSa vastuonA yathA viSayanI samajaNumAM--zraddhAmAM lezamAtra nyUnatA agara viparItatA dhAraka jIvAnu laukika yA AdhyAtmika tattvAnu * jJAna te ajJAna ja che. jJAnInA theADA paNa jJAnanA upayoga (vaparAsa) Atmika tRptimAM thatA heAvAthI te jJAna, AtmazAMtikAraka che. jyAre ajJAna azAMtikAraka che. samyagnAnathI ja samyak cAritramAM avAya che. buddhi ane mananI zuddhimAM ja jJAna hAvAthI te buddhi ane mananI zuddhatAne lAvanAra * samyakatva ja che. zAstrakAra mahArAjA kahe che : / --: dhanahIno'pi dhanI manuSyo, yasyAsti samyaktva dhanaM pradhAna dhanaM bhavedeka bhave sukhArthaM bhavebhave'naMta sukhI sudraSTiH // " artha -bAhyadhanathI hIna manuSya heAya, paNa jenI pAse samyakatvarUpI dhana che, te dhanavAna kahevAya che. kAraNa ke bAhya dhana tA eka bhavanA sukha mATe che. ane samyakatvarUpI sAcu dhana teA bhave bhave, janma-janmane viSe anaMta sukhane H ApanAra che. chevaTa meAkSa sukhane ApanAra che. mATe bAhyadhana Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana karatAM paNa A samyakatvarUpI dhana te adhika guNavALuM - phAyadAvALuM jANavuM. samyagdarzananI sarvopari pradhAnatA darzAvatAM zAstrakAra maharSio kahe che ke - dasaNa bhaTTho bhaTTho, dasaNa bhaTUThassaNatthi NivvANaM / sijhaMti caraNarahiA, daMsaNarahiA Na sijhaMti // artha-samyagdarzanathI bhraSTa vyakti ja vAstavamAM bhraSTa che. kema ke darzana bhraSTane mokSa nathI. cAritra bhraSTa te kadAcita siddha thaI paNa jAya che, paraMtu danahIna (samyakatvahIna) kayAreya paNa siddha hoI zake nahiM. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 sAdhya sAdhana-sAdhanA ane kArya-kAraNabhAva anAdikALathI AtmAnI sAthe agni lehavat saMbaMdhita banI rahI AtmAne saMsAracakamAM paribhramaNa karAvI duHkhI duHkhI karanAra karmasamUhone AtmAmAMthI sarvathA naSTa karI. AtmAnA jJAna, darzana, cAritra ane vIrya, e anaMta catuSka guNone pUrNa svarUpe pragaTa karavA tenuM nAma ja mekSa che. mekSa eTale mukta thavuM. mATe karmathI sarvathA ane sadAnA mATe mukta banI rahetI AtmadazAnI prAptine ja mokSa kahevAya che. mekSa e Atmika vikAsanI paripUrNatA svarUpa che. mATe jJAna ane vItarAgabhAvanI parAkASTA e ja mekSa che. | zrI umAsvAtI mahArAje tattvArthasUtranA prAraMbhamAM ja mokSanA sAdhanabhUta dharmanA traNa vibhAga karI tene nirdeza. karatAM jaNAvyuM che ke - samyagdarzanajJAna cAritrANi mokSamArgaH artha-samyagadarzana, samyagajJAna ane samyakracAritra e traNe maLI mokSanuM sAdhana che. A traNe sAdhanomAM sAdhanAnI prathama bhUmikA rUpe te samyagradarzanane ja jaNAvyuM che. te sUcave che ke jJAna ane Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karya-karaNa92 cAritrane samyagUrUpe banAvanAra te samyagdarzana ja che. jyAM sudhI jJAna ane cAritramAM samyakrapaNuM nathI tyAM sudhI te jJAna ane cAritra game teTalI ucca keTinAM hovAM chatAM mekSa. prApti mATe upayogI banI zakatAM nathI. samyagdarzanIne ja naya ane pramANuthI thanArUM jIvAdi tanuM jJAna hoI zake che. ane tene ja samyajJAna kahevAya. che. e samyajJAnapUrvaka ja cAritramAM vartatA jInuM cAritra ja samyakUcAtri kahevAya che. AvuM cAritra te kASAyika bhAvathI nivRta ane svarUpa ramaNatArUpa che. hiMsAdi doSone tyAga ane ahiMsAdi mahAvratanuM AcaraNa paNa samyaphacAritra kahevAya che. kAraNa ke te dvArA rAgadveSanI nivRtti karI zakAya che. ane tenI nivRttithI ja dene tyAga ane mahAvratanuM pAlana svataH siddha thaI jAya che. mATe ahiMsAdinA pAlanamAM paNa dhyeya te kASAyika bhAvathI nivRtti ane svarUpa ramaNatAnuM ja hovuM joIe. ahiM sAdhya mekSa che. ane sAdhana te samyagdarzana, samyajJAna tathA samyakracAritra che. A sAdhana paNa AtmAthI bhinna nahiM hotAM AtmAnI atyaMtaradazA svarUpe ja che. jyAM sudhI A ratnatrayImAM apUrNatA vate che, tyAM sudhI te sAdhanarUpa che. ane saMpUrNatA varte che, tyAre te sAdhana ja sAdhya banI rahe che. eTale e traNenI pUrNatA te ja mekSa. che. A ratnatrayI paikI eka paNa sAdhana jyAM sudhI apUrNa hoya che, tyAM sudhI paripUrNa mokSa thaI zakatuM nathI. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jema mATI sAdhana che ane ghaDo sAdhya che. chatAM jyAM sudhI ghaDo paripUrNarUpe taiyAra na thAya tyAM sudhI ja te banemAM sAdhana ane sAdhasvarUpa bhinnatA che. ghaDe paripUrNarUpe taiyAra thaI gayA bAda pachI tene ghaDo ja kahevAte hAI mATI ja ghaDo banI jAya che. kAryanI siddhimAM kAraNanI AvazyaktA rahe ja che. keI paNa kAryanI utpati sAthe kAraNane saMbaMdha te kAryakAraNa sabaMdha kahevAya che. eka mahAtmAe zrI rUSabhadeva bhagavAnanI stavanA karatAM kahyuM che ke - "kAraNa jene kAraja nIpaje che, khImAvijaya jinAgama rItare" vaLI adhyAtmayogI zrI AnaMdaghajImahArAje paNa saMbhavanAtha prabhunA stavanamAM kahyuM che ke - kAraNa jege kAraja nIpaje re, emAM keI na vAda; paNa kAraNa viNukAraja sAdhiyere, e nija mata umAda. che kAryasiddhimAM AvAM kAraNe be prakAre hoI zake che. (1) upAdAna kAraNa ane (2) nimitta kAraNa. vividha pariNAmadhArA dvArA ane abheda kAryarUpe ja pariNAma pAmI janArA kAraNane upAdAna kAraNa kahevAya che. - upAdAnakaraNane kAryarUpe pariNamavAmAM je vyApakarUpe Avazyaka sAdhanapaNe hoya che, te nimittakAraNa che. kAryanI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya-kAraNubhAva sAdhanAmAM sIdhI sakriyasaMyogathI vaLagI rahevuM, e, nimittakaraNanI viziSTatA che. kAryasiddhi pUrNa thaye, nimitta kAraNa khasI jAya che. jyAre upAdAna kAraNa te kAryamAM ja samAI jAya che. nimittakAraNa paNa be prakAranuM che. eka prakAra te kArya siddhimAM vyApakarUpe Avazyaka sIdho pega ApanArUM hoya te, ane bIjo prakAra je kevaLa sAkSibhAve athavA kartA Adine sagavaDarUpe jenI upasthiti Avazyaka hoya che. A bIje prakAra apekSA kAraNa kahevAya che. A apekSAkAraNa te sahaja rIte upasthita yA vidyamAna hoI sAdhAraNapaNe sarva sAmAnya vega ApanAra che. kAryanI siddhimAM asAdhAraNaga pUrAvanArane asAdhAraNa kAraNa" tarIke nidezavAmAM Ave che. A asAdhAraNa kAraNa te kAryasiddhinI kamikagatino khyAla Ape che. kArya siddhinI pUrve uttarottara vikAsa pAmatI jatI bhinnabhinna pariNAma dhArA, e, upAdAnanI ja pariNAma dhArA che. upAdAnanI pariNAmadhArAnuM chevaTanuM pakava phaLa te kArya che. upAdAna kAraNa te ekadama kaMI kAryanI pUrNatA svarUpe pariNamI jatuM nathI. paraMtu kArya siddhinI kiyA thatI vakhate eka pachI eka judI judI pariNAmadhArA udbhavatI jAya che. e bhinnabhinna pariNAma dhArAomAMthI pasAra thayA pachI ane kAryasiddhinI pUrNatA prApta thAya che. saMpUrNa kAryasiddhi thavA pUrve A badhI bhinna bhinna Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 AtmavijJAna-bhAga 2 pariNAma svarUpa sthitiomAM arthAt kAryasiddhinI kamika gatiomAM AgalI sthiti te pAchalI sthitinuM kAraNa (upAdAna) che. ane pAchalI sthiti te AgalI sthitinuM kArya che. A kArya kAraNa paraMparAnI sAMkaLa uparathI, vikAsa, kamika hovAnuM samajI zakAya che. A kamika vikAsa dvArA ja ane kAryasiddhinI pUrNatA thatI hovAnA kAraNe te pratyeka vikAsakamane asAdhAraNa kAraNa tarIke oLakhAvI zakAya. A asAdhAraNa kAraNa te upAdAna kAraNanuM ja eka aMga che. koIpaNa kAryanI niSpattimAM (1) kartA (2) upAdAna kAraNa ane (3) nimitta kAraNa, e tripuTI mukhya ane pradhAnapaNe Avazyaka che. upAdAna kAraNanI mAphaka dareka kAryasiddhimAM nimittakAraNane yoga, avazya apekSita hoya che. te kAryathI bhinna hovA chatAM kartAnA vyApAre kAryane nipajAvavAmAM sahakArI thAya che. kAryasiddhi mATe kArya ane tenA upAyanuM samyajJAna joIe, tema ja te upAyane prayoga paNa yathArtha rUpe karatAM AvaDavo joIe. nyAya zAstrane niyama che ke jJAnAti rUchati tato carate arthAt mANasa prathama jANe che, pachI Icche che, ane pachI te mATe prayatna kare che. A pramANe jANapaNuM, rUci ane pravRtti e traNenA anukrama dvArA, kAryasiddhi mATe yathArtharUpe karAtA prayogamAM, kAryane barAbara khyAla paNa rahevo joIe. nahitara ekane badale bIjuM banI javAne saMbhava rahe. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya-kAraNabhAva kArya pUrNa thayA bAda, kAraNano abhAva thAya che. mATe kAraNa te sAdi zAMta che. vaLI kartA, kArya rUcivALa thAya tyAre ja kAraNamAM kAraNatA upaje che. kAraNapaNuM pragaTe te ja kArya nipaje. kAraNapaNanI pragaTatA te kartAnA jJAna, rUci ane purUSArthanA AdhAre ja che. kartAne jJAna hoya paNa rUci ane pravRtti na hoya te kaI vastunuM kAraNapaNuM pragaTI zakatuM nathI. vaLI samaja ane rUci bane hovA chatAM pravRtti ja na hoya te paNa vastunuM kAraNa paNuM pragaTI katA nathI. keIpaNa kArya siddhi te sAMsArika yA Atmika, koIpaNa kArya siddhinI prAptimAM upara mujaba kAraNenI AvazyakatA jarUrI che. ahiM te ApaNe vItarAgatA yA AtmAnA paramAtmabhAvarUpa kAryasiddhi mATe ja vicAravAnuM che. chatAM kAryakAraNane saraLatAthI samajavA mATe pahelAM eka sAMsArika kArya ane kAraNa aMge vicArIe. jema ghaDe banavAnA kAryamAM kuMbhAra te kartA che. ghaDo te kArya che. kuMbhAranA hastakauzalyathI thatI ghaTanA kAryamAM pravRtti te kiyA che. mATI te upAdAna kAraNa che. daMDa ane caka vagere nimitta kAraNa che. mATInA piMDamAMthI ghaDo taiyAra thatAM sudhImAM je avAntara AkAre (pariNAma) thAya che, te asAdhAraNa kAraNa che. jamIna ane AkAza te apekSAkAraNa che. have AdhyAtma vikAsa aMge vicAratAM AtmA kartA che. kAraNa ke kAryaprAptinA dhyeyane dhAraka AtmA che. ane Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ So AtmavijJAna-bhAga 2 jo dhyeyane siddha karavA mATe kAraNeAne fAraNa svarUpe pravartAvavAmAM AtmAne ja puruSA che. AtmA jo purUSAthI -prayatnazIla na ane tA kAraNa svayaM kaI kAryasiddhi thavAmAM kAraNusvarUpe pravatu nathI. AtmA pravartAve te ja pravo che. mATe AtmA kartA che. AtmAnA paramAtvabhAva-svasvabhAva-vItarAgatA-sasatA ane mekSa e kArya che. A badhI dazA ratnatrayInI pUrNa tArupa che. uparokta kAryanI prApti mATe zuddha upayAga, samatA bhAva, sadAcAra, saMyama e sa, kriyA che. saMyama eTale hiM'sAdi doSone dUra karI ahiMsA, satya vagere sadguNAne pAmI temaja kAma, krodha, lAbha, ahaMkAra jevI vRttione khaseDo sAttvika zuddharasa vRtti ane zama, santoSa, mRdutA, maitrI vagere pavitra bhAveAne khIlavavAmAM tattpara thavuM te. Ane ja sadAcaraNa kahevAya. samyagUdana, samyajJAna ane samyakUcAritra e upAdAna kAraNa (sAdhana) che. pUrva kahevAyu tema A ratnatrayImAM jyAM sudhI nyUnatA che, tyAM sudhI te kAraNarUpa che. ane tenI pUrNatAe pragaTatAmAM te kA rUpa che. sudeva, sugurU, sakriyA vagerenuM avalaMbana te nimittakAraNa che. jemAM bhagavatttavana hoya, peAtAnAM pApAnI AlocanA tathA gaNA hoya ane AtmakalyANa sAdhavAnI pavitra bhAvanA hAya tevI ja koIpaNa kriyA zreyaskara hAi Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya-kAraNabhAva 71. AtmasAdhanAnI siddhimAM nimitta kAraNa banI zake che. santasamAgama, kriyAnuSThAna vagere, mukhya athavA prathama kakSAnAM nimitta kAraNa che. ane manuSya zarIra vagere, gauNa athavA uttara kakSAnAM nimitta kAraNa che. A uttarakakSAnAM nimitte te apekSA kAraNa che. AtmasAdhanAnI siddhimAM ranatrayI guNanI avAtaravatI vikAsa paraMparAne asAdhAraNa kAraNa kahevAya che. paramAtvabhAvane prApta karavA mATe kamika prayatnonI-uttarattara vikAsagAmI prayatnanI paraMparA cAle che. ane tadanusAra uttarottara ranatrayIne vikAsa sadhAto jAya che. samagra darzana, samyajJAna ane samyAritranI pUrNatA prAptirUpa AtmasiddhinA kAryamAM, e ratnatrayInA kSapazamanI thatI kamika vRddhi, e ja asAdhAraNa kAraNa che. A rIte thatA guNa vikAsane yathAyega kamazaH cauda zreNiomAM darzAvI, jaina, zAstromAM A vikAsakamanI dhArAne guNasthAnakamAreha tarIke samajAvI che. A viSaya sUma hovA chatAM tene samajavAmAM dhyAna apAya te AtmasiddhinA sAdhakane prasannatA upajAvanAra che. pragatikamanA patha para sAdhaAtmA, jema jema kamazaH AgaLa vadhe che, tema tema tene uttarottara adhikAdhika vikAsa sadhAte jAya che. ane chevaTe e badhA vikAsanuM pUrNa rUpa paramAtvabhAvanA prAdurbhAvamAM Ave che. ane tyAM darzana, jJAna ane cAritra guNe kSAye pazamIbhAvI. maTIne kSAyika bhAvanAM banI rahe che. ane te sAthe sAthe Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 AtmavijJAna-bhAga 2 jo AtmAnuM vIrya paNa kSAyika bhAvanuM khanI rahevAthI AtmA tyAre anaMta vIvaMta ane che. te vakhate varttatA kSAyika vI"mAM samagra jagatane palaTAvI nAkhavAnI zakti hoya che, paraMtu e rIte palaTavAnu` koI kALe karatA nathI. kAraNa ke tevI rItanA pragaTa vIvata AtmAne evuM karavAnuM koI prayeAjana hetuM ja nathI. e rIte sAdhakatA pUrNa karanAra AtmA kRtakRtya bane che. ahIM koI ne evA vicAra udbhave ke AtmAnA jJAnAdi guNNAnA paripUrNa vikAsasvarUpa, anaMtajJAna, ana'tadarzIna, anaMtacAritra, ane anaMtavIya'nI prAptimAM ja mekSa che. ane enA sAdhanarUpa paNa e samyadarzIna Adi AtmAnA khAsa guNA ja che. te pachI mekSa ane enA sAdhanamAM zuM taphAvata che? ane jo emAM kaI taphAvata na heAya te mAkSa e sAdhya ane ratnatraya evuM sAdhana che, evA sAdhya -sAdhanabhAva kevI rIte samajavA ? kAraNa ke sAdhya--sAdhana sabaMdha teA bhinna vastuomAM hAya che. AnuM samAdhAna e che ke sAdhaka avasthAnI epekSA e ja meAkSa ane ratnatrayanA sAdhya-sAdhanabhAva kahyo che. siddha avasthAnI apekSAe nahi. kemake sAdhakanu' sAdhya, paripUrNa ratnatryarUpa meAkSa hovA chatAM paNa enI prApti, tene ratnatriyanA kramaka vikAsathI ja thAya che. mATe A mAnyatA sAdhakane mATe che. siddhane mATe nathI. AthI ja AmAM sAdhakane mATe upayeAgI evA sAdhya-sAdhananA bhedanuM kathana che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya-kAraNubhAva 73 A rItanuM samAdhAna prApta thayA pachI vaLI paNa keIne zaMkA thAya ke jema uparokta rIte samyagdarzana-jJAna ane cAritranA kamika vikAsane sAdhanarUpa gaNAvyAM, tema sAmAnya bodhasvarUpa darzana ane AtmikavIryane sAdhanasvarUpe kema na darzAvyAM? A rItanI zaMkAnA samAdhAnamAM paNa samajavuM joIe ke sAmAnya bedhasvarUpa "darzana" te nivikalpa jJAnasvarUpa ja che. vastusvarUpanuM nirNayAtmaka te jJAna ja che. kAraNa ke te savikalpa che. lekavyavahArane samagra AdhAra A savikalpaka jJAna upara ja che. chadmastha jIvene sAmAnya bodhasvarUpa darzana thayA pachI ja vizeSAvadhasvarUpa jJAna va che. A vizeSAvabedhasamaye sAmAnya bedhasvarUpa "darzana"nuM astitva kaMI naSTa thaI jatuM nathI. paNa gauNapaNe varte che. vaLI jJAnazabda pratipAdya upaga ja, apekSA vizeSe darzanazabdane pratipAdya banate hoI darzana (sAmAnya)ne samAveza jJAnamAM AvI jAya che. mATe ratnatrayImAM sAmAnyabodha svarUpa darzanane, jJAnathI bhinna kahevAnI jarUra rahetI nathI. vaLI darzanamAM thatA sAmAnyabodha te eTale badhe samAnya prakAranA hoya che ke mithyadraSTi ane samyagdaSTinA darzana (sAmAnya) mAM kaMI paNa phera paData nahiM hovAthI temAM samyapha ke mithyArUpe paNa bheda hoI zaktA nathI. vaLI AtmivIryane sAdhanarUpe juduM nahiM gaNavAnuM kAraNa paNa e ja che ke dareka jIvamAM jJAnaguNa pratisamaya Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 AtmavijJAna-bhAga 2 nyUnAdhikapaNe varte ja hevA chatAM jJAnazaktine upayoga, joyA sivAya yapadArthane jIva jANu zakatuM nathI. ane tevI rIte yapadArthane jANavA mATe karavI paDatI kiyA pravRtti te AtmAne vIryaguNanA phuraNavinA thaI zakatI nahiM hevAthI seyapadArthane jANavA TAIme jJAnaguNanI thatI kriyA pravRtti TAIme AtmAnA vIryaguNanuM astitva AvI ja jAya. che. mATe mokSamArganA sAdhanemAM samyajJAnathI bhinna, vIryaguNane paNa kahevAnI jarUra rahetI nathI. samyagdarzana, samyajJAna ane samyAritra paikInuM eka paNa sAdhana nyUna hoya, tyAM sudhI paripUrNa mikSa thaI zakato nathI. A traNa sAdhane paikI samyagdarzana ane samyajJAna te avazya sahacArI hoya che. jema sUryane tApa ane prakAza eka bIjAne cheDIne rahI zakatAM nathI, tevI rIte samyagdarzana ane samyajJAna eka bIjA sivAya rahetAM nathI. paraMtu samyakracAritranI sAthe emanuM sAhacarya avazyabhAvI nathI. kAraNa ke samyaphacAritra sivAya paNa keTalAka samaya sudhI samyagdarzana ane samyajJAna jevAmAM Ave che. Ama hovA chatAM paNa utkrAMtine krama pramANe samyaphacAritra mATe e niyama che ke jayAM te hoya tyAM enI purvanAM samyagdarzana. ane samyajJAna e bane sAdhana avazya hoya che. eTale. samyaphacAritranI sAthe sAthe e bannene paNa vikAsa thata ja rahe che. mATe ja guNasthAnakamAreha te cAritranA ja vikAsarUpe darzAvyuM che. temAM prathama to cAritrane samyakrasva Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 kArya-kAraNabhAva rUpe banAvavA mATe samyakatvanI prApti anivArya gaNAvI, cAritranIpura, samyakatva prAptinA TAImathI ja AdhyAtmika vikAsane prAraMbha gaNAvyuM che. tenA pahelAMnA guNasthAnakavattI ja te anukrame mithyAtvI, samatithI patita, ane samyagUmithyAtvanA mizrabhAvI, gaNAya che. cethA guNasthAnaka bAda dezavirati (maryAdita saMyamI jIvana), sarvavirati (vyApaka saMyamI jIvana), apramattamahAtmajIvana, ane pachI uccazreNinuM yegI jIvana, e pramANe pragatikamanA patha para, sAdhaka jema jema kramazaHAgaLa vadhe che, tema tema tenA samyaphacAritrane vikAsa uttarottara adhikAdhika sadhAte jAya che. ane chevaTe e badhA vikAsanuM purNarUpa, kSAyikacAritrane prAdurbhAva thAya che. pachI aMtamuharta mAtra kALamAM kSAyikabhAvanuM jJAna ane darzana arthAt kevaLajJAna ane kevaLadarzana pragaTa thAya che. ane te samaye AtmikavIryalabdhi paNa kSAyikabhAve vatI rahe che. guNasthAnakamAreha te mokSa mahela upara pahoMcavAne pagathInI nasaraNI che. temAM koI haLave te keI utAvaLe ema yathAzakti AgaLa vadhavAne prayatna kare che. bhAna bhUlI javAthI arthAt zraddhA ane cAritrathI cUkI javAthI caDatAM caDatAM AgaLa vadhelA paNa nIce gabaDI paDI jaI cAritra. ane samyakatva e banethI bhraSTa thAya che. samyakatvathI bhraSTa. thayelAnuM jJAna paNa ajJAna banI javAthI te jJAnathI paNa bhraSTa thayeluM gaNAya che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 je TheTha agyAramA pagathIo sudhI pahoMcelAone paNa mehane phaTake lAgavAthI keTalAka te mAtra cAritrathI ja bhraSTa thaI, samyakatva sudhI te TakI zake che. ane keTalAka te cAritra ane samyakatva e bannethI bhraSTa thaI-patita thaI ekadama nIce eTale mithyAtvarUpa pagathIe AvI paDe che. mATe ja bhagavAna zrI mahAvIradeve gautamasvAmIne saMbodhIne jIne samartha joya! mA pamAyaNa (gAyama ! ma kara pramAda) e prakArane sundara upadeza karyo che. mehano kSaya nahiM karatAM mehanA upazamapUrvaka AgaLa vadhI agyAramAM guNasthAne pahoMcelAne te nIce paDavAnuM thAya ja che. paraMtu AThame ane navame pagathIe mehanA upazamanI nahi, paNa kSayanI prakriyAne prAraMbha thaI jAya, te pachI nIce paDavAnuM asaMbhavita banI jAya che. eTale te AtmA, dazamAM guNasthAnakathI sIdhe bAramuM guNasthAnaka pAme che. pachI te paDavAnuM biskula asaMbhavita banI javAthI, upara kahyuM tema alpakALamAM te AtmA saMpUrNa vItarAgatA, sarvajJatA, sarvadarzitA ane anaMtavIryane pragaTa kare che. e rIte AtmavikAsanI pUrNatA pAmI anaMtasukhane bhaktA, te AtmA - bane che. | darzana-jJAna-cAritra e traNanA sahayogathI jema nALa iiASTi moko vagere prAcIna ArSa ullekhe dvArA jJAna ane kriyA (kiyA eTale cAritra)e bene sahagane paNa mokSamArga jaNAvyuM che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya-kAraNabhAva 77 ' jJAnamAM zraddhAne rasa purAya che, tyAre te banne eka rasa bane che. jema dudhamAM sAkara maLe, tema jJAnamAM maLelI zraddhA e jJAnanuM viziSTa baLa che. e prakAranuM jJAna kalyANa sAdhanAnI mukhya AdhArabhUmi bane che. e prakAranuM jJAna ja samyagdarzana che. tyAM darzanane (zraddhAna) jJAnamAM samAveza che. "jJAna vize sarcam" ema purvakAlIna mRtadhara rUSionuM kathana che. cAritramArgamAM jJAnanI apUrNatA, zraddhA (samyadarzana)thI purIne paNa AgaLa vadhI zakAya che. jema jema anubhava jJAnanuM kSetra vadhatuM jAya tema tema zraddhAnuM kSetra vadhatuM jAya che. joke zraddhAnI ghaniSThatA vadhatI jAya che. ane jayAre anubhavajJAna purNatAe pahoMce che, tyAre zraddhA pitAnuM svataMtra astitva gumAvI anubhavajJAnamAM laya pAmI jAya che. kaI bAbatanA astitvanA saMbaMdhamAM ane koI kArya kAraNa bhAvanA saMbaMdhamAM sadehane mATe kiMcit paNa avakAza rahetuM hoya tyAM zraddhA rAkhavAno ke na rAkhavAne prazna AgaLa Ave che, paraMtu jayAre te bAbatanuM pratyakSarIte ke praga siddhapaNe anubhavajJAna thAya che, tyAre zraddhA hovAne ke na havAne prazna uThatuM nathI. A rIte paNa zraddhA (samyagdarzana) ne samAveza jJAnamAM thaI jato hovAthI "jJAna kriAcAkhyAM mokSa :" arthAt mokSanA sAdhana tarIke jJAna ane kiyA e. bene ja paNa laI zakAya che. AcArya zrI siddhasena divAkara praNIta sanmati prakaraNanA tRtiya kAMDanI gAthA-68mAM ekalAjJAna ane ekalI. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 AtmavijJAna-bhAga 2 je kiyAnuM anupagI paNuM jaNAvatAM kahyuM che ke - NANaM kiriyA rahiyaM, kiriyAmettaM ca dovi egatA / asamatthA dAeu, jamma-maraNadukkha mA bhAI // artha-kiyA vinAnuM jJAna ane mAtra jJAnazUnya kriyA e banane ekAMte heI janma mRtyunA duHkhathI nirbhayatA ApavAmAM asamartha che. ahiM jJAnanI sAthe kiyAnuM AvazyakapaNuM batAvI e bannene samanvaya sAdhavA anekAMta draSTine upayoga karavAnI sUcanA che. AtmAnI zaktione eka sarakho vikAsa sAdhyA sivAya kaMIpaNa phaLa prApta karI zakAya nahiM. AtmAnI zaktie mukhya be che. eka cetanA ane bIjI vIrya. e banane zaktio arasaparasa evI saMkaLAyelI che ke, ekanA vikAsa vinA bIjane vikAsa adhure ja rahI jAya che. tethI te banne zaktione sAthe ja vikAsa Avazyaka che. cetanAne vikAsa eTale jJAna meLavavuM ane vIryane vikAsa eTale e jJAna pramANe jIvana ghaDavuM. e rItanuM jIvana ghaDatara te ja cAritra arthAt kiyA svarUpa che. jJAna na hoya te jIvana ghaDatara gya rIte ghaDI zakAtuM nathI. tathA jIvananuM kalyANa, mAtra jJAnanI vizALatA ke adhikatA upara ja avalaMbita nathI, paNa tattvabhUta samajaNane draDha rIte amala karavAmAM che. jADI buddhinA paNa mANaso anIti-anyAya - tathA rAga-dveSa nahi karavAnI zikhAmaNane jIvanamAM utArI jhapATAmAM tarI gayA che. jyAre meTA moTA paMDita -zAstrIe ke philasupha tattvadraSTine sparzavAmAM asamartha ke philaka che jyAre jIvanamAM te Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya-kAraNabhAva 78 rahI bhavasAgaramAM DubelA rahe che. mATe AcArapUrvakanuM jJAnaja jIvane saMsAramAMthI tAranAra che. evI rIte jJAna na hoya te paNa jIvana, egya rIte ghaDAtuM nathI. arthAt yathArtha AcAranI AcaraNa mATe jJAna agara jJAnInI nizrAnI AvazyakatA rahe ja che. mATe ja kahevAmAM AvyuM che ke jJAna ane kiyA arthAt samaja ane jIvana zuddhinI pravRtti, e baMne jIvananA chUTA chUTA cheDAe che. e bane cheDAo yegyarIte geThavAya, amalI banAvAya, te ja phaLadAyaka bane che. anyathA phaLadAyaka banatA nathI. A bAbatamAM aMdhapaMgu nyAya prasiddha che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vividha dArzanikakSetre Atmika svarUpanI bhinnatA AtmA, purnajanma, punya, pApa, mokSa, ItyAdi viSane svIkAra karavA pUrvaka saMsAranAM kSaNika sukhane tyAga karI, saMyamanuM pAlana karI jIvanane kamekame vizuddha banAvI. aMte mekSa meLave e bhArata varSanA pratyeka Astika darzanene uddeza che. paraMtu tethI karIne badhAM darzanene tatvataH eka ja hovAnuM svIkArI zakAya nahiM. kAraNa ke tAtvika viSayenI mAnyatAmAM bAhyarUpathI keTalIka samAnatA draSTigocara, thaI zaktI hovA chatAM paNa pratyekadarzana tathA temanA siddhAMta bhinna ane svataMtra che. vastu ke viSayanA astitvane mAnya rAkhavA chatAM vastunA svarUpanI mAnyatAmAM bhinnatA darzAvatAM darzanene abhinna kahI zakAya ja nahiM. vaLI je vastusvarUpa, pramANa anumAna ane AgamapUrvaka grAhya bane, tevA svarUpane ja satyapaNe svIkArI zakAya. pUrvagraha cheDIne sUkSmadraSTithI nihALIe te AtmA. Adi viSayo aMgenA saMpUrNa niroDanI mAhitI jainadarzananA zAstromAMthI bahu ja spaSTapaNe prApta karI zakAya che. mATe ja dArzanika jagatamAM jainadarzana pratiSThita pada bhegavI rahela che. tattvavidyAnAM sarva aMga temAM upalabdha hovAthI jainadarzanane saMpUrNa satyadarzana tarIke oLakhAvI zakAya. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA keTalIka bAbatamAM bauddha, vedAnta, sAMkhya, nyAya, Adi darzanethI jainadarzananuM samAnapaNuM dekhAvA chatAM vAstavamAM te eka svataMtradarzana che. te pitAnA bahuvidha tattvanA viSayamAM potAnuM saMpUrNa tathA svataMtra astitva dharAve che. jena tathA bauddha - jIvanAM sukhaduHkha te karmAdhIna che. je kaMI karIe. ane je kaMI karyuM che, tenA lIdhe ja sukhaduHkha pamAya che asAra ane mAyAvI bhegavilAsa, pAmara jIvene muMjhavI mAre che. saMsArI sukhanI pAchaLa doDanAra jIva, janma ane janmAMtaranI ghaTamALamAM sapaDAya che. A visama duHkha-kalezamAMthI. chUTavuM hoya te karmanAM baMdhanane trAMDavAM joIe. karmanI sattAmAMthI chUTavA mATe pahelAM te kukarmanI jagyAe sukarma sthApavAM joIe. arthAt bhegalAlasAnA sthAne vairAgya, tapa ane japa, tathA hiMsAne badale ahiMsA vigere AcaravAM joIe. A prakAranI mAnyatA te jaina dharma ane bauddhadharmamAM samAna ja che. vaLI advaitavAdane amAnya karavAmAM, cAkamatanA Indriya bhegavilAsane jhATakavAmAM, jaina ane bauddha darzana, e banne eka ja mata dharAve che. paraMtu e rIte bahArathI teo samAna draSTigocara hovA chatAM jainadarzana ane bauddhadarzanamAM bahu ja moTo bheda che. bauddhadarzananI ahiMsA tathA tyAgane Agraha samajI zakAya che. karmabaMdhanane chedavAnI vAta paNa vAstavika che. paraMtu AtmaastitvanI mAnyatAmAM bauddhonuM valaNa bhinna prakAranuM che, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 bauddho kahe che ke pratyeka paLe vijJAnane udaya ane vaLI laya thayA ja kare che. e vijJAnanA mULamAM kaI sapadArthanuM astitva ja nathI. eka paLe je vijJAna kArya rUpe hoya che, te ja pAchuM bIjI paLe bIjA vijJAnanA kAraNarUpa bane che, punaH te bIjuM kAryarUpa vijJAna, te pachIne vijJAnanuM kAraNa banI jAya che. A pramANe paraspara bhinna kSaNika vijJAnasamuhanI aMdara paraMparArUpe kArya- kAraNa bhAva rahe che. bauddho ene vijJAnapravAha kahe che. vijJAnasaMtAna paNa kahe che. A pravAharUpI vijJAnasaMtAna sivAya, AtmA ke jIva jevI bIjI vastu nathI. temanA mata pramANe saMsAra e niraMtara ekadhAre vahete vijJAna pravAha che. ajJAnamAMthI saMskAra, saMskAramAMthI vijJAna, vijJAnamAMthI nAma athavA bhautikadeha, pachI vize, vedanA, tRSNA, bhaya, janma, jarA, mRtyu, vigere kamabaddha janme che. boddhonA A nirAtmavAda sAme pahele vadhe te eja che ke kSaNika vijJAnasamUhanA mULamAM kaI paNa niyAmaka satpadArtha nathI. paraMtu be vastune joDanArUM je kaMI na hoya te tyAM e banne chUTI paDI jAya e samajAya tevI vAta che. eTale vijJAnapravAha asaMbhavita bane. AtmA na hoya te kSaNikavijJAna samUhane viSe kamavyavasthA ke zRMkhalA zI rIte jaLavAya? ane zaMkhalA na hoya te smRti (prathamanA anubhavane punaH prabaMdha) ane pratyAbhijJA (A te ja che) zI rIte saMbhave ? Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amika svarUpanI bhinnatA 83 vaLI je AtmAne kSaNika mAne ane pratyekakSaNe badalAte mAne te pachI sukha ane duHkhane anubhava zI rIte saMbhave? tema ja baMdha ane mokSa paNa kalpanA ja Thare, kAraNa ke kSaNavAramAM kaI kiyA thAya ane tene baMdha paDe e banavuM asaMbhavita che. ane jyAre baMdhana ja na hoya pachI mekSa paNa zAne? eTale AtmAne kSaNika mAnatAM te baMdhane -mekSane-sukhane tathA duHkhane paNa abhAva thaze. tethI te buddhadeve saMsArane je duHkha rUpe kahyo che, ane cAra Arya satya kahI duHkhamAMthI chUTavAne je vicAra kahyo che, te phegaTa jaze, mATe kSaNavAranI sthitivALe AtmAne mAnavAthI te upara jaNAvela doSa Ave che. tethI AtmA kSaNika lAgate nathI. eka purUSane bhAlAthI vIdhele, ane tethI baMdhAyela karmanA udayathI buddhadevane kAMTo vAgye. eka kSaNavAranI sthitimAM purUSane bhAlAthI viMdhanAra AtmAe kareluM karma, buddhadevanA bhavamAM udaya AvyuM. ahiM baMdhaTAIme je AtmA have te ja AtmA buddhadevane ke bIjo? have je AtmAne kSaNe kSaNe badalAvArUpa kSaNika mAnaze te badhaTAIme je AtmA hatuM, te ja AtmA udaya TAIme nahiM mAnI zakAya. eTale karma kare keI ane bhagave bIje, evo siddhAnta upasthIta thaze. paNa tene anyAyarUpa gaNAya. mATe baMdhaTAIme je AtmA hatA te ja AtmA, udaya TAIme buddhadevarUpe mAnaze te te AtmAne Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 je kSaNika kahI zAse nahi, vaLI ogaNapacAsa divasa sudhI buddhadeva samAdhinuM sukha anubhavyAnI vAtamAM paNa vicAravA jevuM che ke AtmAne kSaNavAra sthAyI mAnavAthI je sukha anaMta AtmAoe bhagavyuM te buddhadeve bhagavyuM, ema kahevuM che te asatya che. kemake AtmAne kSaNika mAnavAthI te vAta ghaTatI nathI. vaLI bauddho caityavaMdanAmAM mAne che. eTale temanA dharmamAM caityavaMdanA eka punyakArya che. ane tenAthI sAruM phaLa. maLe che. paNa temanI kSaNika mAnyatA mujaba je caityavaMdana kare che, te karanAre bIjIkSaNe nahIM hotAM badalAI jAya che. te pachI te cityavaMdananuM phaLa keNa bhagavaze ? eTale banaze evuM ke karaze eka ane bhagavaze bIje. mATe ryAvina paNa bhegavavuM paDe ane kareluM niSphaLa jAya, e be siddhAntothI kSaNikavAdane siddhAnta dUSita kahevAya. jethI kSaNikavAda te kharuM jotAM karmaphaLavAdanA mULamAM ja kuhADo mAre che. mATe AtmAne kSaNikavAdane siddhAnta ghaTI zakatuM nathI. vaLI ApaNe bauddhadarzanane jyAre ema pUchIe ke ApaNe keNa? tame jene paramapada tarIke oLakhAve che, ane jene sAdhya mAne che, te zuM che? tene javAba sAMbhaLIe te ApaNe Azcaryamugdha ja banavuM paDe. te kahe che ke "ApaNe eTale zUnya" arthAt kaMI nahiM. tyAre zuM ApaNe sadAkALa aMdhakAramAM ja athaDA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA 85 vAnuM? ane Akhare ApaNe asAra evA mahAzUnyamAM ja saue bhaLI javAnuM ? te pachI e mahAnirvANa athavA anantakALa vyApta mahAnistabdhatA mATe manuSya-prANIe kaThora saMyamAdi zA mATe svIkAravAM? mahAzUnyane arthe jIvanamAM sAmAnya sukha zA mATe jatAM karavAM? A jIvana bhale niHsAra hoya, paNa tenA pachI je maLavAnuM che, te AnA karatAM paNa vadhu nisAra hoya te te mula IcchavAyegya nathI, ema kahevuM ja paDe. matalaba ke bauddhadarzanane A kSaNika (anitya) vAda ane zUnyavAda, sAmAnya manuSyane paNa saMtoSa ApI zakto nathI. mATe A mukhya aMgo para ja bauddhadarzanamAM ane jainadarzanamAM bhAre meTo bheda che. bauddhamata zUnyane ja vaLagI rahe che. ane jene ghaNuM padArthane mAne che. zUnyatAnA hisAbe AtmAnuM kAyamI astitva nathI, paramANunuM astitva nathI, dizA-kALa ane dharmastikAya tathA adharmAstikAyanuM astitva paNa rahetuM nathI. Izvara paNa nathI. jyAre jana matamAM e badhAnI sattA svIkAravAmAM Ave che. bauddhamata pramANe nirvANa meLavavuM eTale zUnyamAM bhaLI javuM. paNa janamatamAM te mukatajIne anaMta jJAna, darzana, cAritramaya ane AnaMdamaya mAnavAmAM AvyA che. ane e ja sAcuM jIvana che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AtmavijJAna-bhAga 2 je vedAnta ane jainadarzana - AtmA che, AtmA satya che, e koIe sajavele padArtha nathI, e anaMta che, janma-janmAMtara pAme che, sukha-duHkha bhogave che. paraMtu vastutaH te eka asIma sattA che. jJAna ane AnaMdasaMbaMdhe asIma ane anaMta che. vedAntadarzanane e pratipAgha viSaya che. e rIte AtmAnuM asamatva tema ja anaMtvane svIkAra karavAmAM vedAntadarzana tathA jainadarzana, e baMne avirodhadarzana tarIke khyAti pAme che. bauddhadarzananA kSaNikavAda ane zUnyavAdane nahiM svIkAravAmAM ane AtmAnI sattAnI. udgheSaNa karavAmAM jana ane vedAnta eka thaI jAya che. tema chatAM te baMne abheda nathI. kAraNa ke vedAntadarzana te jIvAtmAnI sattA svIkArI eTalethI ja aTakatuM nathI. te eka DagaluM AgaLa vadhI khullI rIte kahe che ke jIvAtmAenI vacce kaMI bheda nathI. vedAnta matAnusAra A cicinmayavizva e eka advitiya sattAne vikAsa mAtra che. | vedAntane mevAtiyam vAda atigaMbhIra ane jambara che. sAmAnya mAnavI, jIvAtmA nAme eka sattA che, eTale anubhava karI zake che. paraMtu mANasa-mANasanI vacce ekAnta kaMI bheda nathI, vaLI paNa bIjA najare dekhAtA padArthomAM koI prakArane bheda nathI, A vAta jainadarzanane svIkArya nahiM hovAthI jainadarzana tathA vedAnta darzananI mAnyatAmAM ahiM bhinnatA upasthita thaI ja jAya che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA 87 vedAntanuM bIjuM nAma uttaramImAMsA ane advaitavAda kahevAya che. A darzananuM valaNa jagatanA tamAma padArthonA ekIkaraNa tarapha che. te matamAM pa trahma ddhitI nAsti evuM vacana che. eka brahmavinA bIjuM kaMI nathI. AdhyAtmikatattva eka ja che. ane sarvatra samAnarUpe rahe che. AtmA eka ane advitiya che. advaita brahma che. asaMkhya jIvAtmAo te eka mAtra satya advaita brahmanA pariNAma kivA vivartana mAtra che. badhA jenI aMdara eka paramAtmA birAjamAna che. eka AtmA sivAya bIjo koI satpadArtha nathI. avidyAnA kAraNe eka ja AtmA, aneka AtmAonA rUpamAM pratibhAsita. thAya che. TuMkamAM kahevAno matalaba e ja ke temanI mAnyatAnusAra pratyeka AtmAnI svataMtra sattA nathI. temanI A mAnyatAnusAra jIvanI vividhatAne asvIkAra karavAmAM Ave te muktine prazna ukelave azakya bane. kAraNa ke badhA ja vastutaH ekAnta abhinna hoya te eka jIva mokSe jatAM badhA ja kSe pahoMcI jAya. athavA te jyAM sudhI eka paNa jIva baMdhanamAM paDe che, tyAM sudhI. bIjAnI mukti asaMbhavIta bane. vaLI eka jIvanA sukhe badhA jIvo sukhI thavA joIe.. ane e ja pramANe eka jIvanA duHkhe badhA jIve eTalA ja duHkhI banavA joIe. paNa ema banatuM ke anubhavamAM AvatuM nathI. eTale sukha, duHkha, janma, maraNa, baMdhana, mukti vagere aneka dazAonA saMtoSaprada samAdhAna mATe Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 AtmavijJAna-bhAga 2 je aneka AtmAonI svataMtra sattA mAnavI atyaMta Avazyaka che. brahmAtanA mate te baMdha, mekSa ke dharmAdharma jevuM kaMI rahetuM nathI. vaLI vedAnta kahe che ke baMdhane saMbhava nathI. baMdha, mekSa, e badhuM kAlpanika che. brahmazuddha che. temAM baMdhane saMbhava nathI. paraMtu AtmAne abaMdha mAnatAM chatAM kiyA karavApaNuM te temanAmAM che. karela kriyAnuM phaLa bhogavavAnuM ja hoya. eTale kriyA karavI ane AtmAne abaMdha mAnave e bane vAta ekI sAthe ghaTI zakatI nathI. je abaMdha mAnIe te pachI karela kiyAnuM phaLa keNa bhegavaze? mATe AtmAmAM baMdha-mekSa mAnavo ja paDaze. pAzcAtya vidvAnono vizvadevavAda pAzcAtya vidvAnomAM paNa thoDA evA dArzanike che ke je sarajanahAra tathA jIva e bene judA pADI nAkhavAthI sarajanahAra pote bahu hAne banI jAya ema mAne che. eTale teo Izvara sivAya bIjI koI sattA ke sattvane asvIkAra kare che. A dArzanika "pAna thi-IsTa"nA nAme oLakhAya che, prAcIna grIka dArzanika pAmeneDisa tathA IliyATIka saMpradAyanA darzanamAM "pAna-thi-Ijhamane AbhAsa maLe che. pleTonA siddhAMtane erisToTale je navuM rUpa ApyuM temAM paNa A pAna-thi-Ijhama athavA "vizvadevavAda" bharyo che. madhyayugamAM AbhAreIsa bahu vikhyAta "vizvadevavAdI" hatuM. tatvadarzI-cUDAmaNi spinejhA vartamAna yurepane vizva Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA 89 devavAdane mATe pravattaka gaNAya che. suprasiddha hegala, zepana hAra vagere jana dAnike " pAna--thi IsTa vizvadevavAdanuM mULasUtra e che keH-- "" manAya che. " jIva ke ajIva-jagatanA badhA padArtho ekAnta sat che. ane samAtra izvaranA vikAsa tathA pariNatirUpa che. izvara sivAya bIjuM kaMI ja nathI. jUjavA jIvA tamane bhale dekhAya paNa mULamAM teA eka che. izvaranI sattAne lIdhe ja sau sattAvAna che. IzvaranA prANe ja badhA prANavAna che. asa, eka izvara che; bAkI bIjuM kaMI ja nathI. jagata jIdu' che, eka pRthak sattA che, e bhramaNA che." A " pAna--thi-Ijhama "nA yuktivAdamAM rahelA doSA ghaNA dAnikoe vINI kADhayA che. jagatanI vastue ane bhAvanAonuM svarUpa nakkI karavuM e tattvavidyAneA uddeza che. evA prayatnAmAMthI dazana janme che. vizvadevavAda jagatanI prakRti nakkI karavAne badale ulaTA jagatane ja mULamAMthI uDAvI de che. saMsAranI enI vyAkhyA keTalI vicitra che. jagatanI vastue ane bhAvanAonI satyatA paNa svIkAravAnI e, nA, pADe che. A vAta kane gaLe utare ? jagatanA ATalA badhA padArthAMmAM koI prakAranA rUpabheda nathI, badhA ja koI eka mahAsattA vikAsa mAtra che, badhA eka che, A siddhAnta zuM pratyakSavirUddha jevA nathI lAgatA ? vastutaHsaghaLA jIvA eka mahA sAmAnyanA vikAsa mAtra hAya tA pachI 4 svAdhIna icchA" jevuM zuM rahyuM ? Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo. jo jagatane ekAnta asat athavA kAlpanika sattA jevu' mAnatA ho teA pachI tamArI potAnI sattA jevuM kaMI rahetuM ja nathI. pUratAM kAraNeA vinA ema kahI zakAya ja nahi ke jagata eka sat padA jevuM mAtra dekhAya che, paNa vastutaH nathI. jagatanI anekAneka vastue ane enI vividhatA tame najaronajara nihALI zake che. najare dekhAya che, chatAM nahiM mAnavAmAM zuM AdhAra che ? vedAntiomAM paNa vicAra bheda : 90 zrI zakarAcAye " brahmasatya, jagatamithyA '' jAhera karI mAyAvAdanu` samana karyuM; jagatanuM astitva che ja nahi, je dekhAya che te bhramaNA, svasa athavA AbhAsa mAtra che! jema sasalAne ziMgaDAM nathI tema jagatanI jarA. paNa hasti nathI. ajJAna athavA mAyAne kAraNe jagatanu astitva jaNAya che, je, mRgajaLa samAna mithyA, dekhAva mAtra che. zaMkarAcAya pachI temanA jevA ja samartha AcAya zrI rAmAnuje kahyuM ke brahma satya che, te vAta tadna sAcI sAcI che. paraMtu jagatanuM astitva ja nathI, ema kahevu te atireka hAvAthI kharAkhara gaNAya nahiM. brahmamAMthI utpanna thayelu A jagata tadna mithyA kema heAI zake ? brahma jeTaluM. te saghana ke nakkara satya na heAya, paraMtu eka nATaka jevuM satya tA jarUra gaNAya. mATe aitihAsika ghaTanA ane te ghaTanAnA khyAla Apatu' nATaka, A be vacce je phaka Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA che, eTalA praka zuddha brahma ane zakAya. A jagata mATe ochAmAM svIkAravuM ja rahyuM ke e, nATaka ja jagata paNa satya che. 91 A jagata vacce gaNI ochu eTaluM satya te jeTaluM satya che, eTalu zrI araviMde paNu kahyuM cheke AcAya zaMkare atireka karIne jagatane cheda uDAvI dIdhA che. paraMtu tethI kaMI jagatanuM astitva nAbuda thatuM nathI. advaitavAdIonI draSTie jIvAnI aMdara paraspara paramArthika prabheda nahi heAvA chatAM paNa baMdha, meAkSa ane dharmAMdha viSayane svIkAra heAvAnA kAraNe zAstromAM batAvela vidhi ane niyamane pALavAthI jIva, brahmanI sAnidhyamAM jai zakavAnu te! temane mAnya che. eTaluM ja nahi paNa zAstra kathita AcAra, niyama, vidhi vigerenI AvazyakatA svIkAryaM hAvAthI jIvanI vividhatA ane anAdikhaddhatA, svIkAravI ja joI e. kAraNa ke jIvA ghaNA che, anAdiaddha che, ane mekSa meLavavAnI temanAmAM ceAgyatA che, eTalu kabula karyA pachI vadhu kaI kahevApaNuM rahetuM ja nathI. ane pachI brahma eka che, advitiya che, e vAtanA samarthanamAM kaI paNa sArI yukti ApI zakAtI ja nathI. mATe ja jainadarzana kahe che ke vastutaH jIvA anaMtA ane paraspara bhinna che. tema ja jIva, anAdi kALathI a'dhAyelA che. ane te samyagdarzana, samyajJAna, ane samyag cAritra pAmyA vinA jIvanA chUTakArAnI AzA nathI. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 duniyAne moTo bhAga te e ja anubhava meLave che, ane e ja siddhAnta mAne che ke huM bIjA badhA karatAM judo chuM. svataMtra chuM. mAre bIjAM jaDa-cetana sAthe sIdhe saMbaMdha nathI. carAcara vizvamAM asaMkhya svataMtra padArtho - bharyA che. A rItanA siddhAntane cheka yukti rahita hovAnuM ApaNe kahI zakIe ja nahiM. jenadarzana ane sAMkhyadarzana : sAMkhyadarzana, AtmAnuM anAdipaNuM tathA anaMtapaNuM svIkAre ja che. vijAtIya padArthane sambandhathI AtmAne - sadA ane sarvathA mukta thavA rUpa mekSane paNa te mAne ja che. prAkRtika rUpathI AtmAnI sAthe saMlagna eka vijAtIya padArthanuM astitva tene svIkArya che. vedAntanA advaitavAdane nahiM mAnavAmAM sAMkhyadarzanane janadarzananI sAthe samAnatA che. vaLI te sAMkhyadarzana, jIvathI alaga evA ajIvatatvanA astitvane paNa svIkAra kare che. A pramANe jainadarzananI sAthe sAMkhyadarzananuM keTalAka draSTikaNathI sAdrazya hovA chatAM paNa aMdara te bhAre bhinnatA che. sAMkhyadarzane ajIvatattvanA arthamAM kevaLa eka prakRttine ja mAnI che. paraMtu jainadarzane, ajIvatatvane pAMca bhede batAvyuM che, ane te pAMca bheda paikInuM pugala nAme ajIvatattva, anaMtAnaMta paramANumaya che. sAMkhya, kevala be tattva ja svIkAre che. jyAre jainadarzanamAM adhika tattva che. sAMkhyadarzanamAM AtmAne nirvikAra tathA niSkriya mAnela che, paraMtu jainadarzananuM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA kahevu evuM che ke tenA svabhAva evA che ke te paripUrNatAnI prApti mATe udyoga kare che, eTalu' ja nahi paraM'tu sAthe ja te anaMta kriyA zaktinA AdhAra che. 93 sAMkhyadarzIne AtmAe aneka mAnI pratyeka zarIre bhinna bhinna AtmA mAnelA che. chatAMya te, jIvane akaryAM, abheAktA, ane nirguNI mAne che. temanu kahevu evu che ke purUSa (AtmA) mAMthI sattva, rajasa ane tamas e traNa guNumaya prakRti utpanna thAya che. temAMthI ahaMpaNA rupa ahaMkAra utpanna thAya che. ane ahukAramAMthI cAvIsa tattva utpanna thAya che. A dAzinake pacIsa tattvA mAne che. temAM pAMca jJAnendriya, (sparzIna, rasanA, prANa, cakSu ane zrotra), pAMca karmendriya (vAyu, gudA, mukha, hAtha ane paga), pAMca bhUta (pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAza), pAMca tanamAtrA (varNa, gaMdha, rasa, sparza ane zabda), tathA mana, buddhi, citta ane ahaMkAra ema cAvIsa tathA pacIsamuM tattva AtmA che. vaLI e sAMkhyadarzana kahe che ke jagatanA vya!pArA. sAthe AtmAne kaMI levA devA nathI. purUSa kAMI karI zakatA nathI. te kevaLa niSkriya ane abheAktA che. prakRti ja sRSTi race che. purUSa caitanyamaya che. ane prakRti, kaMIka caitanyamaya ane jaDarUpa che. prakRti ane purUSanI gaDamathala e ja jagata, ane bannenA judApaNAnuM bhAna te meAkSa. adha ane mAkSa. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 AtmavijJAna-bhAga 2 je e prakRtine svabhAva che. purUSane svabhAva nathI. vaLI A sAMkhyadarzana, Izvara katRtvane paNa mAnatuM nathI. have A sAMkhyadarzanakAranI mAnyatA mujaba purUSamAM katva jevuM kaMI nathI, te pachI baMdha ane mokSa e badhuM kene mATe? purUSa je ekAMte akartA hoya te ene kaI paNa prakArane anubhava ja thAya nahiM. paNa "huM sAMbhaLuM chuM, huM suvuM chuM, evI pratIti te ApaNane saune thAya che. eTale AtmAnuM akartutva anubhavathI viruddha che. vaLI kadAca teo ema kahe ke huM sAMbhaLuM chuM, huM suMghuM chuM, e prakAranI pratIti te ahaMkAramAMthI upaje che, te temanuM e kathana paNa vyAjabI nathI. kAraNa ke teo anubhavane ahaMkAraprasuta nahiM mAnatAM puruSakArya tarIke oLakhAve che. eTale e rIte paNa puruSanuM kartatva kabula rAkhavuM ja paDaze. sAMkhyadarzananI dhAraNa anusAra sukha, duHkha Adi jeTalIe mAnasika kriyAo che, te badhI prakRtinA kAraNe ja che. purUSanuM buddhimAM pratibiMba paDe che. A pratibiMbanA kAraNe e samaje che ke sukha duHkha Adi mArA bhAva che. AnA pratyuttaramAM samajavuM joIe ke puruSa je pitAnuM mULasvarUpa bhUlI jaI sukha duHkha Adine pitAnuM samajavA lAge che, te ene artha e thayo ke enA mULarUpamAM eka prakAranuM parivartana thaI gayuM gaNAya. sukha-duHkha Adi je vAstavamAM tenAM nathI te tene potAnAM samajavAnuM pitAnA asalarUpane cheDayA vinA kadI banI zakatuM nathI. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha5 Atmika svarUpanI bhinnatA ane pitAnA mULarUpane bhUlIne jyAre bIjA rUpamAM AvI jAya tyAre te tenA svabhAvamAM parivartana thayuM kahevAya. vaLI sukha duHkha Adi pariNAmane anubhava jaDa prakRtine thaI zakta nathI. e pariNAma te caitanyapUrvaka che. mATe evI dazAmAM purUSane pariNAmI mAnavo ja paDe che. ane e rIte pariNAmavAdanI siddhinI sAthesAthe purUSanuM kartutva paNa siddha thaI jAya che. vaLI sukha ane duHkhaAdine anubhava, kiyA vinA thaI zakto nathI. eTale sukha-duHkhaAdi, kiyA rUpa ja hovAthI te avasthAmAM purUSane akartA ane niSkriya kahI zakAya ja nahiM. mATe AtmAnuM kartutva ane sakriya paNuM svIkAravuM ja joIe. vaLI paNa sAMkhya loko kahe che ke purUSa svabhAvataH bhaktA nathI. bhakatRtvanuM te mAtra ApaNa ja karavAmAM Ave che. kAraNa ke je sukhaduHkha che, te te buddhi dvArA grahaNa thAya che. ane buddhi to prakRtinI che mATe purUSa te sukhaduHkhane bhaktA hovAnuM kalpanA mAtra che. sAkhyAnuM A kathana paNa barAbara baMdha besatuM nathI. kAraNa ke bhegakiyA te jaDa buddhimAM ghaTI zakatI nathI. tene saMbaMdha te sIdhe purUSa sAthe che. jema pariNAma ane kriyAne Azraya AtmA ja he joIe, eja prakAre bhegakiyAno Azraya paNa AtmA ja hovuM joIe. mATe AtmAne abhoktA nahiM mAnatAM bhaktA hovAnuM mAnavuM ja paDe che. sAMkhya kahe che ke prakRti-pariNAmavALI buddhimAM sukhaduHkha saMkrAMta thAya che, ane zuddha svabhAvavALA purUSamAM e sukhaduHkhanAM pratibiMba paDe che. A bAbatane javAba Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 AtmavijJAna-bhAga 2 jo ApatAM jaina darzana kahe che ke padArthanuM eka pariNAma arthAt vikRtine nahiM svIkAre te pratiSi'banA udaya paNa asabhavita banaze. sphATikamAM je pratibiMba paDe che, tethI sphATikanuM pariNAma mAnavuM paDe che. evI rIte jo purUSamAM sukha duHkha pratibi pAmatAM hoya te te dvArA purUSamAM paNa amuka prakAranuM pariNAma thatuM hAvAthI keTaleka aMze bheAkatRtva che, ema kabula karavu` ja paDe. vaLI piraNAma che, tethI purUSanu kartRtva paNa svIkAryA vinA na ja cAle. Ama heAvAthI ja jenA jIvane kartA temaja sAkSAta bheAktA mAne che. jainadarzana kahe che ke drazya jagatanuM upAdAna kAraNa pudgala che. te pudgala, jaDa dravya che. jaina darzanamAM mAnya pAMca ajIva (jaDa) padArthoM paikInu puddagala e eka svataMtra dravya che. jagatanA pratyeka drazya-padArthAM te pudgalanI ja viziSTa racanA che. A rItanI vizva vyavasthAmAM jIva ane pudgala, e bannene hisso che. duniyAmAM puddagalanu astitva nahi' hetAM eka mAtra AtmA jIva yA cetananu" ja, agara jIva nahi hotAM eka mAtra puddagalanu ja astitva hAta tA A drazya jagata ja hAta nahi. upAdAnakAraNa puddagala dravyamAMthI jIvanA prayatna vaDe ja vividha avasthAva ta drazya jagatanuM astitva varte che. mATe ja AtmAmAM katRtva ane bheAkatRtva mAnavuM ja paDe che. sAMkhya darzanamAM AtmA ane prakRti ema be tattvA ja mAnavAmAM AvyAM che. chatAM vizvanuM upAdAna kAraNu prakRtine ja mAnyuM che. e prakRti ja Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA 97 sRSTi race che. purUSa (AtmA) AmAM kaI karI zakatA nathI. jagatanA vyApAro sAthe purUSa (AtmA)ne kaI levA devA nathI. paraMtu cetana (purUSa-AtmA)nA prayatna vinA jaDavastumAMthI drazya jagatanuM nirmANa thatu hAvAnI sAMkhyamAnya hakikata bilakula buddhigamya ane sa`gata thaI zakatI nathI. vaLI sAMkhyaDha ne AtmAne caitanyasvarUpe ja mAnyA heAvAthI prakRtine jaDa svarUpeja manAya, kAraNa ke prakRtine jaDasvarUpe nahiM mAnatAM caitanya svarUpe mAnIe te AtmA ane prakRtinI bhinnatA uDI jAya. eTale jaDasvarUpa prakRtitattvamAMthI caitanyanA prayatnavinA drazyajagatanuM nirmANa svIkArI zakAya ja nahi. jainadarzananI mAnyatAnusAra sAMkhyadarzIne kahela prakRtine, jainadarzanamAM darzAvela pAMca ajIva (jaDa) padArthoM paikI eka amuka ja prakAranA pudgaladravya svarUpe ja eLakhAvI zakAya. jethI jainadanane mAnya AkAza, kALa ane paramANuM ke je sAdhAraNa mAnavInI draSTie paNa anAdi ane svataMtrasatpadA che, tenA astitvanA khyAla, sAMkhyadarzInane AvI zake ja nahiM. jo ke paramANu. e pudgaladravyanA ja paryAya hAvA chatAM, sAMkhyadarzane pudgala dravyanA tAttvika nirNaya karavAmAM khAsa lakSa nahi' ApatAM A badhu... prakRtinI vikRti che, ema mAnI chUTI gayA che. AkAza ane kALane manuSyanA mananeA saMskAra mAtra ja kahenAra jarmAMna dAnika " kAnTa"ne paNa aMte te 7 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo ghaNIkharI jagyAe kahevuM paDyuM che ke AkAza (dizA) ane kALane paNa potAnI svataMtra sattA che. te uparAMta DemokiTasathI mAMDI Aja sudhInA badhA ja vaijJAnikoe paramazunI paNa anAditA ane anaMtatA mAnI che. paNa sAMkhyadarzanakAra ane gadarzanakAra te dizA, kALa ane paramANunI anAdi-anaMtatA mAnI zakayA nathI. janadarzana ane nyAyadarzana :- | nyAyadarzananuM mukhya valaNa tarkazAstranuM vijJAna raju karavA tarapha hovAthI A darzanakAre seLa padArthonA jJAnathI tatvajJAna thavAnuM mAne che. te soLapadArtho nIce mujaba che. (1) pramANa (jJAnanuM kAraNa) (2) prameya (pramANathI jANavA gya), (3) saMzaya (anizcitajJAna), (4) prajana (sAbIta karavAgya), (5) draSTAMta (banene kabula dAkha), (6) siddhAMta (baMneyane kabulanirNaya), (7) avayava (parArtha anumAnanA aMge, (8) taka (nirNaya mATe ciMtana), (9) nirNaya (nizcaya), (10) vAda (vAdI-prativAdInI carcA), (11) jalpa (vADhIne jItavA prapaMcabharI vANI, (12) vitaMDA (sAmApakSanA dUSaNa ja kADhavA), (13) hetvAbhAsa (khoTA hetuo), (14) chaLa (Gdho artha karI harAvavAno prapaMca (15) jAti (nirdoSa hetune sadoSa batAva), (16) nigraha sthAna (khaMDanogya vAdInI gaphalata-bhUla), A saLa padArtho vaDe tattvajJAna thavAthI mokSa maLe che. ema nyAyadarzanakAranuM mAnavuM che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA niyAyika aneka AtmAonI svataMtra sattAmAM vizvAsa rAkhe che. A anekatAnI draSTithI jainadarzanamAM tathA nyAyadarzanamAM mataikaya che. paramANu, dizA, kALa, gati ane AtmAdika tattvavicAramAM jainadarzana tathA nyAya darzananI vacce ghaNI rIte samAnatA che. tema chatAM ghaNI bAbate aMge A baMne darzanamAM bhinnatA paNa che. jenadarzananI mAphaka nyAyadarzanamAM yukti pragane sArI rIte sthAna hovA chatAM baMnenI tattvavicAraNAmAM bahu ja bhinnatA draSTigocara thAya che. syAdvAda athavA saptabhaMga naya nAme je yuktivAdano AviSkAra jainadarzanamAM jovA maLe che, te nyAyadarzanamAM nathI. vaLI taiyAyiko AtmAnuM anekatva svIkAra karatA hovA chatAM AtmAnI prAptinI avasthAne viparIta rIte darzAve che. teo kahe che ke AtmAmAM jJAna utpanna thatuM baMdha paDe tene mikSa kahevAya che. A uparathI te iMdriye ane padArthonA saMgadvArA je jJAna thAya che, tene ja teoe eka mAtra jJAna mAnyuM. e pramANe mAnavAthI te AtmAnA svarUpadvArA je jJAna thAya che, te jJAnane mAnavAne avakAza ja raheto nathI. pratyakSa idrine padArthane sparza thAya ane tethI ja jAgRti thAya, te ja ekaluM jJAna hoya, ane bIjAne jJAna mAnavAnI nA pADavAmAM AvatI hoya te AtmAnA svabhAvadrArA seMkaDe -vastuonuM jJAna thAya che, e saghaLA jJAnane ApaNe phekI devuM paDe che. A rIte te nyAyavAdIonI jJAnautpattinA abhAve mekSaprAptinI mAnyatA nakAmI che.. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo naiyAyikanA mata pramANe IcchA dveSa, prayatna, jJAna, sukha vigere AtmAnA guNa che. eTale jJAnAdicuNA AtmA sAthe saMkaLAyelA kharA, paNa svarUpe ane svabhAve AtmA nirguNa che. jJAna ke caitanya te AtmAnA svabhAva nathI. AthI nyAyadarzInanA matapramANe AtmA, svarUpe karI ajJAna, acetana athavA jaDasvarUpa che. 100 vaLI taiyAyikA bIjI eka vAta kahe che ke jema AtmA jJAnAdi guNAthI svataMtra che, tema te paryAyAdi dvArA aritita che. jJAnanI sAthe saMbaMdha rahe yA na rahe, AtmA huMmezAM phUTastha che, apiraNAmI che. trIjI eka vAta teo evI matalabanI kahe che ke AtmA savyApaka ane saMgata che. kAraNa ke mULa te jaDasvarUpa hovAthI sarvavyApaka na hoya teA pachI AtmAne jagatanA padArthA sAthe sayeAga ke saMbadha sabhave nahi' ane AtmA sarvAMgata na hoya teA vividha dizAomAM ane dezeAmAM rahelA paramANu samUhanI sAthe ene sayega kevI rIte sabhave ? ane e pramANenA saMcAga asavita hoya te zarIrAdinI utpatti paNa asaMbhavita ja anI jAya. mATe AtmA sabyApaka che. nyAya darzananI uparokta traNe bAbatenI dalIlo paikInI eka paNa dalIla ApaNe svIkArI zakIe nahi. kAraNa ke AtmA je jaDapadArtha hoya te tenAthI padArtha pariccheda asa'bhavita ane. eTale ke tene padArthanu jJAna thAya nahi. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmika svarUpanI bhinnatA 101 dAkhalA tarIke AkAza jaDasvarUpa che. A AkAzane padArtha nu jJAna je nathI thatuM. te pachI AtmAne zI rIte thAya ? "huM chuM " evI je pratIti thAya che, te ja cetana che. evI pratIti, jaDane teA koI kALe paNa na thAya. , 66 ,, nyAyadarzIna kahe che ke AtmAne viSe caitanya samavAya saMbadhe raheluM che, evI ApaNane saune pratIti thAya che. jainaDhana kahe che ke pratItine ja tame pramANabhUta mAnatA ho te pachI AtmA pote caitanya svarUpa che, evI pratIti thAya che, te kema nathI mAnatA ? huM pote acetana chuM " evI pratIti koI ne thatI nathI. " huM svabhAvataH jJAtA chuM evI ja pratIti saune thAya che. ghaTa-paTAdi acetana che. ene "huM jJAtA chuM, huM jJAnavAna chuM" evI pratIti thatI ja nathI. AtmA je acetana hAtatA ghaTa-paTAdine viSe paNa evI pratIti sa'bhavatI hota. paNu acetana padArthane tevI pratIti naThuiM thatAM AtmAne ja thatI hovAnA kAraNe AtmA jaDapadA rUpe nathI. AtmA jaDasvabhAvI hota te a pariccheda sa thA azaya anata. have naiyAyikAnI bIjI mAnyatA AtmA kUTastha nitya che." eTale AtmA hamezAM aparivartita che. temanI A mAnyatA paNa kharAbara nathI. kAraNa ke AtmA aparivartita hAya te| pachI jJAnapati pUrve AtmAnI je avasthA hatI te ja avasthA jJAnAtpatti samaye paNa rahe. ane evI rIte te avasthA rahe teA pachI tene padArtha nu jJAna zI rIte rara Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AtmavijJAna-bhAga 2 jo thAya ? haMmezAM aparivartita rahevu e sthItine tee phUTastha bhAva kahe che. jJAnAttpatti pahelAM AtmAapramAtA che. Nu sanetpatti samaye e pramAtA che. padArtha paricchedaka che; e rIte AtmAmAM eka prakAranuM parivartana te thAya ja che. ane jo parivartana svIkArIe to pachI AtmAnA phUTasthabhAva ja rahetA nathI. have yAyikAnI trIjI mAnyatA " anaMta AtmAnuM sarva vyApakapaNa '" che, te aMge vicArIe, AtmAne sagata mAnya pachI AtmAnI vividhatA mAnavAnI jarUra ja kayAM rahe che. paraMtu vividha mana sAthenA sayeAga, vividha prakAranA AtmAnu anumAna karAve che. paNa AtmA jo sarvAMgata vyApaka padArtha hoya, te pachI jevI rIte eka ja sagata vyApaka AkAzanI sAthe vividha ghaTAdine sayeAga ane che, te ja pramANe eka ja AtmAnI sAthe vividha manane paNa sayoga ghaTI zake. ane e pramANe vividha zarIra ane IMdriyAkrinA saMyoga paNa tenI sAthe pratipAdita thaI zake che. e rItetA pachI vividha AtmAenI mAnyatAnI AvazyakatA raheze ja nahi, jyAre AtmAnuM vividhapaNuM teA nyAyadarzana svIkAre che. mATe mAnavu ja paDaze ke AtmA vyApaka nathI. paNa svazarIra piramANu ja che. AtmA avyApaka che, tenA atha eTale ja ke te zarIra parimANavALe che. naiyAyikA kahe che ke AtmA svadeha parimANu hoyate bALaka zarIra te yuvakanA zarIrarUpe zI rIte pariNamaze ? Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amika svarUpanI bhinnatA 103 kadAca ema kaho ke bALakazarIraparimANane parityAga karI, AtmA, yuvakazarIraparimANa grahaNa kare che, te zarIranI jema AtmA paNa anitya banaze. ane jo ema kaho ke bALakazarIraparimANano parityAga kayAM vinA, AtmA, yuvakazarIra parimANa banI zake che, te e eka asaMbhavita vyApAra che, ema kahevuM paDe. vaLI chelle chelle nyAyAcAryo kahe che ke jIva je deha parimANa hoya te zarIrane ekAdo aMza khaMDita thayethI AtmA paNa amuka aMze khaMDita bane che, ema kabula karavuM paDe. jainadArzanike Ane javAba ApatAM kahe che ke AtmA, jyAre yuvakazarIraparimANane dhAraNa kare che, tyAre bALaka zarIraparimANane parityAga kare che, ema bhale samaje. emAM kaMI asaMgata nathI. sApa pitAnA nahAnakaDA dehane pheNa vistArIne moTo banAvI zake che, tevI rIte AtmA paNa saMkeca ane vistAra guNanA pratApe judA judA samaye judA judA deha parimANane dhAraNa karI zake che. vibhinna asvathA athavA payArya jotAM AtmAne parivartana che, ema kahI zakAya. zarIranA khaMDananA saMbaMdhamAM naiyAyike je vadhe le che, tenA javAbamAM jene kahe che ke zarIra khaMDita thavAthI AtmA khaMDita thatuM nathI. khaMDita thayelA zarIravaMzamAM AtmAnA pradeza vistAra pAme che. khaMDita zarIrAMzamAM amuka aMze AtmAnuM astitva na svIkArAya te khaMDita zarIrAMzamAM je Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AtmavijJAna-bhAga 2 jo 'pana jovAmAM Ave che, tenuM bIjuM kai kAraNa batAvI zakAtu nathI. khaDita aMzamAM koI pRthak AtmA te nathI ja. je che te dehane viSe rahelAM dehuparimANa vALA AtmAnA ja aMza che. zarIranA e bhAgamAM rahevA chatAM paNa AtmAtA eka ja che. e rIte jainadana AtmAnu svadeha parimANutva sArI rIte siddha kare che. A badhI hakikatanA sArAMzarUpe kahI zakAya ke AtmA jo jaDapadArtha hoya teA tenAthI padAtha-paricchedya asabhavita ane. vaLI AtmA jo apariNAmI-phrUTastha hoya teA padArtha nu jJAna na thAya. ane AtmA jo sava vyApaka hoya teA pachI vividha prakAranA AtmA ne badale vedAnte kahelA " mevArRitIyam" nA siddhAnta svIkAravA paDe. A virAdhAne lIdhe nyAyadarzInamatanA parihAra karIne jainadarzana prarUpe che ke jIva (1) caitanya svarUpa che. (2) pariNAmI che. (3) svadeha piramANu che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 sApekSapaNe tattvajJAna prarUpaka jainadarzana vividha dAnika tattvajJAnIoe prarUpela tattvone vicAra karIe teA mAluma paDe che ke jIvanu sAcu svarUpa te badhAmAMthI koInA khyAlamAM AvyuM nathI. arthAt A badhAee zarIramAM rahelI cetanAne jIva kahI dIdhA che, te mAtra sajJa bhagavAneAnA anukaraNa rUpa che. athavA mAtra khyAlarUpa che. paraMtu jIvanu` sAcu' svarUpa vicArIne, tenA jJAnaguNane jANIne, tenI cetanAne samajIne, tene anubhavIne, tapazcAt jIva zabdanA prayoga koI e paNa karelA hAya tA te ekamAtra jainadarzane ja kareleA che. jhaverInA bALaka sAcA hIrAne hIrA kahe che, ane hIrAsvarUpe samaje paNa che. para'tu tene tela, mApa, teja, tenuM mUlya, emAMnuM kazu ja jANatA nathI. te badhu te je jhaverI hAya te ja jANe che. e ja pramANe jainadarzanAe ane anya danAe sa kheAdhelA jIva paratve samajavAnu che. vAstavika rIte jIva e zuM che? te kevA che? tenAM lakSaNa zuM che? tenA guNeA kayAkayA che? e vAta jANIne jeNe jIva kahyo hAya evuM eka mAtra sarvajJa bhagavAna sivAya bIjA koInA sabaMdhamAM banavA pAmyuM nathI, svarUpa vigerene jANyA vinA ja anya Astike e jIvane Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AtmavijJAna-bhAga 2 jIva kahI dIdhuM che. eTale ja parama adhyAtma yegI zrI AnaMdaghanajI mahArAje zrI munisuvrata svAmInA stavanamAM kahyuM che ke - ema aneka vAdImata vibhrama, saMkaTa paDI na rahe; citta samAdhi te mATe puchuM, tuma viNa tata keI na kahe, artha--aneka judA judA matavALAonA je darzanavAda, tenI bhrAMti rUpa kaSTamAM huM paDe chuM, tethI Atmatattva pAmI zake nathI, mATe mArA mananI zAMti arthe ja huM Apane pUchuM chuM. Apa sivAya koI bIjA matavALA yathArtha Atmatattva kahI zakatA nathI. vividha dArzanikonI AtmA aMgenI mAnyatAmAM te te AtmAne keIe sarvavyApaka kahyo te bIjAe avyApaka kahyo. keIe ekasvarUpa kahyo te bIjAe aneka rUpe kahyo. keInuM maMtavya kSaNikatva viSayaka te anyanuM nityatvaviSayaka che. Ama anya bhinnabhinna vAda svIkArI paraspara eka bIjAnA vAdane teDavAmAM teo aneka dUSaNe nyAyayuktithI dekhADe che. A pramANe apekSArahita svasiddhA ntane sthApana karanAra, pitAnA pakSa karatAM pratipakSI pakSane asatya TherAve che. jyAre jainadarzana te bhinnabhinna mAnyatAne paNa apekSAthI potAnA pakSamAM sthApana karI anekAntapaNe vijaya kare che. ekAMtapaNe uThelA AvA asaMkhya vAdene Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 tatvajJAna prarUpaka jainadarzana anAdikALathI jainadarzana, te sApekSapaNe pitAnA anekAnta svarUpamAM samAve che. jyAM sApekSAe bane bAjuthI tapAsIne vastu mAnavAmAM Ave che, tyAM khaMDana maMDananI mArA mArI rahetI nathI. be bAbate paNa sApekSAthI chUTa mAnI zakAya che. tethI ekAnta mAnyatAdhAraka upara paNa madhyasthatA rahe che. ema mAdhya bhAvanA rahevAthI rAgadveSa ochAM thAya che. ane ane rAgadveSa kSaya thavAthI AtmA paramAtmadazAne pAme che. Ama paramAtmadazAprAptimAM sApekSAvAda ja sugamamArga bhAse che. kAraNa ke A pramANe sApekSAvAdane mAnavAthI keInuM khaMDanamaMDana ekAMte thatuM nathI. sarva darzana vALAonI sAthe bhAtRbhAva rahe che. krodhAdika dezane nAza thatAM cittanI nirmalatA rahe che. hRdayanI zuddhi thatAM paramAtmAnuM yathArtha dhyAna thaI zake che. ane anekAntavAdanI yathArtha prarUpaNa karatAM chatAM paNa ekAntavAda upara rAgadveSa nathI. bauddha, sAMkhya, veda ane yogadarzanAdi Astikadarzane caitanya svarUpe AtmAnI astitA pratipAdana kare che, paraMtu temAM nityatA yA anityatAdinI mAnyatAmAM ekAntapakSa hovAthI sarvathA satya siddha thaI zakatAM nathI jyAre jaina darzanamAM anekAntanA siddhAntadvArA sApekSAe eka ja AtmAmAM ekasAthe anya viparIta dekhAtA be dharmone paNa svIkAravAmAM Ave che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AtmavijJAna-bhAga 2 je janetara dezanene mAnya, AtmAnI nityatA, anityatA, ektA, anekatA, vyApya, avyApya ItyAdikane janadarzana taraphathI thate niSedha, nirapekSa yA ekAta prarUpaNAne kAraNe ja hoya che. paraMtu sApekSa yA anekAntapaNe te, te te viSaye anya viparItabhAvI hovA chatAM jana darzanane mAnya che. eTale sApekSavAdanA lakSyapUrvaka te jaina darzana te sarva Astika darzanene potAnAmAM samAvI le che. mATe ja adhyAtma gIvarya zrI AnaMdaghanajI mahArAje svaracita naminAtha bhagavAnanA stavanamAM kahyuM che ke - jinavaramAM saghaLAM darzana che, dazane jinavara bhajanAre; sAgaramAM saghaLI taTanI sahI, taTanImAM sAgara bhajanAre atha:- jema tamAma nadIono samudramAM samAveza thAya che, tema Astika gaNAtA judA judA matane, jena darzanamAM samAveza thAya che, jema samudramAM sarva nadIone samAvI zakAya, paNa nadImAM samudrane samAveza na hoI zake. tema jinamatamAM tamAma matone samAvI zakAya che, paNa tamAma matemAM te jinamatane aMzamAtra che. mATe dareka darzananuM svarUpa jANI, madhyasthabhAve rahI, tene sApekSapaNe svIkArI jinamatamAM kahelA AtmasvarUpane dhyAvavuM. ahiM sApekSavAda eTale syAdvAda samaja. je apekSAe jeje vastu vastu hoya, te apekSAe te goThavavI. paraMtu e apekSA, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvajJAna prarUpaka jainadarzana 109 saMgata hovI joIe. e je asaMgata hoya te asatya banI jAya. kAkAnI apekSAe bhatrIje che, mAmAnI apekSAe bhANeja che, paNa kAkAnI apekSAe bhANeja paNuM ke mAmAnI ape kSAe bhatrIjApaNuM nathI. ane tema mAne te khoTuM kare. mATe syAdvAda yA anekAntamAM apekSA mAtrathIja na cAle. saMgata apekSA hovI joIe. traNa AMgaLIomAM anAmikAne meTI kahevI ke nAnI ? temAM moTApaNuM ane nAnApaNuM ema paraspara virodha jaNAtI ane avasthAnuM astitva che. paraMtu madhyamAnI apekSAe nAnI ane kaniSThAnI apekSAe moTI kahevAmAM saMgata apekSA hovAthI tene te te rIte nAnI moTI kahevI te susaMgata che. paNa madhyamAnI apekSAe moTI ane kaniSThAnI apekSAe nAnI kahevAmAM asaMgata apekSA hovAthI te asatya che. A rIte sApekSavAda te susaMgata apekSAvALo che. paNa asaMgata apekSAvALe nathI. jeo kadAgrahI che. teo A sApekSavAdanA svarUpane samajI nahIM zakavAthI tenI TIkA kare che, niMdA kare che. paNa tethI karIne kaMI sApekSavAda-syAdvAda-anekAtavAdanI satyatA uDI jatI nathI. teonI dareka pravRtti sApekSavAda, pUrvakanI hovA chatAM, purvagrahane lIdhe AvA uttamavAdanI ThekaDI uDADe che, tethI teo dayAne pAtra che. ahiM te mAtra AtmAnA svarUpa aMge vividha siddhAntapUrvaka samajI tene ucita rIte kevI rIte svIkAravuM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 AtmavijJAna-bhAga 2 je teja vicAravAnuM che. ane te rIte vicAravAthI samajAze ke sApekSavAda, e vividha darzanakAronI vividha mAnyatA ene paNa ekAntavAdanA viSarUpa viSamatAmAMthI mukta karI samabhAvI banAvavAmAM eka mahAna gArUDI maMtratulya che. nitya anitya, ekatva anekatva, vyApya avyApya Adi AtmA aMgenA bhAvane ekAMta yA nirapekSa mAnyatAthI mukta karI, sApekSa mAnyatA pUrvaka svIkAra karavAthI paraspara viparIta jaNAtA te dareka bhAvonuM astitva, ekI sAthe AtmAmAM heI zakavAnuM bahu ja saraLatAthI samajI zakAya che. ane e rIte tene svIkAra karI jainadarzana dareka darzana kAranI bhinna dekhAtI mAnyatAne paNa kevI rIte AvakAre che, arthAt pitAnAmAM samAvI le che, te hakikata vicArIzuM. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 anekAnta te satya ane ekAnta te asatya satyanAM anaMtarUpa che. jethI anaMtarUpomAM ja tenuM darzana thaI zake che. aneka rUpAtmaka satyane aneka rUpamAM svIkAravuM tene anekAnta kahevAya che. mATe anekAntadraSTi ja pUrNa satya che. vastunA anaMta dharmono svIkAra karanAra hovAthI te anekAntavAda, vibhedamAM abheda dekhe che. saMgharSomAM samanvaya sAdhe che. vicArajagatanuM anekAnta jyAre vANImAM utare che, tyAre te syAdvAra kahevAya che. eka vicArakaNa, bIjA vicAkaraNathI ekadama nirapekSa na hoya te ja tene syAdvAda kahevAya. vizvano pratyeka vicAraka, jIvana ane jagatanA saMbaMdhamAM pitAnI eka navI draSTi dekhe che. paraMtu je te bIjA vicArakathI ekadama nirapekSa banI pipitAne ja vicAraaMza, pUrNa satya tarIke mAnIle, te tenuM satya paNa, asatya banI jAya che. kemake cintanane pratyeka aMza, satyanA eka aMzane anAvRtta kare che. samudranI lahera te samudrane ja aMza che, tevI rIte vANane dareka aMza satyane ja aMza che. vicArathI eka nIle, pratyeka saka Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AtmavijJAna-bhAga 2 - jyAM sudhI eka satyAMza, pitatAne ja pUrNa nahiM mAnI besatAM bIjA satyAMzane mATe dvAra baMdha nathI karatA tyAM sudhI te asatya nathI. paraMtu svamAnya aMzane ja pUrNa mAnI levAne meha ja asatya che. dareka cintananI pAchaLa sApekSadraSTi hovI joIe. te sApekSa draSTithI ja satyatattva grahaNa karI zakAya che. pachI bhale te darzana, nityavAdI hoya ke anityavAdI hoya. sAmAnyavAdanA pratipAdaka hoya ke vizeSavAdanA samarthaka hAya. ekAntadraSTivaMta manuSyanI jJAnavRtti sAmAnya rIte adhUrI hoya che. temAM asmitA-abhiniveza, sAmAnyarIte vizeSa hoya che. tethI jyAre keIpaNa bAbatamAM te amuka vicAra kare che, tyAre e vicArane chevaTane ane saMpUrNa mAnavA te prerAya che. A preraNAthI te bIjAnA vicArane samajavAnI dhIraja khoI bese che, ane chevaTe pitAnA AMzika jJAnamAM saMpUrNatAne Aropa karI le che. AvA Aropane lIdhe eka ja vastu paratve sAcA paNa judA judA vicAra dharAvanArAo vacce athaDAmaNa ubhI thAya che. ane tene lIdhe pUrNa ane sattvajJAnanuM dvAra baMdha thaI jAya che. eka darzana, AtmA vagere koI paNa viSayamAM pite mAnya rAkhela purUSane ekadezIya vicArane jyAre saMpUrNa mAnI le che, tyAre te ja viSayamAM virodhI, paNa yathArtha vicAra dharAvanAra bIjA darzanane te apramANu kahI avagaNe, che. pariNAme samatAnI jagyAe viSamatA ane vivAda ubhAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 ekAta te asatya thAya che. mATe satya ane pUrNajJAnanuM dvAra ughADavA ane vivAda dUra karavA jenadarzanamAM nayavAdanI pratiSThA karavAmAM AvI che. ane te dvArA ema sUcavavAmAM AvyuM che ke dareka vicAraka potAnA vicArane Agama pramANa (zAstra pramANa-Ata purUSavacana pramANe) kahyA pahelAM tapAsI jue ke, te vicAra, pramANanI keTie mukAya te sarvAzI che ke nahiM? vastuaMgenI saMpUrNa jJAnaprAptinuM sAdhana te (1) naya ane (2) pramANa che. vastumAM vartatA aneka dharmo pikI emAMthI jyAre keI eka dharma dvArA vastune nizcaya karavAmAM Ave, tyAre te naya kahevAya che, ane jyAre aneka dharma dvArA vastune anekarUpathI nizcaya karavAmAM Ave, tyAre te pramANa kahevAya che. eTale naya e pramANane mAtra eka aMza che. ane pramANu e aneka nane samUha che. vastune eka draSTie grahaNa karanAra te "naya" che. ane aneka draSTiothI grahaNa karanAra te "pramANa" che. pratyeka vastu aneka dharmAtmaka che. temAM paraspara virodhI. dekhAtA ane chatAM vAstavika rIte jotAM, avirodhI evA vicAronA avidhIpaNAnuM mULa tapAsI, tevA vicArone samanvaya te "naya" dvArA ja thaI zake che. jemake eka AtmAnA ja viSayamAM Astika gaNatA vividha darzanakAronA maMtavyamAM vividhatA jovAya che. keIkanuM maMtavya AtmA "eka hevAnuM" che. jyAre kayAMka AtmA. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 AtmavijJAna-bhAga 2 jo aneka hovAnuM " che. eja rIte AtmAne keI nitya ane koI anitya mAne che. vaLI AtmAne kaI sat kahe che, koI asat kahe che. A rIte A badhI mAnyatAo paraspara virodhI hovAnA kAraNe te virodha vyAjabI che ke geravyAjabI che. ane je geravyAjabI hoya te te kevI rIte che? enI sAbItI nayavAda dvArA thaI zakatI hovAnA kAraNe tatvane yathArtha svarUpe grAhya karavA IcchanAre nayavAdane samajavo jarUrI che. uparokta vidhisvarupe dekhAtI mAnyatAonA avidhanuM mULa te vicArakanI draSTitAtparyamAM raheluM hoya che. e draSTine apekSA" nAmathI oLakhAvAya che. tethI nayavAdane apekSAvAda paNa kahevAya che. vaLI vastumAtra svabhAvathI ja evI che ke tene vicAra aneka draSTithI thaI zakatuM hovAthI apekSAvAdane anekAntavAda paNa kahevAya che. vastune mAtra eka draSTibinduthI ja jenAra ane svIkAranAra te ekAntavAdI che. paraMtu vastune vAstavika khyAla ekAntavAdathI nahiM, paNa anekAntavAdathI prApta karI zakAte hovAthI anekAnta satya che, ane ekAnta asatya che. apekSAbhedathI siddha evA aneka vastudharmomAMthI paNa kyAreka keI eka dharma dvArA, ane kayAreka enA virUddha evA bIjA dharma dvArA vastune vyavahAra thAya, te tene apramANika ane bAdhita kahevAya nahiM. kemake vidyamAna paNa badhA dharmo ekI sAthe vivakSita hotA nathI. prayajana pramANe kayAreka Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAnta te asatya 115 ekanI te kayAreka bIjAnI vivekSA hoya che. jyAre jenI vivakSA tyAre te pradhAna (mukhya), ane bIjA apradhAna (gauNa) thAya che. paraMtu mukhyarUpe vyavahAratA dharma samaye, gauNarUpe vattI rahetA vastudharmanA astitvane InkAra te nahiM ja hovuM joIe. laukika vyavahAramAM paNa vacana (bolavAnA) vyavahAra anekAntarUpe vyavahArAya che, temAM apekSAvAdane upaga te thAya ja che. ahiM nayAdi tAtvika draSTie vacanamAM vaparAtI apekSAne khyAla nahiM chevA chatAM paNa belavAmAM amuka vacana Ama paNa belAya ane anya rIte paNa bolAya eTalI ja mAtra samaja hovAthI viparIta rIte belAtA vacanamAM paNa virodha manAtuM nathI. pitAnA putrane beTA kahIne bolAvate pitA, pitAnA prapautra dvArA potAnA te putrane bolAvavAnuM hoya, tyAre ema paNa kahe ke, jA, bApAne lAvI Ava. ahiM kaI tene (pitAne) ema na kahI zake ke "bApAne bolAva" ema kema kaho ? kAraNa ke tyAM bApApaNuM te putranI apekSApUrvaka kahevAya che. pitAnI (te bApanI) apekSA pUrvaka kahevAtuM nathI. ahiM nayasvarUpa tattvajJAnanI samaja nahi hovA chatAM eka ja vastune virodhasvarUpe (beTA ane bApA) paNa kahI zakavAmAM asatya manAtuM nathI. halavAInI dukAne mIThAI levA janAra eka vyaktie halavAIne pUchayuM ke peMDA che? pitAnI dukAnamAM peMDA hovA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AtmavijJAna-bhAga 2 je chatAM peMDA nathI" ema te halavAIe pratyuttara ApavAthI puchanAra mANasa cAlyA jAya che. tyArabAda bIje grAhaka AvI paeNDA hovAnuM pUche che, tyAre te halavAI kahe che ke hA. peMDA che. ahIM te dukAna upara beThela trIjI kaI vyaktine ema lAge che ke A halavAI ekane peMDA hovAnuM ane bIjAne nahiM hovAnuM kema kahete haze? peMDA hovA chatAM Ama arasparasa virodhI bhASA te kema bole che? halavAI tene samanvaya karatAM kahe che ke pahelA AvanAra vyaktine egya je jAtanA peMDA joIe, tevA sArI jAtane paiDA mArI dukAnanA nahiM hovAthI tene meM "nathI" kahyuM. ane bIjI vyakti game te mAla paNa sastAbhAve levAnI yogyatAvALo hovAthI tene meM "che" kahyuM. Ama peMDA aMge "e" ane "nathI" (asti-nAsti) e bane bhAva paraspara virodhI hovA chatAM paNa te banne bhAve ekI sAthe hoI zakavAne kaI mANasa virodha karI zakatuM nathI. AvI rIte anyapaNa ghaNI vyavahArIka bAbatomAM eka ja viSaya ke vastu aMge paraspara virodhI bhASAne upaga thatuM hovA chatAM sApekSapaNe thate te vacanavyavahAra grAhya ja bane che. tyAM sApekSanuM zikSaNa lIdhA vinA paNa virodha bhASI vacananI yathArthatA svayaM samajAI jAya che. jethI matabheda ane kaleza thavAne saMbhava ocho rahe che. AtmA e arUpI hovAthI Indriya pratyakSa siddha nahiM hotAM anubhavasiddhathI jANuM zakAya che. AtmatattvanA zuddha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAnta te asatya 117 zuddha svarUpane koIpaNa jAtanI nyUnatA yA viparItatA rahitapaNe te sarvajJa vItarAga purUSa ja samajAvI zake che. chadmastha yA asaCjJa purUSoe kahela AtmasvarUpamAM adhurAsa agara viparItatA yA tA ekAntavAda sabhavI zake. mATe sajJa--vItarAga purUSonu' kathana teja Aptavacana che. tevA AptapurUSAnA vacanasaMgraharUpa graUAne zAstro yA Agama tarIke oLakhAvAya che. AvAM zAstravAyA samajavAmAM . paNa ekAntadraSTivALA manuSya bhUla khAI jAya che. jethIte sattvavAkayA paNa samajanAranI ekAMgIdraSTinA kAraNe viparIta bhAvI banI rahe che. jyAre anekAntadraSTithI zAsravAkayA jonArane ane samajanArane ja yathArtha svarUpe grAhya banI zake che. vedavAkayAne ekAnta draSTithI ja jovAthI vividha vAkayeA dvArA paraspara virodhI paNa yathArtha hakiktane samajI nirhu' zakI, za'kAzIla banI rahelA indrabhUti Adi agIAra brAhmaNapa'DitA vedavAkayeAnI yathArtha samaja anekAntasiddhAnta pramANe bhagavAna zrI mahAvIra devandvArA samajI, za'kArahita anyAnI hakikta pa`SaNapa mAM vaMcAtA kalpasUtramAM gaNadharavAdanA viSayamAM bahu ja spaSTatAthI jANavA maLe che. mATe tattvajJAnanA viSayane sattva yA vAstavikasvarUpe samajavA mATe nayavAda, anekAntavAda yA syAdvAdanuM jJAna jarUrI che. naya zabda apekSAsUcaka che. anekAntanu spaSTIkaraNa nayAnA nirUpaNathI ja thaI zake che, ane rayAt ane vAda e e zabdonA anele "syAdvAda" che. temAM syAt eTale katha Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AtmavijJAna-bhAga 2 cit ane vAda eTale kathana karavuM. eka ja vastunA viSayamAM paraspara virodhI evAM vidhAno te, draSTibheda sApekSa hoI kharI rIte virodhI ja che. A bhAvanuM sUcana karavA mATe ja kaI paNa vastunuM tenA ekadharmane laI bhAva ke abhAvarUpe vAstavika kathana karavAmAM "cAt " zabda vaparAya che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 nayavAda dvArA vastutvanuM spaSTIkaraNa vizvanA samasta padArtho eka ane anekarUpa che. temAM eka tarapha nityatvanuM darzana thAya che. jyAre bIjI tarapha teja padArtha, pratipaLe parivartita thatA draSTi gecara thAya che. vastunA pravatatvanI tarapha jyAre ApaNuM draSTibindu TakI rahe che, tyAre te vastunA zAzvata yA sadAnityanA saundaryanuM darzana thAya che. ane jyAre, te padArthanA uttara rUpanI tarapha draSTi jAya che, tyAre pratikSaNa vastu, vinAzIrUpe dekhAya che. jyAre ApaNI draSTi bhedagAminI bane che, tyAre vastunuM parivartita thatuM rUpa dekhAya che. ane jyAre ApaNI draSTi abhedagAminI bane che, tyAre vastunuM akhaMDarUpa draSTimAM Ave che. | dArzanika zabdAvalimAM bhedagAminI draSTine paryAyadraSTi kahevAya che. ane abhedagAminI draSTine dravyadraSTi kahe vAya che. paryAyadraSTi te vastumAM pratisamaya parivartita thavAvALA rUpane ja svIkAre che. jayAre dravyadraSTi te vastunA dhruva aMzane ja svIkAre che. paraMtu vizvavyavasthA te bannenA samanvayamAM ja saMbhavIta che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AtmavijJAna-bhAga 2 jaDa yA cetanasvarUpa, vizvanI dareka vastu te dravya ane paryAya ema ubhayarUpe hoI, tenuM saMpUrNa svarUpa te te ubhayamAM ja samAya che. paryAyanA khyAla rahita kevaLa dravyane ja khyAla hoya, agara te dravyano khyAla rahita kevaLa paryAyane ja khyAla hoya tyAM sudhI padArtha svarUpa yathArtha rIte samajamAM AvI zakatuM nathI. yuvAnane pitAnI bAlyapaNAnI ceSTAonuM smaraNa thAya che. ane bhAvI jIvanane sukhamaya banAvavA te prayatnazIla bane che. jIvananI e rIte badalAtI avasthAmAM paNa eka sUtratAnAM je darzana thAya che, te abhedagAminI svarUpa dravyadraSTi che. bIjI tarapha bAlyAvasthA ane yuvAvasthA vacce bheTa pratIti je spaSTarUpe mAluma paDI rahI che, te bheda- gAminI svarUpa paryAyadraSTi che. yuvAna te bAlyapaNathI sarvathA bhinna paNa nathI. kemake te bAlyapaNAnI sukomala smRtimAM ja jIve che. vaLI bAlyapaNu sAthe tene saMpUrNa saMbaMdha paNa nathI. kemake yuvA-vasthAmAM tene ApaNe bALaka kahI zakIzuM ja nahiM. jIvananI A bhedabheda draSTi (bheda ane abheda ema ubhaya draSTi) ja padArthanA yathArtha svarUpane pAmI zake che. mAtra AtmA ja nahiM, paraMtu vizvanA samasta padArtha, bhedabhedarUpe ja avasthita che. vacanane AdhAra vaktAnA abhiprAya upara che. tethI koI paNa eka vastu paratve jeTalA vacana prakAre maLI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastunuM spaSTIkaraNa 121 Ave, agaratA saMbhavI zake, teTalA ja te vastu paratve aMdhAyelA judA judA abhiprAya che, ema samajavuM joIe. e abhiprAya eTale nayavAdo kahevAya. vacananA prakAre jeTalA ja nayavAde samajavA. anekAntanuM spaSTIkaraNa nayenA nirUpaNathI ja thaI zake che. AvA naye aneka che. paNa e badhAne samAsa TuMkamAM be namAM ja thaI zake che. eTale e be na ja (1) dravyAstika ane (2) paryAyAstika mukhya che. vastunI akhaMDatA yA zAzvatapaNA pratyenI draSTipUrvakane je abhiprAya te dravyAstika naya che. ane vastunI paTTo pAmatI avasthAnI draSTipUrvakane abhiprAya te paryAyAstika naya che. A rIte A banne ne judI judI be draSTione anulakSIne che. jethI dravyAstika draSTimAM vastune sAmAnya rUpe ane paryAyAstika draSTimAM vastune vizeSarUpe viSayaviveka karAya che. vastumAtrane sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka kahevAmAM Ave che. mAnavI buddhi paNa ghaNIvAra vastuonA mAtra sAmAnyaaMza tarapha DhaLe che, te ghaNIvAra vizeSaaMza tarapha DhaLe. che. jayAre te sAmAnya aMzagAmI hoya tyAre tene te vicAra "dravyArthikanaya, ane jayAre vizeSaaMzagAmI hoya tyAre temane te vicAra paryAyArthika naya kahevAya che. dareka vastunI mAphaka AtmAnA viSe paNa traNeyakALamAM sAmAnyagAmI ane vizeSagAmI, ema ubhayagAmI vicAra Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 saMbhave che. kALa ane avasthAbhedanAM citro tarapha dhyAna na ApatAM mAtra zuddha cetanA tarapha dhyAna apAya tyAre te viSayane dravyAthikanaya kahevAya che. ane cetanA uparanI dezakALAdikRta vividha dazAo tarapha dhyAna jAya tyAre te viSayane paryAyArthikanaya samaje. kharI rIte ke sAmAnya te vizeSavinAnuM, ane kaI vizeSa te sAmAnya vinAnuM hotuM ja nathI. paraMtu eka ja vastu koI apekSAe sAmAnya, to bIjI apekSAe vizeSa rUpa hoya che. tethI dravyAstika nayanaviSaya, paryAyAstika nayanA viSaya sparzathI, ane paryAyAstika nayane viSaya, dravyAstika nayane viSaya sparzathI mukta hoI zake ja nahi. tema chatAM paNa te bane nayane je bheda karavAmAM Ave che, tenuM tAtparya, viSayanA gauNapradhAna bhAvamAM ja che. jyAre vizeSa rUpane gaNa rAkhIne mukhyapaNe sAmAnyarUpane avalaMbIne draSTi pravarte tyAre te dravyAstika, ane sAmAnyarUpane gauNa karI vizeSarUpane mukhyapaNe grahaNa karI draSTi pravarte tyAre te paryAyAstika samajavuM. badhI sAmAnya draSTie ke badhI vizeSa draSTio paNa eka sarakhI hotI nathI. temAM paNa aMtara hoya che. e jaNAvavA khAtara A be draSTionA paNa TuMkamAM bhAge pADavAmAM AvyA che. jethI dravyArthikanA traNa ane paryAyAthikanA cAra, ema ekaMdara sAtabhAgo paDe che. e rIte sAta nA thAya che. temAM prathamanA traNa ne te sAmAnya gAmI hovAthI dravyArthika nayanA bheda tarIke varNavavAmAM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastutvanu spaSTIkaraNa 123. Ave che. ane pachInA cAra nayo vizeSagAmI hovAthI paryAyArthi ka nayanA bheda tarIke varNavavAmAM Ave che. AnA atha eTale ja samajavA ghaTe ke prathamanA traNamAM sAmAnyatattva ane tenA vicAra vadhAre spaSTa che. kAraNake te traNa vadhAre sthUla che. tyArapachInA cAra naye| vizeSa sUkSma hoI temAM vizeSa tattva ane tene vicAra spaSTa che. tema chatAM paNa dravyArthi ka nayanI bhUmikA upara geThavAelA traNa nayAmAM, pU karatAM uttaranayeA sUkSma hovAthI teTale aMze te uttara nayA, pUnA nayanI apekSAe vizeSagAmI samajavA. e rIte paryAyArthika nayanI bhUmikA upara gADavAelA cAra nayeApaNu anukrame vizeSa gAmI samajavA, A dravyArthi ka nayanA traNa ane paryAyArthi ka nayanA bhAgeA maLI kulla sAta bhAgAnAM nAma, cAra (1) naigama (2) saMgraha, (3) vyavahAra (4) jajIsUtra (5) zabda (6) samabhirUDha ane (!) evabhUta che. je A sAte bhAgo te, dravyArthi ka ane paryAyArthi ka ema e mULa-nayonA ja uttara bhedo che. dareka uttara naya, peAte je mULa nayanA bheda che, te te mULa nayanA grAhya viSayane ja judI judI rIte varNavatA hevAthI te uttara nayonuM kAryAM, mULa nayAnA pradezabahAra hAI zakatu nathI. teo to phakta potapAtAnA mULanayagRhIta a'zane ja kAMIka vadhAre vadhAre jhINavaTathI carce che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNika vastunA cina paryAyAvikAsana-bhAga 2 124 dravyArthika ane paryAyArthika e bane namAM eka naya te vastunA sthirarUpane grAhaka che. ane bIje naya tenA asthira rUpane grAhaka che. vastuno svabhAva ja e che ke te mULarUpe sthira chatAM, nimitta pramANe judA judA svarUpe badalAtI ja rahe che. tethI eka ja vastumAM sthirapaNuM ane asthirapaNuM e avAstavika nathI. paNa vAstavika che. ane e be rUpa hoya to ja vastu pUrNa bane che. A hakikata anekAntanA arthane nirNaya karyA vinA samajI zakAtI nathI. anekAnta zabda, aneka ane anta e zabdonI saMjanAthI baneluM che. teno artha e thAya che ke jemAM aneka anta arthAt dharma vate che, tene anekAnta kahevAya che. paraMtu anekAnta zabdane vacce kevaLa vivakSita padArthamAM aneka dharmo hovA mAtrathI ja nathI. kemake pratyeka padArthamAM aneka dharmonA astitvane svIkAra to aneka darzanakAroe karela che. je anekAntane artha mAtra uparokta rIte ja svIkArI levAya to eka padArthane aneka dharmovALe mAnanAra jeTalAM darzana che, te badhAMya anekAntavAdI kahevAya. e -avasthAmAM jaina darzananI anekAntavAdInA rUpamAM je prasiddhi che, tenI kaMIpaNa kiMmata rahetI nathI. mATe jaina darzanamAM anekAntanI je svataMtra vyAkhyA karelI che, tene samajIne ja tenuM kathana karavuM joIe. vAstavamAM je tat che, tehI ja atat che. je eka che, te ja aneka che. je sat che, te ja asat che. tathA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastutvanuM spaSTIkaraNa 125 je nitya che, te ja anitya che. e rIte eka ja vastumAM vastutvane upajAvanArI paraspara virUddha be zaktionu prakAzita thavuM te anekAnta che." A pramANe koIpaNa vastune tenI aneka ( saMbhavatI badhI) mAjuethI tapAsavI--jovI athavA tema jovAnI vRtti rAkhI tevA prayatna karavA e ja anekAnta draSTi che. ja jo ke ahi* je vastu tatsvarUpa che, te ja vastu atasvarUpa heAvAmAM virodha dekhAya che. kemake eka ja vastumAM virUddha evA e dharmAnA svIkAra karavAmAM spaSTa viparItatAnI pratIti thAya che. paraMtu dIrghadraSTithI vicAratAM temAM jarApaNa viparItatA nathI. udAharaNAthe eka ja vyakti peAtAnA pitAnI apekSAe putra che. ane peAtAnA putranI apekSAe pitA che. mATe jevI rIte eka ja vyaktimAM bhinna bhinna apekSAethI pitRtva ane putratva Adi vividha dharmanA sadbhAva hAI zake che, tevI rIte dareka vastumAM paraspara virUddha evA dharmAMnA paNa sadbhAva hAI zake che. khaMDana-maMDana-matAgraha vagerenuM astitva, vastumAM vatA paraspara virUddha dharmAMnA kAraNe ja che. te dharmAne ekAnta paNe ja mAnI levAthI mAnyatAonA jhagaDA upasthIta thAya che. apekSAbheda yA anekAnta vAdapUrvaka paraspara virUddha dekhAtA vastudharma ne jANavA-samajavAthI A jhagaDA zAMta banI jAya che. ,, vaijJAnika praNAliyAmAM " dvandvAtmaka bhautikavAda " nAme. eka vAda upasthIta che. koI lAka mAne che ke drundrAtmaka Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AtmavijJAna-bhAga 2 bhautikavAdane AviSkAraka "hIgala" che. ane "mArkase" tene suvyavasthita banAvyuM che. game tema hoya paNa Aje te vAda, mArkasane manAya che. mArkase pitAne A vAda, AtmA ane aNu sudhI ja sImita nahiM rAkhatAM, rAjanaitika, sAmAjIka, sAMskRtika ane Arthika Adi jIvananI sarva mukhya bAbatene lAgu karyo che. A zraddhAtmaka bhautikavAMdanI pAchaLa rUsanA leke te eTalA badhA lAgu paDyA che ke tyAM keTalAka DokaTare kahevA lAgyA che ke temanI cikitsA, dviddhAtmaka paddhattinI anusAra thAya che. ahiM te ApaNe A zraddhAtmaka bhautikavAdanI anya mAnyatAonI upekSA karI mAtra "virodhI samAgama (Unity of opposites)" aMgeja kahevAnuM che. mArkasanA kathanAnusAra be vidhI padArthonuM milana ja vidhI samAgama nathI, paraMtu eka ja padArthamAM be virodhI guNo (svabhAva)nI antarthApakatAne virodhI samAgama kahevAya che. te bane virodhI svabhAva eka ja samaye eka ja vastumAM abhinnapaNe rahe che. A vidhI samAgamatAne mArkarsavAdIe potAnA darzananI eka apUrva dena mAne che. eka ja vastumAM be virodhI svabhAve kevI rIte TakI zake ? A taka, vividha tAkika dvArA upasthIta thatAM, mArkasa, ghaNuM vyAvahArika udAharaNo dvArA pitAne mAnya, A vidhI samAgama tattvanuM saTapaNe samarthana kare che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastunuM spaSTIkaraNa 127 hagalanA tarkazAstranAM udAharaNa laI te kahe che ke je rakama (paisA) karajadArane mATe deNArUpa che, te ja rakama leNadArane mATe leNArUpa che. vaLI pleTonI yuktiothI pitAnA matane samarthana karatAM te mArkasa kahe che ke- amArI burasInuM kASTa kaThIna che. je te kaThIna na hota te amAruM vajana te kevI rIte sAcavI zakata? vaLI te ja kASTa narama paNa che. je narama na hota te tene kuhADo kevI rIte kApI zakata? mATe kASTa, te kaThIna ane narama, banne svabhAvI che. arthAt ekI samaye te banne viruddha svabhAve te kASTamAM abhinapaNe varte che. mArkasavAdamAM bIjI mAnyatAo bhale asatya hoya paraMtu A virodhI samAgamanI hakikatane avAstavika kahI zakAze nahiM. mArkasane A virodhI samAgama, keIpaNa dArzanikane anekAntane khyAla ApyA vinA nahiM rahe. anya darzana kadAca te mAnya nahI kare to paNa jainadarzana te AnuM samarthana avazya kare che. ane kahe che ke eka ja vastumAM apekSAdathI vibhinna virodhI svabhAvanuM astitva hoI zake che. pachI te vastu bhale cetana hoya ke jaDa hoya. aneka dharmonuM astitva dharAvatA pratyeka padArthomAMnI paraspara viruddha zaktione khyAla, sAdhAraNatayA buddhigamya thaI zaktA nathI. paraMtu tene apekSAda yA vividha draSTikeNathI vicAravAmAM Ave che te virUddhazaktione khyAla Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AtmavijJAna-bhAga 2 je saheje AvI jatuM hovAthI A anekAntavAdane sApekSavAda tarIke paNa oLakhAvI zakAya che. kaI raste cAlatA AdamIe pUchyuM ke Apane sApe kSavAda e zuM che? tyAre AcAryoe kaniSThA ane anAmikA AMgaLIo tenI sAme rAkhIne puchyuM ke "A banne AMgaLImAM meTI kaI che? javAba malya-anAmikA maTI che. kaniSThAne sameTI laI pachI madhyamA AMgaLIne phelAvI puchyuM ke A banne AMgaLIomAM nAnI kaI che? javAba malya-anAmikA nAnI che. AcAryoe kahyuM ke e ja amAre sApekSavAda che. je tamo eka ja AMgaLIne moTI paNa kaho cho ane nAnI paNa kaho che. A sApekSavAdanI sahaja gamyatA che. kalAka e dIrgha TAIma che, ane mInITa alpa TAIma che. tema chatAM kyAreka kalAkane TAIma alpakALI anubhavAya. che. ane mInITane TAIma dIrghakALI anubhavAya che. A pramANe te banne prakAranA TAImamAM apekSAbhedathI dIrghatA. ane alpatA e bane virUddha bhAvanuM astitva svIkAravuM paDe che. pro. alabarTa AIskrIne potAnI patnIne sApekSavAdanI. hakikata samajAvatAM kahyuM ke jyAre eka manuSya eka suMdara chokarInI sAthe vAta kare che tyAre tene eka kalAkane TAIma alpa lAge che. te ja manuSyane aMgArAthI dhIkhatI bhaTTInI Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 vastutvanuM spaSTIkaraNa pAse besADIe te tene eka mInITa jeTale TAIma paNa khUba ja dIrgha lAge che. A ja sApekSavAda che. dareka manuSya saralatAthI samajI zake che ke nAraMgI nAnI che ke moTI? ahIM vAstavika ane pUrNa satya e ja che ke potAnAthI moTA padArthonI apekSAe te nAnI che. ane potAnAthI nAnA padArthonI apekSAe moTI che. arthAt lIMbunI apekSAe moTI che, ane khaDabujAnI apekSAe nAnI che. sara viliyama hemilTana kahe che ke -padArtha mAtra paraspara sApekSa che. apekSA vinA padArtha ja nathI banatuM. azva kahyo tyAM anadhanI apekSA thaI ja, abhAva kahyo tyAM bhAvanI apekSA thaI ja. A sara viliyama hemilTananA zabdo syAdvAda siddhAntane puchAvalaMbana rUpa che. ane vizvanA pratyeka padArthomAM eka samaye vartatI paraspara virUddha zaktionI satyatA siddha karI ApanAra che. dravyAstika pakSa ke paryAyAstika pakSa, game teTaluM majabuta hovA chatAM jyAM sudhI te arasparasa eka bIjA pakSanI darakAra na kare, tyAM sudhI paraspara nirapekSa evA te banne pakSe, samyagdazI kahevAtA nathI, paNa jyAre te bane aMdaroaMdara ekabIjA sAthe goThavAI jAya che, ane judAjudA viSayanA pratipAdaka hovA chatAM mukhyapaNe eka ja vastunuM pratipAdana karavA mATe sApekSapaNe pravartatA hoya che, Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AtmavijJAna-bhAga 2 tyAre te dareka mAtAnuM khAsa nAma cheDI samyagdarzana nAma dhAraNa kare che. pitAne abhiprAya ekAMzaspazI hovA chatAM te vastunA bIjA avivakSita aMza paratve mAtra udAsIna hoya, arthAt te aMzanuM nirasana karavAne Agraha dharAvatuM na hoya, ane potAnA vaktavya pradezamAM ja pravartate hoya to te parizuddha nayavAda che. tethI ulaTuM je abhiprAya pitAnA vaktavya eka aMzane ja saMpUrNa mAnI tenuM pratipAdana karavA sAthe ja bIjA aMzenuM nirasana kare, te aparizuddha nayavAda che. parizuddha nayavAda eka aMzane pratipAdaka chatAM Itara ane nirAsa nahiM karato hovAthI tene bIjA nayavAda sAthe virodha hotuM nathI eTale chevaTe te zruta pramANanA akhaMDa viSayane ja sAdhaka bane che, arthAt nayavAda te je ke aMzagAmI hovA chatAM paNa je te parizuddha eTale Itara sApekSa hoya, te tenA vaDe chevaTe zrutapramANasiddha ane aneka dharmAtmaka AkhI vastunuM samarthana thAya che. sArAMza e che ke keIpaNa eka parizuddha nayavAda potapitAnA aMzabhUta vaktavya dvArA ekaMdara samagra vastunuM ja pratipAdana kare che, e ja parizuddha nayavAdanuM phaLa che. tethI ulaTuM aparizuddha nayavAda, mAtra pitAthI judA paDatA bIjA pakSanuM ja nahiM, paNa svapakSa zuddhAnuM nirasana kare che. kAraNa ke, te, je, bIjA aMzane avagaNa pitAnA vaktavyane kahevA mAMge che, te bIjA aMza sivAya tenuM vaktavya Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastutvanuM spaSTIkaraNa 131 saMbhavI ja zakatuM nathI. eTale bIjA aMzanuM nirasana karavA jatAM te potAnA vaktavya aMzanuM paNa nirasana karI bese che. vastunuM samagra svarUpa aneka sApekSa azathI ghaDAyeluM che. eTale jyAre e sApekSa ane eka bIjAthI taddana chUTA pADI devAmAM Ave che, tyAre temAMthI ekeya rahete ke siddha thatuM nathI. tethI ja ema kahyuM che ke aparizuddha eTale bIjAnI paravA nahiM karate nayavAda pitAne ane bIjAnA ema banne pakSanAM mULa ukhADe che. tAtparya e che ke keI eka chUTo naya, je vastunA saMpUrNa svarUpanA pratipAdanane dAvo kare che te mithyAdraSTi che. bane naye chUTAchUTA mithyAdraSTi hovAnuM kAraNa e che ke, baMnemAMthI eke nayane viSaya sat nuM lakSaNa banate nathI. kemake e banne ne jyAre ekabIjAthI nirapekSa thaI mAtra svaviSayane ja sarUpe samajavAne Agraha kare che, tyAre te bane potapotAnA grAhya eka aMzamAM saMpUrNatA mAnatA hovAthI mithyArUpa (asatya) che. paNa jyAre e ja be ne paraspara sApekSapaNe varte che, arthAt bIjA pratipakSI nayanA viSayanuM nirasana karyA sivAya te viSe mAtra taTastha rahI potAnA vaktavyanuM pratipAdana kare, tyAre baMnemAM samyakapaNuM Ave ja. kAraNa ke e bane naye eka eka aMzagrAhI chatAM, eka bIjAnI avagaNanA karyA vinA pitapitAnA pradezamAM pravartatA hovAthI sApekSa che. ane tethI te banane yathArtha che. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sAtanayanI vistRta samaja anekAntAtmaka vastu, gocaraH sarvasaMvidAm / gza viziSTotha, nIca vighaco mata: (siddhasena, nyAyAvatAra) arthAtu-anekadharmAtmaka vastu e pramANane viSaya che. ane eka aMzasahita vastu nayano viSaya che. koIpaNa viSayane sarvAze sparza karanAra athavA tene sarvAze sparzavAne prayatna karanAra vicAra te zrutaane te viSayane mAtra eka aMzeja sparza karI besI rahenAra vicAra te naya. A nayane, svataMtra rIte pramANu kahI zakAto nahiM hevA chatAM zrata pramANane aMza hovAthI apramANa paNa kahI zakAya nahiM. AMgaLInuM TeravuM e samagra AMgaLI (aMgulI) svarUpa na kahevAya. tema chatAM te aMgulIne aMza hovAthI tene AMgaLI nathI, ema paNa na kahevAya. chatAM AMgaLInA aMzabhuta AMgaLIne te TeravA jeTalA bhAganI samaja mATe te TeravAnI hakikatane AMgaLInA anya bhAgathI alaga rIte ja samajAvAya. e rIte vicAranI utpattine kama ane tenAthI thate vyavahAra e banne draSTie nayanuM nirUpaNa, zrutapramANathI chUTuM pADIne ja karAya. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayanI samaja 133 koIpaNa viSaya paratve aMze aMze vicAra utpanna thaIne ja chevaTe te, vizALatA ke samagratAmAM pariName che. vaLI koI paNa eka viSayamAM game teTaluM samagrajJAna hoya chatAM vyavahAramAM tene upayoga te aMze aMze ja thavAne; tethI paNa, samagra vicArAtmaka zrata karatAM, aMzavicArAtmaka nayanuM nirUpaNuM juduM karavAnuM prApta thAya che. e rIte padArthane bhinna bhinna aMgeno, bhinna bhinna draSTithI abhiprAya raju karIne tene yathArtha paricaya ApaNane "naya" ja Ape che. vastukathanane vyavahAra karavAmAM bhinna bhinna apekSAo aneka prakAre hoya che. eTale eka hakikatane akhaMDa svarUpe jANavA mATe te sarva apekSAo raju karavI paDe. eTalI badhI apekSAonuM pRthakkaraNa karavAmAM te keTalAya samaya vyatIta thaI jAya. ane e hisAbe te sarva apekSAonuM pRthakakaraNa thaI zake nahiM, e vinA padArtha svarUpanA jJAnane akhaMDitapaNe paNa kadApi prApta karI zakAya ja nahiM. jethI e muzkelIno aMta lAvavA mATe ja jainadarzanamAM A nAnuM tatvajJAna che. je loko nayanA svarUpane barAbara samajavAnI koziSa kare tenA mATe te padArtha svarUpa aMgenI sarva apekSAonuM pRthakkaraNa taddana sarala che. vastumAM ekadharma nathI, aneka dharmo che. atava vastugata bhinnabhinna lagatA jeTalA abhiprAya che, teTalA " na" che. jagatanA vicAronAM AdAna-pradAnane badhe vyavahAra "naya" che. laya samaya zake nahi, e jAe te Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AtmavijJAna-bhAga 2 vastu ene vyApaka svarUpamAM kevA kevA dharmone bhaMDAra che, te anekAnta draSTithI ja samajAya che ane vyavahAranA vakhate emAMnI samAcita bAbata (dharma)ne upaga karavAmAM Ave che, je, nayane pradeza che. vastunI judI judI bAbate arthAt judAjudA aMzane khyAla pedA karavA mATe syAdvAdanIti (anekAntadraSTi) keLA vavAnI khAsa AvazyaktA che. vastunI sarva bAjunI mAhitI hoya te ja vastunA koI aMza ke dharmane samayasara ucita upayoga karavAnuM vyavahAramAM zakya bane tema ja vastu aMgenA anya aMza ke dharmane, anyadvArA thatA ucita upagane AvakAravAthI te anya vyaktine bIjI bAjunA vicAra sAthe ajJAnamUlaka thatuM saMgharSaNa paNa nivArI zakAya. A pramANe vastunI saMbhavita bIjI bAjune 5 meLA besADI zakavAmAM samanvaya draSTinuM kauzala prApta thavAthI bhinnabhinna bAjunA vicAradhArake vacce samajapUrvaka ekamata thavAnuM zakaya bane che. ekaja vastune viSe judAjudA draSTi kaNane avalaMbI judI judI vicArasaraNIo ghaDAya che, e "naya" che. anekAnta draSTi e judAjudA vicAro pAchaLa emanA AdhArabhUta je judAM judAM draSTibinduo hoya che, temane tapAse che. ane ema karI nyAcya rIte meLa sAdhe che. nayavAdanI vicArasaraNI, samanvaya karavA mAge che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayanI samaja 135 nayonuM nirUpaNa eTale vicAronuM vagIkaraNa. nayavAda eTale vicArenI mImAMsA. nA seMkaDe che. abhiprAye ke vacana prayogo te gaNanAthIye bahAra che. mATe naye paNa tethI judA na hovAthI tenI gaNanA thaI zake nahi. maulika rUpe kahevAtA dravyArthika ane paryAyArthika ema mukhya te be bhedomAM nigama Adi sAte naye antabhUrta thAya che. nayadraSTi, vicArasaraNa, ane sApekSa abhiprAya, e badhA zabdone eka ja artha che. keIpaNa eka ja viSaya paratve vicArasaraNIo aneka hoI zake. e vicArasaraNIo game teTalI hoya paNa temane TuMkAvI amuka draSTie sAta bhAgamAM goThavI kADhavAmAM AvelI che. temAM eka karatAM bIjImAM, ane bIjI karatAM trIjamAM uttarottara vadhArene vadhAre sUkSmapaNuM AvatuM jAya che. chevaTanI evaMbhUta nAmanI. vicArasaraNImAM sauthI vadhAre sUkSmapaNuM, dekhAya che. have sAta bhAgamAM goThavAyelI vicArasaraNarUpa sAta naryone saMkSepamAM vicArIe. 1. nigamanaya-vividha lekarUDhi ane laukika saMskAranA anusaraNamAMthI janmanArA vicAro-vAvyApAra yA vyavahArane naigamanayanI keTimAM mUkAya che. dezakALanA ane leka svabhAvanA bhedanI vividhatAne lIdhe leka rUDhio temaja tajajanya saMskAra aneka jAtanA hoya che. tethI temAMthI janmelo naigamanaya paNa aneka prakArane hoI tenA dAkhalAo vividha prakAranA maLI Ave che. ane bIjA paNa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 AtmavijJAna-bhAga 2 jo tevA ja kalpI zakAya che. A lekasa'skArane anusarIne vatuM vicAra ane vANInu pravarttana te (1) saMkalpa (2) aza, ane (3) Aropa, ema traNa rIte thAya che. 46 kA pravRttinA prAra'bha na thayeA hAya chatAM pravRtti karavAnA saMkalpa mAtrathI paNa tene pravRttivaMta gaNAya che. ahAragAma javAnI taiyArI karatA honArane " kayAM jAe che? " ema puchanArane te kaheze ke Aje huM muMbaI agara koI anya ahAragAma jAu chuM. A uttarane vagaravAMdhe te puchanAra samajI le che, e eka leAkarUDhi che. A rIte te vacana vyavaDAra te sakalpanaigamanayanI apekSAvALA kahevAya. vastunA mAtra eka ja aMzagrahIne paNa sa vastune pramANa karavAmAM thatA vicAra ke vANIprayoga te, a zanaigamanaya che. jema kAI vasane saheja agninA taNakhA lAgatAM maLI jatA vajranA amuka bhAgane joIne ekadama coMkI uThI elIe chIe ke mArUM vastra khaLI gayuM. ahiM vastranu aLavApaNuM amuka aMze ja hovA chatAM, aMze baLI gayu ema nihu' khelatAM mArU vajra khaLI gayuM ema je elAi jAya che, e paNa laukika saMskAranA anusaraNurUpe hoI te rIte . vattA vANIvyavahAra te, aMzanegamanayanI apekSA vALA kahevAya. potAnA vaDIlanI ke pujyanI devagata yA nirvANatithi, janmatithi Ave tyAre kahevAya che ke Aje amukanI devaLata yA nirvANa tithi che. agara janmatithi che. lAke e divaseAne Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA tanayanI samaja 137 ^ ^^ ^^^ janma, devaloka yA nirvANadivasa mAnI e pramANe vyavahAra kare che. A paNa eka jAtanI lekarUDhi che. ahiM vartamAna upara bhUtakALane Aropa karavAmAM Ave che. vaLI achatane chatApaNe Aropa karavArUpa "TravyA ropa, svaapekSAe ke para apekSAe guNane dravyapaNe eropa karavArUpa " gurepa, tathA vastunA atItaanAgatakALanuM vartamAnamAM Arepa karavApaNuM te "kALArepa," ane kAraNane viSe kartApaNAne Aropa te " kAraNuM ropa, A pramANe anekavidha Aropa che. te badhA "Aropa naMgama" nayanA saMskAra che. ApanagamamAM "upacAranaigama" paNa aMtardUta thAya che. jemake gharanA vyavahArane bhAra vahana karanArane kahevAya che ke A te gharane mobha che. kAryamAM ahaniza madadanIza banI rahenArane kahevAya che ke "A mArI AMkhanI kIkI che." agara AMdhaLAnI lAkaDI che. A keTaleka vacanavyavahAra yA mAnyatA te badhA upacAra nagamanAM udAharaNo che. A pramANe vividha leka rUDhiomAMthI paDelA saMskArane pariNAme, je vacanavyavahAro yA mAnyatAo janme che, te badhAne nigamanayane nAme pahelI zreNimAM mUkavAmAM Ave che. vaLI nigamanaya te dharma ane dhamI paikI kaI ekane gauNarUpe ane bIjAne mukhyarUpe grahaNa kare che. jemake jIvanA svarUpa nirUpaNamAM enA jJAnAdiguNe gauNarUpa-heya che, ane Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 AtmavijJAna-bhAga 2 je jJAnAdiguNonA varNanamAM jIva gauNarUpe hoya che. guNa-guNI, kiyA-kiyAvAna, avayava-avayavI, tathA jAti-jAtimAna , emanI vaccenA tAdAmya (abheda)ne A naya sparzata nathI. e badhA vacce (jemake guNa-guNa vageremAMnA) koI ekane mukhyapaNe te bIjAne gauNapaNe kalpavAnI A nayanI sarahyuM che. 2. saMgrahanaya-je vicAra, judI judI aneka prakAranI vastuone ane aneka vyaktione keIpaNa jAtanA sAmAnya tattvanI bhUmikA upara goThavI, e badhAne ekarUpe saMkelI levA te saMgraha nayane viSaya che. TUMkamAM saMgrahanaya e ekIkaraNarUpa buddhi vyApAra che. vividha jAtanI mIThAI aMge temAM peMDA, lADu, vagere vizeSane lakSamAM nahiM letAM e badhI vastuone mIThAI zabdathI ekarUpe samajI, A te mIThAInI dukAna che, ema kahevuM te saMgrahanayanI draSTi che. kapaDAnI vividha jAte ane vyaktione lakSamAM na laI mAtra kapaDApaNunuM sAmAnya tatva draSTisAme rAkhI vicAravuM ke, ahIM kApaDa ja che, e saMgrahanayana dAkhale che. vividha jAte paikI kaIpaNa jAtanuM kApaDa ke mIThAI levAnI na hoya tyAre te dukAne pAsethI pasAra thavA TAIme, A peMDAnI dukAna che, ke A malamalanI dukAna che, ema nahiM belatAM A te mIThAInI ke kApaDanI dukAna che, ema ja khAsa kahevAne rivAja che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayanI samaja 130 ApaNe joIzuM te, vyavahAramAM A rIte ApaNe mAtra sAmAnya arthanI ghaNuM vAta karatA hoIe chIe. keI amuka vyakti ke amuka vastunI spaSTatAnI jarUra na hoya, tyAM, mANase AvA hoya che, ema sAmAnya arthamAM paNa ApaNe bhASA vyavahAra karIe chIe. e rIte belAtI. hakikata te saMgraha nayarUpe belAtI hakikata kahevAya che. evI rIte jaDa ane cetanarUpa aneka vyaktiomAM je satvarUpa "sAmAnya" tatva raheluM che, te tatvaupara najara rAkhI bIjA vizeSa ne lakSamAM na letAM e badhI vividha vyaktione ekarUpa samajI ema vicAravuM ke sarUpa vizva eka che (kAraNa ke sattA vinAnI koI vastu nathI), te. saMgrahanayanI draSTi che. eka AtmA che" e kathanathI vastutaH badhAne eka AtmA siddha thatuM nathI. pratyeka zarIre AtmA judo che. chatAM badhA AtmAomAM rahela sAmAnya citanyatattvane AzrIne "eka AtmA che" evuM kathana thAya che, je, saMgra hanayanI draSTi che.' ApaNe joIzuM te samajI zakAse ke saMgrahanayanA. sAmAnya tattvapramANe caDatA utaratA anaMta dAkhalAo kalpI zakAya. A saMgrahanaya te "sAmAnya" tatvane Azrita. heI, sAmAnya jeTaluM vizALa eTale saMgrahanaya vizALa. ane sAmAnya jeTaluM nAnuM eTale te saMgrahanaya TUMke. paNa, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 AtmavijJAna-bhAga 2 je vicAre sAmAnya tattvane laI vividha vastuonuM ekIkaraNa karavA tarapha pravartatA hoya, te badhA, saMgrahanayanI ja zreNimAM mUkI zakAya. 3 vyavahAranaya-indriya pratyakSa upara ja vadhu mahatva mUkI, vastunA sAmAnyane gauNa gaNI, vizeSanI ja mukhya tAe, svIkRta draSTikoNa, te vyavahAranaya kahevAya che. saMgra hoye, vastunA sAmAnya rUpathI je saMgrahIkaraNa karyuM che, tenA vibhAga karIne vastumAM rahelA vizeSa arthane chUTo pADI, A vyavahAranaya ApaNane vizeSane ja paricaya karAve che. A vyavahAranayanuM lakSya e heya che ke sAmAnyathI kazI paNa artha kiyA thatI nathI. vizeSathI ja kAma cAle che. mANase AvA che, ema kahevA karatAM, "amuka mANasa AvA che," tathA bahu ja suMdara jhADe che ema kahevA karatAM phalANuM phalANuM jhADa suMdara che, moTAM moTAM kArakhAnAM che, ema kahevA karatAM amuka amukanuM kArakhAnuM meTuM che, e rIte vizeSarUpanA lakSyapUrvaka karAte bhASA vyavahAra, tene vyavahAranaya kahevAya che. vividha vastuone ekarUpe arthAt sAmAnyarUpe nirdeza karyAbAda tene vyavahAraupayegI karavAno prasaMga Ave, tyAre tenI vizeSa samaje ApavA mATe teno vizeSarUpe bheda karI pRthakkaraNa karavuM paDe. jemake kApaDa kharIdavA TAIme kaI kaI jAtanuM kApaDa te grAhakane levuM che, tene khyAla dukAnadAra vyApArIne ApavA mATe tenI vizeSa jAte batA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayanI samaja 141 vavA rUpe tenA bhedo karavA paDe. mAtra kapaDuM kahevAthI judI judI jAtanAM kapaDAMonI samaja paDatI nathI. jethI kapaDAno vibhAga karyA sivAya detI ke malamala levA IcchanAra te meLavI zaktA nathI. kemake kapaDuM aneka jAtanuM hovAthI khAdInuM kapaDuM ke milanuM kapaDuM evA bhedo karavA paDe che. e ja rIte tatvajJAnanA pradezamAM sarUpa vastu, jaDa ane cetana ema be prakAre batAvavI, ane e be prakAranuM paNa bheda bahula vistRta vivecana karavuM paDe che. A jAtanA pRthakkaraNonmukha badhA vicAra, vyavahAranayanI zreNimAM mUkavAmAM Ave che. "AtmA eka che" ema saMgrahanaye kahyuM, paNa enA (AtmAnA) bhedo temaja peTA bhedo pADI e badhAne vizeSa vivecanathI batAvavA e vyavahAra nayanI. paddhatti che. TuMkamAM "pRthakakaraNarUpa buddhivyApAra, e "vyavahAranaya " che. vizeSa svarUpane upayoga karyA sivAya pitAnuM kAma sarI zakatuM nathI. mATe jyAM jevA ullekhathI kAma sare, tyAM te ullekha kare paDe che. saMgraha ane vyavahAra e banne nayanA abhiprAye eka bIjAthI virUddha hovA chatAM jIvanakAryamAM eka bIjAnA pUraka ane upayogI che. A vyavahAra nayamAM je "vizeSa" batAvavAmAM Ave che, tene sAmAnyagAmI vizeSa samajavuM. kAraNa ke prathamanA A traNe naye "dravyArthika" eTale vastunA sAmAnya arthane anusaranArA che. vizeSagAmI vizeSa te chellA cAra naya ke je paryAyArthika che, temAM jovA maLe che. - 4 RjusUtranaya-paryAya (avasthA)nA AdhAra bhUta Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AtmavijJAna-bhAga 2 je evA dravyane sarvathA apalApa karI, paryAyanuM ja prAdhAnya paNuM svIkAre. eTale ke vastunA paryAyane anulakSIne vastu svarUpanuM varNana kare. temAM paNa bhUta, bhaviSya, vastuparyAyane nahiM grahaNa karatAM kevaLa vartamAna vastuparyAyane ja grahe. ane te paNa pitAnA ja, paNa pArakI anya vastunA nahiM. A rItane draSTikoNa te jusUtra naya kahevAya. je draSTi tatvane phakta vartamAnakALa pUratuM ja svIkAre che. ane bhUta tathA bhaviSyakALane, kAryane asAdhaka mAnI temane svIkAra nathI karatI, te kSaNikadraSTi anusUtra naya kahevAya che. trAjusUtranayane sukha-duHkhanI paNa vartamAna avasthA ja mAnya che. te te kahe che ke vartamAnamAM upasthita hoya te ja kharuM che. koI gRhastha sAdhu dharmanI zubha manovRttivALe hoya tyAre tene A naya sAdhu kahe "sAmAcima a #g, samova lAvo hRvarU nA;" ane keI sAdhunA veSamAM chatAM asaMyamivRttivALo hoya tyAre tene A naya, sAdhu na kahetAM avatI ja kahe. sAmAyikamAM beThele mANasa je burA vicAramAM paDele hoya te te A nayanA hisAbe DheDavADe" gaye kahevAya. A jAtanA mAtra vartamAnakALa pUratA vicArene jusUtranayanI kaTimAM mUkavAmAM Ave che. 5 zabda naya-paryAyanI bhinnatAthI vastune bheda nahi gaNatAM aneka zabdo vaDe ekAI vAcaka padArthane eka Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 sAtanayanI samaja ja padArtha samajavAnI draSTi, tene zabdanaya kahevAya che. dAkhalA tarIke kuMbha, kaLaza, vagere ghaTa (ghaDA)ne paryAyavAcaka zabda che. e rIte bhUpati, rAjA, gaubrAhmaNa pratipALa vagere rAjAnA ja paryAyavAcaka zabda che. tyAM keIpaNa paryAyavAcaka zabda vaDe uccAra karavAthI te paryAyavAcaka zabdane ghaDA yA rAjAnA ja arthamAM mAnavo-samaja te zabdanaya kahevAya che. eTale A nayanI draSTi, paryAya (ekAI) vAcI zabdone ekAWvAcI mAnavAvALI che. paraMtu temAM kALa, liMga vagerene bheda je paDatuM hoya te te bhedane lIdhe ekAryavAcI zabdone paNa arthabheda mAne che. rAjagRha nagara Aje paNa mojuda hovA chatAM pUrvakALanuM te rAjagRha, judA prakAranuM hovAnA kAraNe, rAjagRhanuM varNana karanAra to ema ja lakhe che ke "magadhadezanuM pATanagara rAjagaha hatuM." A pramANe kALabhede arthabhedane vyavahAra, A nayaaMge che. A zabdanayInuM mAnavuM ema che ke je vartamAnakALa, bhUta ke bhAvithI judo hoI mAtra te ja svIkArAya, to eka arthamAM vaparAtA bhinnabhinna liMga, kALa, saMkhyA, kAraka, purUSa, upasargavALA zabdonA artho paNa judA judA zA mATe mAnavAmAM na Ave? jema traNe kALamAM sUtrarUpa eka vastu keI nathI, paNa vartamAnakALa sthita ja vastu ekamAtra vastu che tema bhinnabhinna liMgavALA, bhinnabhinna saMkhyAvALA ane bhinnabhinna kALAdivALA zabdo vaDe kahevAtI Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AtmavijJAna-bhAga 2 vastu paNa bhinnabhinna ja mAnavI ghaTe. Ama vicArI te kALa ane liMga Adibhede arthabheda mAne che. vastu, game te kaI vyakti (prANI athavA padArtha) hoya, guNa hoya, kiyA hoya athavA saMbaMdha hoya, paraMtu tenA aMge je zabda, je arthane (vastuno) vAcaka ke sUcaka hoya te arthane-te vastune darzAvavA te ja zabda vAparavAnI zabdanaya" kALajI rAkhe che. narajAti ane nArIjAti rUpa liMgabheda darzAvavA mATe A zabdanaya, purUSa-strI; gardabhagardabhI, kutara-kutarI; mera-Thela putra-putrI vagere judAjudA zabdone pravega karaze. leTo-leTa; TekaraTekarI; kuo-kuI pahADa-pahADI, pyAle ane khAlI vagerene ekabIjAnI sarakhAmaNImAM nAnAmeTApaNuM hovAne pariNAmabheda darzAvavA A naya judAjudA zabdo vApare che. kAke, bhatrIje; mA-bhANeja, bApa-dIkare, sasarajamAI vagere sApekSa saMbaMdhanA dAkhalAmAM judA judA mANasanA saMbaMdhe juduM juduM sagapaNa dharAvatA koIpaNa eka mANasa aMge belatAM, pratyeka sagapaNa saMbaMdhane juduM juduM jaNAvavA A "zabdanaya" judAjudA zabdone upayoga karaze. vaLI zabdanaya te, koIpaNakiyA bhUta, bhaviSya ke vartamAnamAM thaI haze, thavAnI haze ke thatI haze te te kiyA aMge te te kALaja vAparavAnI kALajI rAkhaze. eka vastu mATe eka vacanI ane aneka vastu mATe bahu vacanI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayanI samaja 145 zabdane ja prayoga karaze. avayava ane avayavIne saMbaMdha chaThThI vibhaktithI batAvaze. zabdanaya" eka arthane (vastune) kahenAra aneka judAjudA zabdo (paryAyavAcI zabdo) mAMthI keIpaNa eka zabdane te artha (vastu) darzAvavA mATe vAparavAnuM agya mAnato nathI. paraMtu upara jaNAvyuM tema kALa, liMga AdinA bhede artha bheda (vastu bheda) mAne che. ahiM prasaMgata samajavuM upayogI che ke je prasaMge. je naya, upayogI hoya te prasaMge te nayanuM prAdhAnya svIkAryA sivAya chuTake nathI. vyavahAra nayanA prasaMge saMgraha nayane upayoga karIe te patnI, mAtA, bahena, zeTha, nokara, vacceno bheda raheze nahiM. ane aneka goTALA thavA pAmaze. saMgraha nayanA sthaLe kevaLa vyavahAra nayano upayoga karavAmAM Ave te ThAmaThAma judAI ja judAI jaNAze. ane prema bhAvanAne nAza thaze. jyAM zabda nayanI upagitA che tyAM nagama nayane lAgu pADatAM, jenAmAM sAdhutvanA kaMI paNa guNe nahiM hoya evA kevaLa sAdhu veSa dhArIne nigama nayavALe sAdhu kaheze, ane veSa uparAMta bAhya kriyA karanArane vyavahAra nayavALe sAdhu kaheze. paraMtu zabda nayavALe e bannene daMbhI gaNI asAdhu ja kaheze. ane jemAM kharI sAdhutA haze tene ja sAdhu kaheze. AvA prasaMge mukhyatA zabda nayanI che. eTale kyA prasaMge kayA nayane upayoga Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 AtmavijJAna-bhAga 2 jo vyAjabI Tharaze tene vivekapUrvaka vicAra karavAnI jarUra pratyeka prasaMge raheze. koI badasUrata purUSanuM nAma sundaralAla ane koI daridrabAInu nAma lakSmI pADela heAya te paNa naigamanayavALA temane svAbhAvikatayA temanAM pADelAM te nAmathI elAvaze, ane zabda nayavALe tema karavuM game teTalu kaThatuM haze teA paNa tene, te prasaMge gamanayanI mukhyatA hovAthI naigamanayane anusarIne temane temanAM paDelAM te nAmathI lAvyA sivAya chUTA thavAnA nathI. 6. samabhirUDha nayazazvanaye mAnela liMga, vacana, AdivALA aneka zabdonA eka arthAMmAM vyutpati bhede paryAya bhede je dRSTi, a bheda ka2e che, te samabhirUDha naya che. paryAya bhede karavAmAM AvatI atha bhedanI badhI ja kalpanAe A nayanI zreNimAM AvI jAya che. zAbdika dharmanA bhedane AdhAre abheda kalpavA taiyAra thatI buddhi, jyAre vyutpatti bheda tarapha DhaLe che, tyAre tenI mAnyatAmAM ema manAya che ke, li'gabhede ane saMkhyA bhede jema arthabheda (vastubheda) hAI zake che, tema zabdabheda paNa abhedaka kema na manAya? zabdanI bhinnatAmAM anI bhinnatA paNa hAvI joI e, ema A nayanI mAnyatA che. mATe rAjA, nRpa, bhUpati Adi ekAka manAtA zabdonA e zabdonI vyutpatti pramANe judo judo artha ka2e che. ane kahe che ke rAjacihnAthI rAje (zAle ) te rAjA, Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayanI samaja 147 mANasAnuM rakSaNa kare te nRpa, pRthvInuM pAlana poSaNa kare te bhUpati; A pramANe ukata traNe nAmeAthI kahevAtA eka ja arthAMmAM vyutpatti pramANe abhedanI mAnyatA dharAvanArA vicAra, te samabhirUDhanaya kahevAya che vaLI A naya ekaaza ochI vastune paNa purepurI kahe che. 7 evabhRtanaya-samabhirUDha svIkArela eka paryAyazabda nA eka amAM paNa je draSTi, kriyAkALa pUratuM ja atattva svIkArI kriyAzUnyakALamAM atattvane| svIkAra nahi karanAra te eva'bhUtanaya kahevAya che. kAnI ceAgyatA dharAvatA ane avAranavAra svanAmane ucita kriyA karanArA paNa kAmamAM pravRtamAna heAya tyAre ja tene lagatu vizeSaNa ke vizeSya nAma vAparavAnI mAnyatAe eva bhUtanaya'nI zreNimAM (6 Ave che. eva'bhUtanayanI draSTie yuddhanI pravRttimAM pravartamAna arthAta yuddha karatA hoya tyAre ja cAddhAne cAddho kahI zakAya. pUjAkriyAnI pravRttimAM pravartamAna pUjArIne ja pUjArI kahI zakAya. abhyAsa karatA hAya tyAre ja vidyAthI ne vidyAthI kahI zakAya. rAjadaMDa dhAraNa karI te vaDe ze!bhA pamAtI hAya tyAre ja, ane teTalI ja vAra rAjA kahevaDAvI zakAya. kharekhara manuSyanuM rakSaNa karAtuM hoya tyAre ja ane teTalIvAra nRpa kahevaDAvI zakAya. A pramANe sAte nayeAnI kikata saMkSepamAM joI. prastunA ullekha karavA mATe vividha zabda prayogA thAya che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AtmavijJAna-bhAga 2 jo je vakhate je arthAMmAM vastuno ullekha karavAthI kAma sare te amAM tevA zabda prayAgA thAya che. e rIte vividha arthamAM vividha rIte karAtA vastunA ullekho mATe thatA prayAgAnA khyAla, A nayadvArAja ApaNane thAya che. vyavahAramAM te samayasaMjoga anusAra prAyaH kaI ekAda vicAramA` grahaNa karI levA paDe che. nayadraSTi, vyAvahArika upayoganI vastu hoI je vakhate je vicAradraSTi, yeAgya ke anukUla lAge te draSTi ( naya), anekAntaratnakoSamAMthI pakaDI levAnI rahe che. naya e svAbhimata dharmane ja kathe che. svAbhimata dharmAthI bhinna dharmanI pAMcAtamAM e paDatA nathI. paraMtu je svAbhimata dharmanA nivedana sAthe ItaradhanA niSedha kare te naya nahi, paNa duya che. eTale nayAbhAsa che. naya e sattva che. ane nayAbhAsa (duya ) e asattva che. ene ullekha " sat" ja ema ekAnta ( nirapekSa ekAnta ) nirdhAraNarUpa che. naya ane duya e be vaccenA A ja taphAvata che. jo ke e enA vAkayamAM taphAvata hAtA nathI, chatAM abhiprAyamAM avazya taphAvata che. ukta sAtanayarUpa vicArasaraNIne (1) vyavahAra ane (2) nizcaya, ema be bhAge paNa vaheMcI nAMkhavAmAM AvI che. sthUlagAmI ane upacAra pradhAna eTale vyavahAra, tathA sUkSmagAmI ane tattva spardhA te nizcaya che. kharI rIte tA evabhUta e ja nizcayanI parAkASTA che. upara kahela draSTie uparAMta khIjI paNa ghaNI drAe che. jIvananA be bhAga che. eka satya jovAnA ane mI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayanI samaja 149 sattva pacAvavAne. je bhAga mAtra sattvanA vicAra kare che, arthAt tattvane sparze che, te jJAnadraSTi-jJAna naya ane je bhAga, tattvAnubhavane pacAvavAmAM ja purNatA lekhe che, te kriyAdraSiyiAnaya. upara varNavelA sAta nayeA tattvavicAraka hevAthI jJAnanayamAM Ave, ane te nayane AdhAre je sattva zodhAyu hoya tene jIvanamAM mUrttimaMta karavAnI tarapheNa karanAra draSTi te kriyAdraSTi che. kriyA eTale jIvanane sattva maya banAvavAnA prayatna. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 11 sAtanayathI jIvasvarUpa syAdvAdanA svarUpane bhASAdvArA nahiM samajanArAonI paNa sAMsArika kAryonI pravRtti te vizeSa karIne uparamujaba thatI hovA chatAM, jagatanA vividha dravyo paikI mukhyatve te Atma dravya ane tenI utkarSatA arthAt AtmasAdhanAnuM satyasvarUpa samajavA mATe A nayasasudAyarUpa syAdvAdane ApaNe Azraya laIe te ja tene samajavAmAM ApaNe phalitArtha thaI e. 1 nigamanaye karI sarva jIvane siddhasamAna kahevAya che. kAraNa ke naigamanaya, eka aMza rahIne paNa sarvavastune pramANa kare che. sarva jIvanA ATha rUcakapradeza, nirmala siddha svarUpa che. tethI eka aMze siddha che. jethI sarva jIvane siddha samAna kahyA che. 2 saMgrahanayanA mate sarvajIva cetanA vaDe eka sarakhA che. kAraNa ke saMgrahanayanA matavALo, sattAne ja grahaNa kare che. eka nAma lIdhAthI sarva guNa-paryAya parivAra sahita AvI jAya, te saMgrahanaya kahevAya che. A pramANe naigamana tathA saMgrahana, jJAnarUpa dhyAnanA pariNAma vinA ane AcAra-kiyAne lakSamAM nahiM letAM aMza tathA sattAnuM grahaNa karAya che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayathI jIvasvarUpa 151 3 vyavahAranayamAM AcAra-kiyA mukhya che. mAtra aMtaraMga pariNAmane upaga nathI. te aMtaraMga sattA pratye lakSya nahiM detAM mAtra bahAra dekhAtA guNane ja mAne. bAhyasvarUpa dekhIne bhedanI vaheMcaNI kare. IhAM karaNI mukhya che. eTale je jIva je dekhAya, tevo tene mAne. 4 rUjusUtranayanA mate, jIvavikalpa pariNAmikabhAva grahe che. eTale vartamAna samaye jIvane je aMtaraMga upaga hoya te pragaTa kahI belAve. A nayano draSTikoNa jIvanA. vartamAna samaye vartatA pariNAmane ja jIvasvarUpa kahevAne. che. jemake kaI jIva, gRhastha che. saNa aMtaraMga pariNAma sAdhusamAna hoya te te jIvane sAdhu kahe. ane keIka jIva, sAdhune veSe che, paNa mananA pariNAma mithyAbhilASa sahita hoya te jusUtraneye karIne te avratI ja kahevAya. AmAM AcArakiyA tarapha draSTibindu nahiM hatAM, aMtaraMgapariNAma pratye draSTi bindu che. 5 zabdanayathI jeTalI Atma pravRtti navAM karmane na grahe, teTalI pravRtti pUrate ja jIvane jIva kahe che. sAdhyapaNe tattvanI prItivALA ane arUpI bhAvanA sAdhaka evA samakAti, deza virati, tathA sarvavirati jIvane ja, zabdanaya, jIva kahe che. jIvapaNuM kahevAmAM A nayanuM draSTibindu, pudgalAdika parapariNatinA upaga pratye nathI. paraMtu Atmatattva nirAvarNa karavArUpa pravartatA upaga pratye che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara AtmavijJAna-bhAga 2 je ( 6 samabhirUDha nayanA mate teramA guNaThANe kevali hoya, tene paNa siddha kahe. jemake ziiihaMsiddha malho A naya te eka aMza ochI vastune paNa purepurI kahe. eTale je vastunA keTalAka guNa pragaTayA nathI, paNa avazya pragaTaze, evI vastune vastu kahe che. ahiM kevalIne cAra ghAtikarmanA kSaye kSAyika bhAve (1) anaMtajJAna, (2) anaMtadarzana (3) anaMta cAritra (4) anaMtavIrya, e cAra guNa pragaTyA che. ane akSayasthiti, arUpIpaNuM, avyAbAdhapaNuM ane agurulaghupaNuM e cAra guNa bAkI che. paNa te avazya pragaTaze. eTale A nayanA mate kevalI paNa siddha kahevAya che. 7 evaMbhUtanayanA mate saMpUrNa aSTakarmanA kSaya, mekSa sthAnamAM je jIva pahoMcyA hoya tene ja siddha kahe che. kAraNa ke A naya, je vastu pitAnA guNe saMpurNa che, ane pitAnI kriyA kare che, tene ja, te, vastu kahI bolAve. jethI siddha paramAtmAo karmamaLarahita, nirmala sakala saMpurNa pitAnA jJAnAdika svadharma, Atma-sattAne viSe prakAza kare, pragaTa kare che, tethI A nayanA mate tejasiddha che. A pramANe zuddha Atma svarUpanA dhyeya pUrvaka sAtane karI, jIvanI vicAraNA karI. A rItanI vicAraNAthI AtmAne ke khyAla pedA thAya che, te vicArIe. sAte nayapUrvaka thatI jIvanI vicAraNAthI AtmAne nIce mujabane khyAla anukrame pedA thAya che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayathI jIvasvarUpa 153 Atmapradezapara game teTaluM karmAvaraNa vatuM hovA chatAM paNa ATharUcaka pradeze te sadAne mATe nirAvaraNa heAvAthI pratyeka sa`sArI AtmAmAM paramAtmAnA aMzanu teA astitva che ja. paramAtmapaNuM te vyaktitvasUcaka nathI, paNa AtmAnI krarmAvaraNarahita dazA sUcaka che. e dazA, aMze paNa sadAnA mATe sa` sasArI jIvAmAM heAvAthI sarva jIvamAM brahma ( paramAtmA ) ne vAsa heAvAnuM kathana, maigananayapUrvakanA AtmasvarUpa vicArathI satya che. cetanA, e jIvanu` lakSaNa che. pratyeka jIvamAM cetanapaNuM hoya ja. mATe cetanA lakSaNa vaDe karIne sajIva eka ja prakAre che. vaLI je guNA siddha paramAtmAmAM che, te saguNA pracchanna bhAve sarva sa'sArI jIvAmAM paNa che. eTale sa`sArI ane siddhajIvA, guNAe karIne eka ja jAtanA che. jIvanuM advaitapaNu' kahevAmAM jIvanA jJAna, darzana, cAritra, tapa, ane vIrUpa lakSaNamAM draSTibindu hAya, te teA vyAjabI che. vyakti vizeSa ane lakSaNa svarUpanA bheda samajayA vinA, " sarva jIvAne eka ja " kahevAthI te asatyabhASI siddha thAya che. kAraNa ke lakSaNa svarUpe sarva jIvAne eka ja kahevAmAM vAMdhA nathI. parantu vyakti vizeSe tA saMsArI jIvA arasparasa eka bIjAthI ane mAkSa pAmela jIveAthI bhinna che. e rIte AtmaguNeAnI pUrNa pragaTatAe sa siddha jIvA eka ja hovA chatAM, temAM paNa vyakti vizeSe tA teo eka bIjAthI bhinna che. saMgrahanayanA hisAbe ,, Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AtmavijJAna-bhAga 2 advaitapaNuM kahevAmAM jIvanA jJAnAdika guNonuM pracchanabhAve ane avirbhA hovApaNAne khyAla hovo joIe. e lakSaNa uparathI ja kahevAya che ke, je ekane jANe te sarvane jANe che. A saMgrahanaya mujaba, jIvana anaMtajJAnAdi guNonuM bhAna thavAthI sattAgata guNone pragaTa karavA, AtmA, purUSAthI bane che. sattAgata AtmaguNone pragaTa karavAmAM AkAMkSita AtmAnI, sAdhyane anukula, bAhya AcAra pravRtti satata cAlu hovA TAIme kadAca vacce vacce te AtmAnA AMtarika pariNAmenuM parivartana thayA kare, te paNa bAhyapravRttimAM AtmA, ArAdhaka tarIke oLakhAya che. eTale ke bAhya pravRtti cAlu hoya tyAM sudhI ArAdhakapaNuM akhaMDa che, ema vyavahAra nathI belAya che. kAraNa ke vyavahAra nayamAM sAdhakanA aMtaraMga pariNAma pratye draSTi bindu nahiM hatAM, sAdhakanI AcAra kiyA tarapha mukhyatve che. sattAgata AtmaguNene saMpUrNa paNe pragaTa karavArUpa kAryamAM, jJAnAvaraNIya-darzanavaraNIya mehanIya ane aMtarAya e cAra ghAtakarmanA kSapazamapurvaka ane kSaya thavA pUrvaka, AtmAmAM pragaTa thatA kSapazama ane kSAyika bhAva ja upAdAna kAraNa che. paraMtu te upAdAna kAraNanI utpattimAM, jJAnI purUSoe niyata karelA bAhyAcAra-kiyA, te nimitta kAraNa che, siddha avasthA te saMpUrNa kSAyika bhAve che. paraMtu te kSAyikabhAvanI utpattimAM nimitta kAraNarUpa bAhyAcAra-kriyAne phALe hevAthI AMtarika Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayathI jIvasvarUpa 155. pariNAmanA parivartanamAM paNa cAlu bAhyAcAramAM pravRtaka AtmA, ArAdhaka ja che. evI anaMta bAhyAcAra-kiyAe te kSapazama ane kSAyikabhAvane utpanna karanAra che. - uparokta bAhyAcAra-kriyAmAM pravRtti mAtrathI ArAdhakapaNuM nahiM svIkAratAM, te AcAra aMge AtmAmAM vartatI cittanI caMcalatA, arUci ane parizramathI thate udvega, e traNanA abhAva rUpa, AtmapariNAmanA astitvamAM ja, jUsUtra naye karIne ArAdhakapaNuM che. A nayanI mAnyatA, vyavahAra nayanI mAnyatAthI vidha bhASaka che. paraMtu tethI karIne vyavahAra nayanI mAnyatAne asatya nahiM kahetAM te nayAnusAra thatI bAhyapravRttimAM upayoga zUnya nahiM rahevAnuM A trAjUsUtra nayanuM lakSya che. pitAnA anaMta jJAnAdi catuSka Atma guNone anAdi kALathI AcchAdita karI rAkhanAra cAra ghAtakamane kSaya pazama ja, svarUpanI prAptinuM kAraNa che. e cAre karmone jeTale jeTaluM vadhu kSayapazama, ane mukhyatve te darzana mehanIya karmane vadhu kSayopazama, teTalI teTalI svasvarUpanI prApti najIka che. A naya, vyavahAranaya ane ajUsUtra. naya e bane nAnI pravRttirUpa kAraNane kAryanuM bhAna karAve che. muktatA prApta karavAmAM thApazama tathA kSAyika bhAvanI. ja AvazyakatA che. jema jema e bhAvanI prApti tema. tema vyavahAra tathA trAjUsUtra nayanI saphalatA samajavI. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa6 AtmavijJAna-bhAga 2 je - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya e cAra ghAtakarmanA saMpUrNakSaye, sAdhyanI pUrNatA che. e cAranAkSa, anaMtajJAna-anaMtadarzana-anaMtacAritra ane anaMtavIrya, e cAraguNa kSAyikabhAve pragaTa thayA bAda akSayasthiti-arUpIpaNuM-avyAbAdha ane agurulaghunI aprAptimAM paNa sAdhakanI sAdhyatA, samabhirUDhanaye karIne pUrNarUpe che. kAraNa ke prathama kahela cAra guNanA pragaTapaNAthI, pAchaLa kahelA cAraguNe te avazya pragaTa thavAnA ja che. - cAra ghAtI karmanA kSaye karI sAdhakanI sAdhyatAne samabhirUDhIye pUrNarUpe kahevA chatAM paNa avazya nAza hovAvALAM vedanIya-Ayu-nAma ane gotra, e cArenA kSaye, siddhanA saMpUrNa AThaguNenI prApti thavA bAda ja evaMbhUtanayathI siddhatva che. A sAtanayathI bhinna bhinna svarUpe AtmA ane AtmasiddhinI sAdhanA kahevAmAM kathanakAranI draSTi anukrame (1) nirAvaraNa Atma pradeza pratye (2) satAgata AtmaguNa pratye (3) jIvanI bAhyasAdhaka pravRttipratye (4) AMtarika pariNAmenA parivartana pratye (5) lApazamika ane kSAyikabhAva pratye (6) cAra ghAtikarma rahita Atma dazA pratye ane (7) saMpUrNa karmakSaya thavAthI prApta thatA AtmaguNanI paripurNatA pratye che. athavA te pahelA traNa nayanI draSTi, Atmadravya paratve, ane chellA cAra nayanI draSTi, AtmadravyanA paryAya paratve Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayathI jIvasvarUpa 157 che. e tamAma draSTiene samanvaya te syAdvAda yA aneka ntavAda che. AdhyAtmika kahevAtAM paNa je darzanemAM, AtmasvarUpane samajavAmAM sarvazreSTha nayapaddhattine jyAM sudhI na apanAvAya tyAM sudhI tevA darzanemAM pradarzita AtmasvarUpane vicAre ekAnta yA adhurA ja rahe che. ekAnta vicArothI kahevAtI Atmika bAbato, manuSyane bhramaNAmAM nAMkhe che. vaLI dArzanika kSetromAM evA ekAnta vAdo ja, tatvathI anabhijJa banI rahI saMgharSo pedA kare che. eka ja vastumAM vividha prakAranA svabhAvane svIkAra karavAmAM vividha draSTikeNa nahi samajI zakanArAone, syAdvAdanA siddhAntamAM saMzayavAdane bhrama pedA thAya che. A bhramamAM bhramita thayelAo, anya keTalIka bAbatamAM syAdvAdazailIne anusaravA chatAM, Atma svarUpane samajavAmAM syAdvAda zailIne cUkI jAya che. sAmAnya rIte koIpaNa jainetara darzanamAM eka athavA bIjI rIte anekAMta draSTi sAthe barAbara baMdha bese evA vicAro paNa maLI Ave che. ahiM te hakitanI sarakhAmaNI bauddha, sAMkhya, yoga ane pUrvamImAMsA sAthe kaMIka aMze. vicArI zakAya che. jainadarzanamAM anekAMtadraSTi zabda che, ane bauddhadarzanamAM madhyama pratipada-madhyamamArga zabda che. vastunI keIpaNa eka bAju tarapha na DhaLatAM tenI aneka. Aju tarapha najara Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A/ 158 AtmavijJAna-bhAga 2 je rAkhavI, e anekAnta draSTi zabdane sIdhe artha che. e baMne zabdanA sIdhA arthamAM je sAmya che, te karatAM vadhAre sAmya te temanI pAchaLa rahelI bhAvanAmAM che. anekAnta draSTi ane madhyamamArga e banne vAda eka ja bhAvanAnAM phala che. ane te bhAvanA eTale satyanirUpaNanI bhAvanA. sAtvika buddhinuM valaNa tattvagAmI heI, te haMmezAM yathArthInI dizA ja pakaDe che; ATaluM sAmya chatAM e baMne vAdanAM vicArakSetra judAM judAM che. e ApaNe janasAhitya ane bauddha sAhityamAM AvelI e vAdone lagatI carcAthI jANI zakIe chIe. jaina AgamemAM anekAMtadraSTinuM vicArakSetra prameyatatva che, eTale te pradhAnapaNe prameyana svarUpe ja vicAra kare che. ane tenuM utpAda-vyaya-dhrovyAtmaka athavA zAzvata azAzvata svarUpa nakkI kare che. tyAre bauddhapiTakamAM madhyama pratipadAnuM vicArakSetra pradhAnapaNe jIvana vyavahAra che, tethI ja te jIvana vyavahArane lagatA saMkalpa, vAcA, Adi niyamanuM svarUpa vicAre che, ane ghaDe che. kALakrame vikAsa thatAM anekAMta draSTinA vicArakSetramAM tattvajJAna uparAMta AcAra paNa dAkhala thaye che; chatAM tene mukhya jhukAva, haMmezAM tattvajJAna tarapha ja rahyo che. e vAta anekAMta draSTinAM ane temAMthI phalita thatA naya, saptabhaMgI AdivAdonAM udAharaNe jenAra mATe dIvA jevI che. tyAre madhyama mArganI bAbatamAM ethI ulaTuM che. AcAra eTale jIvanavyavahAra uparAMta tattvajJAna pradezamAM lAgu pADavAnI zakti dharAvate madhyama pratipadA mArga TheTha sudhI AcAra pradezamAM ja kheDAele rahyo che. paNa tatvajJAna paratve Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayathI jIvasvarUpa 159 tenA kazeya upayoga thayAnuM pramANa auddhasAhityamAM jaNAtu nathI. sAMkhya, ceAga ane pUrvamImAMsaka dananA sAhityamAM anekAMta draSTi sUcaka koI khAsa zabdo nathI, chatAM temAM anekAMta draSTigAmI vicAre ahu che. ane te suspaSTa che. sAMkhya yoganA piraNAmavAda ane pUrvamImAMsakanA utpAda bhaMga-sthitivAda ke jee upaniSadanI kSarAkSara bhAvanAmAMthI uDDaya pAmyA che, te banne, jaina anekAMta draSTi karatAM jarAye judA paDatA nathI. alabatta emanA viSaya pradezamAM ane kheDANamAM aMtara che. te aMtara e che ke, sAMkhya yogane pariNAmavAda, cetana jIvatatvane sparzI nahiM karatAM mAtra carcatana-prakRtine ja spazI pravate che. temaja pR mImAMsakanA utpAda-bhaMga- sthitivAda paNa cetanane sparza karatA hAya tema jaNAtu nathI; tyAre jaina anekAMtavAda te cetana ane acetana badhAM ja tattvAne spazIne pravarte che. cetananA svarUpane samajavAmAM syAdvAdazailIne cUkI janAra darzanA paikI koie AtmAne, ekAMtanitya, koie anitya, koI e ekAMte karyAM ane koie akattAM, koie bhinna ane koie abhinna, keIe AtmA eka ane keie aneka kahIne svathI ulaTI mAnyatA dharAvanAra pratye vigrahI banyA che. peAtAnI te ekAnta mAnyatAnA kAraNe, AtmasvarUpane yathAsthita rIte samajavAmAM muzkelI ubhI thatI hovAthI svasvarUpanI prAptine cUkI gayA che. ekAMta Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AtmavijJAna-bhAga 2 je mAnyatAthI, AtmasvarUpamAM upasthIta thatI muzkelIvALI bAbatenuM game tevI kuyuktithI nirAkaraNa karI kadAgrahamAM DubI gayA che. AvI mAnyatAthI satya haktimAM ke guMcavADe upasthIta thAya che, ane game te rIte besADI dIdheluM nirAkaraNa kevI rIte vyartha Thare che, te bAbatonuM spaSTIkaraNa syAdvAdane anusaranArA dArzanika graMthethI spaSTa samajI zakAya tevuM hovAthI tevA graMtha dvArA ane syAdvAda siddhAntane barAbara samajI zakanArA vidvAne pAsethI jANI levuM ati jarUrI che. pitAnA samaya sudhInAM tatvadarzanene sumanvaya karavAnI bhAvanAmAMthI bhagavAna zrI mahAvIra deve anekAMta draSTinuM svarUpa, vizva samakSa rajU karyuM. tethI te samayamAM prasiddha darzanane temanA vicAranI skUlatA-sUkSmatAne kame. sAta bhAgamAM goThavI anekAMta draSTinA aMga tarIke sthAna ApavAmAM AvyuM hatuM. je sAta bhAge jaina AgamamAM sAta nayanA nAmathI prasiddha che. tyArabAda paNa dArzanika kSetramAM jema jema navI vicAra dhArAo udaya pAmatI gaI tema tema jaina AcAryo abhyAsa karIne e vicAradhArAone pitAnA anekAMta nirUpaNamAM eka agara bIjI rIte samAvatA ja gayA. - jena dArzanikanA puravAra thayelA abhiprAya mujaba. bhinnabhinna jainetara darzananI paristhIti nIce mujaba che. A paristhitinA kAraNe teoe jIvanuM svarUpa, amuka amuka ekaja draSTikaNathI ja mAnI lIdhuM che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161. sAtanayathI jIvasvarUpa 1. advaitavedAMta ane sAMkhya, te saMgrahanayanA abhiprAya racAyA che. 2. naiyAyika ane vaizeSika darzane te naigamanayanA abhiprAye racAyA che. 3. cArvAka mata, kevala, vyavahAra naya upara nirbhara che. kAraNa ke te te jeTaluM dekhAya teTaluM ja sAcuM evI mAnyatAdhAraka che. 4. bauddhamata te jusUtranayanA anusAre che. kAraNake te kSaNikavAdI che. 5. mImAMsaka mata te zabda nayanA AdhAre baMdhAyela che. 6. vaiyAkaraNa darzana te samabhirUDhanayanA AdhAre cAle che. 7. uparokta sivAyanA bIjA je keTalAka uddAma tatvajJAnI che, te badhA evaMbhUta nayane anusare che. upara mujaba judAM judAM darzanee kahela jIvasvarUpa te pRthakrapRthapha nayanI apekSAe (ravakathita apekSAthI anya kathita apekSAnA tiraskAra rahitapaNe) satya che. paraMtu amuka ekaja nayanI apekSAe kahevAtuM te jIvasvarUpa, anyAyanI apekSAnA tiraskArathI asatya Thare che. tethI tevI ekAMta mAnyatAmAM naya nahiM kahevAtAM nayAbhAsa che. jeTalA nayavAdI darzane che, te jyAM sudhI potAnA matanuM nirUpaNa kare tyAM sudhI, eTale ke eka nayanuM pratipAdana karavA mAtrathI beTAM TharI jatAM nathI, paNa teo eTalethI ja aTakatAM nathI. 11 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16ra AtmavijJAna-bhAga 2 je e darzane, anya nayavAdI darzanene khoTAM ja TharAvIne pite sAcAM TharavA mAMge che. ane tyAM ja e bhUla kare che. ekAMta evA kaI paNa prakAranA nayavAdane nayAbhAsa jaNAvI, zrI jainadarzane kaI paNa kALe te ekAMtavAdIne satya mAnyuM ja nathI. chatAM bhUlavA jevuM nathI ke zrI jainazAsana, dareke dareka nayavAdane pitApitAnA sthAne syAdvAda draSTithI satyatarIke grahaNa kare che. ane e rIte anyadarzane dvArA vividha nayanI apekSAe kahevAelI AtmAnI nityatA ane anityatA, ekatA ane anekatA, bhinnattA, ane abhinnatA, astitA ane nAstitA, satya ane asata, tat ane atata Adine tiraskAra nahiM karatAM jainadarzane tene yuktiyukta artha tAravIne te nityatA ane anityatA Adi virUddhabhAvane paNa satyatAnA rUpamAM goThavyA che. mATe ja jainadarzana te syAdvAra darzana che. AthI ja jainazAsana sarvoparitA bhagave che. uparokta paraspara virUddhabhAve, eka samaye ekI sAthe apekSApUrvaka ghaTAvI dareka darzane jainadarzane samanvaya karyo che. mANasa pate ekAMta yA nirapekSa mAnyatAthI mukta banI, paraspara viparIta jaNAtA vastu svarUpanA bhAvane sApekSa mAnyatApUrvaka grAhya karavAnI draSTi vALa bane, te te viparItabhAnuM paNa astitva, ekI sAthe AtmAmAM hoI zakavAnuM, bahu ja saraLatAthI samajI zake che. e rIte tene svIkAra karI dareka darzanakArenI bhinnabhinna dekhAtI mAnyatAne paNa jainadarzana AvakAratuM hevAthI arthAta pitAnAmAM samAvI letuM hovAthI gIvarya Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtanayathI jIvasvarUpa 163 zrI AnaMdaghanajI mahArAje barAbara kahyuM che ke - ' jinavaramAM saghaLAM darzana che, darzane jinavara bhajanAre. nayavAda e sApekSa ekAntavAda hetAM samyapha ekAnta vAda che. evA ekAntavAdone sujita hAra te anekAnta vAda che. A na kayAreka samyapha ane kyAreka mithyA hevAnuM kAraNa, draSTAMta dvArA darzAvatAM AcAryazrI siddhasena divAkarasUrIjIe sanmatitarkanA prathama kAMDanI ra2 ane 23 mI gAthAmAM jaNAvyuM che ke, jevI rIte aneka lakSaNa ane guNavALAM vaidurya vagere rane bahu kImatI hovA chatAM chUTAM chUTAM hoya, te "ratnAvalIhAra" nuM nAma pAmI zakatAM nathI. tevI rIte badhA naye pitapatAnA pakSamAM vadhAre nizcita chatAM paNa aMdaroaMdara ekabIjA sAthe nirapekSa hoI "samyagdarzana" vyavahAra pAmI zakatA nathI. ane nirapekSapaNe vartatA te chUTAchUTA na " mithyAtvI" kahevAya che. mATe te samanvita banelA nayanA vicAreja samyakatvI kahevAya che. jenadarzana te pratyeka nayanA vicAronA mithyAbhAvane TALI, tene samyakSAvamAM pariNamAvavA mATe, te nayarUpa chUTAchUTA aMzajJAnane syAdvAdanA dorAmAM parevI saMpUrNa satyarUpe banAve che. paraMtu A syAdvAdanA derAthI chUTA paDI rahela nayanA vicAre samyagupaNuM nahiM pAmatAM mithyApaNAmAM ja vartatA hovAthI vastu svarUpanI pUrNa satyatAne pAmI zatA nathI. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 yathArtha tattva prarUpaka zrI jaina darzana sAMkhyazAstra brahma arthAta AtmAne ekAMta nitya ja mAne che. ane AtmAnA anityavAdanuM ekAMta khaMDana kare che. jyAre bauddhanAM zAstro AtmAne ekAMta kSaNika arthAt anitya ja mAnI AtmAnA nityavAdanuM khaMDana kare che. A banne draSTie parasamaya che; kAraNa ke teo eka bIjAne avagaNe che. A banane draSTione samanvaya karatAM jainadarzana kahe che ke dravyAstika draSTie AtmAmAM nityatva che, ane paryAyAstika draSTie anityatva paNa che. Ama apekSAvizeSe nityatva ane anityatva e banne paraspara virodhI bhAvanuM ekIsAthe astitva hevAnuM siddha thAya che. AtmA mULa dravyarUpe sadAkALa nitya che, AtmadravyamAM traNe kALa pheraphAra thatuM nathI. paraMtu AtmAnA paryAye kSaNe kSaNe utpanna thAya che, ane naSTa thAya che. daSTAMta - jema. AtmA, manuSyanA zarIrapaNe utpanna thAya che, ane devatAnA zarIrapaNe naSTa thAya che. devatAnA zarIrapaNe utpanna thAya che tema devatAnA zarIrapaNe naSTa thaI manuSyapaNe utpanna thAya. che. paNa AtmapaNuM te aneka AkRti dhAraNa karyA chatAM, paNa kAyama rahe che. A te azuddha AtmAnuM daSTAMta ApyuM. zuddha AtmAmAM paNa te pramANe utpAdavyayapaNe anityapaNuM jANavuM. ane dravyArthikanayanI apekSAe sthirapaNuM jANavuM. A pramANe AtmA kathaMcita nitya ane kathaMcit anitya Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cA tattva prarUpaka zrI jaina daIna 165 che. A pramANe sApekSarIte nityAnityapaNuM nahiM mAnavAthI ekAMte nitya ke anitya ja mAnanArAnI zAstrIyapaddhattimAM ja mAdha Avaze. jo kevala dravyAstika pakSa laIe te tenA mate Atmatattva ekAMta nitya hAI aparivartanazIla che; ane jo kevala paryAyAstika pakSa laIe te tenA mate te mAtra kSaNabhaMgura che. A banne ekAMtapakSamAM ( nirapekSa pakSamAM ) saMsAra, sukhaduHkhanA saMbaMdha, sukhanI prApti ane du:khanA tyAga mATenA prayatna, kanAbaMdha, tenI sthiti, meAkSanI icchA ane meAkSa, e kazuMya ghaTI zake nahi. kAraNa ke ekAnta nityapakSamAM phUTasthapaNAne lIdhe AtmAmAM kaSAyavikAra ke lepane sabhava ja nathI; ane anitya pakSamAM kSaNabhaMguratAne lIdhe AtmA dareka kSaNe nAza pAmI naveA navA utpanna thatA hovAthI dhruvatva sAthe baMdha bese evA anusa MdhAna, IcchA, prayatna, Adi koI bhAvA ja ghaTI zakatA nathI. mATe nitya ane anitya ema eya pakSane sApekSapaNe AtmAmAM svIkAryAMthI sAMkhya ane bauddhadarzananA jainadarzanamAM samAveza thAya che. tethI apekSAe banne dananuM ArAdhana thAya che. have tat ane atat aMge vicAratAM AtmA, draSyAthika nayanI draSTithI tasvarUpa che. kemake anantakALa pahelAM te jeTalA ane jevA hatA, teTalA ane tevA ja vamAna kALe paNa che. ane vartamAnakALe te jeTale che, teTalA ane tevA ja te anantakALasudhI rahevAnA che. temAMthI tene Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AtmavijJAna-bhAga 2 jo eka paNa pradeza ke guNu khasI jate hoya, agara tenu sthAna, anyapradeza, yA, guNa lai letA hoya, evu hoI zakatuM nathI. mATe te te sadAkALa tasvarUpa siddha thavA chatAM paNa, paryAyarUpathI te badalAya ja nahi, ema teA kema mAnI zakAya ? kemake ApaNe joie chIe ke je bALaka, janma samaye hoya che, te kAlAntare te ja hovA chatAM paNa anyarUpe thaI jAya che. jo tema na thatu hoya te temAM bALaka, yuvAna ane vRddha ityAdi rUpathI tenI vividha ava sthAe draSTigocara thai zakatI nathI. mATe vivakSAbheDhathI tat ane atat e banne dharmAMne eka ja vastumAM svIkAra karavAthI koi harakata AvI zakatI nathI. mATe vivakSAbhedathI tat ane atat, svIkAravu joie. eTale mAtra anvayane svIkAra karanAra dravyAdhika nayanI draSTie vicAra karavAthI tA pratyeka padArtha ApaNane tatsvarUpe ja pratIta thAya che. ane te padArtha, vyatireka svIkAranArI paryAyArthika nayanI draSTithI dekhavAthI te mAtra atatsvarUpe ja pratIta thAya che. AtmA, svadravya--svakSetra-svakALa ane svabhAvarUpathI asti che, ane paradravya-parakSetra-parakALa ane parabhAva rUpathI nAsti che. vaLI AtmAne dravyadraSTithI avaleAkana karatAM eka, ane paryAyadraSTithI jovAmAM anekatA pramANita thAya che. kAraNa ke paryAyapalTo te ana`takALasudhI cAlu ja rahevAnA hoi AtmAne anAdi anatakALa aMge aneka paryAyAnA kramamAMthI pasAra thavu paDe che. pachI bhale te paryAya zuddha hoya ke azuddha. paraMtu paryAyAnI anekatA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA tattvaprarUpaka zrI jaina darzana 167 pAmatA AtmAnI anekatA paNa svIkAravI paDaze. vaLI dareka AtmA vyaktigata judo heAvAthI paNa tenI anekatA vate che. have dvaitavAda ane advaitavAda age vicArIe te sa AtmAemAM arasparasa kathaMcit dvaitapaNuM ane kathaMcit advaitapaNuM ema banne khAkhatA ghaTI zake. sa'sArI jIveAmAM tapAsIe te kevaLa peAtAnA kharAara svarUpa-pramANe dareka AtmA sarakhA haiAvAnA koIpaNa dAkhaleo maLavA muzkela che. darekamAM kaMI ne kaMI tA pheraphAra rahevAnA ja. koImAM koI guNa DhakAyeleA, teA keAImAM vaLI bIjo DhakAeleA. temaja kaImAM amuka guNa chUpo, teA koImAM amuka guNa jAhera. e rIte kaIkane kaIka pheraphAra tA rahetA ja hAvAnA kAraNe saMsArI jIvAmAM dvaitapaNuM arthAta eka bIjAthI bhinnapaNuM spaSTa jaNAya che. jyAre mekSapAmela AtmAe sarve sarakhA ja che. A rIte saguNeAnI saMpUpaNe pragaTatA hovAnA kAraNe dareka mukta AtmAmAM potapatAnA guNA svataMtra hoya che. jevA guNA eka AtmAmAM che, tevA khIjAmAM che. chatAM dareka AtmA eka bIjAthI judA che. vizuddha suvarNanI ekaeka tAlAnI, eka ja sarakhI chApanA mArkAvALI, eka ja ghATanI ekaseA lagaDIe laI e. darekamAM sarakhI chApa, sarakhA sIkko, sarakhA gALAkAra vagere vagere chatAM ekanI chApa-sIkko ane goLAkAranI mAlIkI pAtapeAtAnI ja che. bIjAnI nathI. jema pAtapeAtAnA sIkko, gALAkAra ane chApanI mAlIka te te lagaDI ja che. tevI Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AtmavijJAna-bhAga 2 je rIte caitanya guNa aMge te guNanI mAlIkI te pratyeka jIvanI svataMtra ja che. dareka jAtanA bIjA saMgane lIdhe pheraphAra pAmate AtmA bAjue rAkhIne kevaLa tenuM zuddha svarUpa vicArIe te, jevA guNa muktajImAM che, tevA guNe sattArUpe te sarva saMsArI jImAM paNa che. te paNa saMsArI che asparasa eka bIjAthI ane mokSa pAmela chathI bhinna che. dareka AtmAmAM sattArUpe rahela AtmaguNonI mAlIkI dareka AtmAnI svataMtra che. dareka AtmAne "advaitavAda"nA siddhAnta mujaba eka ja mAnIe te eka AtmAne thatA sukha-duHkhanI asara dareka AtmAmAM te samaye thavI ja joIe. eka samaye eka AtmA je karmane kartA bane che, te samaye sarva AtmAo te te karmanA kartA banavA joIe. eka samaye eka AtmA muktAvasthA (mokSa) prApta kare te samaye sarva AtmAomAM muktAvasthA prApta thavI ja joIe. paraMtu tema banatuM nathI. mATe AtmAmAM dvatapaNuM arthAt bhinnatA che. jJAnaguNane AdhArabhUta dareka AtmA, anya sarva cetana dravyothI ane sarva jaDapadArthothI paNa bhinna che. mATe AtmA pote jJAna ane AtmavyaktinI apekSAe sarvathI bhinna che. ema siddha thAya che. paraMtu vyakti vizeSanI bhinnatA tarapha draSTi nahiM karatAM, anya jIvana ane pitAnA caitanya guNanI sAmAnya rUpe samAnatA tarapha draSTi karIe te, spaSTa samajAze ke Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha tatva prarUpaka zrI jaina darzana 169 pitapotAnuM caitanyapaNuM pratyeka AtmAmAM bhinna svataMtra hovA chatAM, caitanyanA hisAbe sarva jI samAnadhama chIe. A apekSAe advaitavAdanA siddhAntane svIkArI levAmAM vAMdho nathI. ahIM ApaNane anaMta AtmAnI vacce eka mAtra AtmatatvanuM ja darzana thAya che. ahIM AtmA advaitaka pratipAdaka "gayA" paNa satya che. ahiM samajavuM jarUrI che ke advaitavAda e sarvajI pratye maitrIbhAvane preraka che. ane dvaitavAda te pitAnA AtmaguNone vadhu vikasIta banAvavAno puruSArtha karavA mATe preraka che. ele advaitavAda ja ekAMte mAnya rAkhavAthI te huM paNa siddha paramAtmA sarakheja chuM. mArAmAM ane temanAmAM kaMI pheraphAra nathI, e ahaMbhAva pedA thaze. ane AtmA, AtmikaguNonI vikAsa pravRttimAM upekSAvALa banI raheze. evI rIte ekale dvaitavAda ja ekAMte mAnya rAkhavAthI "A" mAre svArtha, ane e bIjAne svArtha evA saMkucita vicAravaMta banI rahevAze. jagatanA hitanI upekSA karI pitAnA hita mATe ja prayatnazIla banaze. ane vaiyakti svArthanA lakSyavALe banI rahevAthI anekavidha pA5vRttivaMta banI javAze. mATe sva ane paranA hitamATe, dvaitavAda ane advaitavAda e banene sApekSa paNe svIkAranAra ja satyAgI kahevAya. bemAMthI ekanI upekSA karI mAtra pitAne ja mAnya ekalo daitavAda ke aDhetavAdanA AgrahI banI rahevAthI, kAMte maitrI bhAvathI ane Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1eo AtmavijJAna-bhAga 2 kAte AtmavikAsanI sAdhanAthI vaMcita banI rahevAze. advaitavAdI kahevAtAonI draSTie jenI aMdara paraspara paramArthika bheda nahiM hovA chatAM paNa baMdha, mekSa, ane dharmAdharma viSayane svIkAra hovAnA kAraNe, e zAstromAM batAvela vidhi ane niyamane pALavAthI, baMdhAele jIva brahmanI sAnnidhyamAM jaI zakavAnuM te temane mAnya che. eTaluM ja nahiM paNa zAstrakathita, AcAra-niyama-vidhi vagerenI AvazyakatA paNa svIkAryuM hovAthI, jIvanI vividhatA, anAdibaddhatA ane mukti saMbaMdhI zakyatAne svIkAravI ja paDe che, kAraNa ke jIve ghaNuM che, anAdibaddha che, ane mekSa meLavavAnI emanAmAM gyatA che, eTaluM kabula karyA pachI vadhu kaMI kahevApaNuM rahetuM ja nathI. ane pachI brahma eka ja che, advitiya che, e vAtane samarthanamAM kaI paNa sArI yukti ApI zakAtI nathI. vyApya ane vyApakatA aMge jainadarzana kahe che ke Atmapradeza vyaktinI apekSAe AtmA vyApya che, ane jJAnanI apekSAe ya vastune pratibhAsathI AtmA sarva vyApaka che. AtmA, vyaktithI zarIrane vyApI rahe che mATe te vyApya kahevAya che. ane jJAnamAM sarva bhAse che, tenI apekSAe vyApaka kahevAya che. Ama banne bAbate sApekSAthI phuTa mAnI zakAya che. saMsArI AtmAnuM AtmaparimANa zarIra maryAdita ja che. A pramANe AtmAne dehaparimANa kahevA chatAM Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha tattva prarUpaka zrI jaina darzana 171 kevalajJAnanI apekSAe vyApaka kahevAya che. athavA te samudUghAta dazAmAM Atmapradezane je vistAra thAya che, tenI apekSAe lekavyApta paNa kahI zakAya che. AtmAne jyAre kevalajJAna thAya che, tyAre AtmAmAM kaleka sarvane bhAsa thAya che, tethI te apekSAe sarvamAM huM AtmA chuM, ema kahevuM yuktiyukta che. AtmAnA jJAnamAM sarvapadArtho bhAse che, tethI kaMI AtmAne jJAnaguNa anyapadArtharUpa thaI jatuM nathI. paNa kevalajJAnathI sarvajANe che. Ama AtmA, vyaktithI zarIramAM vyApI rahe che, mATe te vyApya che. ane jJAnamAM sarva bhAse che, tenI apekSAe vyApaka kahevAya che. keTalAka AtmAne ekAMta karmane kartA ja mAne che. arthAt AtmA kadI karmanI kiyAthI rahita thatuM nathI. jyAre keTalAka ema kahe che ke AtmAne karmane kartA mAne e bhrama che. A pramANe kartavAdI ane akartavAdI potapotAnI yuktithI ane aneka saMkalpathI ekabIjAnuM evI rIte khaMDana kare che ke, jene pAra Ave nahiM. tyAre jainadarzana sApekSAe kartApaNuM ane akartApaNuM svIkAre che. jainadarzana kahe che ke saMsAramAM karmabaMdhanA hetuothI AtmA, karmano kartA che. ane AtmaramaNatAnI apekSAe karmane akartA che. ema sApekSathI syAdvAdanuM rahasya hRdayamAM samajAya che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 - AtmavijJAna-bhAga 2 je jyAM sudhI karmanA hetuone AtmA avalaMbe che, tAvat karmane kartA kahevAya che. vyavahAranaya che, te karma ane AtmAnA saMgane grahaNa kare che. tethI vyavahAranaya matathI kamane kartA AtmA kahevAya che. zuddha nizcayanaya phakata eka AtmAnA ja svarUpane grahaNa kare che, mATe zuddhanizcayanayanI apekSAe AtmA karma kartA nathI. Ama kannuvAda ane akarUMvAdane samAveza paNa jainadarzanamAM thAya che. uparokta rIte jainadarzana te anyAnya vastunA ekAMgane paNa sApekSa svarUpe dekhI samyagu ekAMgarUpe grahe che. - jyAre anyadarzanenuM ekAMgIpaNuM te nirapekSa hoI mithyAekAMgarUpe varte che. samanvita banelA nayanA vicAroja samyagra aMgI che. samyaga aMgarUpe grAhya e ja satyadazI naya che. evI satyadarzI draSTine ja samanvayadraSTi kahevAya che. samanvita nahiM banelA ekAntavAdo, te mithyA ekAntavAda che. samyagra ekAMgI vicAro, bIjA samyagra ekAMgI vicAra sAthe saMyukta banI jaI, syAdvAdanA derAmAM parovAI anekAntarU5 ratnamALA svarUpe prakAzI, samyagUdraSTi AtmAne vastunA vAstavika satyasvarUpanuM bhAna karAve che. grAhA -ane agrAhyane viveka pedA kare che. jethI vivekI AtmAo svAtmazreyanI sAdhanAmAM ratnatrayIne nirmalA -banAvavA dvArA kamekarIne saMpUrNa ratnatrayIne prApta karI zake che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha tattva prarUpaka zrI jaina darzana 173. A rIte jainadarzananI samanvayatAne nahIM samajI zakanAra, ekAntavAdI, sarvadarzanene paNa jaina darzana sAcAM kahe che, evI viparIta bhramaNAmAM phasAI jAya che. jema vividhazaNagArothI sajja navoDhA yuvati pratye, vegI purUSanI draSTi, vairAgyapUrNa ane samadarzI vatI hovA mAtrathI, kAmIpurUSanI draSTine paNa kaMI vairAgyapUrNa ane samadazI kahI zakAtI nathI. tevI rIte syAdvAdadraSTivaMta manuSya, pratyeka nayane samyak prakAre jatA hevAthI, ekAMta draSTivaMtane mATe paNa pratyeka nayanI draSTi, kaMI samyak banI. jatI nathI. tenI draSTi te jyAM sudhI te ekAMtavAdane sApekSatAthI nahi jue, tyAM sudhI mithyAsvarUpe ja banI. ahiM dareka nayanI samanvayatA yA bhinnatA, te draSTAnI draSTine anulakSI che. eTale jainadarzananI samanvayatA tenA pitAnA mATe ja che. paraMtu ethI ema nathI samajI levAnuM ke mithyA ekAMgavAdIomAM paNa samanvayatA AvI jAya che. agara mithyA ekAMgavAda rUpe vyavahAratA nayavAdo paNa samyagurUpe vyavahAratA gaNAya che. mithyA ekAMgavAdIo te jyAre teonI mithyA ekAMga mAnyatAne, samyagu ekAMgarUpe pariNAve che, tyAre ja teo samyaguvaMta kahevAya che. e rIte samyagupaNAne pAmelA. mithyAdarzananuM samUhamaya darzana, te ja jainadarzana hevAnuM darzAvatAM AcArya zrI siddhasenasUrI mahArAjAe svaracita Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AtmavijJAna-bhAga 2 jo sanmati prakaraNanA tRtIya kAMDanI 69mI gAthAmAM kahyuM che ke bhadaM micchAdaMsaNasamUha, maiassa amayasArassa / jiNavayaNassa bhagavao, saMvigga suhAhi gammassa || a-parasparanI apekSA rAkhavAnA kAraNe anekAntapaNAne pAmelAM mithyA daza nAnA (nayeAnA ) samUhamaya, amRtatulya, mumukSu dvArA sahelAithI jANI zakAya tevA, bhagavAna zrI jinezvaradevanA vacananuM kalyANa thAo. pratyeka nayavAdane sApekSapaNe grahIne te sApekSatApUrNAMka sarvAMnayAnuM samIkaraNa karavuM tene samanvaya karyo kahevAya. AthI karIne nirapekSapaNe pAtAtAnI mAnyatAmAM AgrahI danAne paNa jainadarzane sattva mAnI lIdhAM che, ema kahI zakAya ja nahi. ahiM samajavuM jarUrI che ke samanvaya sUcaka vicArA ane vAkaye paNa jo pramANa mUlaka hoya te ja te jainadarzanamAM sthAna pAme che. mAtra bhinnabhinnamatAnA saMgrahanI, pramANa virUddha udAratA, ahIM mAnI levAnI nathI. ekAMtika agara khATI apekSAvALA samanvayabhAvI vicAra te jaina draSTinI avajJA karanAra che. evA ekAMtika vicAra, temaja AtmA te svabhAve ` che, ane parabhAve amRtta che, tathA svAbhAvika rIte azuddha che, paraMtu aupASika rIte zuddha paNa sa'bhave che, vagere khATI apekSAvALA samanvayabhAsI vicAro asatya che. AvA asatya samanvaya bhAsI vicArAne jainadanamAM sthAna ja nathI. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA tattva prarUpaka zrI jaina darzana 175 vaLI jainadana sivAya anya saDha nA nirapekSabhAve eka eka nayAvalaMbI hovAthI apUrNa che. jyAre jainadana sApekSabhAve sa` nayAvalaMbI hoI saMpUrNa darzIna che. je dana, sa`pUrNa na heAya, te kadi mekSa ApI na zake. meAkSanA lakSyathI pravRtta thayela pratyeka danAmAM kAMIkane kAMIka te sArU maLavAnuM ja. paraMtu eTalA mAtrathI e darzana, paripUrNa thaI zakatuM nathI. je sapUrNa dana hAya tenA ja mekSa mATe Azraya karavA joIe. apUrNa darzana, asatya darzIna, kadi paNa mekSa ApavA samartha banatu' nathI. mATe parIkSA, parIkSAnA prakAro, ane e prakAromAM kayu dana kayAM sudhI TakI zake, tenuM varNana, AcAya zrI haribhadrasUrI mahArAje dha bindu nAmanA graMthanA bIjA adhyAyamAM ghaNuM ja vistArathI karyuM che. ekAMtavAdI mAnyatAthI ahiMsA vigere dharmAM ghaTI zakatA nathI. ahiM sA vigere dhamenI siddhi mATe te enekAtmaka jainadarzananA ja svIkAra karavA paDaze. anekAntavAdI jainadananA tattvAne, Itara ekAMtavAdI dhama danAnI sAthe sarakhAvavA, te te hIrAne kAcanI sAthe, sAnAne pittalanI sAthe, tema ja amRtane jheranI sAthe sarakhAvavA jevuM che. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUri mahArAje kahyuM che ke H-- tvacchAsanasya sAmyaM, ye manyante zAsanAntateraiH / viSeNa tulyaM pIyUSaM teSAM hanta hanAtmanAm- // . Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AtmavijJAna-bhAga 2 mATe zrI vItarAganuM zAsana e evuM zAsana che ke e zAsananA sAcA abhyAsI evA je AtmAo, teone evI samaja pUrvakanI pratIti hoya che ke-jagatanAM badhAM zAsananI sAme ubhA rahevAnI ane dharmazAsana tarIkenI paripUrNa gyatA pitAmAM hevAno nizcaya karAvI ApavAnI zakti, eka mAtra zrI vItarAga paramAtmAnA zAsanamAM ja che. duniyAmAM zAsana ghaNAM che, ane temAM dharmazAsana tarIke pitAne oLakhAvanAra zAsane paNa saMkhyAbaMdha che. paraMtu temAM eka zrI vItarAga paramAtmAnA zAsana sivAyanAM je zAsane che, temAMnA keTalAMka vAstavika rItie dharmazAsana na hoya evAM paNa che. ane keTalAMka dharmazAsana tarIke gaNAya evAM hovA chatAM paNa AMzika rItie dharmazAsana gaNAya evAM che paNa asalamAM te te dazanenI saghaLI vAte nirapekSa heIne satya grAhI banI zakatAM nathI. jyAre vItarAga paramAtmAnuM zAsana e sarvadezIya zAsana che. A kathana rAgadveSa vadhAravAnA Azaya mATe nathI. paraMtu Aje "sarva dharma sarakhA" e menIyA jagatamAM khUba cAle che, e ucita nathI, e samajavA mATe che. badhI dhAtu sarakhI gaNAya kharI? keI senAne ane pittalane sarakhA gaNe te tene mUrkha ziromaNInuM birUda apAya ke bIjuM kAMI? dareka pratye rAga-dveSa nahiM karatAM, madhyastha rahevuM. paraMtu satyAsatyane nirNaya karatAM zIkhavA, mATe zAstranuM adhyayana karavAthI sAcA baTAnI parIkSAzakti. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha tatva prarUpaka zrI jaina darzana 177 pragaTa thaze. pUrva maharSioe A rIte satyAsatyanI parIkSA karyAbAda, zrI jinadarzana pratye bhavabhava prazastarAgI banI rahevAnI abhyarthanA karatAM kahyuM che ke - viSayAnubandhabandhuramanyanna, kimapyataH phlNyaace| kintvaikamiha janmani, jinamatarAgaM paratrA'pi // artha-he prabho ! A prayAsanA phala tarIke viSayasukhanI paraMparAthI suMdara evuM kAMIpaNa huM yAcatuM nathI. paraMtu A janmamAM temaja janmAMtaramAM jinadarzana taraphane prazastarAga baLe rahe, e mAtra eka ja abhyarthanA che. (nyAyAleka-prazasti pU. nyA. nyA. u. zrI yazovijyajI mahArAje) vaLI paNa kahyuM che ke - kattha amhArisA pANI, dUsamA dosa dUsiyA / hA aNAhA kahaM huntA, na hunto jai jiNAgame // artha-je jinAgama na hota, A duSamakALamAM janmelevAvALA evA amArI zuM gati thAta? (AcArya zrI haribhadrasUrIjI mahArAja ). AvA mahApurUSoe jaina darzana nanI je mahattA svIkArI che, tenA kAraNamAM teone yuktimada vacana zrI jinezvara devanuM ja lAgyuM che. A vAtanI pratIti, temaNe darzAvela nIcenAkalekathI spaSTa thAya che. pakSapAto na me vIre, na dveSa kapilAdiSu / yuktimad vacanaM yasya, tasya kArya: parigrahaH vaLI samarthavAdI AcAryazrI hemacaMdrasUrijI mahArAje aga-vyavaracheda kAtrizikAmAM kahyuM che ke - 12 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 AtmavijJAna-bhAga 2 jo apakSapAtena parIkSamANA, dvayaM dvayasyApratimaM pratimaH / yathAsthitArtha prathana tavaitadasthA, nanirbandharasa pareSAm // artha-pakSapAta rAkhyA vinA baneyanI (ApanI ane ApanA virodhIonI) parIkSA karatA evA amane, ApanuM yathAsthita arthanuM nirUpaNa, ane ApanA virodhIone asthAnamAM Agraha, ema baneTanI beya vAte advitIya jaNAya che.' na zraddhayaiva tvayi pakSapAto, na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathA vadAtatvaparI kSayAtu, tvAmevavIra ! prabhumAzritAH smaH artha--kevala zraddhAmAtrathI tArAviSe mAre pakSapAta nathI, ane dveSa mAtrathI anyane viSe arUci nathI. paraMtu yathArtha evI AptapaNAnI parIkSAnA kAraNe he vIra prabhu! ame tAreja Azraya karyo che. nyAyavizArada, nyAyAcArya mahA mahopAdhyAyazrI yazovijayajI gaNivare paNa kahyuM che ke - svAgamaM rAgamAtreNa, dveSamAtrAt parAgamam / na zrayAmastya jAmo vA, kintu madhyasthayA dRzA // artha-rAgamAtrathI ame svaAgamane svIkAra nathI karatA, ane zreSamAtrathI paranAM (anya darzananAM) Agamano tyAga nathI karatA. paraMtu madhyastha draSTithI ja svaAgamane svIkAra karIe chIe. ahiM keInA dilamAM e paNa prazna upasthIta tathA ya ke jaina darzana sivAyanAM anyadarzane paNa punya-pApa paraleka ane AtmAnA astitvane tathA mokSane mAne che, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha tattva prarUpaka zrI jaina darzana 17e te pachI jainadarzana ane anya darzanenI draSTimAM mAnyatAbheda mAnI jainadarzanamAM yathAsthita arthanuM nirUpaNa, ane anyadarzanamAM asthAnane Agraha che, ema kema kahI zakAya ? A praznanA uttaramAM jaNAvavAnuM ke jainadarzana ane jinetara darzananI mAnyatA vacce ghaNe taphAvata che. te bAbata ahiM saMkSepamAM ja sAmAnyarIte vicArI laIe. jenadarzana ane jainetaradarzanamAM zAbdika sAmyatA jevI keTalIka sAmyatA hovA chatAM paNa, punya, pApa, saMvara nirjara, baMdha ane mekSa vagerene je ane eTale vicAra jainadarzane darzAvyo che, te ane teTale vicAra anyatra che ja nahiM. bIjI vAta e che ke zrI jainadarzane AtmAnuM jevuM svarUpa darzAvyuM che, tevuM svarUpa bIje darzAvyuM nathI. tathA tyAM ghaNuMghaNI viparIta kalpanAo karavAmAM AvI che. sAmAnyarIte AtmA, punya-pApa vagere tattvone mAnavAM, ane te ta jevA svarUpe che tevA svarUpe mAnavAM, emAM sAmAnya bheda nathI. sAmAnyarIte itaradarzane ekaekanayane pakaDIne cAlanArAM che, jyAre zrI jenadarzanamAM sarvanane pitapatAnA sthAne mAnya karavAmAM AvyA che. AthI keIpaNa eka nayanA pratipAdanane maLatuM pratipAdana, zrI jainazAmAM maLI Ave, ane tethI tattvane nahiM samajanArAone ema paNa thaI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AtmavijJAna-bhAga 2 jo jAya ke jainadarzana badhAM danAne sAcAM mAne che, te pachI uparokta maharSi Ae jainadaza namAMja sarvoparitA kema darzAvI ? AnA pratyuttaramAM jaNAvavAnuM ke zrI jainadarzana, ekAnta evA koIpaNa prakAranA nayavAdane khATo mAne che. chatAM bhUlavA jevuM nathI ke, zrI jainazAsana dareke dareka nayavAdane peAtapAtAnA sthAne sAcA tarIke grahaNa kare che. eTale avasare eka nayanI vAtanuM pratipAdana kare, te paNa anya nayavAdanI apekSAne grahaNa karIne ja, e eka nayanI vAtanuM pratipAdana kare che. jainazAstromAM badhA naceAnA pAtapAtAnA sthAne viniceoga karavA pUrvaka badhA nayAne mAnya rAkhavAmAM AvyA che; eTale nizcayathI parikami ta mativALA sabhyadraSTi AtmAAmAM, sarvAM nayAne viSe suMdara prakArane mAdhyastha bhAva hAya che. paNa e AtmAonuM sarvAM nayAne viSe je zraddhAna hAya che, te sanayAne pAtapAtAnA sthAne sAcA mAnavA, evA prakAranuM heAya che. jainazAstronA sAcA ane nahi pAmelAo, jainazAstramAM AvatI sanayazraddhAnanI vAtane khATI rIte AgaLa. dharI, gerasamaja phelAvatA hovA chatAM, tattvanA jJAtAe evI vAtAthI muMjhAI jatA nathI. jainazAstrAnI eke eka vAta sApekSapaNe ja kahevAelI che. nizcaya nayanuM ya pratiSAdana hoya ane vyavahAra nayanuMya pratipAdana heAya; paNa game te ekanuM pratipAdana Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha tattva prarUpaka zrI jaina darzana 181 karatI vakhate, anya ne pitapitanA sthAne beThA che, evuM pratipAdana hoya ja nahiM. zrI jainazAzvenA racanArAo syAdvAdI hatA. ane tethI temanAM vacanamAM anyanayanI apekSA grahaNane sUcavatuM "cA" pada sAkSAta na paNa hoya, to paNa te pada che ja, ema mAnIne ja, e upakArIonAM vacananA svarUpane samajavuM joIe, ane varNavavuM joIe. e rIte anekAnadraSTi pUrvaka kahevAtAM AtmAviSenAM astitva Adi che, yathArtha jJAnanAM sthAnono svIkAra karI, nAstitva Adi che, mithyAjJAnanA matavALAM sthAnanI mAnyatAone tyAga karavo joIe. (1) A deha, Indriya, prANa, mana, e sarvathI je judo che, te caitanyazaktidhAraka, sukha-duHkhane anubhava karanAra AtmA che. (2) dehathI anutpanna hovAthI ane dehanA viyegathI tene nAza nahiM hovAthI te nitya che. (3) sukha-duHkhanA anubhavane prApta karAvanAra karmane, jIva pite ja kartA che. (4) pite bAMdhela karmanA phaLane pite ja bhagavate hoI te karmane bhaktA paNa che. | (5) karmasahita AtmAnI dazA te saMsAra, ane karmarahita, AtmAnI dazA te mokSa. saMsAra eTale AtmAnI Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AtmavijJAna-bhAga 2 jo vikRta dazA, ane mekSa eTale nivikArI dazA. meAkSa e koI utpanna thanArI cIja nathI. kAraNa ke te to AtmAnA zuddha svarUpanA AviSkAra rUpa che. AtmAnA zuddha svarUpane prAdurbhAva e ja meAkSa che. e navIna nathI. asat uttpanna thatuM nathI. mAtra AvaraNathI AcchAdita thayuM hatuM, te AvaraNanA sathA kSayathI pragaTa thayuM. A rIte AtmAnA meAkSa che. (6) maneAbhUmi ghaNI ghaNI sApha karI, temAM sadvicArarUpI haLanI uMDI rAMpa nAkhIne aMdara rahelA kAma, krodha, bhaya, IrSyA, IcchA, abhimAna Adi nirUpayeAgI ane sa`sAra pravAhane ADe mArge doranArAM bIjone kADhI nAkhavAnA prayatna, eja meAkSanA upAya che. te upAya nIce mujaba kramathI prApta thAya che. AtmAnI vizuddha dazAnuM bhAna karAvanAra Apta purUSo (vItarAga)nAM vacanasa'graharUpa siddhAnta sAMbhaLavAnI ane tenA pratye aDolazraddhA rAkhavArUpa samyagdarzanaguNanI prApti, AtmAmAM pahelI karavI joI e. siddhAntanA zravaNathI, tyAga karavA ceAgya ane grahaNa karavA yeAgyanuM jJAna thAya. jJAnathI pratyAkhyAna vizeSa nizcayAtmaka grahaNa, ane pApano tyAga thAya. paccakkhANuthI vibhAvadazAnA tyAgarUpa saMyamanI prApti thAya. saMyamathI navIna ka upArjananA rodha thavArUpa anAzrava thAya. anAzravathI Atma upayAganI jAgRti vizeSa thAya. AMtara snehu cIkAza-rAga tethI sukAI jAya, ane Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha tattva prarUpaka zrI jaina darzana 183 tenA phaLarUpe tapanI prApti thAya. tArUpI AtmaupaganA tIvra tApathI pUrvabaddha karmo sukAI kharI paDe. ane phaLarUpe zuddha svarUpa nirvANa (mokSa)nI prApti thAya. A kame. mokSane upAya che. A pramANe ukta cha sthAnene svIkArI nIcenAM cha miththAsthAnene amAnya karavAthI ja, AdhyAtmika sAdhanA sAdhI zakAya che. (1) AtmA nathI (2) te nitya nathI (3) te kAMI karatuM nathI. arthAt karmane kartA nathI. (4) karela karmane bhagavate nathI. (5) mekSa nathI ane (6) mekSane upAya nathI. A cha mithyAsthAne AdhyAtmika sAdhanAne niSphalA banAve che. tethI jIva saMsAracakamAM bhramaNa karatA ja rahe che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 nikSepa nikSepane sAmAnya artha te vibhAga kahevAya che. koI paNa vastu athavA vyaktine viSe ApaNA lakSane kendrita anAvI zakanAra vividha vibhAgo paikI koI eka vibhAganA te vastu athavA vyakti sAthe saba'dha joDavA tene "nikSepa" karyAM kahevAya che. te (1) nAma nikSepa (2) sthApanA nikSepa (3) dravya nikSepa ane (4) bhAva nikSepa, ema cAra nikSepa che. koI paNa vastunA svarUpane lakSita banAvavA mATe ochAmAM echA cAra nikSepA avazya karavAmAM Ave che. (1) vastunA AkAra ke guNa kaIM nahi, mAtra vastunuM nAma te "nAmanikSepA" kahevAya che. (ra) guNarahita paraMtu nAma sAthe AkAra te sthApanA nikSepA" kahevAya. (3) vastunA nAma ane AkAra tathA atIta ane anAgata (bhUtakALa ane bhaviSyakALa) guNesahita, para`tu vartamAna guNaeN rahita te dravyanikSepa kahevAya. (4) vastunA nAma-AkAra ane vamAna guNesahita te bhAvanikSepeA kahevAya. have A cAre nikSepAnI hakIkata jarA vistRta rIte vicArIe. jagatamAM kai manuSya yA prANi, agara vastumAM traNa prakAre nAma apAya che. nAma rAkhavAnA prakAra A traNa sivAya ceAtheA koI nathI. vaLI nAma sivAyanI koi vastu hAI zake ja nahi. kAraNa ke koIne sAdhavAne Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikSepa 185 te koInuM kathana karavAmAM nAmanI AvazyaktA te rahe ja. eTale siddhAMtakAre nAmanuM varNana, nAmanikSepanA svarUpathI karyuM che. nAma rAkhavAnA traNa prakAre nIce mujaba che. (1) je nAma, anya vastuomAM sthita heI tenA paryAyavAcI bIjA nAmane nahiM jaNAve te pahelA prakAranuM nAma. jema mahAvIra nAma keI bIjI vastumAM yA keI anya manuSyamAM devAmAM Ave che. paraMtu siddhArathasutacaramatIrthakara ItyAdi paryAyavAcaka nAmathI tene belAvAya nahi. phakta te nAmavALI vyaktinA zarIra saMbaMdhI dharmane mahAvIra' nAmamAM upacAra karavAmAM Ave che, ane te nAmavALI vyaktinuM zarIra mAtra eka "mahAvIra' sAMketIka zabdathI ja bolAvAya che. (paNa te vyaktine siddhArathasUta cA carama tIrthakara ItyAdi tenA paryAyethI na belAvAya). vaLI e mahAvIra nAma sadUbhAvathI (kharA arthathI) te carama tIrthakara, siddhAratha sUta, zrI vardhamAna svAmImAM ja hoya. ane amuka vyaktimAM te te mahAvIra nAmanA arthanI apekSA rahita kevaLa sAMketita ja hoya. e pahelA prakAranA nAmane tAtparya. (2) mahAvIra -vardhamAna-siddhArathasUta-caramatIrthaMkara Adi paryAyavAcaka nAmanI sArthakatA pUrvaka je nAma, bhagavAna mahAvIramAM hatuM, te bIjA prakAranA nAmane tAtparya. A bIjA prakAranA nAmamAM bhAvavastuonAM nAma arthAt paryAnAM nAma cAlyAM Ave che. ane mULa zabdanA arthathI bIjA arthamAM sthita che. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 AtmavijJAna-bhAga 2 je (3) mULa arthathI nirapekSa, yAdaSTipaNe sthApana karela ane ghaNuM karIne jyAM sudhI dravya hoya tyAM sudhI rahe te trIjA prakAranuM nAma. A nAma game tevuM artha vinAnuM hoya che. jema ke Diltha-kavitha vigere. ema IcchApUrvaka harakeI nAma rAkhI levuM te trIjA prakAranuM nAma che. ahiM nAma nikSepanA lakSaNamAM prathama traNa prakAranA nAmenI vyAkhyA karI tene pheTa karavAnuM kAraNa e ja che ke A traNe prakAranA nAnA bhAva judA che. eTale akSara samuhathI taiyAra thayele koI zabda, aneka vastune vAcaka che. paraMtu te zabda bolavAthI sarakhI nAmavAcaka vastuonA nipA sarakhA kahI na zakAya. paNa darekanA nAmAdi nikSepa alaga che. je e khyAlamAM rAkhavAmAM na Ave te sarakhI nAmavAcaka vastuonA nikSepamAM heya-reya upAdeyane viveka cUkI javAya. koI eka nAmavAcaka vastune bhAvanikSepa upAdeya che, eTale tenA cAre nikSepA upAdeya grahAya. paraMtu teja nAmanI keI anya vastu ke jene bhAva judo che, eTale he (tyAjya) che, tenA nAmAdi nikSepa, ane upAdeya (grahaNa yogya) vastunA nAmAdi nikSepA, eka mAnI tye te anartha thAya. jemake keInuM "arihaMta" evuM mAtra (uparokta traNa prakAro paikI pahelA prakAravALuM) nAma che. te vyakti sadAcArathI bhraSTa che. tene nAmanikSepa, ane jeo cAra ghAtakarmane kSaya karI, kevaLa jJAna prApta karI tIrthakara nAma karmanA udaye samavasaraNamAM bIrAjamAna Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikSepa 187 thayela paramAtmA "arihaMtane nAma nikSepa, banne nAmanikSepa judA che. pahelA prakAranI vyaktine nAma nikSepa heya (tyAjya) che. kAraNa ke te mANasanA dhyeyapUrvaka te nAmane kaI paNa levA ke sAMbhaLavA khuzI nathI. kemake tene bhAvanikSepa azuddha che. ane bIjA prakAranI vyakti ke je guNe karIne arihaMta che, tene nAma nikSepo (tenA dhyeyapUrvaka levAtuM nAma) pUjanIya smaraNIya che. kAraNa ke tene bhAvanikSepa pUjanIya che. e rIte te bannemAM bAkInA traNa nikSepa paNa samajI levA mATe bhAvanikSepAne khyAlamAM rAkhI, nAma sthApanA ane dravya nikSepAnuM varNana karavuM joIe. cAhe eka saMjJAvALI aneka vastu hoya, paraMtu jenA abhiprAyathI nikSepa vicArIye tene ja te nikSepa kahevAya. je varNa samudAya (akSara samuhathI taiyAra thayela zabda) aneka vastunA vAcaka che. paraMtu sarakhA nAmavAcakavALI aneka vastuonA cAre nikSepA bhinna bhinna thAya che. mATe samajavuM joIe ke - saMketita nAmanuM uccAraNa je vastunA abhiprAyathI, prApta thayuM hoya, te nAma sAMbhaLavA dvArA manane je vastune badha karAve te nAma, te ja vastunA nAmanikSepAne viSaya samajavuM joIe. mahApurUSanA nAmane Adara karavA vaDe te mahApurUSane ja Adara thAya che. eTale kadAca evA nAme bIjI vastuomAM hoya te paNa bAdhaka nathI. kAraNa ke je je vastunA abhiprAyathI nAmanuM uccAraNa thAya, te te vastu Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 AtmavijJAna-bhAga 2 je ene ja baMdha karAvavAmAM nAma upayogI che. - have sthApanA nikSepanuM svarUpa vicAravAmAM sthApanAnuM lakSaNa nIce mujaba che. jaMpuNa tyatthasunna, tayAmippAeNatAri sAgAraM / kIrai va nirAgAraM, ittaramiyaraM vasA DavaNA // artha-vaLI je, te zabdanA mULa arthathI zUnya ane te mULa vastunA abhiprAyathI te vastunA jevA AkAravALuM athavA tevA AkAra vinAnuM te Itvara-alpakAlika ane thAvatkathika (cirakAlika) ema be prakAre sthApanA che. eTale ke je nAmavALI vastunA sadazarUpanI AkRtithI athavA asadazarUpanI AkRtithI, manamAM te vastune bodha thAya, te te vastunA sthApanA nikSepane viSaya samaja. nAmanikSepamAM "nAma ane vyakti" baMne Ave che. jyAre A sthApanA nikSepamAM "AkRti ane vyakti Ave che. dravyanikSepa aMge zAstramAM tenI vyAkhyA darzAvatAM kahyuM che ke -- je je bhAvanikSepanA viSayabhUta vastunA bhUtakALamAM athavA bhaviSyakALamAM je kAraNarUpa padArtha che, te dravyanikSepane viSaya che. Ama spaSTa rIte samajI zakAze ke je vastu athavA vyakti viSe, tenA bhUtakALa athavA bhaviSyakALane lakSamAM rAkhIne koI zabdanuM Aje paNa ApaNe vartamAnamAM jyAre Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikSepa 189 66 karIe chIe, tyAre te dravya nikSepa " thAya che. jema putrane paTTAbhiSeka karIne rAjya kAryAMthI nivRtta thavAvALAne paNa rAjA kahevAtA hatA. athavA rAjya prApta thavAvALA kuMvarane paNa rAjA kahevAtA hatA. ghInA ghaDA ke jemAM ghI bhayu hatu. te khAlI thayA khAda paNa ghInA ghaDA ja kahevAya. che. ane ghI bharavAne lAvelA ghaDA, ghI bharyAM pahelAM paNa ghInA ghaDA ja kahevAya che. e bhUta ane bhAvinI apekSA pUrNAMka tene te nAme kahevu' te dravyanikSepo kahevAya che. A rIte kAipaNa vastunA dravyanikSepe vicAratAM prathama tenA bhAvanikSepA pratye lakSa jAya che. ane pachI te vastunA bhUta bhaviSyakALanAM kAraNarupa dvavyanikSepApaNe svIkArAya che. ceAthA bhAvanikSepAnuM lakSaNa darzAvatAM zAstrakAra kahe che keH --- bhAva vivakSita kriyA'nubhUti, yuktau vai samAkhyAtaH / sarvajJa riMdrAdriva dirhedanAdi, kriyA'nubhAvat // avyAkaraNanI vyutpatti dvArAe, athavA zAstranA saMketathI, athavA leAkeAnA abhiprAyathI, je je zabdomAM je je kriyAe mAnya karAI heAya te te kriyAonA te te vastuomAM vana hoya che, tyAre te vastunA " bhAvarUpa," saOjJAe kahyuM che. jema parama aizvaryAM papiraNAmanA bhAgane bhAgavatA IMdra che, te ja bhAva iMdranA viSaya che. kemake je kALamAM sAkSAt rUpa IMdramAM parama azvayanI kriyAnA anubhava thaI rahyo che. e bhAvasvarUpa vastuone jainasiddhAntakAre " bhAvanikSepa " nA viSayasvarUpa mAnya che. eTale '' Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 AtmavijJAna-bhAga 2 je tAtparya e che ke je je vastuo sAkSAtapaNe che, ane temanI pravRtti pitapotAnA kAmamAM thaI rahI che, te ja bhAvanikSepanuM svarUpa che. mATe : nAma AkRti aura dravyakA, bhAvameM pratyakSa ga . tinake bhAva nikSepaNuM, kahataha gaNadhara lega che bhAvavastunuM zravaNa kareluM nAma, tenI dekhelI AkRti, ane te vastunI pUrva ane aparakALamAM dekheluM dravyasvarUpa, e traNene paNa pratyakSapaNe je bhAvavastumAM jaNAya che, te ja bhAvanikSepanA viSayabhUta padArtha che. A rIte cAranikSepA sivAya keIpaNa vastunuM vastu paNuM siddha thaI zake nahiM. jagatamAM jenuM hovApaNuM nathI, tene uccAra karavAne kaI zuddha zabda paNa nathI ke je zabdavaDe tene baMdha thaI zake. ane jenuM nAma na hoya tenI AkRti paNa kaI prakAre banI zake nahiM. jenuM nAma ane AkAra nathI tenI AgalI-pAchalI kaMIpaNa avasthAya haI zakatI nathI. ane jyAM nAma-AkAra ke sthApanA ane AgalIpAchalI avasthAnuM havApaNuM nathI, tyAM e traNene pratyakSa baMdha karAvanAra sAkSAt vasturUpa bhAvanikSepe to hoya ja kayAMthI? eTale jenuM nAma tenI sthApanA, jenI sthApanA tenuM ja dravya, ane jenuM dravya tene ja bhAva, ema dareka padArthomAM cAranikSepa ekI sAthe rahela che. koIpaNa vastu yA vyakitanA cAra nikSepa paikI kaI eka nikSepAnI sanmukhatA samaye paNa, zeSa traNa nikSepAnA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikSepa 191 khyAlapUrvaka ja, sanmukhIta nikSepA pratye bhAvanAvALA banI * rahevu joie. jee game te eka nikSepAnA upayAga samaye, cAre nikSepAnA draSTikoNapUrvakanI bhAvanAvALA banI rahe che, te ja anekAMtika yA syAdvAdI che. e cAre nikSepA syAdvAdanI ja chatrachAyA taLe cAle che. vastunAbhAvasvarUpamAM je rIte heya-jJeya ane upAdeyapaNAnA vyavahAra hoya, te ja rItane vyavahAra teja vastunA nAma, sthApanA ane dravyamAM paNa hovA joI e. ekaja vastunA cAra nikSepA paikI eka paNa nikSepAmAM jee bhinna vyavahAra dekhe che, tee ekAntika yA mithyA che. bhAvanikSepAnA lakSya pUrNAMka nAma niopAne vyavahAra je rIte hovA joI e te rItanA vyavahAra nAmaniopAmAM tA hoya ja, paraMtu anyanikSepAemAM paNa tevA vyavahAra svIkAravAmAM ja syAdvAdadraSTi che. e rIte A niopAnI hakikata, syAdvAda yA anekAMta draSTie svIkAravI joI e. nAma Adi nikSepAonu` susa'gatapaNuM': ahiM cAre nikSepA paikI ekapaNa nikSepAne nahiM mAnavAnuM-svIkAravAnuM keAIthI paNa kahI zakAya tema nathI. kadAgraha buddhinA vaze bhale kadAca kAI kabula na kare, paNa satyarIte te dareka manuSya A cAre nikSeSAne anusarI rahyo che. jue :-kaI duSTa, ApaNA pUjya yA te snehI vyaktinuM nAma laIne niMdA kare, gALeA Ape ke tiraskAra kare te zu! ApaNane gussA thatA nathI ? avazya thAya che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 AtmavijJAna-bhAga 2 jo athavA teA pUjya ke priyanA nAmathI temanI tArIpha kare ke prazaMsA kare te ApaNe rAjI thatA nathI ? thaI e ja chIe. AthI nAmanikSepo khoTA che, ema kema kahevAya ? teja pramANe peAtAnA pUjya vigerenA phoTAe laI ne koI duSTa AcAravALI strI AdinI sAthe rAkhI, tenA uparathI kuceSTAvALI chabI utarAvI laI, koI nAlAyaka mANasa sthaLe sthaLe avavAda bele, tA tethI sthApanAnikSepo nahi mAnanArAone paNa zuM krodha nahiM caDe ? avazya caDaze ja. nAma ane sthApanAnI jema, peAtAnA pUjaya AdinI AgaLapAchaLanI avasthAnI burAI yA bhalAI sAMbhaLavAthI rASa yA tA AnaMdapedA thAya che, ane pUjayanI vartamAna sAkSAt avasthAnAevaNuM vAda-apazabda-apamAna sAMbhaLavAthI paNatenA rAgIlAka avazya duHkhane pAme che.tethI cAre nikSepAomAM pRthakpRthapaNe paNa asara nIpajAvavAnI zakti pragaTa paNe rahelI hAvAnu spaSTa thAya che, keTalAka kilapru kavALA jIvane, nAmAdi traNa nikSepA, asara thavAnA kAraNurUpa na paNa thAya, tethI koIneya bhAva-asaranA kAraNarUpa nahiM thavAnuM mAnI levu joie nahi. Ama A cAra nikSepAmAM ApaNe eka ja vastu yA vyaktine cAra judA judA prakAranI rItie eLakhIye chIe. pahelA prakAramAM eLakhavA mATenI saMjJA athavA nAma, bIjAmAM mULa vyakitanA AkAranI athavA nAmanI anya vastumAM sthApanA, trIjAmAM bhUtakALa athavA bhaviSyakALanA vamAna Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikSepa saMbaMdha ane cothAmAM te vastu yA vyakitanA vartamAnamAM vidyamAna guNadharmane ullekha, ATaluM e cAramAM AvyuM A nikSepAnuM ATaluM vivaraNa karyA pachI, naya ane nikSepa vacce zuM saMbaMdha che, te have ApaNe samajI laIe. naya" jJAnamUlaka, vacanAtmaka athavA jJAnAtmaka che. naya mAraphate ApaNe vastunuM jJAna meLavIye chIe, eTale ene vastu (padArtha) sAthe saMbaMdha hovAthI vastu yA padArtha sAthenA tenA saMbaMdhane "viSaya-viSayI bhAva" kahevAmAM Ave che. A nikSepa, te arthAtmaka che. eka ja zabda, amuka arthamAM "nAma" che, amuka arthamAM AkRti che, amuka arthamAM " dravya" che ane amuka arthamAM "bhAva" che. enI samajaNa A nikSepa Ape che. ahIM ApaNe zabda tathA tenA arthane je paraspara saMbaMdha jeDa, tevo ja saMbaMdha naya ane nikSepa vaccenA saMbaMdhane "seya-jJApaka" saMbaMdha tarIke oLakhavAmAM Ave che. A saMbaMdha tathA tenI kriyA, nayadvArA jANI zakAya che. eTale nikSepa paNa nayane ja viSaya che. e baMne vacce "vAgya-vAcaka" bhAva che. ahiM pahelA traNa nikSepamAM koIne koI jAtane abheda-dravya hovAthI te traNe dravyAstika nayanA viSaya manAya Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo che, ane bhAvaniphopamAM bheda-paryAya hevAthI te paryAyAstika nayane viSaya manAya che. kAraNake A cethA niphopamAM te vartamAnamAM vartatI sthitine ja anubhava karavAnI vizeSatAne lIdhe bheda ja mukhya che. tethI cAra nikSepomAM upara pramANe nayane vibhAga karavAmAM AvyA che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 apekSA catuSka ane saptabhaMgI duniyAmAM vastu ekanI eka jAtanI hovA chatAM dravya kSetra, kALa ane bhAvanI bhinna bhinna apekSAthI judI judI dekhAya che, judI judI banI jAya che. mATe vastu aMgenI hakIkatamAM dravyAdi cAre apekSAonuM lakSya hovuM joIe. kaI paNa vastuno nirNaya karatI vakhate ApaNe vicAra zreNi, dravya-kSetra-kALa-ane bhAva, e cAra bAbatene je Adhina na hoya te vastu aMge nirNaya, saMdigdha banI jAya che. mATe vastu aMge nirNaya karavA mATenA ati Avazyaka evA AdhAra sthaMbha samA A cAra zabdone ane tenI upagitAne barAbara samajavI jarUrI gaNAya. e dravya, kSetra, kALa ane bhAva eTale zuM? te vicArIe. (1) dravyanI apekSAmAM je vastunI vAta karatA hoIe te vastunA AdhArabhUta dravyane lakSyamAM levuM. jemake cappanuM mULa dravya, lekhaMDa, kApaDanuM mULa dravya, sutara; peMDAnuM mULa dravya, mAve ane khAMDa, dAgInAnuM mULa dravya, sonuMrUpuM; ghaDAnuM mULa dravya, mATI, ItyAdi. (2) kSetranI apekSAmAM vivakSita padArthane te samaye rahevAnuM agara te padArtha banAvaTanuM sthaLa, ItyAdi vivekapUrvaka vicAravuM. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 AtmavijJAna-bhAga 2 (3) kALanI apekSAnI vAtamAM te te vastunA uddabhava agene, pariNamanano, astitvane tathA kArya karavA aMgeno kALa samajavo. temAM paNa vivekabuddhino upayoga kare. (4) bhAvanI apekSAnA nirNayamAM pratyeka vastunA pita pitAnA guNadharma ane svabhAva ItyAdino vicAra kare. ahiM paNa viveka buddhinA upaganI AvazyakatA che, jema ke kALa athavA lAlaraMga te ghaDAno bhAva che. gaLapaNa te sAkarane bhAva che. rUpa ane kurUpa te manuSyano bAhyabhAva che. saddaguNa yA durguNa te manuSyano AMtarika bhAva che. vaLI A dravya-kSetra-kALa ane bhAvamAM "sva ane para" ne paNa khyAla hovo joIe. "sva" arthAt pitAnuM. eTale je vastu aMge kahetA hoIe te aMgenuM. ane "para" eTale je vastu aMge kahetA hoIe tenAthI anya dravyanuM. A badhI hakikta sadhdharatAthI samajavA mATe draSTAMta dvArA, eka vastune judI judI apekSAe kevI rIte nirNaya thAya che, te joIe. saune anubhava che ke ApaNe bajAramAMthI koI vastu kharIdavI hoya tyAre, (1) te vastu kevA mAlamAMthI banAvI che? (2) kaI jagyAnI banelI che ? (3) navI che ke junI ? (4) je hetu ane pasaMdagI pUrvaka levI che, te hetupayogI bhAvavALI che ke nahi ? A cAre bAbate pratye ApaNe pUrUM lakSa rAkhIye chIe. e cAre bAbate aMge te vastunI pUrI cakAsaNI karyA pachI ja ApaNe vastune kharIdIe Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA ane saptabhaMgI 197 chIe. vepArIne cokakhuM kahI daIe chIe ke dAma bhale tuM vyAjabI le, paraMtu mAla, sArI vastumAMthI banelo sArA sthAne [kArakhAnAmAM) banele, tAje banele, ane mane manapasaMda upayogI banI rahe te Apaje. kApaDIyAnI dukAne kApaDanI kharIdI vakhate (1) te kApaDanA vaNATamAM vaparAyela sutaranI jAta (2) mIlano mArka (3) paDatara ke navuM (4) garama, sutarAu ke anya jAtinuM ke amuka kalaranuM, e cAre apekSApUrvaka kApaDa kharIdanAra chetarAtA nathI. A cAre bAbate, ApaNe je jAtinuM kApaDa kharIdI rahyA hoIe chIe, tenA aMge ja tapAsIe chIe. je sutaranI jAta, mIla, navA-junApaNuM, ane raMganI apekSA ApaNe karIe chIe, te, dukAnamAM paDelA anya jAtinA kApaDamAM lAgu paDatI nathI. kAraNa ke temAM jAtaphera hoya che. jAtaphera na hoya te mIlaphera hoya che. mIlaphera na hoya te vaNATanA TAImaphera hoya che. ane TAImaphera na hoya te raMgaphera hoya che. eTale e cAre bAbate agara cAra karatAM ochI bAbatenI bhinnatAmAM ApaNI upayogItA na gaNAya. jyAM bhinnatA che, tyAM parapaNuM gaNAya. ane cAre bAbato abhinnapaNe arthAt sarakhArUpe hoya te svapaNuM gaNAya. sva ane para pUrvakanI dravyAdi cAre apekSAonuM dhyAna nahiM rAkhatAM mAtra kApaDa levuM che, e dhAraNAmAM te " Take zera bhAjI Take zera khAjA" jevI sthIti banI jAya. kApaDanA bhAvanI bhinnatA paNa A apekSAone ja anulakSI ne hoya che. e rIte pratyeka vastunI nirNayatAmAM ATha apekSAo rakhAya. eTale dravyAdi cAra ane Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 AtmavijJAna-bhAga 2 je e cAremAM pratyekanA (1) sva ane (2) para, ema babbe gaNatAM ATha bheda thAya. ahiM keIne zaMkA thAya ke A dravyAdi apekSA catuSkamAM sva ane parane upaga karavAnI zuM jarUra?tenuM samAdhAna e che ke, sva ane parene bheda svIkAravAmAM na Ave te vastunA yathArtha svarUpamAM goTALo thaI jAya. jema ke pIttaLanA ghaDAnI jarUrIyAtavALe mANasa, pIttaLanA badale elyumInamAMthI banAvela ghaDo laIne cAlyA jAya te nirarthaka ja gaNAya. temAM dravyanI apekSAe parANuM che. evI rIte kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAo paikI kaI eka ke vadhu viparIta apekSAvALo ghaDo laI AvanAre paNa bhUla karI kahevAya. vAsaNanI dukAne jaIne pUche ke ghaDo che? to vepArI kahe che ke hA che! pachI vaLI pUche ke pIttaLano che! tyAM pIttaLanA ghaDA te vepArI na rAkhatA hoya te kahe ke "nathI." Ama ghaDAnA saMbaMdhamAM te vepArIe "hA ane nA" arthAt "e" ane "nathI", evA be paraspara virUddha zabdano upayoga karavAmAM dhAtunI bhinnatArUpa svadravya ane paradravyanI apekSA samajavI. e apekSAnuM dhyAna na hoya te koIne badale koI anya dhAtune yA jAtine ghaDa ApI devAya. evI rIte kSetra-kALa ane bhAvamAM paNa sva, ane parapaNuM vicArI tenI upayogItAne khyAla kare. vastunI upayogItA ane anupayegItAnA kAraNe dravya catuSkamAM sva ane parane pUre khyAla na rakhAya te vastu Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA ane saptabhaMgI aMgenA prayatnamAM viparIta pariNAma Ave, e sarvane anubhavasiddha vAta che. A kAraNe vastunA dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAmAM jyAre "sva" zabda umerAya che, tyAre tethI "asti" eTale "che," e nirdeza thAya che. ane "para" zabda umerAya che, tyAre tethI "nAsti" eTale "nathI" e nirdeza thAya che. ApaNuM vyavahAramAM, bhASAnA upaga samaye A dravyacatuSka ane sva-para zabdane vAraMvAra upaga bhale na thatuM hoya, chatAM paNa ApaNA vyavahAra vartanamAM AMtarIka rIte paNa te apekSAopUrvaka ja kAma cAle che. A cAre AdhAro (apekSA)nI, enA cAra sva-svarUpanI ane cAra parasvarUpanI vizeSa vicAraNA have saptabhaMgInI hakikata sAthe samajIe. saptabhaMgI koIpaNa vastune oLakhavA, tapAsavA, samajavA, tathA vastu ane hakikata aMgene sacoTa nirNaya prApta karavA, prazna dvArA prApta thatI uttaranI prakriyAnI tarakIbe. sAta prakAre hovAnuM jainazAstrakAroe batAvyuM che. e sAta tarakIbe eTale, vastu yA hakitane nirNaya karavA mATenI arthAt "hA yA "nA" agara "che yA "nathI" nI, sAbItI mATenI sAta vidhi. tene saptabhaMgI tarIke oLakhAvI che. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 AtmavijJAna-bhAga 2 jo syAdvAda yA anekAMtavAdane samajavA mATe pUrve kaheluM naya-nikSepa tathA dravyAdi catuSka, dravya, guNa, ane paryAya, ane have ahiM vicAratuM A saptabhaMgInuM vijJAna, bahu ja vilakSaNa che. A badhI hakikatanA jANakAra hoya ke ajANa hoya, te paNa dareka jaNa dareka vakhate AdhyAtmika kSetramAM yA pitAnA vyavahAramAM tene upayoga karatA ja hoya che, kare ja paDe che. sahaja svabhAve dareka prasaMge banyA ja kare che. tenA vinA vizvanA vyavahAre cAlI zakatA ja nathI. mATe ja tenuM vivecana jevuM hovuM jarUrI che, tevuM jainazAstromAM maLI Ave che. A saptabhaMgInAM nAma nIce mujaba che. te sAta bhAMgAomAM darzita hovAthI tene saptabhaMgI kahevAya che. (1) sthA-ati (2) sthA-nAsti (3) yAtaasti-nAsti (4) syA-avakatavya. (5) syAt -astiavaktavya (6) syAta-nAsti--avaktavya (7) syAhU-asti nAsti-avaktavya. uparanA sAta bhaMga eka apekSAne AzrayIne ekaja padArtha yA hakikatanI vicAraNA judA judA dravya, kSetra, kALa ane bhAvane AzrayIne karavAmAM Ave te uparanI saptabhaMgI jevI keTalIye saptabhaMgI thAya. vaLI, sva ane para, dravya, kSetra-kALa ane bhAvanA sAmAnya bhAMgAo paNa kareDe thAya. vizeSa bhaMga te anaMtA thAya. paraMtuM sarva sAdhAraNa saptabhaMgI te upara jaNAvI e pramANe che. tenAthI anya saptabhaMgIo vicArI zakAya che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA ane saptabhaMgI ra01 saptabhaMgImAM AvatA vividha zabdonuM spaSTIkaraNa prazna dvArA prApta thatI uttaranI tarakIbene jainatatvavettAoe saptabhaMgasvarUpe sAta prakAre batAvI che. mATe ja sAta che, evuM samajI levAnuM nathI. hakIkatamAM AThama prakAra kaI batAvI zakayuM ja nathI, mATe A sAta ja che. e vAtane svIkAra karIne ApaNe AgaLa cAlIe. A sAtabhaMgadvArA vastunA dharma aMgenA je judA nirNa thAya che, e sAtesAta, spaSTa nizcita ane svataMtrahevA chatAM, e pratyeka vidhAnamAM vastunuM pUrNa citra nathI.e sAtene ApaNe svataMtra rahevA daIe, ane e darekane ApaNe vastunuM eka pUrNa citra" samajI laIe te te ApaNI tevI samaja ekAMtika" ane beTI gaNAze. vastunuM aneka dharmAtmakapaNuM samajavA mATe ja "anekAMtadvArA ApaNe A badhuMya tapAsIe chIe. mATe e sAta bhaMga mAraphata je je judAM judAM svarUpa thAya che, te badhAne bhegA karIe, tyAre ja ApaNane vastunuM saMpUrNa citra jovA maLaze. saptabhaMgIna pratyeka bhaMgane prAraMbha jema "sthAt " zabdathI thAya che, tema syAt pUrvaka vyavahAra karAtA ja te bhaMganA ane evakAra "ja" kAra lagADavo joIe. bAkI sthAt rahita, asti-nAstinI vicAraNAmAM "ja" kArane upayoga karavAno adhikAra nathI. jo ke "ja" kAra sivAya, asti-nAti vagerenI vicAraNA karI zakAya che. ane te Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~ ~ ~~~~ ~~~~~~~~~~ ~ 202 AtmavijJAna-bhAga 2 je. ~~ AMzika satyamAM Ave che. paraMtu "syA " sivAya "ja" kArathI asti-nAstinI vicAraNA karanAra mithyA che. saptabhaMgIne sAte bhaMgamAM lAgu karAtA "syAta" ane "eva" (ja) e bane zabdo, te te pratyeka vidhAnene sApekSa ane nizcita banAvI rAkhe che. syAdvAdamAM saMdigdha ke saMdeha vAhakane bhrama pedA karanArane A "eva (ja)" zabda spaSTa nizcitatA batAve che. ApaNuM anya. vyavahArika bhASAmAM paNa "ja" ane "paNa" e be zabdo aniyaMtritapaNe vaparAya che. e banne zabdo cokkasa artha dharAve che. mATe saptabhaMgInA pratyeka bhaMgamAM koI eka bAbatanI, kaI eka sthitine spaSTapaNe darzAve che. ane eva" (ja) zabda te cokkasa sthiti pUrate ene artha spaSTa ane nizcita havAnuM pragaTa kare che. paraMtu e sthitinI cokkasatAne vicAra karatI vakhate enI bIjI sthitio, bIjI avasthAo, ane bIjAM svarUpa paNa hoya che. e vAtanuM spaSTa sUcana paNa karAvavuM Avazyaka hovAthI e "syAtazabda vaparAya che. A "syAt " zabdane pravega je na thAya te te zabda vinA spaSTa thanAre nirNaya, anekAMtAtmakanA badale ekAtAtmaka banI jAya. pachI ApaNe paNa e vastunI bIjI kaI avasthAne vicAra karavAnuM mAMDI vALIe. enA pariNAme eka taraphathI ApaNe nirNaya ekAMtika ane beTo banI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA ane saptabha'gI 203 jAya, tathA bIjI taraphathI vastunI mIjI avasthAe ke svarUpe| viSenuM jJAna meLavavAthI ApaNe vaMcita rahI jaie. eTale bIjI apekSAo dvArA bIjA svarUpe paNa nizcita svarUpe vastumAM rahelAM che, tenI saMmati sUcavatA " yAt " zabda che. ane nizcitatA sUcavatA " eva (ja) " zabda che. ,, ?? vaLI syAt padma vinA teA e bhAva paNa nIkaLI zake ke eka kALe "asti " che, ane bhinna kALe " nAsti " che. jyAre syAt pannunI sahAyathI je kALe " asti " che, teja kALe " nAsti " che, e vAta samajAvatA vAstavika anekAMtane lAbha maLe che. A draSTithI jetAM AmAM je " syAt " ane eva anivAya che. A eka vAta che. 66 "" zabda rahyA che, te sarva saMjogAmAM ghaNI ja mahattvanI ane sarva dezIya amuka ?? 66 syAt asti" kahevA TAIme tenA artha apekSAe che," evA thAya che. temAM 8 amuka apekSA e artha, svAt zabdane che. ahiM amuka apekSAe kahevAmAM te vastunI anya apekSAe vaDe karIne te vastunI bIjI sthitie, khIjI avasthAonuM garbhita sUcana che. kAI vyavahArika prasaMgamAM ApaNe khelIye chIe ke "amuka AvI gayA." A amuka" zabda te AvyA sivAyanA anya paNa hovAnuM sUcana kare che. e rIte ahi "syAt " zabda aMge samajavu. '' 66 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hominuman AtmavijJAna-bhAga 2 saptabhaMgImAM asti-nAsti zabdo Ave che, tene artha che ane nathI" e thAya che. sarva dravya, svapotAnA dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAe che, ane sva sivAyanA paranA dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAe nathI. ahiM svanI apekSAe hovApaNuM ane paranI apekSAe nahiM hovApaNuM, te vastu svarUpa samajavAnuM bIja che. je svarUpe je padArtha che, te svarUpe te padArtha che ja. ane je svarUpe je padArtha nathI te svarUpe te nathI ja. dadhitva avasthAne prApta gorasa, te chAza svarUpe nathI. vizvamAM je eka ja svarUpa hoya ane parasvarUpa na ja hoya te, koIpaNa dekhAtA padArtha che ja" ema kahevAta. paNa ema nathI. vizva ekarUpa nathI. aneka svarUpa che. ethI ja vizvamAM sva ane para ema be vikalpa paDe che. sva-svarUpe dareka bhAvamAM astitva che. ane je samaye temAM astitva che, te ja samaye temAM parasvarUpe "nAstitva" che. eTale vastu asti-nAsti" svarUpa che. vastune-padArthane sva ane para dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI vicAravAmAM Ave te vastu che ane nathI," evuM spaSTa bhAna thaze. ahiM "che" ane "nathI" e bane evA virodhI che ke te bannene eka sAthe eka ja zabdamAM samajAvI zakAtA nathI. eTale sva dravyAdi agara para dravyAdi e banne apekSAo mukhya rAkhIne dravya-padArtha zuM che? tene eka zabdamAM khulAso samaja hoya te "avaktavya" zabda che. arthAt pariNata thayelI buddhi svapara apekSAe padArtha zuM che? e manamAM Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA ane saptabhaMgI 205 samajI te zake che, paNa tene spaSTa vyakta samajAvavA mATe ke kahevA mATe zabda nathI. eTale padArtha, sva-para ema bane apekSAe eka sAthe aya nathI, ya te che, paNa vaktavya-kahI zakAya te nathI. avaktavya che. ATaluM svarUpa jyAre samajAya, eTale svadravyAdi ane para dravyAdinI apekSAe vastu eka svarUpa nathI paNa aneka svarUpa che, e nakkI samajAI jAya. sva ane paranA bhede eka--be nathI, paNa anaMtA che. eTale vastunAM svarUpa paNa eka-be nathI, paNa anaMta che. jeTalAM jenAM svarUpe teTalA tenA aMze hoya che. arthAt vastu anaMta aMzAtmaka che. temAM vastunA eka aMzane AzrayIne svasvarUpe vicAravAmAM Ave, ane bIjA aMza AzrayIne sva-para ema ubhaya svarUpe vicAravAmAM Ave, tyAre saMpUrNa vicAraNA "asti--avaktavya" kahevAya. je aMza, sva-svarUpe vicAryA che, te aMzane AzrathIne "asti" che. ane je bIjA aMzane AzrayIne ubhayasvarUpe vicAra karyo che, te aMza "avaktavya che. Aja pramANe eka aMzane para svarUpe vicAravAmAM Ave, ane bIjA aMzane ubhayasvarUpe vicAravAmAM Ave tyAre te. vicAraNA "nAsti avaktavya" gaNAya. tevI ja rIte eka aMzane sva-para svarUpe judo judo vicAravAmAM Ave, ane bIjA aMzane ubhayasvarUpe eka sAthe vicAravAmAM Ave tyAre te vicAraNuM "asti-nAsti--avaktavya" kahevAya che. keIpaNa padArthanuM yathArtha pUrNa svarUpa samajavAmAM koIpaNa vicAraNA uparokta sAta rIte ja vate che. temAMnI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 AtmavijJAna-bhAga 2 je ekeya rItanI vicAraNuM chUTI zakatI nathI. A sAta rIte thatI vicAraNA e ja saptabhaMgI che. e saptabhaMgI e ja syAdvAda che. koIpaNa padArtha ya hakikata aMge udbhavatI jijJAsAnuM samAdhAna uparokta sAta rIte thAya che. sAmAnya buddhithI bhale kadAca tene khyAla na Ave, paNa samAdhAnanI e sAte tarakIbene krama kudaratI rIte ja vartate rahe che. mATe e hakikatane kaI draSTAMta dvArA jarA buddhigamya banAvIe. jainatatvavetAoe e hakikatanI samaja, ghaDAnA draSTAMte sarala banAvI che. bhaMga-1 le : vAtsyA : AmAM sthAasti eva+ghaTaH e cAra zabdanuM milana che. ene artha e thAya che ke "kathaMcit ghaDo che ja." ahiM eka vAta pharI samajI laIe ke dareka bhAgamAM "sthAt " ane "evI" e banne zabdo haze ja. te bane zabdothI dareka bhAgamAM samajI levuM ke (1) je je bhaMgamAM "hA ke nA" aMge je hakikata kahevAya tenI sAthe sAthe bIjI apekSAonuM garbhita sUcana ane, (2) je apekSAe je vastusthiti kahIye chIe te vastusthitinuM avazya astitva, e bAbate sAthe laIne ja cAlavuM. eTale have vAraMvAra tenI spaSTatA nahiM karIe. vaLI A saptabhaMgIne pratyeka bhaMga te sApekSa che, mATe dareka bhaMgamAM svacatuSka ane paracatuSkarUpa apekSA pUrvaka vicAraNA varte Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA ane saptabhaMgI 207 che. catuSka zabdathI dravya-kSetra-kALa ane bhAva e cAre samajavA. ghaDAnA draSTAMte vicArAtA A sAte bhaMga paikI pahelA bhaMgamAM, A catuSka kevI rIte lAgu paDI zake te paNa samajIe. (1) dravyanI apekSAthI ghaDo mATIne che. mATe mATI, e, ghaDAnuM svadravya che. (2) kSetranI apekSAthI ghaDe bahAranA khaMDamAM paDele che, te tenuM svakSetra thayuM. (3) kALanI apekSAthI ghaDe, kArataka mAsanI banAvaTano che, te tene svakALa thayo. (4) bhAvanI apekSAthI ghaDo kALAraMgane che, te tene sva-bhAva thAya che. eTale A prathama kasoTIe eka nirNaya ApaNane Ape ke "ghaDe che." bhaMga bIje H cAranArA ghaTaH syAtUnaasti+eva ghaTa=e pAMca zabdonA milanathI banela A vAkayane artha e thAya che ke-kathaMcit ghaDo nathI ja. A bIjA bhaMgadvArA ApaNane e jANavAnuM maLyuM ke ghaDe je che, te svadravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAthI che. paraMtu e ja ghaDo para dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAthI nathI arthAt pUrvokta ghaDe che khare, paNa te tAMbAne nathI. aMdaranA khaMDamAM paDele nathI, mAgasara mAsane banAvela nathI, ane lAla raMgane nathI. bhaMga trIjo : cAtinAsti jaiva paraA vAkyanI saMdhi chUTI pADatAM, syAhUastina+asticaeva+dhaTa, e zabdo ApaNane darzAve che ke-kathaMcit ghaDe che ja, ane kathaMcita nathI ja. e thAya ke A kALa bhAvanI ane Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 AtmavijJAna-bhAga 2 jo A trIja-bhaMgamAM sAmAnya rIte te pahelA tathA bIjA bhaMganA saravALA jevI vAta bhale dekhAya, paraMtu e saravALe nathI. e eka " trIjI nizcita" vAta che. A trIjo bhaMga, ahiM eka evI vAta kare che, je vAta, pahelA tathA bIjA, bhaMgamAM kahevAmAM AvI nathI. vastumAM je bhinnabhinna svarUpa hoya che, te judAjudA svarUpanA samUha ke saravALA samA hotA nathI. svataMtra hoya che. e vAta te ApaNe anubhavathI jANIye chIe. kadAca saravALe hoya te paNa enuM svarUpa juduM ja hoya che. keI be raMgenI meLavaNIthI jyAre trIjoraMga taiyAra thAya che, tyAre ene ApaNe "be raMganuM mizraNa e nAmathI nahiM, paNa trIjA ja nAmathI oLakhIye chIe. e vAta te saune anubhavanI che. e rIte svacatuSkanI. apekSAthI "che," ane para catuSkanI apekSAthI nathI," evI be vAtane bhegI karIne "che ane nathI" evI trIjI vAta jyAre ApaNe karIe chIe, tyAre e saravALe maTI jAya che. ane trIjI eka nizcita vAta banI jAya che. "che" nuM astitva ane "nathI" nuM nAstitva e bannene sthAne che ane nathI" evA eka trIjA nirNayanuM astitva ahiM pragaTa thAya che. bhaMga tha : cAdravya gva ghaTaH syAhU+ avaktavya + evaghaTa : ! e kahe che ke kavacit ghaDe avaktavya ja che. ahIM avaktavya eTale vANI yA zabdo dvArA jenuM varNanana thaI zake teve. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 apekSA catuSka ane saptabhaMgI ApaNuM vyavahArika jIvanamAM ghaNI vakhata evA prasaMge banatA ApaNe joIe chIe ke atyaMtara rIte vartatI lAgaNane vacaccArapaNe ApaNe darzAvI zakatA nathI. dIrghakALanA viyegabAda akasmAta keI saMbaMdhIne bheTo thaI javA TAIme milanane AnaMda e banI rahe che ke, te TAIme ApaNe kahevuM ja paDe che ke e AnaMda avarNanIya che. e AnaMdanI samajaNa ane anubhava te pitAne hoya che. paraMtu tene vyakta karavA mATe cokkasa zabdo maLI zakatA nathI. AnaMda sivAyanA bIjA paNa ghaNA prasaMgoe AvuM bane che. ema ahIM ghaDAnA saMbaMdhamAM keI ApaNane ema kahe ke "che ane nathI" ema nahiM, paNa eka ja spaSTa vAta A cothA bhaMgadvArA kare. te ApaNe ene kahIzuM ke ekI sAthe "che ane nathI" evuM batAvate kaI eka ja zabda, bhASAmAM nathI. eTale A vAta avyakta che. varNana karI zakAya tevI nathI. bhaMga-pAMcame cAra cAMdravaktavya jaiva ghaTa sthAt + asti+eva+syAavaktavya+ca+eva+ghaTaH ! Ane artha e thAya che ke-kathaMcit ghaDo che ja, ane kathaMcit ghaDo avaktavya che ja. AmAMnA avaktavya zabda aMge vicArAyuM ke jemAM be paraspara virodhI guNadharmo hoya, te vastune te bantarUpe eka ja vakhate ane eka ja rIte samajAvI zakAtI. nathI. A pAMcamA bhaMgamAM ema kahe che ke ghaDe svacatuSTayanI. apekSAe "che," evI nizcita vAtane karyA pachI, sva-para 14 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 AtmavijJAna-bhAga 2 jo (U bhaya ) catuSTayane ekI sAthe khyAlamAM rAkhIne ekI sAthe varNana karI zakAya tema nathI. bhaMga-chaThTho : svAsnAyeva cAra vastathaiva ghaTa: yAt+na+ asti+eva,+syAt+avaktavya:+ca-eva-ghaTaH arthAt katha cit ghaDo nathI ja ane kathaMcit avaktavya che ja AmAM paracatuSTayanI apekSAe ghaDA nathI, evu' cAkkasapaNe nakkI thAya che. paraMtu sva-para catuSTayayanI judI apekSAthI ghaDA avaktavya che evuM bIjuM ceAsa vidhAnapaNa temAM umerAya che. eTale " ghaDA nathI ane avaktavya che" evI eka svataMtra vAta A bhagamAM kahevAmAM AvI che. bhaga sAtamA : cApti nApti avattavyathaiva ghaTa: yAt+ asti+na+asti+avaktavya: ca eva ghaTaH / arthAt ka cit ghaDe che, nathI, ane avaktavya che ja. A sAtamA bhaMgamAM (1) svacatuSTaya (2) paracatuSTaya (3) svapara catuSTayanI yugapatU kathana karavAne lagatI apekSA trayIne AdhIna rahIne, A sAtamA bhagadvArA " ghaDe che, nathI, ane avaktavya che. " evI eka saLaMga svataMtra vAta ja thaI. A saptabhaMgInI hakti nahi samajI zakanArane te aTapaTI ane nika mAthAphoDI jevI lAge che. tema chatAM te kevaLa adhyAtmakSetra pUratI ja nahiM, paraMtu adhyAtma ane vyavahAra ema banne kSetromAM dareka khAkhatanI satya ane pUrNa mAhItI prApta karavAnI ajaba cAvI rUpa che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA catuSka ane saptabhaMgI 211 saMsArika sukha prAptimAM A saptabhaMgI upayogI che ke kema? rojIMdA jIvanamAM enI samajaNathI kaMI lAbha meLavI zakAya tema che ke kema? e vAtane jarA buddhigamya rIte vicAravAthI tenI yogyatA ane AvazyaktA svIkAravA samaju manuSya avazya prerAze. eka vAta te nizcita che ke koI paNa bAbata aMge ApaNe judI judI sAta rIte vicAratA thaIe te tethI rojIMdA jIvanamAM vyavahArika AcaraNanA nirNaya aMge ApaNane ghaNI ja anukuLatA maLI rahe che. e rIte prApta sahAyanuM spaSTa darzana karavAnA hetue eka bIjA draSTAMtane sahAro laIe. A mATe eka kalpita hakita tathA pAtranI ApaNe racanA karIe. A hakikata tathA temAM kahevAtA keIpaNa jIvaMta vyakita sAthe bhUta-bhaviSya ke vartamAnane kazeya saMbaMdha nathI. mAtra saptabhaMgInI upayogItAne saralatAthI samajavA pUratI ja kalpita hakikata laIe chIe. koI amuka sthaLe, amuka TAIme, jIvananI niSpagI jarUrIyAtane piSavA mATe keIe rUpiyA vIsa hajAranI uThAMtarI karI che. polIsane khabara maLatAM te jagyAne paMcakayAsa karI tenI pharIyAda raju karAI che. binapAyAdAra zaMkAnA kAraNe polIse eka khAnadAna kuTuMbanA sajjana mANasanI dharapakaDa karI che. tenA upara jora julma karavA vaDe te kesane piolIse majabUta banAvyuM che. nyAyAdhIzanI keTemAM te kesa cAlI rahyo che. pharIyAdI polIsa che. dravya-kSetra-kALa ane Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 AtmavijJAna-bhAga 2 bhAvanI cAre apekSAo A kesane lAgu paDe che. (1) vIsa hajAra rUpiyAnI neTanuM baMDala te dravya (2) je latAmAM corI thaI che, te lato ane carIne banAva jyAM banya te makAna te kSetra (3) baporanA be vAge cerI thaI che, te kALa ane (4) paisAne nirarthaka lebhanI vRtti te bhAva. ApIe eka hoziyAra ane khyAtIvaMta vakIla rAkhI lIdhuM che. te uparanA sage tathA hakikatane lakSyamAM laIne dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAo vaDe yukta e kesa taiyAra kare che. (1) cerI ApIe karI nathI te dravya (2) ApI. banAvavALA latAmAM gaye ja nathI te kSetra (3) baporanA be vAgyAnA TAIme AropI banAvavALA sthaLethI anya sthaLe hate enA sAkSI pUrAvA che, e kALa ane (4) ApI te uThAMtarI ke cerI kare te mANasa nathI. tenuM jIvana nyAyapAjIta lakSmI prApta karavAnA niyamavALuM, bina uDAu, ane karakasarIuM che. enI jIMdagImAM vepAradhaMdhAmAM paNa keIna eka paiso paNa oLavyuM nathI tevI tenI zAkha che, e bhAva. upara jaNAvelA ane catuSTayomAM jenI corI thaI che, te mATe je svacatuSTaya che, te ApI mATe para catuSTaya banI jAya che. ane ArepI mATe je svacatuSTaya che, te cerI aMge paracatuSTaya banI jAya che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA catuSka ane saptabhaMgI 213 have cArI thaI che, te cArI te eka kikata che. eka nizcita hakikata tarIke e vAta raju karavAmAM AvI che. savAla have AreApInA macAvane Ave che. enA bacAva enA vakIlanA hAthamAM che. emanI sAme pharIyAda pakSanA sarakArI vakIla che. tee banne maLIne, sAmasAmA ubhA rahIne, nyAyAdhIza samakSa A kesa calAvavAnA che. peAta potAnI vAta raju karavAnA che. A kesamAM phariyAdapakSa tathA acAva pakSa taraphathI sAkSIe paNa taiyAra che. kesa cAlavA TAime sau potapAtAnI vAtane raju kare che. nyAya pUrvaka cUkAdo ApavAnuM kAma nyAyAdhIzanu che. tee raju karAtI koIpaNa kikatane ( eka vAtane ) ekAMta nizcaya tarIke svIkArI letA nathI. taTasthatApUrvaka darekanI dareka bAbatane syAdvAda draSTithI sAMbhaLe che. AropI cAra heAvAnuM pUravAra karavA, pharIyAdI pakSa mahenata karI rahyo che. ArepIne nirdoSa pUravAra karavA tene heAziyAra ane kAnuna niSNAta vakIla pUrNa sAvadhAna che. A badhAmAM satya zuM che? e vAtane nirNaya karIne niSpakSa cUkAdo ApavAnuM kAma sauthI chelle nyAyAdhIza sAhebe karavAnu che. A kesanI kAryavAhI daramyAna nyAyAdhIza sAheba samakSa, nIce mujaba bhinna bhinna citra rajI thAya che. (1) phirayAda pakSa taraphathI raju karavAmAM Avelu taheAmatanAmuM vAMcIne eka abhiprAya Ape che ke " ArepI gunhegAra che. " Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 AtmavijJAna-bhAga 2 je (2) ArapInA vakIlanuM bacAvanAmuM joIne bIje eka abhiprAya Ave che ke "AropI gunhegAra nathI." (3) tahomatanAmAnI apekSAe tathA bacAvanAmAnI apekSAe taTastha nyAyAdhIza neMdhe che ke "ApI gunha gAra che ane nathI." (4) A saMyogamAM cukAdo ApavAnuM kAma "avakatavya che. cUkAdA viSe kaMI kahI zakAya nahi. (5) pharIyAdI pakSanA sAkSIonI jubAnI noMdhAya che, ane AropIne vakIla emanI ulaTa tapAsa le che. sAkSIenI jubAnI jotAM AropI gunhegAra che, paraMtu ulaTa tapAsa karatAM e gunhegAra che, e cUkAdo ApI zakAya tema nathI. eTale AropI gunhegAra che, paNa cUkAdA viSe kaMI kahI zakAya nahi. (6) bacAvapakSanA sAkSIonI jubAnI nedhAya che, ane sarakArI vakIla emanI ulaTa tapAsa kare che. A sAkSIonI jubAnI jotAM AropI gunhegAra nathI, paraMtu ulaTatapAsa jotAM e gunhegAra nathI e cUkAdo ApI. zakAya tema nathI, eTale AropI gunhegAra nathI. paNa cUkAdA viSe kaMI kahevAya nahi. (7) phariyAda pakSano kesa majabuta rIte raju thayo che. bacAva pakSa taraphathI paNa evI ja rIte AropInA lAbhamAM saMgIna rajuAta thaI che. eTale cukAdA viSe haju kaMI chevaTano nirNaya nyAyAdhIza sAhebe karyo nathI, eTale Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA catuSka ane saptabhaMgI AropI gunhegAra che, AropI gunhegAra nathI, ane cUkAdA viSe kaMI kahevAya nahi." A sAte bhinnabhinna draSTibinduo, nAmadAra nyAyAdhIza samakSa noMdhAyA che. raju thayAM che. e sAte bhegA thaIne je saLaMgacitra raju kare che, te teo sAheba pAse paDeluM che. e dareka abhiprAyane bhinna bhinna rIte tathA e sAtene ekaThA karIne nAmadAra nyAyAdhIza sAheba kesa aMgenI vicAraNuM karIne pachI ja cUkAdo Apaze. AropInA vakIle pitAne kesa, syAdvAdazailIne lakSyamAM rAkhIne ane sthApita kAyadA kAnunIne barAbara samajI-samajAvIne raju karyo che. kSetra-kALa-ane bhAvanI apekSA jotAM AropI nirdoSa ja che. evI saMgIna asara, nyAyAdhIza upara teo pADI zakyA che. je sthaLe corI thaI che, te sthaLe AropI hate ja nahi. je samaye corI thayAnuM kahevAmAM Ave che te samaye te AropI anya sthaLe hovAnA saMgIna ane vizvAsapAtra purAvAo temaNe kerTamAM raju karyA che. A badhuM joIne pUratI vicAraNA karyA pachI "AropI nirdoSa" che, e cUkAdo nyAyAdhIza sAheba saMbhaLAvI de che. AropI chUTI jAya che. vakIlane saphalatA. maLe che. syAdvAra paddhattine vijaya thAya che. A rIte syAdvAdanI samajaNa meLavavA mATe ane tenuM saphaLa anusaraNa karavA mATe madhyasthavRtti, atinipuNa Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 AtmavijJAna-bhAga 2 je buddhi ane vivekapUrNa gAMbhIrya, e guNane jaina tatvavettAoe khAsa Avazyaka gaNyA che. have saptabhaMgInI spaSTa samajaNano ane tenI upagItAno sAce khyAla, uparokta draSTAMtadvArA ApaNe prApta karI zakyA chIe. saptabhaMgI e jIvananA adhyAtma saMgomAM paNa ajaba upayogI nIvaDI zake che paraspara astitva-nAstitva dharmonuM kathaMcit ekatAvagAhana karI, vastumAM aneka dharmAtmaktA siddha karavA, e ja saptabhaMgI ApaNane samuhAtmaka rIte satata vastubodhamAM sahakArI banI zakaze. A saptabhaMgI paikI koI eka bhaMgadvArAja vastunI pUrNatA, yA, satyatA mAnI besanAra darzano ekAMtavAdI kahevAya. tevI pUrNatA yA satyatAne vAstavika pUrNatA yA satyatA kahevAya ja nahiM. tenI spaSTatA karavAthI ahIM lakhANane vistAra bahuja vadhI jAya. mATe ahiM te koNa kayA eka bhaMgathI ja vastunuM svarUpa svIkArI le che, tene ja nirdeza karIe chIe. (1) satyakAryavAdI sAMkhya darzana, padArthanA sarvadA astitvane ja svIkAre che. (2) zUnyavAdI mAdhyamika bauddhadarzana, padArthanAnAstitvaneja nakkarapaNe mAne che. (3) asat kAryavAdI taiyAyika darzana, padArthanI utpatti pahelAM abhAva (nAstitva) tathA padArthanI utpatti Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA catuSka ane saptabhaMgI 217 bAda sattA, punaH vinAza thayA pachI abhAva, e rIte padArthonA astitva nAstitva ane dharmanI vyAkhyA kare che. (4) mAyAvAdI kAIka vedAntadarzana-padArthanI aneisthitA, avyaktavyatA svIkAre che. jemake dUrathI dekhavAmAM Avatu mRgajaLa, pUrvAMmAM vastusvarUpa bhAse che. paraMtu jyAre tenI samIpa javAmAM Ave tyAre tyAM vastu-svarUpa kazu'e heAtuM nathI. tema ja jagatamAM jeTalA padArthA che, te badhAja mAyAsvarUpa hoI-anivacciya che. eTale ja te lokonI evI mAnyatA che ke " nA satya namithyA ? (5) punaH khIjA koI mAyAvAdI vedAntI, sAMkhyadarzInanI jema vastunI sattA svIkAratA punaH mAyA hovAthI aniccitAne paNa aMgIkAra kare che. (6) khIjA vedAntIe, zUnyavAdI audyonI jema vastunI asattA svIkArI, mAyika hovAthI punaH avyakatavyA paNa mAne che. (7) trIjA mAyA vedAntIo taiyAyikAnI jema kALabhedathI vastunI sattA tathA asattA svIkArI punaH mAyika hovAthI anirvAcyatA svIkAre che. A rIte uparanAM darzanA, vastunI eka ja bhaMgIne svIkArI, pAta petAnI rItie padArtha vijJAnanI sAdhanAmAM mazagula rahe che. jyAre jaina dana, saptabhaMgInI samUhAtmaka vyAkhyA karI darzanazAstramAM eka aja prakAza pAtharI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 AtmavijJAna-bhAga 2 je. jAya che. jainadarzana dareka bhaMgane pRthapRthak svIkAre te che, paNa nahiM ke ekAMta draSTie. te te syAdvAdaSTie svIkAre che. eTale syAdvAdanA AdhAre thatI vastu siddhimAM, saptabhaMgI, e eka ajoDa sAdhana che. mATe ja jainadarzana, saptabhaMgInI samUhAtmaka vyAkhyA ne ja svIkAra kare che. anya darzanakAre potAnI vyAkhyA "eva" kArathI nizcayatA pUrvaka kare che. jemake sAMkhya darzanakAra "ghoti" e eka ja astitva dharmane kevaLa ekAnta vastunI sattAnuM ja varNana kare che. jyAre jainadarzana cAvaDarata kathaMcita ghaTa paNa che. evI sApekSa vyAkhyA dvArA vastuvipulatAne vizeSa rItithI varNave che. manuSya viSe sAta aMge nIce pramANe bane che. (1) apekSA vizeSe manuSya ja che. (2) apekSA vizeSe amanuSya ja che. (3) apekSA vizeSe te avaktavya ja che. (4) apekSA vizeSe manuSya tathA amanuSya ja che. (5) apekSA vizeSe manuSya tathA avaktavya che. (6) apekSA vizeSa amanuSya tathA avaktavya ja che. (7) apekSA vizeSa manuSya, amanuSya tathA avaktavya ja che. manuSyapaNuM eTale amuka cekakasa AkAra ane guNadharmanuM devuM, ane bIjA AkAra tathA guNadharmanuM na levuM. tethI ja phalita thAya che ke, manuSya e svarUpathI manuSya che, pararUpathI nahiM; temaja svarUpathI ane pararUpathI tenuM ame -eka sAthe nirUpaNa karavuM hoya te tene avaktavya ja kahevo paDe. A rIte manuSya, amanuSya, ane avakatavya, Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA catuSka ane saptabhaMgI 219 e traNa mULabhaMgA thatAM ja khAkInA paNa bhaMgA khanI jAya che. have AtmA aMge A saptabha`gI nIce pramANe vicArI zakAya che. jemake AtmA nitya che, anitya che, avaktavya che, nitya tathA anitya che, nitya tathA avakatavya che, anitya tathA avakatavya che, nitya-anitya tathA avaktavya che. (1) AtmA game teTalI judI judI dazAe anubhave chatAM e tattvarUpe tA kayAreya navA utpanna thate nathI ane tadna nAza pAmatA nathI. tethI dravyArthi ka draSTie nitya ja che. (2) e ja rIte tattvarUpe anAdi anaMta heAvA chatAM nimittAnusAra judI judI dazAo anubhave che, tethI te paryAyArthika draSTie anitya ja che. eka eka draSTi laI tenA vicAra karatAM te tene nitya paNa kahI zakAya ane anitya paNa kahI zakAya. (3) paNa e banne draSTie eka ja sAthe akrame tenuM nirUpaNa karavuM hAya teA zabda dvArA ema karavuM zakaya ja nathI; tethI e apekSAe tene avakatavya ja kahI zakAya. (4) banne draSTi sAthe lAgu pADI kramathI nirUpaNa karavuM hAya, te tene e apekSAe, nitya tathA anitya ja, ema kahI zakAya. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 220 AtmavijJAna-bhAga 2 jo (5) eka dravyArthika draSTi judI laIne ane banne draSTione akramathI eka sAthe nirUpaNa karavuM hoya te nitya tathA avakatavya ja kahI zakAya. (6) eja rIte paryAyArthika draSTi judI laIne ane bane draSTi akamathI sAthe laIne vicAra karatAM anitya tathA avaktavya ja kahI zakAya. (7) banne draSTine kamathI sAthe laIne temaja akamathI sAthe laIne vicAra karatAM nitya, anitya, tathA avaraktavya ja kahI zakAya. A pramANe saptabhaMgInA prathama bhaMgamAM dravyArthika nayanI pradhAnatA ane paryAyArthika nayanI gauNatA che. bIjA bhaMgamAM paryAyArthika nayanI pradhAnatA ane dravyA yArthika nayanI gauNatA che. trIjA bhaMgamAM dravyAyArthika nayanI ane paryAyArthika nayanI bannenI samAnatAnI sunizcita mAnyatA che. cethA bhaMgamAM banne nayenI apradhAnyatA gauNatA che. pAMcamA bhaMgamAM dravyArthika nayanI prAdhAnyatA tathA yugapat ubhayanayanI gauNatA che. chaThThA bhaMgamAM paryAyArthika - nayanI prAdhAnyatA tathA yugapat ubhaya nayanI gauNatA che. sAtamA bhaMgamAM banne pRthaka pRthaka nAnI pathapRthaka rIte pradhAnatA ane yugapat ubhayanayanI gauNatA che. AtmasvarUpanI yathArthatA A saptabhaMgIne mAtra kaI eka bhaMgathI nahi, paraMtu sAte bhaMgInI samUhAtmaka - vyAkhyA pUrvaka ja samajAya che. A badhI hakita ApaNane spaSTa nirdeza e ja kare che ke, dareka vastune saMgata ape Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA catuSka ane saMptabhaMgI 221 kSAthI ja mAnavI joIe. apekSAvAda e jIvanane mahAna sAthe kavAda che. vinA apekSA, kaI kArya thAya te niMdya ja gaNAya che. tema vAkyapragapaNa apekSAnI AgaLa karIne thAya te ja sArthaka lekhAya che. duniyAnA samasta khaMDanavAdionA abhimAnane zAMta karavAne ajAtavAda, vivartaloda, draSTi sRSTivAda, pariNAmavAda, dvaitavAda, advaitavAda, zUnyavAda ItyAdi samagravAdanuM sahelAIthI nirAkaraNa lAvavAne ane vizvabharanA matabhedone. pahoMcI vaLavAne, syAdvAda e jarUrI haMthIAra che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 kAryotpattimAM pAMca samavAya kAraNa jagatamAM dareka kAryAnI utpatti, kALa vigere pAMca samuccaya kAraNeAthI ja thAya che. pAMca kAraNeAmAMthI ekapaNa kAraNanI nyUnatAe kAryanI utpatti thaI zakatI nathI. kAryasiddhimAM vatAM te pAMce kAraNeAne samavAya (samuccaya) kAraNe! kahevAya che. kevaLa meAkSaprAptimAM ja, arthAt jIvane ka sa badhathI sathA mukata thavAmAM yA AtmAnI svAbhAvika dazA prApta karavAmAM ja e pAMcenu' samuccayapaNu che, eTaluM ja nahiM, paNa jagatanA sarvAM kAryanI utpattimAM e pAMca kAraNeA varte che. e pAMce kAraNeA nIce mujaba che. (1) kALa (2) svabhAva (3) niyati arthAt bhAvibhAva (4) pUrNAMkriyA ane (5) purUSA. A pAMce kAraNeA paikI kayAreka koI eka kAraNanI mukhyatA hAya che. te zeSa cAra kAraNeAnI gauNutA hAya che. eTale je kAraNanI mukhyata! vatI hAya, te kAraNathI kAryasiddhi thaI, ema vyavahArathI bhale khelAya, paNa te eka mukhya kAraNa uparAMta te samaye anya cAra kAraNeAnI gauNapaNe paNa vidyamAnatA teA avazya heAya che. dareka vyAvahArika kAryAM kevI rIte pAMca kAraNa maLavAthI ja thAya che, te ghaDAnA draSTAMte nIce mujaba samajavuM. ghaTapattirUpa kA mAM je kALe athavA jeTale kALe - ghaTa taiyAra thAya te kALakAraNa; mATImAM ghaTapatinA svabhAva Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNe 223 che, te ja mATIne ghaTa bane che. vAyumAM ghaTa banavAne svabhAva nathI tethI banatuM nathI. mATe svabhAvakAraNa paNa tyAM che. tathA prathama daMDabhramaNAdi kriyAo vine ghaTAkAra na bane mATe te rUpa pUrva kiyA kAraNa paNa tyAM che. vaLI pUrva kriyAo karavAmAM kuMbhAra udyamAna thAya te ja mATI lavAya ane daMDabhramaNAdi kriyAo thavApUrvaka ghaTa bane. paNa je beThe rahe te kaMI paNa na bane. tathA pUrva kriyAo karavAmAM udyama thaI rahyo che, ghaTa banavAnI taiyArI che, eTalAmAM kaI kadAca e akasmAta thAya to ghaTa banata aTakI paDe. eTale vighra nahiM thavArUpa je niyati eTale bhAvibhAva hoya te ja ghaTa bane. nahitara banavAne eka kSaNa bAkI hoya ne ghaTa banate aTakI jAya. A pramANe ghaTotpattimAM pAMca kAraNonI jema AvazyakatA che, tema yathAyogya rIte dareka kAryotpattimAM pAMce kAraNanI AvazyakatA samajavI. ghaTotpattirUpa kArya siddhi jema uparokta pAMce kAraNenA maLavAthI ja thAya che, tema mokSaprAptinuM kArya paNa, pAMca samavAya kAraNothI ja thAya che. te pAMce samuccaya kAraNenI vidyamAnatA, ekSaprAptinI kAryasiddhimAM kevI rIte hoya che, te vicArIe. mekSaprAptine anukuLa kALa te trIjo ane e Aroja gaNAya trIjA ke cethA ArA sivAya, anya ArAmAM jIvane mekSa na thAya e niyama che, mATe mekSa prAptimAM trIjA ke cethA ArAne kALa hovo joIe. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 - AtmavijJAna-bhAga 2 je vaLI trIje ke ethe Are hovA chatAM paNa mekSaprApti te bhavya jIvaja karI zake. abhavya na karI zake. kAraNa ke jema taMtumAM ghaDe thavAne svabhAva nahiM hotAM ghaDa banavAne svabhAva te mATImAM ja che. tema jIvamAM paNa bhavyatya svabhAvavALe ja mokSa pAmI zake. abhavyatva svabhAvI te mekSa na pAme. A jIve saMsAramAM anaMta pudgalaparAvartana kALa vyatIta karyo ane karaze. temAM je pugalaparAvartanamAM je jIvanI mukita, sarvajJa bhagavAnanA jJAnamAM niyata che, te pudgalaparAvartanane te jIvane caramAvarta kALa kahevAya che. jIvana caramAvartakALane niyati yA bhavasthiti paripakava kALa kahevAya che. trIje agara Ara vartate hoya, jIvapaNuM bhavyasvabhAvI hoya, paraMtu jIva te caramAvartakALane pAmyo na hoya te paNa tene mekSaprApti thaI zakatI nathI. caramAvartakALa pahelAMnI avasthAne jJAnIoe bALakALa kahyo che. ane caramAvartakALane yauvanakALa kahyo che. pU. u. zrI mAnavijayajI mahArAje zrI ajItanAtha bhagavAna. nA stavanamAM gAyuM che keH bALakALamAM vAra anaMtI, sAmagrIe navi jAge; yauvanakALe te rasa cAkhe, tuM samaratha prabhu mAge, prabhujI mahera karIne Aja, kAja amArAM sAre. zrI mohanavijayajI mahArAje paNa zrI rUSabhadeva bhagavAnanA stavanamAM gAyuM che keH Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 pAMca samavAya kAraNe je tuma dhyAtAM zivasukha lahIye, te tamane kaI dhyA; paNa bhavasthiti paripakava thayAviNa keIna mukita jAve, ho prabhujI ! olaMbhaDe mata khIje. ahiM stavanakArane paNa kahevAne uddeza eja che ke, trIjA yA cothA ArAmAM bhavyajIne purUSArtha hovA chatAM paNa caramAvatta avasthA sivAya mokSaprApti thaI zakatI nathI. A caramAvattakALane bauddho "bodhisatva" kahe che, sAMkhya darzanI tene "nivRtta prakRtyAdhikAra" kahe che. ane anyadarzanIe "ziSTa " kahe che. trIjA yA cothA ArAmAM garamAvartAne pAmelA bhavyAtmAo paNa caramAvartAne pAmavA mAtrathI ja mokSaprApti karI zakatA nathI. tene paNa mokSaprApti mATe samyagdarzanaprApti, anaMtAnubaMdhI vagere kaSAyanekSaya, zreNyAreha, AvAjikaraNa, samughAta, zailezikaraNa ityAdi pUrvakama hevAM joIe. uparokata rItanI Atmazuddhi acaramAvarta kALamAM. hoI zakatI ja nathI. paNa caramAvartAkALe te mekSaprApti mATenAM samyagadarzanAdi pUrvakRtya hovAM ja joIe. A pUrvakRtya paNa keIne pUrvabhavathI kamazaH cAlyAM Ave che, ane keIne teja bhavamAM mukitagamananA najIkanA pUrva samayanAM paNa hoya che. uparokata pUrvakRtya paNa AtmavIrya pheravavArUpa udyama vinA thaI zakatAM nathI. eTale udyama yA purUSArtha paNa ekSaprAptinuM jarUrI kAraNa che. - A pAMce kAraNe paikI ke cAra kAraNe pratye. upekSAvaMta banI, kAryasiddhimAM keI eka ja kAraNane mAnI 15 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AtmavijJAna-bhAga 2 jo lenAra darzAnA te (1) kALavAda (2) svabhAvavAda (3) karma vAda (4) purUSArthavAda ane (5) niyativAda e pAMca ekAMtika darzIneAnuM astitva bhagavAna zrI mahAvIradevanA samayamAM hatuM. ane Aje paNa ekAMtika mAnyatA dhArako jovA maLI rahe che. eka kAraNavAdI peAte mAnIlIdhela kAraNadvArA ja kArya siddhi thatI hovAnA dAvA karI yuktiyukata dalIleAvaDe svamAnyatAnuM maMDana karavA vaDe anya kAraNavAdIenI mAnyatAnuM khaMDana kare che. e rIte ekAntika kArya vAdIomAM paraspara saMgharSa pravarte che. jethI Ahi taneA lezamAtralAbha prApta karI zakAtA nathI. je kAraNa peAtAne vizeSa svarUpe vatuM dekhAtu hAya, te kAraNane ja AdhAra custapaNe svIkArI le che. paraMtu tethI pUrNatayA satyane te pAmI zakatA nathI. pUrvagraha iMDI kevaLa satyanAja grahaNanI draSTipUrvaka teo vicAre te spaSTa samajAi Ave ke pAMceya kAraNA pAtapotAnA sthAne ceAgya che. kAraNanA svIkAryamAM sApekSadraSTi hAvI jAI e. mAtra ekanA ja AdhAre kAryasiddha thatu'rahevAnuM kayAreya anatu nathI. pAMceya kAraNAne samanvaya karavApUrvaka sUkSmabuddhithI vicArAya te spaSTa khyAla AvI jAya che ke kaI kAmamAM eka kAraNanI pradhAnatA bhale hAya, paraMtu e ravata trarUpathI ja kArya siddha karI le, evu MteA che ja nahi. A rIte thatA samanvayamAM ja syAdvAdadraSTi che. samanvaya vinA kArya mAM saphalatAnI AzA karavI phogaTa che. bhagavAna zrI mahAvIra devane e ja upadeza che. ane satyaprAptine e ja eka mAga che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 nizcaya ane vyavahAra tathA usarga ane apavAda mAtra mULapadArtha ane padArthanA vividha paryAnA draSTikoNane anulakSIne sAte nayonuM (1) dravyArthika ane paryAyArthika ema be vibhAgamAM vibhAjana thAya che, tema sAdhya ane sAdhanane anulakSIne A sAte naryanuM vibhAjana (1) nizcaya ane (2) vyavahAra e be vibhAge paNa thaI zake che. tyAM siddhathanArUM je sAdhya te nizcayanA kSetramAM Ave che. ane je sAdhana vaDe te sAdhya, siddha thAya te sAdhano, vyavahAranA kSetramAM Ave che. saMsArika kAryomAM ke AdhyAtmika kAryomAM ApaNuM unnatti athavA avanatine mArga, A nizcaya ane vyavahAra aMgenA ApaNuM jJAna athavA ajJAnanA ja AdhAre hAI nizcaya-vyavahAranI hakikata samajavI ApaNA mATe khUba ja agatyanI che. sAta nayo paikInA naigama-saMgraha ane vyavahAra e traNa naya vyavahAranA che. bAkInA cAra naya nizcayanA che. ApaNe samajIe chIe ke jIvananA bhinnabhinna kSetramAM, sAmAjIka, rAjakIya ane Arthika kSetramAM paNa ApaNe ApaNuM keIpaNa eka dhyeya, nizcita karavuM paDe che. ane e dhyeyane nakakI karyA pachI, tyAM pahoMcI zakAya tevuM yeyane anurUpa vartana paNa ApaNe karavuM ja paDe che. dhyeyane pratikULa vartanathI dhyeyasiddhi thaI zake ja nahiM. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 AtmavijJAna-bhAga 2 je. mATe dhyeya siddhimAM ekalA mAtra game te rItanA vartananuM lakSa nahi hotA, dhyeyane anurUpa vartananuM lakSa hovuM joIe. A aMge bahu uMDe vicAra karIzuM te ApaNane saheje samajAze ke jIvananA rojabarojanA nirvAhamAM paNa nizcaya ane vyavahAra vaccenA sumeLanI AvazyakatA anivArya che. nizcaya ane vyavahAra svarUpa sAdhya-sAdhanamAM, sAdhya. siddhi mATenA sAdhana aMge, sAmAnya saMjogomAM vartana karavA mATe sarva sAdhAraNa (sarvane anulakSIne) je niyamo nakkI karelA hoya che, tene "utsargamArga" kahevAya che. ane je uddezathI utsargamArgane svIkAra karavAmAM AvyA hoya, te udezane, koI badalAyelA saMjogomAM nAza thata hoya to te uddezanA rakSaNa mATe utsargamArganA pAlanane tyAga kare paDe tene apavAda" kahevAya che. utsarga ane apavAda e banne mArganuM lakSya, eka ja hoya che. je kAryanA mATe utsarga batAvavAmAM AvyuM che, te ja kArya mATe apavAda paNa che. apavAda te utsargane poSaka ja hoya, paNa ghAtaka nahiM hovo joIe. utsarganA rakSaNa mATe ane enA saphaLa anusaraNa mATe ja apavAda che. apavAdika vidhAnanI madadathI ja, utsarga mArgane vikAsa thaI zake che. e bane maLIne ja mULa dhyeyane siddha karI. zake che. - keI amuka sthAne pahoMcavAmAM saraLatA ane nirvidhanatAnA hetue sarvasAdhAraNa saDaka baMdhAyelI hoya che. paraMtu Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcaya ane vyavahAra tathA utsarga-apavAda 229 keI kAraNasara te saDakamAM koI jagyAe bhaMgANa paDavAnA kAraNe, cAlatA marAmatanA samaye, jyAM sudhI marAmatanuM kArya pUrNa na thAya tyAMsudhI, AgaLa uparanA te mULamArge pahoMcavA mATe, je kAyamI upagI nathI tevA anya mAgane paNa ApaNe Azraya laI, amuka jagyA sudhInA A dherI mArgane choDI devo paDe che. tyAM A dhorImArgane cheDI anyamArgane Azraya na ja levAya evA Agrahane ekAMtI ane asatya ja kahevAya che. kAraNa ke anyamAnA upayogamAM paNa ApaNuM lakSya, AgaLa upara, mULamArgane pakaDI levAnuM ja hoya che. ahiM mULamArga (saDakano mArga) je gherI mArga che, te "utsarga" che, ane anyamArga te "apavAda" che. duniyAmAM kahevata che ke "khuM khAya te paDyuM khAvA mATe." eTale zarIranI kaI evI bImArInA kAraNe thoDA divasa mATe vaidya ApaNane ghI khAvAnuM baMdha karAve. A ghI baMdha karavAmAM hetu te eja che ke zarIramAM upasthIta bImArImAM ghIne upaga nukasAnakAraka hovAnA kAraNe amuka TAImasudhI ghIne vaparAsa baMdhakaravAthI bImArIne haTAvI, tabIyata evI banAvavI che ke AgaLa upara game teTalA ghIne upayoga karI zarIrane puSTikAraka banAvI zakAya. e rIte ghIne vadhu upayoga karI zakavAnI zArIrika yogyatA meLavavAmAM amuka TAImasudhI ghIne upayoga baMdha karI, anya padArthane upayoga kare, tenuM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 AtmavijJAna-bhAga 2 nAma "apavA kahevAya. A draSTAMta uparathI utsarga ane apavAdanI hakIkata saralatAe samajI zakAse. ahiM eka vAta lakSamAM hovI joIe ke A utsarga ane apavAdamAM je vakhate jenI jarUra hoya te vakhate te kAma lAgavuM joIe. utsarganI jarUra vakhate utsarga, ane apavAdanI jarUra vakhate apavAda have joIe. paraMtu utsarganI jagAe apavAda, ane apavAdanI jagAe utsargane upayoga karavA jAya te kAryasiddhine naSTa karanAra bane che. utsarga te dherI mArga batAve che. jyAre apavAda te gauNa mArgadarzaka che. jeTalA utsarganAM vacane che, teTalAM ja apavAdanAM vacana che. ekalA utsarga ke ekalA apavAdano Agraha nahiM have joIe. tenA upayoganI samajaNa sApekSa hovI joIe. e sApekSa samajaNane ja syAdvAda kahevAya che. sApekSa samajaNathI ja kAryasiddhinI saralatA sarjI zakAya che. nAnA nagamAdi sAta vibhAge, tathA dravya ane paryAyarUpa be vibhAge, te saMsArika ane AdhyAtmika kSetre vicAramUlaka tattvajJAnanI vAte aMge che. jyAre te bane kSetre AcaraNa mATenI kAryamUlaka bAbatenI vicAraNA mATe te A nizcaya ane vyavahAranaya ja upayogI che. temAM nizcaya naya te sAdhyasthiti pratye lakSita banI rahevA mATe che. ane vyavahAranaya te siddhiprAptinA sAdhananI upayegItA aMge che. jeo sAdhya pratye ja mAtra lakSita banI rahI, sAdhananI upekSA kare che, teo sAdhyasiddhine Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcaya ane vyavahAra tathA utsarga-apavAda 231. kadApI pAmI zatA ja nathI. sAdhananI jarUrIyAta, sAdhyanI saMpUrNasiddhi paryata che ja. sAdhyanI saMpUrNasiddhie, sAdhana te ApoApa chUTI jAya che. nizAna mukarara karyA sivAya phekeluM bANa niSphaLa hovAnI mAphaka, kAryasiddhinA dhyeya rahitapaNe thatuM sAdhana vyApAra paNa niSphaLa che. mATe kAryasiddhinI pUrNatA thavA sudhImAM vyavahAra ane nizcaya banenI AvazyakatA che. bannemAMthI keIpaNa ekeyanI upekSA karavAmAM kAryasiddhinI ujUlatA che. utsarga-apavAdanuM valaNa te sAdhyasiddhinA sAdhana svarUpa vyavahAra aMgenuM che. sAdhyasiddhinA kAryamAM kame krame AgaLa vadhatAM, prApta siddhinA aMzane surakSita banAvI rAkhavA mATe, kaI kAraNavazAt sAdhyasiddhinA sarvasAdhAraNa evA sAdhanane, palaTo .paNa kare paDe. mATe kAryasiddhimAM sarvasAdhAraNa sAdhana ja mAtra upayogI che, evI ekAMta draSTi nahiM rAkhatAM, koI vakhata sarvasAdhAraNa nahiM, evA sAdhananA upaganI paNuM AvazyakatA rahe. evI. draSTine ja syAdvAdadraSTi kahevAya. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 AdhyAtmika kSetro nizcaya-vyavahAra ane utsarga-apavAda have AdhyAtmika phoTo nizcaya ane vyavahAradraSTithI AtmasvarUpa aMge vicArIe. ahiM nizcayazabdano artha vastunuM tAtvika svarUpa" e laIe. zAzvata sukhanI prApti mATe ApaNe ApaNA AtmAnuM zuddha tAtvika svarUpa samajI, tevA svarUpanI prAptinA lakSya dhyeya-sAdhyavALA banI rahevuM joIe. AtmAne mULaravarUpane samajanArI draSTi, te svarUpa pratye lakSita banI vAta kahevAnI paddhati te "nizcaya naya" che. ane AtmAnI vartamAna saMsArI avasthAne sparzanArI draSTi te "vyavahAra naya" che. AtmAnuM tAttvikasvarUpa te anaMtajJAna, anaMta darzana-anaMta cAritra ane anaMta vIryavALuM che. A tAtvika svarUpavALI jIvanI avasthAne zuddhaavasthA kahevAya. tevI zuddhaavasthAmAM ja zAzvata(cira sthAyI)sukhanI prApti che. A je zuddhasvarUpa che, te jIva dravyanuM potAnuM mULa tattva che. e zuddhatattvane prApta AtmA, nathI banato karmane kartA ke nathI banate karmane bhaktA. pachI tene nathI hatuM A saMsAramAM kahevAtuM sukha ke duHkha. tenuM sukha te alaukika che. te sukhane upamAthI samajI zakAya e koIpaNa dunyavI padArtha nahiM hovAthI te sukha te anubhavagamya ja che. ApaNuM dayeya-lakSya-sAdhya yA draSTibindu Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika kSetre nizcaya-vyavahAra 233 AvI zuddhadazApratyenu' ja anIrahevu joie. evA dhyeyane siddha karavA arthAt AtmAnA tAttvika svarUpane pragaTa karavA mATe jJAnIe edarzita mArgane anusaravu joie. ApaNA AtmAnI zuddhadazAnA khyAla ane tene pragaTa karavAnuM lakSya te nizcaya che. ane e mATe je kaMI kA, AcaraNa vigere kriyA karavAnI che, te vyavahAra che. AtmA aMge, A nizcaya ane vyavahAranI hakikta, ApaNane nizcayanayanI apekSAne AdhIna rahIne, nizcita sthAne pahoMcavA mATenA AcaraNamAM ApaNane batAve che. ke ja zuddha vastumAM bahArathI AvelI anyavastu je salagna anI rahe che, te tarapha lakSa rAkhIne vyavahAranaya khele che; paraMtu nizcayanaya te svakIyavastunI tarapha ja lakSa daIne ele che. vajranA raga, yA, mela, agara suvaNuM mizrita mRttikAnI tarapha draSTi rAkhIne vyavahAranaya, te vastra ane suvarNa ne azuddha kahe che. paraMtu nizcayanaya te kahe che AmAM vastra ane seAnu kayAMya javAnuM nathI. abhyaMtaravastu ane satya che. mAdya je mela ane mRttikA che, te ane suvarNa nI nathI. parakIya che. vizeSa prayatne samAMthI mela, ane suvarNa mAMthI mRttikA dUra karI zakAya che. e rIte AtmA te svakIya vastu che. ane karmAM te bahArathI AvelAM hovAthI parakIya che. heya (tyAjya) che. mATe parakIya svabhAva arthAt parabhAvane dUra karavAmATe satatU prayatnazIla anI rahevAnuM lakSya rAkhavuM eja nizcayadraSTi che. upAdhyAyajI zrI yajJeAvijayajI mahArAja paNa pharamAve che ke vastra : Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 AtmavijJAna-bhAga 2 je. skito vizvanAtmA, trikatavya saMghavahArataH | zuddhayatyaliptayA jJAnI, kriyAvAn liptayAdazA / / arthAta-nizcayathI AtmA alipta che, zuddha che. paraMtu vyavahAradraSTithI A AtmA lepAyamAna che. jJAnI purUSa sadaiva nizcayadraSTithI, e ja samaje che ke huM siddha bhagavAnanI mAphaka, karmothI nirlipta chuM. kevaLa vyavahArika draSTithI te pitAne lepAyamAna mAnI tadanusAra kiyAmAM pravRtti karI zuddha ane nirlipta banI jAya che. jema mahela para caDhavAne mATe sIDInI AvazyakatA rahe che, te vyavahArarUpa che. upara pahoMcyA pachI te sIDIne choDI devI paDe che. ane tyAM je kArya karavAnuM hoya te karAya che, te nizcaya che. tevI rIte ja AtmAne potAnA zuddhasvarUpamAM pahoMcavA mATe AlaMbananI jarUra rahe che, te vyavahAra che. A ga jyAre AlaMbanane cheDI svasvarUpamAM laya banI jAya che, te nizvaya che; sAdhya che, kArya che. tyAM pachI vyavahArarUpa sAdhananI AvazyaktA rahetI nathI. je jIve mokSa pAmI gayA che, pAme che, ane pAmaze, te sarva, prathama vyavahAranayane Azraya laI pachI nizcayanA Azraye siddhine prApta kare che, karI che ane karaze. je zuddha AtmasvarUpanI prAptimAM sahAyaka banI zake te ja sAce vyavahAra che. anyathA azuddha vyavahAra che. je vyavahAra, nizcaya draSTitarapha laI na jAya ane nizcayanA anubhavamAM sahAyaka na bane, tevA vyavahArane zuddhavyavahAra nahi kahevAtAM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika kSetre nizcaya-vyavahAra 235 azuddha kahevAya che. azuddhavyavahAra tyAjya che. vaLI AtmasthiratAnI prAptinI dazA te zuddha nizcayanI che. ane jyAM sudhI sthiratA rahI na zake, tyAM sudhI vyavahAranuM AlaMbana levu jarUrI che. matalabake zuddhavyavahAranaya te kAraNarUpa che. ane zuddhanizcayanaya te kAryanI siddhisvarUpa che. jeTalI dhArmika kriyAe che, yA vidhiniyAjIta kAryAM che, te sarve, vyavahAradraSTinI apekSAe che. jyAMsudhI AtmAnubhava na thAya, yA AtmatallInatA pApta na thAya; tyAM sudhI zuddhavyavahAranI apekSAe, kriyAe rUcipUrNAMka karavI joie. ane vyavahAranayanA Adara karavA joie. upAdhyAya zrI yajJezavijayajI mahArAje svaracita adhyAtmamate parIkSAmAM kahyuM che ke H-- tadubhayakSayA deva mokSotpattiH iti sarveSAM vAdinAmabhimataM tathA ca dviyo pApa evaM pravartitavyam jJAnaniSThatayA, kriyAniSThatayA, taponiSThatayA, ekAkitayA, anekAkitayAkayena yenopAyena mAdhyasthya bhAvanayA samujjIvati sa sa upAyaH sevanIyaH nAtra vizeSAgra hovidheyaH " arthAt rAga ane dveSanA vilaya thavAthI ja meAkSa prApta thAya che, e badhAya danAnA siddhAnta che. mATe rAga ane dveSane jItavAnA upAyane ja ApaNe Adara karavA joIe. pachI bhale ! te jJAna hoya, kriyA hoya, tapa hoya, ekalA kare, yA keinI sAthe rahIne kare temAM Agraha . karavAnI koI AvazyakatA nathI. A sakikatanA sAra eja che ke AtmAnA mULa svarUpane, tAttvika yA zuddha sthitine, lakSyamAM rAkhanArI je Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :36 AtmavijJAna-bhAga 2 je draSTi che, te nizcayadraSTi athavA nizcayanaya kahevAya che. ane je draSTi, vyavahArika avasthAne lakSyamAM rAkhanArI che, te vyavahAradraSTi athavA vyavahAranaya kahevAya che. vyavahAra te nimittakAraNa che, ane upAdAnakAraNa te nizcaya che. nizcayalakSyane choDI daI ne mAtra, vyavahAra upara ja lakSya rAkhanArA, ke vyavahAralakSyane cheDI daI ne mAtra nizcaya upara ja lakSya rAkhanArA, eTale ke bannemAMthI koi eka lakSyanA niSedha karanAra mithyAtvI kahevAya che. kahyu` che ke H-- jai jiNamayaM javaz2z2aha, taam| vavahAranicchaemuyaha / ekeNa viNA titthaM, chiz2z2ai anneNa otacca // arthAtR-jIvAe samajavuM joie ke jo teo jinamatane aMgIkAra karavA cAhatA hai| te vyavahAra ane nizcayamAMthI teoe ekeyanA tyAga karavA joI e nahi, vyavahArane anusAra pravRtti karavI joI e, ane nizcayane anusAra zraddhA karavI joie. vyavahAranuM utthApana karavAthI tIne-- zAsananA ja uccheda thAya che. vyavahAranaya vinA kevaLa nizcayanayathI keTalAka jIvA satpaMthathI patita banI gayA che. tathA ekAnta vyavahAranayathI paNa aneka jIva, pathabhraSTa thaI cUkayA che. ema zrI jinezvara deveAe kramAvyuM che. jeke vyavahAranaya ane nizcayanayane gauNa-pradhAna anAvI pravRtti karavAthI vastutattvanA yathArtha khAdha thaI zake che, arthAt jyAre vyavahAranI pradhAnatA hAya tyAre nizcayanI Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika kSetre nizcaya-vyavahAra 237 gauNutA hAvI joie. ane jyAre nizcayanI pradhAnatA hoya tyAre vyavahAranI gauNutA hovI joIe. evI rIte banne draSTiyAmAM jyAre jenI Avazyakata! hAya, tyAre tenA ja upayega hovA joI e. para`tu anya draSTinA tiraskAra ke apamAna nahi hovuM joIe. e rIte banatuM hoya tyAM ja A banne nayA, syAdvAda pUrvakanA hovAthI naya kahevAya. ahiM vyavahAranaya te pravRtti karAve che. ane nizcayanaya TheTha vastu sudhI pahoMcADI spa` jJAna dvArA anubhava karAve che. jee vyavahArane mAnatA nathI, tee jina bhakti, gurUvaMdana, tapa ane tapaccakakhANa Adi AcAra dha ne paNa ADI de che. e rIte AcAranA tyAga karavAthI nimitta kAraNanA tyAga thAya che. nimitta kAraNa vinA phakta upAdAna kAraNathI kACsiddhi thaI zakatI nathI. mATe vyavahAranayane jANavA jarUrI che. vyavahAranI pravRtti vinAnI, nizcaya draSTi vyartha che. parama yAgIvarya zrI AnaMdaghanajI mahArAje zrI. saMbhavanAtha bhagavAnanA stavanamAM kahyuM che ke :~ kAraNa joge ho kAraja nIpaje re, emAM koI na vAda ! paNa kAraNa viNa kAraja sAdhIye re, e nijamata UnamAda // arthAt-je vyakti kAraNa vinA kArya nI niSpatti Icche che, tevAonI tinA vibhrama thayA ja kahevAya. game tevA hoziyAra tArUM (pANImAM tarI zakanAra) pANImAM paDIne hAthapagane halAve nahi teA taravAnI kaLAnuM Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 AtmavijJAna-bhAga 2 jo jJAna jANatA hovA chatAM paNa pANImAM DubI jaI prANane gumAve che. vaLI nizcayanayanA tyAga karI ekalA vyavahAranaya ja mAnavAthI paNa yathAjJAna prApta thaI zakatuM nathI. ane yathA tattvajJAna vinA, meAkSa prApta thaI zakatuM nathI. mATe ja AgamamAM "jJAna kriyAbhyAM mekSa H " kahyuM che. jemAM jJAnAMza te nizcaya ane kriyAMza te vyavahAra che. te bannethI ja meAkSa thAya che. koI ekathI meAkSa thatA nathI. Atmika utthAna kaMI Ape!Apa sadhAtuM nathI. te mATe keTalAka niyamane anusaravu paDe che. ane anubhavIenA upadeza mujaba jIvanacaryA ghaDavI paDe che. AvI jIvanacaryAmAM aneka prakAranA zAstrIya vidhi niSedhAne anusaravAnuM ane AdhyAtmika tAlIma levAnu prApta thAya che. tevA AcaraNane vyavahAramA kahevAya che. evA vyavahAro nA hetu, mahApurUSAe nirmita vidhi-niSedhAnA mA anusaraNamAM eka mAtra rAga-dveSanI pariNatIne nabaLI pADavAnA che. vidhi-niSedhanA sarva sAmAnya niyame te utsa`mA` che. dhArI mArUpa che. rAga-dveSanI pariNatIne nabaLI pADavAnA hetue grahaNa karAtA utsaga mArgomAM, sayeAga vazAt rAga-dveSa ochA thavAnA badale vRddhi pAmavAnuM koI nimitta upasthIta thaI jAya te, tevA TAIme jJAnIonI AjJAnusAra te mAmAM palTo paNa karavA paDe, tene apavAdamArga kahevAya. eTale utsaga ke apavAdamA aMgenu Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika kSetre nizcaya-vyavahAra 239 jJAnIonuM pharamAna ekAMta nathI. nizcayadraSTi jALavavA TAIme keTalIka vAra vyavahAranA AcaraNamAM keTalIka muzkelIenA sAmanA paNa karavAnA hoya che. e vAtaneA jaina dAnikane kharAbara khyAla hovAnA kAraNe ja, vyavahAramAM utsaga ane apavAda evA e vibhAgeA matAvyA che. jainadana te syAdvAdadana che. mATe ja kahyuM che ke :-- nayakiMci vi paDisittuM, nANuSNAya jiNavaraM dehi / mattaM mehuNabhAvaM, Na taM viNA rAgadosehiM // arthAt eka maithunane varjIne anya koImAM ekAntatattva nathI. kemake maithunanI pravRtti rAga-dveSa vinA thaI ja zakatI nathI. bAkInA kAryAmAM zubhAzubha banne prakAranA adhyavasAya hoya che. mATe kAI nA ekAnta niSedha nathI ke ekAnta svIkAra nathI. jIvahi MsA e niSedha kA hAvAchatAM syAdvAda draSTie te aMge kahyuM che keH-- asuha pariNAma heu, jIvA bAhotti to maya hiMsA / jassauNa soNimittaM, saMtoviNa tassa sAhiMsA // arthAta jIvahiMsA e azubha bhAvanAnuM kAraNa ane te 'isA kahevAya che, ane azubha bhAvanAnuM kAraNa na ane te te hiMsA, ahiMsA samajavI joI e. jema pANImAM buDatI sAdhvIne bahAra kADhavI, temAM apakAyanI hiM'sA dekhAya che, paraMtu azubha bhAvanA nahi heAvAthI te ahiMsA ja che. utsaga ane apavAdane ekAMtasvarUpe svIkArI laIe teA lAbhanA badale nukasAna thAya. mATe temAM paNa anekAMta Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 khyAla AtmavijJAna-bhAga 2 jo yA syAdvAdadraSTi hovI joIe. keTalAMka kAryo bahArathI niSedharUpa hovAchatAM, dharmanA rakSaNamATe evAM niSedha kAryo karavAmAM paNa, AdhyAtmika draSTie lAbha darzAvyo che. (1) ThANAMga sUtramAM tathA bRhatkalpasUtramAM kahyuM che ke kAdavamAM tathA jaLamAM khUcelI sAdhvIne bahAra kADhatAM thako, sAdhu - sAdhvInA pagamAM kAMTo ke khIle vAge athavA AMkhamAM raja paDe ane koI kADhanAra na hoya te teo paraspara kADhe. (2) zrI AcArAMga sUtramAM sAdhune nadI utaravAnI tathA khADAmAM paDI jAya te jhADanI DALI ke ghAsa vagere pakaDIne bahAra nIkaLavAnI AzA che. (3) zrI uvavAI sUtramAM kahyuM che ke ziSyanI parIkSA karavA sAru, gurU, tenA para khoTA doSa Ape. (4) rAyapasaNuM sUtramAM, citrapradhAne kapaTa karIne ghaDA. doDAvI pradeza rAjAne zrI kezIgaNadhara mahArAjAnI pAse upadeza pamADavA laI gayA. temAM aneka jIvane ghAta thaye hovA chatAM, zudhdha pariNamI hovAthI tene dharmanI dalAlI kahI che. paNa pApanI dalAlI kahI nathI. (5) zrI jJAtAsUtramAM zrI subuddhipradhAne zrI jitazatru rAjAne samajAvavA sArU, gaMdApANIne sAphakaravA hiMsA. karI te paNa dharmanA vAste kahI che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika kSetre nizcaya-vyavahAra 241 (6) zrI mallinAtha svAmIe cha rAjAone pratibaMdhavA sArU mehanaghara banAvI pitAnA parano meha haThAvavA sArU potAnA svarUpanI eka putaLI ubhI karI temAM haMmezAM AhArapANI nAMkhatAM lAkho jIva utpanna thayA ane nAza pAmyA. A badhI hakikato utsargamArganI nahiM hatAM apavAdamAganI che. ahIM eka vAta cokkasa dhyAnamAM rahevI. joIe ke saMyamanA dhyeya ane pAlana mATe ja apavAda sevavAne che. apavAda e kaMI sarvasAdhAraNa, game tyAre upayogamAM laI zakAya e dherImArga nathI. apavAda che. khAsa kAraNavasAt ja sevAya. enuM dhyAna na rakhAya te. zIthila ane unmAgI banI javAya. apavAda e kaMI sagavaDIo dharma nathI. tenuM sevana, jJAnIonI AjJA mujabanuM ja hovuM joIe. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 AtmAnI svabhAvasthiti anaMta pradezI evuM jIvadravya te jJAna, darzana ane cAritrAdi anaMta guNavALuM che. tenA pratyeka guNamAM ananta paryAya che. te sarva, jIvadravyanI sAthe avinAzI bhAvathI saMbaMdhita che. dareka jIve pitAnA AtmAnA viSayamAM evuM jJAna prApta karyA pachI ja AtmAne badhanathI mukta karavAne mATe prayAsa karI zakAya che. jema lakSavinA cheDeluM bANa nirarthaka che, tema AtmasvarUpanA lakSavinA karAtI sarvapravRttio nirarthaka bane che. Atmasthiti para vicAra karavAnA samaye, draSTi be sthitio para jAya che. (1) svabhAvasthiti ane (2) vibhAva sthiti. zuddhacetanAbhAvanI maryAdAmAM AtmAnI je sthiti hoya che, te svabhAvasthiti che. evI svabhAvasthitithI viparIta je sthiti vate che, te vibhAvasthiti che. svabhAvasthitine vicAra jAgRta thAya te ja vibhAvasthitine vibhAvarUpamAM samajI zakAya che. prakAzane svarUpane samaje te ja aMdhakArane aMdhakArarUpamAM samajI zake. tevI rIte je jIvone svabhAvasthitinuM jJAna prApta thayuM nathI, e jIva, vibhAvasthitimAM hovA chatAM paNa vibhAvatA samajI zakatA nathI. teone e khyAla nathI hoto ke e vibhAvasthiti tyAjaya che. ane tethI ja vibhAvasthitinI bhayaMkaratA tathA tenA phaLasvarUpe bhegavAtI Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAva sthiti duHkhAnI paraMparAnuM jJAna temane pedA thatuM nathI. tevA jJAnanA abhAve te ajJAnI jIva dehArdi parabhAvanA viSayamAM ja AtmabhAvanI kalpanA kare che. 243 - viparIta kalpanAnA kAraNathI-parabhAva nimittathI rAgadveSa-ane mehAdi vibhAva utpanna thAya che. mana-vacana ane kAyayeAganI pravRttie paNa parabhAva-vibhAvane anukula thAya che. ane tenA pariNAmasvarUpa ka bandhanAnI jALamAM jIva sAte ja jAya che. mATe te anyanAthI mukta anAvI, svabhAvasthitimAM rAkhI, jIvane parama sukhanA bhaktA banAvavAne mATe AtmadravyanA guNa ane paryAyane vicAra karavA joI e. HH "" * 99 " evI "huM AtmA chuM prakhala dhAraNAnI vRddhi karavI, AtmAnI anantazakti ane tenA jJAtA-draSTi Adi guNAne vicAra karavA. AtmAnA pratyeka aMzamAM huM ananta maLavAna AtmA chuM, evI jAgRti rAkhavI. evI jAgRti lAvavAne mATe sarva prathama AtmAnA ananta guNAnu svarUpa samajavuM joI e. kAraNa ke te ananta guNAnA pragaTIkaraNane ja AtmAnI svabhAvadazA kahevAya che. Atma svabhAvamAM ananta jJAnAdinI ramaNatAnuM nAma ja svabhAvadhama che. peAtAnA AtmAnA jJAnAdi je guNa che, tene zuddhaupayogamAM pravRtta rAkhavA te ja Atmadharma che. kevalajJAna ane kevaladana, teja anantajJAna tathA anantadarzIna che. e banne eka eka che. tA paNa zeya Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 je (jANavAlAyaka padArtha) ananta hovAthI anantareyanA vizeSa dharma ane sAmAnyadharmane jANavAvALuM kevaLajJAna ane kevaLadarzana eka eka hovA chatAM paNa tene anantajJAna ane anaHdarzana kahevAya che. arthAt te bannenuM anantapaNuM anaMta yane avalaMbI che. traNe lokamAM rahelA dravyanI atIta-anAgata ane vartamAna kALanI utpAda-vyaya ane dhRvarUpa traNa prakAranI pariNati sakaLa samayamAM jenA vaDe jIva jANI zake che, tene antarahita anantajJAna ane anantadarzana kahevAya che. vastune bhAva te vizeSa ane sAmAnya ema banne yukta hoya che. kemake sarva padArtha sAmAnya ane vizeSarUpe che. dravyamAM. vidyamAna vizeSa dharma, ananta hovAthI sAmAnyadharma paNa ananta che. sAmAnya vinA vizeSa hoI zakatuM nathI, ane vizeSarahita sAmAnya hotuM nathI. paraMtu e banepaNuM vastumAM saMlagna ja che. mATe banenI anaMtatA che. anantayanA vizeSa dharmane jANavAvALe AtmAne je guNa che, te ana tajJAna che. e pramANe anantayanA sAmAnyadharmane jANa vAvALA je guNa AtmAne che, te anantadarzana che. jJAna, AtmAne mukhyaguNa che. zeyane jANavuM te jJAnano dharma che. vivakSita samayamAM kevaLajJAna vaDe ananta atIta-vartamAna ane anAgatadharma samajI zakAya che. temAM je huA, haze, ane che, te dharma, zeyanA che. paraMtu te sarvane jANavAne. dharma jJAnamAM che. te jJAnadvAra ja AtmA, bhUta-bhaviSya ane vartamAnakALamAM chatA ane achatA sarva padArthone eka Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 AmAnI svabhAva sthiti sAthe jANe che, ane dekhe che. je atItakALamAM thayA che, ane bhaviSyakALamAM thaze, te achatA padArtha kahevAya che. atIta ane bhAvi, sarva padArtha, pitapitAnA samayamAM je prakAre rahe che, te prakAre vartamAnakALamAM kevaLajJAnI kevaLajJAna dvArA jANe che. je e jJAna, eka ja samayamAM ekI sAthe sarva padArthone jANI zakatuM na hoya, te te eka paNa padArthane kaI samaye jANI zake nahi. kemake eka padArthomAM ananta paryAya hoya che, te sarvane kevaLajJAnI je eka pachI eka, kamathI jANavA mAMDe to te dIrghakALa sudhI paNa jANa na rahe. mATe traNe kALanA sarva padArthone eka samayamAM ja kevaLajJAnI jANI zake che. A kevalajJAne paga ane kevaladarzane paga dvArA AtmA, pAtAnI zaktine prakAzita kare che. ane vizvanA samasta padArthone AvA jJAna ane darzana dvArA jANe che, tathA dekhe che. ATale vikAsa jyAre AtmAne thaI jAya, tyAre tene pUrNa vikAsa thaye samaja. ane tyAre ja te pUrNajJAnI yA sarvajJa ane sarvadazI kahevAya che. have cAritraaMge vicAratAM anantavastuo pratye krodhAdi kaSAyanA sarvathA tyAgane anantacAritra kahevAya che. cAritraguNa anantaparyAya yukta che. potAnA AtmAnA sarva paryAya te svadharma che. tathA pitAthI bhinna evA ajIva dravyanA dharma te paradharma che. svadharmamAM magna ane parabhAva nivRtti, e ja cAritranI pariNati che. pararamaNatA nivArI, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 AtmavijJAna-bhAga 2 jo svazakti cetanA vIryAdinI pariNatine parabhAvathI rokI svarUpamAM rAkhavI, te ja cAritranI anantatA che. sarva jethI anaMtagaNuM cAritranA khullA vibhAganI eka vargaNa thAya che. evI aneka vargaNAone eka spaddhaka thAya che. e sarva saMyamasthAnakanAM asaMkhyaSaNuNavidhithI asaMkhyaSaguNa karavAthI sarvotkRSTa saMyamasthAnaka thAya che. te cAritranA avibhAganI anantatA che. te sarva cAritraguNa, nirAvaraNa thavAthI cAritranI anantatA thAya che. e pramANe kaSAya tathA pudgalaphaLaAzaMsArUpa doSarahita evuM svarUpasthiratArUpa je cAritra, ananta paryAyAtmaka, akaSAyatA, asaMgatA, paramakSamA, paramamArdava, parama Arjava, parama nirlobhatA rUpa svarUpa ekatva, cAritradharma, AtmAnA asaMkhyAta pradezamAM vyApakapaNAthI rahe che. evI rIte AtmAnuM je sarvotkRSTavIrya, tenA buddhirUpa zastrathI khaMDa karavAmAM Ave te ananta sUmabhAga temAM hoya che. mATe tene anantavIrya kahevAya che. anantajJAna, anantadarzana, anantacAritra ane ananavIryanI pravRtti, anya guNane sahAyarUpe pravarte che. temAM viryaguNa te sarvaguNane sahAya kare che. jJAnaguNanA upagavinA vIryanI pravRtti thaI zakatI nathI, mATe vIryane sahAyakaranAra te jJAnaguNa che. tathA jJAnamAM magna rahevAnuM cAritranI sahAyatAthI thAya che. ane pararamaNa na thAya te cAritrane jJAnanI sahAya che. e pramANe eka guNane ananta guNa sahAyaka hoya che. A anantaguNanidhAnasamUha, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAvasthiti 247 saMsArI ane siddha sarva jIvamAM che. saMsArI jImAM A guNanidhAna, karmAvaraNathI AcchAdita che. ane siddha paramAtmAmAM karyAvaraNathI rahita che. arthAt pragaTarUpe che. je jIvane A anaMta catuSkaguNa pragaTa thaI gayela che, te jIvemAM paNa pragaTa thayAnI pahelAM anAdikALathI te guNa karyAvaraNadvArA AcchAdita hatA. paraMtu e AvaraNo haTI javAthI te guNa teomAM pragaTa thaI gayA che. A anantaguNano adhipati A AtmA, pAMcalabdhisahita paNa che. temAM jJAnAdi anantaguNanI pravRttimAM anyanaguNa je sahAya kare che, te "dAnalabdhi " che. je guNane je guNanI sahAyarUpa zaktinI prApti te "lAbhalabdhi" che. pitAnA jJAnAdi anantaguNane bhegavavA te "bhegalabdhi " che. jJAnAdi anantaguNanA paryAne samaye samaye upabhoga. karAve te "upagalabdhi" che. sarvaguNanI pravRttirUpa svarUpamaNamAM aprayAse-sahajapaNe ananta AtmazaktinI kurNa sahAyatA te "vIryalabdhi" che. tAtparya e che ke svarUpanuM dAna, svarUpane lAbha, svaguNane bhega, svaparyAne upabhoga, sva sarvapariNatisahakAra zaktirUpa vIrya, e pramANe pAMce labdhio AtmAmAM hoya che. uparokta guNa tathA labdhInI vividhatA A pramANe che. AtmAnA guNa ananta che. temAM mukhya guNa upayoga che. te upaga guNamAM paNa jJAnapaga pahele che. mATe sarva prathama e jJAnaguNa upara vicAra kare jarUrI che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 AtmavijJAna-bhAga 2 jo kAlekamAM je vartamAna kALe vattI rahyA che, bhUtakALamAM vartatA hatA, ane bhaviSyamAM vartaze, te badhA svayaMnA ane paranA bhAva reya che. arthAt jANavA egya che. tene jANanAra, AtmAnA asaMkhyAta pradezamAM rahela jJAnaguNa che. te jJAna, AtmAno svadharma che. sarva vizeSane jANakAra che. AtmA pitAnA te jJAnaguNadvArA jANe che. mATe jJAna te jANavAlAyaka kAryanuM kAraNa thayuM. ahiM upAdAna kAraNa kAryatA eka samaye varte che. ane jANavArUpa kAryanI pravRtti te vIryanA sahakArathI thatI kriyA che. guNanI pravRtti vinA kArya hoI zake nahiM. jo guNanI pravRtti vinA paNa jANavArUpa kAryane mAnavAmAM Ave che te darzane paganA samaye jJAne paga paNa hovo joIe. paraMtu darzane paganA samaye jJAnaguNanuM nirAvaraNapaNuM hovA chatAM paNa kriyAvinA upaga vartate. nathI. temAM te kAraNabhUta jJAnaguNadvArA sarva reyabhAve jANI zakAya che. temAM jANavAvALe AtmA, kartA che. have darzanaguNanI vividhatA upara vicAra karatAM kahyuM che ke - "rzana dUratha mAvAnAM ja roti mA " arthAt dekhavAvALe AtmA, darzanaguNathI dekhavAlAyaka sarva padArthone dekhe che. arthAt dekhavuM te kArya, darzanaguNa te karaNa, ane darzanaguNanI pravRtti te kriyA, e darzanaguNanuM trividha pariNamana jANavuM. tyAM dekhanAra AtmA, kartA che. - have cAritraguNanI vividhatA upara vicAra karIe te zuddhAtma pariNatirUpa nijaramyamAM ramaNa karavuM te kArya, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAva sthiti 249 ananta cAritraguNa te karaNa, ane cAritraguNanI pravRtti te kriyA che. A pramANe cAritraguNanuM trividha pariNamana jANavuM. vaLI dAna tathA lAbhaguNanI trividha pariNati aMge, dAnaguNa te karaNa, dAnaguNanI pravRtti te kriyA ane sahukArarUpa dAna ApavuM te kArya che. te sanA svAmI AtmadAtA che. evI rIte lAbhaguNa te karaNa, svarUpalAbhanI prApti te kA, ane lAbhaguNanI pravRtti te kriyA che. vaLI bhAga ane upabhoganI trividhatAmAM, bhogavavA yeAgya je pragaTa AtmasvarUpa ananta jJAnAdiguNa che, te bhAgaguNadvArA bhogavAya che, mATe bhogaguNu karaNa che. bhogavavApaNuM te kA che. ane bhogaguNunI pravRtti te kriyA che. tyAM bhogavanAra AtmA bhokatA che. A pramANe upabhogaguNanA viSaya aMge paNa samajavu'. peAtAnI zakti anantaguNuparyArUpa tenA AdhAra AtmA che. tathA te zaktinA grAhaka paNa AtmA che. ane te zaktinI vyApaka tanmayatArUpa avasthAvanta paNa AtmA ja che. e pramANe pragaTa thayela AtmAnA aneka abhilApya tathA anabhilApya guNanI traNe pariNatiyA para vicAra karIe te| pAriNAmikapaNAthI je avyAbAdhAkri ananta guNanA kAryanA kartA, AtmA che. guNa, karaNa che. ane karaNanuM je phaLa te kArya che. ane guNanI pravRtti te kriyA che. te karaNa, kArya ane kriyAnA kartA AtmA che. e Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo anantaguNuparyAya, nirAvaraNu sakala pudgalasa`garahita thavAthI, saMpUrNa sattA je tiAbhAvIpaNe che, te pragaTa thAya che. tenA pragaTIkaraNathI sukhanA pramANane spaSTapaNe darzAvatAM zrI vIravijayajI mahArAje eka prabhustavanamAM kahyu` che keH-- prApta thavAvALA AtmAnA avyAbAdha 250 "tuma sukha eka pradezanu re, vimAve lAkAkAza,' AtmAnA ekaeka pradezamAM anantaguNa, anantaparyAya che. te eka pradezamAM paNa je avyAbAdha guNa rahelA che te ananta che. kevalajJAnInI buddhithI paNa je eka khaMDanA be khaDa na thaI zake te khaDane vibhAga kahe che. avyAbAdha sukhanA evA vibhAgeAnuM pramANa batAvatAM zrI sanadevAe kahyuM che ke leAka tathA alAkAkAzanA eka eka pradezamAM sukhanA ekaeka avibhAga rAkhavAmAM Ave te paNa lokAleAkarUpa sa` AkAzamAM samAI zake nahIM. arthAt AkAzAstikAyanA sarva pradezathI paNa AtmAnA eka pradezamAM rahela sukhanA avibhAga aMze anantaguNA che. arthAt Atmika sukha ananta che. jagatanA ajJAnI prANIe vAstavika sukhathI anabhijJa hovAthI Atmika sukhanuM svarUpa samajI zakatA nathI. eka mAtra Indriya janya sukhane ja sukha mAnIne sukhanI abhilASAthI mAnI lIdhela sukhanI prApti mATe prayatnazIla hovAthI sukhanA khadale duHkha ja pAme che. kAraNa ke indriyajanyasukha te svAdhIna nathI. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAva sthiti 251 te te parAdhIna che. upacarita che. e sukha te pudgalakarmane vipAka che. paravastunA kAraNu dvArA utpAdita sukha te zAzvata heI zakatuM nathI. kema ke te saMyogika sukha hovAthI saMganA viyegamAM te ja sukha, duHkhanuM kAraNa banI jAya che. eTale evA sukhane sukha mAnavuM te ajJAnatA ja che. je sukha keIpaNa TAIme duHkhanuM kAraNa banI zakatuM nathI, je sukhathI vadhIne bIjuM sukha hoI zake ja nahi, je svabhAvika che, je kaI anyadvArA utpAdita nathI, te sukha ja satya sukha che. evuM sukha AtmAmAM haMmezA mATe sattArUpe raheluM che. bahArathI AvavALuM nathI. arthAta khuda pitAnAmAMthI ja pragaTa thAya che. te sukha potAnAmAM ja hovA chatAM paNa jIva, ajJAnatAthI jJAnazUnya thAya che. jethI tene anubhava paNa ajJAnI jIvane mATe te kaThina che. A vAstavika sukhane koIpaNa upamA ApI zakAtI nathI. jeoe te sukhane prApta karyuM che, teone ja te avyakata sukhane anubhava hoI zake che. te nIcenA draSTAMtathI samajI zakAze. eka mahAaraNyavAsI mleccha araNyamAM rahete hate. eka vakhata pitAnA adhavaDe kheMcAIne bhUle paDele eka rAjA te aTavImAM AvI caDe. mlecche tene je. satkArapUrvaka te rAjAne pitAne sthAne laI jaI vizrAMtine mATe te rAjAnI teNe bahu ja cAkarI karI. tyArabAda nagaramAM javA TAIme rAjAe svecchane paNa potAnI sAthe lIdhe. ane svecchane upakArI samajI tene bahu ja satkAra karyo.. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 AtmavijJAna-bhAga 2 jo rAjasamRddhinA upabhoga karatA te mlecchane eka vakhata peAtAnA nivAsasthAna araNyanu smaraNa thavAthI rAjAnI AjJA laI peAtAnA nivAsasthAne AvyeA. tyAre araNya vAsioe tene pUchyuM ke nagara kevuM hatuM ? tyAM kevuM sukha che? mleccha te sa vAta jANatA hovA chatAM paNa te sukhanI upamA, araNyamAM koI nahI hovAthI te sukha batAvI zakayA nahi. A pramANe AtmAnuM avyAbAdha sukha paNa anupama che. kemake te sukhane koIpaNa upamAthI samajAvI zakAya tevuM nathI. jema janmAMdha manuSya, sUryAdikanI vyAkhyA karI zakatA nathI, tema ajJAnI jIva paNa Atmika sukhanI vyAkhyA karI zakato nathI. kemake tenuM tene lezamAtra paNa jJAna nathI. jema yatinuM sukha, vizeSa prakAranA kSaye pazama bhAvayukta hovAthI yatisivAya khIjo koI tenA anubhava karI zakatuM nathI. ArAgyasukhane regagrasta prANI samajI zakatA nathI, tema Atmika--avyAbAdha sukhanuM tAttvika svarUpa, buddhi gamya nahI. hAvAthI sarvathA acinha arthAta buddhithI avaNaeNnIya che. jJAnAdi guNeAnI anantatA, Atmikani latA, samakitI jIvane zraddhAgAcara che, pUrvadharane parAkSabhAsana gecara che, ane kevaline pratyakSagocara che. AtmadravyanA asaMkhyAta pradeza che. eka eka pradezamAM anantajJAnAdiguNa che. eka eka guNunA anaMta paryAya che. ane temAM ana tasvabhAva che. paraMtu te sa te kevalajJAnathI ja jANI zakAya che. jevI rIte svayaMbhUramaNa samudranA prabala jaLane ajalIthI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAvasthiti 253 mApavuM tathA samudramAM uDatI taraMgone gaNavI e asaMbhava che, te paNa kalpanAthI mAnI laIe ke e paNa zakitavAna kaI kadAca hoya. paraMtu tevA zakitavAnathI AtmAnA guNonI anaMtatA gaNI zakAtI nathI. te guNanI anantatAne kevalI bhagavAna hatA tevA chatAM paNa vacanogathI saMpUrNa rUpamAM vyakta karI zakatA nathI. mATe te guNa ananta che. eka AtmAmAM jJAnaguNa, darzanaguNa, cAritraguNa, vIrya guNa, dAnaguNa, lAbhagu, 2parUpIguNa, agurulaghuguNa, avyAbAdhaguNa, ItyAdi anantaguNa che. te saguNa bhinna bhinna paraMtu samudAyarUpa che. keI samaye te bhinnakSetrI hoI zakatA nathI. te anantaguNa paryAne eka piMDa e AtmA che. mATe ekarUpa che. chavadravyamAM jeTalA guNa che, te sarve pRthapRthapharUpe pitAnuM kArya karatA ja rahe che. darzana dekhavAnuM kAma kare che. jJAna jANavAnuM kAma kare che. samyakatva nirdhAra karavAnuM kAma kare che. amUrtaguNa apIpaNAnuM kAma kare che. e pramANe sarvaguNa pitapotAnA kAryanA kartA che. kAryabheda paNa alaga alaga che. paraMtu te kAryadharmanuM kAraNa keI dravya tathA kSetramAM alaga nathI. mATe abhedarUpe che. jevI rIte suvarNamAM pILApaNuM, gurUtA, snigdhatA, te kArya dhame karI traNa prakAre che. parantu keIsamaye te traNe bhinna hotA nathI. traNenuM hovApaNuM pratisamaya suvarNamAM abhinna che. tevI rIte jIvanA anantaguNa bhinnabhinna kArya karatA hovA chatAM vastudharmathI bhinna nathI. jo ke kAryo bhinnabhinna Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 AtmavijJAna-bhAga 2 jo hovA chatAM paNa bhedarahita che. temAM AtmAnA jJAnadarzana guNa mukhya che. ane vIryAdi te guNanI pravRttirUpa dharma che. A AtmA, cha e dravyanA guNa-paryAya udayikAdika bhAvane jJAtA che, pitAnA jJAnAdi anantaguNa lakSmIne kartA che, anantaguNarUpa paryAyane bheTatA che, svapariNatirUpa gharane "ramatA" che, jJAnAdi guNasamuhane "grAhaka" che, svadharmamAM vyApta che, svapariNatine dhAraNa karanAre che, arthAt grAhaka, rakSaka, vyApaka, dhAraka, svadharma samuhane ja che. e sarvazaktie AtmAmAM sahajarUpe pravartanIya hoya che. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, ane jIvAstikAva e paMcAstikAyamAM cAra astikAya "akartA che. jIvAstikAya svataMtrakartA che. je svataMtrarUpe kAraNuvalaMbI banI kArya kare te "kartA" kahevAya che. e rIte jJAnAdikAryane kartA jIva che. anyadravya te utpAda-vyaya evaM dhUyarUpe pariNamita che, paraMtu kartA nathI. tenuM kAraNa e che ke jIvasivAya anya dravyanA dharma te te dravyanA pratipradezamAM che. te pradezamAM rahyA chatA ja pravRtti kare che. paraMtu eka pradezane anya pradeza sahAyakarUpe vartana vArUpa ekatrita pravartana nathI. jIvadravyanA sarva pradeza samudAya maLIne pravRtti kare che, mATe te jIvadravya kartA che. kartApaNuM e ja IzvaratA che. ajIvadravyamAM paNa ananta guNa tathA aMnataparyAya che. paraMtu te potAnA guNane jANatA nathI. ane AtmA pitAnA jJAnAdi AtmaguNone tathA ananta para dravya ane tenA paNa ananta guNone jANI zake Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAva sthiti 255 che. jANavuM e asAdhAraNa dharma che. tathA svacAritra guNa dvArA AtmA potAnA guNemAM ramaNa kare che, mATe AtmA svarUpanubhavI che. je kartA hoya che, te ja bhoktA hoI zake che. paraMtu je kartA nathI te bhaktA heI zako nathI. je kartA-jJAtA-cAritravata ane bhaktA che, te ja paramezvara che. paramezvara cetanarAja uparokta jJAnAdinA anantanidhino pragaTa rUpe bhoga kare che, te ja AtmAnI saMpUrNa svabhAva dazA che. je AtmAnA anaMta catuSkAdi guNe bilakula nirAvaraNa banI pragaTa thayA che, te ja avyAbAdha sukhano bhaktA che. te ja paramezvara che. anantaguNonI pratyakSatA te ja IzvaratA che. anaMta guNanuM pragaTarUpe maLavuM te ja Izvara zedhana yA Izvara prAptine tAtparya che. AtmAnA anantaguNanuM svarUpa te ja izvaratva yA dharma che. mokSaprApti agara kaivalya prApti samaye IzvaratvanI pUrNatAne pAmela te AtmA, Izvara bane che. sarva saMsArI AtmAomAM paNa A rIte IzvaratA tibhAve vidyamAna che. potAnA jJAna darzanAdiguNa kSAyika bhAve pragaTa thAya tyAre ja potAnI anantariddhine AtmA pratyakSarUpe dekhe che. jema potAnI nAbhimAM rahelI kasturIne mATe mRga, ahIMtahIM doDyA ja kare che, kemake tene e bhrama che ke A sugadha bIjethI AvI rahI che. tevI rIte ajJAnI AtmA paNa, pitAnI anantariddhine khyAla nahIM hovAthI anya sthAne sukhaprApti mATe Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 AtmavijJAna-bhAga 2 vyartha deDadhAma kare che. adhyAtmI givarya zrI AnaMdaghanajI maharAje dharmanAtha prabhunA stavanamAM kahyuM che ke - parama nidhAna prakaTa mukha AgaLa, jagata ullaMdhI ho jAya jinezvara; jAti vinA juo jagadIzanI, adhaaMdha pulAya jinezvara dharma jinera gAu raMgazuM. AtmahitanI abhilASA prAyaH sarva AtmAone hoya che. paraMtu ajJAnatAne kAraNe AtmAne, sthAne sthAne zodhatA phare che. kahe che ke AtmA athavA brahmanuM svarUpa kevuM che? kevI rIte prApta thaI zake che? A praznonA vAratavika uttara nahIM jANavAvALA ane jJAna draSTithI rahita purUSe svecchA nusAra mArga batAvI de che. A pramANe jJAnacakSuhIna gurU ane ziSyanI maMDaLI banI jAya che. jethI svadehamAM rahela AtmatatvarUpa nidhAna prApta karI zakatA nathI. svayaM zuddha caitanya che, paraMtu vibhAvamAM pravartAvAthI jIva, pugalanA saMgAthI pitAnuM bhAna bhUlI gayuM che. ane tethI ja pite paramAtmA sadRza hovA chatAM bhikSuka banI paramAtmAnI zodhamAM ghUmyA ja kare che. paramanidhAnarUpa Atmatva svayaMmAM hovA chatAM paNa svayaMne oLakhatuM nathI. ane anya sthAna para paramAtmAnI zodha kare che. paraMtu jema prakAzatpAdaka vastunI sahAyatAthI koIpaNa vastu joI zakAya che, tema Atma tatvane jevAne-samajavAne mATe paramAtmAnI divya jyoti Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAvasthiti 25 joIe, ke jenA dvArA ja svasvarUpane khyAla AvI zake. paramAtmArUpa ti vinA kevala ajJAnIonA kathanarUpa ajJAnadraSTithI te sukhanA sAdhanarUpa paramanidhAna sanmukha hovA chatAM paNa jagata tene ullaMghIne ja cAlI rahyuM che. vaLI paNa zrI dharmanAtha bhagavAnanA stavanamAM zrI AnaMdaghanajI mahArAje kahyuM che ke - dharama dharama karate jaga sahu phire, dharama na jANe he mama jinezvara; dharama jinezvara caraNagrahyA pachI, keI na bAMdhe he karma jinezvara, dharma jinezvara gAu raMgazuM. artha-A duniyAmAM dharma-dharma karatA karatA te bahu phare che. paraMtu dharmane marma te jANatA ja nathI. jeo dharmanAtha bhagavAnanuM zaraNuM laIne temanI AjJAne sAra jANavAvALA prANI che, tevA che te bhavabhramaNanA heturUpa karma bandha karatA ja nathI. arthAt atinikAcita karmabaMdha karatA nathI. svayaMne dhamI mAnI mAtra bAhyakriyAmAM ja rakta banI rahI ahaMbhAvI thaIne pharanArAo AtmAnA anantajJAna, anantadarzana, anantacAritra, ane anantavIryarUpa vAstavika AtmadharmanA marmane te jANatA ja nathI. AtmA kaMI anya koI dharma nathI, paraMtu te anantacatuSka dharmavALA 17 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 AtmavijJAna-bhAga 2 je che. A AtmAne je dharma che, te ja dharmanAtha bhagavAnane dharma che. kemake zuddha Atmatattva prApta dharmanAtha bhagavAnanA caraNakamaLanuM jeNe zaraNa lIdhuM che. teNe AtmadharmanuM ja avalaMbana lIdhuM che. arthAt dharmanAtha bhagavAnanuM zaraNa prApta karanAra ja antara-Atmatattva prApta karIne Izvaratva prApta kare che. jyAM sudhI AtmAne e khabara nathI hotI ke svayaM ja paramAtmA che, tyAM sudhI vAstavika dharmanI prApti nahiM thavAthI karmabaMdhana thatuM ja rahe che. karmabaMdhana rokAI jAya, yA manda paDe ane paramAtvabhAva prApta thavA mAMDe tyAre ja AtmAmAM dharmanI utpatti thavA mAMDe che. e ja dharmanuM rahasya che. kevala dharma-dharma karIne belatA-pharatA A rahasya samajatA nathI. A rItanI dhArmika pravRttio, dharma prAptimAM sahAyaka hevAthI te pravRttione "upacAra dharma" kahevAya che. nizcayathI te te bAhyapravRtti dharma nathI. dharmanuM A rahasya kevI rIte samajI zakAya che, te mATe upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje zrI vimalanAthabhagavAnanA stavanamAM kahyuM che ke tatva prItikara pANI pAe, vimalA ke AMjIjI ! layaNa gurU paramAtra dIe taba, bhrama nAMkhe savi bhAjI | seve bhaviyA vimala jinezvara. A hakikatanI puSTi karatAM zrImAn AnaMdaghanajI mahArAje paNa zrI dharmanAtha bhagavAnanA stavanamAM kahyuM che ke - Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAvasthiti pravacana aMjana jo sadgurU kare, dekhe parama nidhAna jinezvara; hRdaya nayaNa nihALe jaMgadhaNI, mahimA merU samAna jinezvara, dha jinezvara gAu raMgaththuM // * 259 A banne gAthAenA artha upara vicAra karyAM pahelAM, A gAthAomAM je bhAvarahasya raheluM che, te anusAre eka bhikSukanuM draSTAMta " upamiti bhavaprapaMca kathA nAme graMthamAM ApeluM che, te upara saMkSepamAM vicAra karIe. "" eka bhikSuka (mehamUDha saMsArI jIva ) kadanna-kharAmatuccha anna laIne beTho hatA. buddhinI vikalatAnA kAraNe peAtAnI pAse rahelA kutsita anna upara te bhikhArIne khUba ja mamattva buddhi hatI. te annane te uttamarUpe mAnatA hatA. eka divasa rakhaDatA bhaTakatA te bhikSuka sarvajJazAsana rUpI maMdiranA daravAje pahoMcyA. tyAM kavivara (ka mArga Ape, rastA karI Ape ) nAmanA dvArapAle te bhikSukanI ceogyatA joI, A maMdiranAM majabuta dvAra khAlI ApyAM. bhikSuka aMdara gayA, ane tyAM tene sajJa prabhunAM sAmAnya darzana thayAM. tevAmAM tyAM tene eka dayAlu gRhastha ( dha edha matrI ) malyA. te gRhasthe te bhikSukane samajAvI, zAttvana dvArA vizvAsa ApI tene anAdi vyAdhi ( mithyAtva rUpI vyAdhi ) dUra karavAne mATe pANI pAyuM, ajana karyuM, ane paramAnnanuM bhAjana karAvyu.. jethI te bhikSuka, Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AtmavijJAna-bhAga 2 jo anAdi vyAdhithI mukta banyA. jethI tene te gRhastha upara draDha vizvAsa thayA ke A gRhastha mArA parama hitecchu che. jethI tene vAstavika tattvanI rUci thaI (samaktinI prApti thaI ). tenA ajJAna( mithyAtva )rUpI netradoSa dUra thayA. ane mithyAbhAvamAM ramaNa karAvanAra mehanA nAza thatAM ja teNe kutsita annavALuM pAtra (paudgalika bhAvamAM ramaNatA rUpI pAtra) dUra pheMkI dIdhuM. jethI te sukhI thaI thayA. A draSTAntanA upanaya sugama cheH - kavivaraNa nAme dvArapAla, ke je zrI jainazAsanarUpI madirA daravAjo khAle che, ane jIva temAM praveza kare che, ( darzanamehanIyaka Atmapradeza upara pUrNataH AcchAdita hAvAthI AtmAnA samyaktvaguNa DhaMkAI gayA che. A darzInamehanIyaka nu' AvaraNa jarA paNu tuTI jAya, arthAt AtmAnA samyaktvaguNa lezamAtra paNa pragaTa thAya, te te AtmA, sarvaijJakathita tattvasvarUpamAM zraddhALu ane che. ) tyAre tene evA upakArI gurU maLI jAya che ke je tene zraddhAmRtanuM pAna karAve che. tenA netramAM sabhyajJAnarUpI ajana lagADe che. ane tyArapachI tene samyakcAritra rUpI mahAkalyANaka paramAnna (kSIra ) nuM bhojana karAve che. tevI rIte tene ratnatrayInI prApti thaI javAthI tenA sa viparyAsabhAva dUra thAya che. jevI rIte AMkhAmAM koIka prakAranu aMjana karavAthI bhUgarbhamAM rahelu dhana dravya dekhI zakAya che, tevI rIte Agama (sarva jIve pratyenI sarvocca bhAvakarUNAnA prabhAvathI Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI svabhAvasthiti 261 tIrthaMkara bhagavaMtanI upadeza vANIne gaNadhara bhagavaMtAe jemAM sagraha karyo che, te dvAdazAMgI zAstrasaMgraharUpa zrutajJAna) tuM aMjana, mumukSunA hRdayarUpa netramAM sadgurU lagAve che, tyAre mumukSu, potAnA AtmAmAM rahelA anantacatuSka rUpI ratnonuM mahAnidhAna dekhI zake che. jethI merUpa tatulya mahimAvALA paramAtmasvarUpanuM sAkSAtkana thavA mAMDe che. AtmA arUpI hovAthI te, cakSuAdidvArA iMdriyAnA viSaya thaI zakatA nathI. para Mtu tenA astitvAdinA anubhava hRdayamAM avazya thaI zake che. mATe hRdayarUpI netrAthI jagapUjya--jagatpati bhagavAna athavA temanA jevA AtmAne dekhavA mATe Atmadravyane vAstavika khyAla uttpanna karavAnI atyantAvazyakatA che. AtmasvarUpadarzananI prAptinI sAthe ja AtmavikAsanA sAmarthyanusAra gurUgamane sAthe laI, para mAtmAnI tarapha jIva deDavA mAMDe che. arthAt paramAtvabhAvamAM lIna thavA mAMDe che. ane potAne AtmasvarUpanI prAptimAM have keTalA samaya zeSa rahyo che? paramAtmasvarUpamAM svaya keTaleA dUra che ? tene khyAla pedAkaravAnemATe AtmAnI vibhAvadazAne paNa samajIne, puddagalasaMgI vibhAvadazAthI mukta banavAnI IcchAvAle jIva anI rahe che. jyAM sudhI AtmAne e khyAla nathI AvatA ke peAte svayaM' ja paramAtmA che, tyAM sudhI vAstavika dharmaprApti nahiM thavAthI ka bandhananI vRddhi thayA ja kare che. kamanI vRddhi thavAthI AtmA, vadhune vadhu vibhAvadazAmAM mUkAya che. AtmAnI vibhAvadazA e ja duHkha che. jema jema vibhAva dazA vadhu, tema tema duHkha paNa vadhu pAme che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 AtmAnI vibhAvasthiti. AtmAnA anaMta catuSkAdi guNenI pragaTatAmAM jeTalA jeTalA aMze nyUnatA, teTalA teTalA aMze AtmAnI vartatI dazAne vibhAvadazA kahevAya che. jagatanA prANIone sukha-duHkhanuM je kaMIpaNa kAraNa hoya te te vibhAvadazA che. svabhAvadazA ane vibhAvadazAne samajI nahIM zakanAra prANine sukha ane dukhaprAptine, tenA svarUpane ane tenI prAptinA kAraNane vAstavika khyAla nahIM hovAthI, sukhaprApti mATe prayatna hovA chatAM paNa te vadhu ne vadhu duHkhanI gartAmAM dhakelAya che. zAmAM audayika, kSApazamika, aupathamika, kSAyika, ane pariNAmika ema mukhya pAMca prakAranA bhAvenuM varNana vividha prakAre kareluM che. tyAM bhAvazabdano artha "sthiti" arthAta "avasthA che. temAM audayika, lApazamika, ane ane aupazamika bhAvavALI AtmikadazA te svAbhAvikadazA nathI, paraMtu karmanAkSayathI upasthita, kSAyikabhAvavAlI dazA ja AtmAnI svAbhAvika dazA che. deva, manuSya, tiryaMca ane nArakI e cAragati, krodhamAna-mAyA ane lebha e cArakaSAya, strIveda-purUSada ane napuMsakaveda e traNa veda, mithyAtva-ajJAna-asaMyama- asiddhatva-kRSNalezyA-nIlezyA-kApatalezyA -tejalezyA-patra Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI vibhAvasthiti 263. lezyA-zukalalezyA e ekavIse audayika bhAve varte che. jevI gatimAM jIva jAya che, tevI gatimAM tene A ekavIsa sthitiono udaya thAya che. AmAM (audayika bhAvamAM) karma prakRtine udaya hovAthI vibhAva dazA che. karmanA kSapazamathI je bhAva (avasthA) AtmAmAM pragaTa thAya che, te kSApazamika bhAva che. matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAna-mana paryavajJAna-matiajJAna-zrutajJAnavibhaMgaajJAna-cakSudarzana-acakSudarzana-avadhidarzana- kSApazamikasamyatva-dezaviraticAritra-sarvaviraticAritra(sarAgacAritra)-kSApazamikadAna-lAbha-bhega-upabhoga ane vIrya e aDhAre bhAva, te karmanA kSapazamathI varte che. A bhAvamAM udayakarmone kSaya thAya che, ane anudayakarmone upazama. thAya che. AthI tene kSaye pazamabhAva kahevAya che. A bhAvamAM paNa karmaprakRtione dabAvavAnI ane kSaya karavAnI ema bane vAta hovAthI temAM te te karmaprakRtione AtmAnI sAthe saMbadha te che ja. mATe A zApathamika bhAvavALI AtmadazA te paNa vibhAvadazA che. jevI rIte agni upara rAkha nAkhavAthI agara dIpaka upara DhAMkaNuM daI devAthI, garamI ane prakAza dabAI jAya che, tevI rIte uttama pariNAmanA baLathI mehanIyakarmanI prakRti pitAnuM baLa AtmAne batAvI zake nahIM, tyAre tene pazamikabhAva kahevAya che. aupazamikabhAva te mohanIyamanI. prakRtine ja hoI zake che. tenAthI upazama samyakatva ane Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 je upazamacAritra pragaTa thAya che; darzana mehanIya ane cAritra mehanIya te vizuddhapariNAmathI dabAI zake che, paraMtu upazamita te karma prakRti kaMI sadAnA mATe upazamita rahetI nathI. upazamita dazAmAM paNa te karmaprakRtine AtmAnI sAthe saMbaMdha te che ja. eTale evI prakRti nimittanA abhAve agara virodhI nimitte pratyakSa thatAM punaH pragaTa thaI potAne prabhAva dekhADI de che. arthAt upazamabhAva paNa karyaprakRtine viSaya hoI AtmAnI svabhAvadazA nathI, paNa vibhAvadazA che. | lApazamikabhAva, aupazamikabhAva ane kSAyikabhAva e traNe, vikAsanI bhUmikAmAM che. lApazamikabhAvanuM samyaktva ane cAritra te AtmavikAsane uccalAbha che. aupathamika bhAvanuM samyaktva ane cAritra te AtmavikA sane uccattara lAbha che. ane kSAyika bhAvanuM samyakatva tathA cAritra te AtmavikAsane uccattamalAbha che. uccattamalAbhane prApta AtmadazA te ja svabhAvadazA che. AtmikaguNanI saheja apUrNatAmAM paNa vibhAvadazA ja che. kAraNa ke AtmikaguNanI apUrNatAmAM AtmA, pudgalathI saMbaMdhita bane che. jethI pugalanI sAthe AtmAnI mizradazA te vibhAvasthiti che. ane pugalanA sagathI AtmAnI muktadazA te svabhAvasthiti che. svabhAvasthitimAM AtmAnA anaMtajJAna-anaMta darzana -anaticAritra ane anaMtavIryaguNe, karmAvaraNarahita Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI vibhAvasthiti hovAthI te kSAyika bhAvanA kahevAya che. jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNanA saMpUrNa kSayathI pragaTa, kSAyika (kevala) jJAna ane kSAyika (kevala) darzana, darzanamehanIya ane cAritramehanIyanA kSayathI pragaTa thayela kSAyikasamyaktva ane kSAyikacAritra, aMtarAyakarmanA kSayathI pragaTa thayela kSAyikabhAvanAM dAna-lAbha-bhoga-upabhoga ane vIrya e nave apaugalika hovAthI AtmAnI saMpUrNa zuddhadazA yA svAbhAvika dazA che. AtmavikAsano prAraMbha te jJAnAdiguNonA kSApazamikapaNAthI ja che. tepaNa mukhyathI te samyakatva ane cAri tradvArA AtmavikAsanuM mApa kADhI zakAya che. mATe ja matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAna-mana 5ryavajJAna - cakSudarzanaacakSudarzana-avadhidarzana Adi, jIvane AtmavikAsamAM sAdhaka che. ane matijJAna-zrataajJAna tathA virbhAgajJAna te jIvane AtmikavikAsamAM bAdhaka che. jemAM karmane kSaya, upazama, kSayopazama ke udaya, kAraNarUpa nathI, tevuM jIvatva-bhavyatva ane abhavyatva e traNe pAriNAmika bhAva che. e bhAva jIvanA svabhAvabhUta hevAthI sadAnA mATe bhavyamAM bhavyatva ane jIvatva, abhavyamAM abhavyatva ane jIvatva sAthe rahevAvALA che. | sarvathA karyAvaraNarahita eTale kSAyikabhAve vartatuM jJAna ane darzana, sarvasarvamAM sadAnA mATe eka sarakhuM ja hoya che. evA jJAna ane darzanane kramazaH keva Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 lajJAna ane kevaladarzana kahevAya che. svAbhAvika dazAmAM AtmA, sarvajJa ane sarvadazI hoya che. kevalajJAna prApta sarva AtmAnuM sarvajJatva ane sarvadazItva te nyUnAdhika hoI zakatuM ja nathI. arthAt sarvamAM barAbara hoya che. vibhAvika dazAmAM AtmAnA te jJAna ane darzanaguNa, pudgala paramANuonA samuhathI AcchAdita hoya che. AcchAditapaNe vartatI te jJAna ane darzananI prabhA "vibhAvika" athavA kSApazamikajJAna ane darzana kahevAya che. jema jema te prabhA vizeSarUpe khaMDita hoya che, tema tema kSepazama ghaTate. jAya che. ane jema jema te prabhA, ochI khaMDita hoya che, tema tema kSapazamanI vRddhi thatI jAya che. karmathI AcchAdita dazAmAM jJAna ane darzanane kSayapazama aneka prakArano hoya che. anekavidha kSepazamane anulakSIne karmaupAdhionA bhedAnusAra, jJAna ane darzananA paNa aneka bheda vartatA hovA chatAM, zUlapaNe zApathamika jJAnanA mati vagere sAtabheda, ane kSApazamika darzananA cakSu-acakSu-avadhidarzana ema traNabheda zAstramAM pADavAmAM AvyA che. temAM kSAyikabhAvanuM kevalajJAna ane kevaladarzanane eka eka bheda gaNatA svAbhAvika ane vibhAvika ema banne maLIne ATha bheda jJAnanA ane cArabheda darzananA che. kSApazakijJAnadarzana yukta AtmadazA te vibhAvika ane kSAyikajJAna ane darzanayukta AtmadazA te svabhAvika dazA che. cAritraaMge vicAratAM, udayaprApta rAga-dveSane kSaya thAya ane udayaaprApta rAga-dveSane upazama thAya, eTale Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI vibhAvasthiti 267 sattAgata dalike adhyavasAyane anusarIne hInazaktivALAM thAya, te dazAne kSayopazama cAritra kahevAya che. cAritranI nyUnAdhikatAne AdhAra, rAga-dveSanA kSapazamanI nyUnAdhikatA upara che. vaLI rAgadveSane AtmAmAMthI sarvathA kSaya natha hoya, paraMtu rAga-dveSanuM astitva AtmAmAM pradezadaya ke vipAkedaya tarIke nahiM vatAM, upazama (AkhathI DhAMkelAM agni saddaza) svarUpe vartatuM hoya te TAImanA cAritrane upazamacAritra kahevAya che. ane AtmAnI sarvadAne mATe thayelI saMpUrNa rAga-dveSarahita avasthA te kSAyikacAritra che. kSAyikacAritranA yoge svazakti cetanA ane vIryAdinI pariNatinuM pravartana, svabhAvamAM ja hoya che. AvA rAgaSanI parAdhInatA rahita jJAnepagavALI jIvanI dazA ja svabhAvika dazA che. vIryaaMge vicAratAM mana-vacana ane kAyArUpa sAdhanadvArA hovAvALuM vIryanuM pravartana te "vibhAvika pravartana che. vibhAvikavIrya te vibhAvika jJAna, darzana ane cAritramAM ja sahAyaka che. te vibhAvika pravartanadvArA vartatI. AtmadazA te vibhAvikadazA che. vibhAvikadazAnuM AtmavIrya te kSayopazamavIrya che. AtmikavIryanI apUrNatA-alpatA yA bAlyatA te pitapotAnA vIryA tarAya karmanA kSapazamanA ja AdhAre che. kaI paNa vIryanA tamAma vIryAza te kyAreya paNa DhaMkAtA nathI. kemake je saMpUrNa vIryAza-DhaMkAI jAya te. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 AtmavijJAna-bhAga 2 jo zarIrane ceAgya pudgalagrahaNa evam pariNamana tathA bhASA, zvAseAcchavAsa, ane manAvAnA pudgalenuM gratuNu, pariNamana tathA Alakhana jIva karI zakatA nathI, ane te vinA jIva, jIvarUpe paNa rahI zakatA nathI. 2 jogehi tayaNu rUvaM pariNamai gieha UNapaM cataNU : pAugge vA''laMbai, bhAsA''Nu maNattaNe khadhe // -ma prakRti. a -mana, vacana ane kAyAnA yAgathI (pAtapotAnA) vIyeAganA yApazamAnusAre pAMcazarIraneyAgya pudgala grahaNa karIne--pariNamAvIne, AtmA peAtAnI sAthe saMbaMdhita kare che. ane bhASA, zvAseAcchavAsa tathA maneAvaNAnA pudgalAne grahaNa karI te rUpe pariNamAvI tene choDavAmAM hetubhUta sAmane uttpanna karavA mATe te uzvAsAdi pudgalAne ja avalaMbe che. paNacha upara caDhAveluM mANu, AgaLa phekavAne mATe jema prathama pAchaLa kheMcavu' paDe che, ane pazcAdAka NurUpa prayatnathI ja khANamAM je agragamanarUpa zakti pedAthAya che, tevI rIte ja uzvAsAdi visarjanamAM samavu.. zarIrapudgaleAnu te AtmA visarjana karatA nathI, paNa sabaMdhita karIne rAkhe che. ane uzvAsAdimAM tA saMbaMdhita karIne rAkhI nahIM mUkatAM visarjana kare che. eTale zarIrapudgalAmAM grahaNa ane pariNamana e ja kriyA hoya che. ane uzvAsAdimAM te grahuNa, pariNamana, AlaMbana ane visarjana, e cAra kriyA pravarte che. A grahaNa, pariNamana ane AlakhanamAM mukhya pravarttaka te Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI vibhAvasthiti AtmavIryarUpa labdhivIrya ja che. mana, vacana ane kAyArUpa sahakArI kAraNadvArA utpanna thatA salezyavIryanI, yega saMjJA che. A yaMgasaMjJaka vIryavaDe ja grahaNagya pudgalavargaNAomAMthI AtmA, grahaNa-pariNamana-avalaMbana ane visarjana yathAyogya kare che. lesthAvALA nuM vIrya te salezyavArya che. ane lezyAvinAnA jInuM vIrya te alezyavIrya che. lekSArahita vIryavALA agI kahevAya che. ane lekSAsahita vIryavAlA jIvo sagi kahevAya che. tenuM kAraNa e che ke lezyAvALA jenA labdhi (Atma) vIryanuM pravartana mana-vacana ane kAyA dvArA thatuM hoIne te ja sagi kahevAya che, ane lezyAvinAnA jInA labdhivIryamAM mana- vacana ane kAyArUpa sAdhanane upaga heta nathI. alezyavIrya agIkevalI guNasthAnaka vALAone tathA sidhdhane hoya che. alezyavIrya dvArA pudagalanuM grahaNa, pariNamana vigere nahIM hovAthI amegI guNasthAnakavALA jo ke siddhanA jI, biskula pudagalene grahaNa karatA nathI. alezyavIrya te vIryaMtarAyakarmanA saMpUrNa kSayathI ja hoya che. ane salezyavIrya te varyA-tarAya karmanA saMpUrNa kSayavALuM paNa hoya che, ane dezakSayavALuM paNa hoya che, te anukrame kSAyika ane kSApazamikavIrya kahevAya che. salezya kSAyikavIrya te sagI kevalIne hoya che, ane Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2eo AtmavijJAna-bhAga 2 jo kSApazakivIrya te cha0 (asarvajJa) ne hoya che. A salezya kSAyikavIrya te akaSAyi ja hoya che. ane salezya kSApazamika vIrya te sakaSAyi ane akaSAyi ema banne prakAranuM hoya che. temAM salezya akAyi lApazakivIrya te upazAMtaha tathA kSINameha guNasthAnaka vALAone hoya che. ane sakaSAyi lApazakivIrya te sUmasaMpAya guNasthAnaka sudhInA tamAma jIvone hoya che. lezyAyukata chastha jInA vIryAzavibhAga, vIryaMtarAya karmane saMbaMdhathI tamAma te khullA hotA ja nathI, arthAt nyUnAdhika aMzathI khullA hoya che. ane bIjA varyA rAya karmatha haMkAelA heya che, kayA jIvamAM keTalA pramANamAM AtmikavIrya khulluM hoya che, tenI alpatA ane adhitAnuM varNana, jainazAstramAM atisuMdara rIte batAvyuM che. salezya thAyopathamika ane salezyakSAyika ema banne prakAranA vIryamAM darekanA abhisaMdhija ane anabhisaMdhija ema banne prakAra hoya che. karmanA saMgathI AtmapradezamAM ukaLatA pANInI mAphaka satata kaMpana cAlu hoya che. ane tenI asara zArIrika, mAnasika ane vAcika aneka bAhA pravRttiothI vyakta thAya che. A baMne prakAre thatA vIryapravartanathI AtmAmAM satatarUpe karmane praveza thato ja rahe che. ane karmabandhana thAya che. AtmAmAM asaMkhya Atmapradeza che. ane pratyeka AtmapradezamAM asaMkhya asaMkhya vIryAza che. salezya Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI vibhAvasthiti 271 AtmAnA vIryamAMthI jeTaluM vIrya, karma vaDe avarAeluM che, teTalA vIryane AvRttavIrya kahevAya che. vIryaMtarAya karmanA kSepazama athavA kSayathI pragaTa thayeluM vIrya te labdhivIrya kahevAya che. ane labdhivIryamAMthI jeTaluM vIrya, mana-vacana ane kAyAgadvArA pravarte che, tene parispandavIya kahevAya che. ukaLatA pANInA cerUmAM jema pANuM ukaLatuM ja rahe che, tevI rIte AtmapradezamAM paNa karmanA saMbaMdhathI mana vigerenI pravRttimAM cAlu hovAthI phuraNa thatI ja rahe che. jethI sagI AtmAnuM labdhivIrya te sthira nahiM rahetAM prakaMpita bane che. AtmavIryanI prakaMpita avasthAmAM baLa-zakti ane mana vIgerenI pravRtti anusAra, nyUnAdhika pramANamAM kArpaNa vagaNanA pudgalasamUha-skane AbhA grahaNa kare che. kAmaNavagaNanAM pugalasamUha te kAkAzamAM sarvatra vyApta hovA chatAM paNa, je AkAzapradezaneviSe jIva avagAhI rahyo hoya che, te pradeze ja avagAhIrahela karmaskaMdhanA dalikane jIva grahaNa kare che. anaMtara ke paraMpara pradezAvagADha dalikanuM grahaNa jIva karatuM nathI. vaLI te pudgalagrahaNamAM jIvanA pitAnA sarvapradezane prayatna thAya che. kAraNa ke pratyeka jIvanA sarva jIvapradezane paraspara saMbaMdha sAMkaLanA aMkeDAnI peThe hovAthI, jema keI vastu grahaNa karavA mATe aMguli pravate eTale karatala-maNibaMdha-bhujA-khabhe e sarva anaMtara paraMparAe baLa kare che, tevI rIte pudgala grahaNamAM paNa sarva jIvapradeze aMge samajavuM. ahiM sAMkaLanI kaDIenuM draSTAnta paraspara bhinna nahiM paDavA rUpa saMbaMdhanI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 AtmavijJAna-bhAga 2 je apekSAe che. jIvanA sarva pradezavaDe grahaNa karAtA te yugalaskaMdha samUhomAM anaMta vargaNa tathA pratyeka vargaNAmAM ananta paramANuo hoya che. yogasthAnake te AtmAmAM navAnavAM karmonuM baMdhana karAvatA hovAthI pratisamaye aneka pudgalasamuha satata rUpathI AtmAmAM AvyA ja kare che. e pramANe vibhAvadazAmAM (karmathI saMbaMdhita avasthAmAM) AtmAnA vIryanI viparIta pravRttivaDe asaMkhya pugelethI AtmA DhaMkAI jAya che. mana- vacana ane kAyA dvArA thatuM vIryapravartana te viparIta pravartana che. prakaMpita virya dvArA AtmAmAM navAM navAM karmone baMdha thatuM ja rahe che. paraMtu te samaye karmanuM zubhAzubharUpe utpanna thatuM pariNamana te te samaye vartatA jIvanA jJAnopaga ane darzane paganA AdhAre ja che. kemake upagavinA vIrya kurita thaI zakatuM nathI. mATe karmanuM zubhAzubha paNuM upaganA anusAre ja thAya che. A jJAne paga ane darzane paganI samaja AgaLa vicArAI gaI che. jyAre AtmA zuddhaupagamAM lIna thAya che, tyAre jJAna ane darzanano upayoga te rAga-dveSanI parAdhInatA rahita hovAthI cAritrarUpa svabhAvadazAmAM AtmAnuM ramaNa thAya che. te samayanuM sahAyakavIrya, svAbhAvikavIrya kahevAya che. e rItanA svAbhAvika rUpathI pravRtta hevAvALuM vIrya, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI vibhAvasthiti 273: utkRSTavIya kahevAya che. utkRSTavIya para, yeAganA prabhAva kai paNa paDI zakatA nathI. jema jema kanI saMkhyA echI thatI jAya che, tema tema vI mAM sthiratA thatI jAya che. ucca guNasthAnakanI prAptithI traNe yAganI pravRttiyeAmAM vaMtI maMdatAnA pramANamAM, AtmavI anAvRtta banI vikasIta thatu jAya che. tathA mana, vacana ane kAyAnA yAgAnI sthiratA vRddhi pAmavAthI, AtmazaktinI caMcalatA paNa ochI khanI jaI, sthira thatI jAya che. AgalanA guNasthAnamAM jema jema ceAganI sthiratA thatI jAya che, tema tema Atmazakti vRddhi pAme che. jema jema Atmazakti vRddhi pAme che, tema tema mana-vacana ane kAyayeAgeAnA prabhAva AtmA uparathI eche. thateA jAya che. ane dhIme dhIme AtmAmAM pudgalA levAnu adha thatu jAya che. ahIM pudgala ane AtmA, banne svataMtra thai jAya che. tyArabAda eka bIjA para koI prabhAva rahetA nathI. e rIte ratnatrayInI saMpUrNa prAptithI, ane vIryAMtarAya karmIneA sarvathA kSaya thaI javAthI, merUpa ta tathA samagra vizvane paNa palTAvI zake, evu akSaya AtmavI, kSAyika bhAvathI pragaTa thAya che. evA vIrya dvArA AtmA, zailezI-merU parvata jevA sthira ane dRDha thaI jAya che. ane yeAgarahita thavAthI sthiravI vata ane che. pachI AtmA, pudgalagrahaNa karatA nathI. kAraNa ke ahIM tenI ayeAgi avasthA che. ahiM' samajavu' jarUrI che ke kSAyeApazamika jJAnAdviguNAnA tAttvika vicAra karIe te samajAya che ke te vizuddha A. 18 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 AtmavijJAna-bhAga 2 jo jIvanuM lakSaNa nathI. AtmAmAM karmarUpa malinatA jeTalA aMze sApha thAya che, teTalA aMze jJAnAdiguNone kSapazama vizeSa pramANamAM thAya che. kSayapazamanI vizeSatAne anusAra tene caDhatAM guNaThANanAM nAma devAmAM AvyAM che. zuddha AtmAmAM te, zarIra-karmAdi kaMIpaNa nahIM hovAthI kSaye pazama ke guNa ThANAM paNa nathI. pratyeka vastu upara be draSTiethI vicAra karI zakAya che. eka te AtmikadraSTithI ane bIjI pagalika draSTithI. AtmA zuddha svarUpa che, karmarahita che, e draSTi, nizcaya draSTi che, ane tAvika che. e draSTithI vicAra karatAM je je kSapazama ke guNasthAnake Atmika guNonuM pragaTIkaraNa apUrNa hoya, tyAM tyAM spaSTa samajAya che ke, eTale karmabhAga (malInatA vALebhAga) bAkI che. karmarUpa malInatA te AtmAnA gharanI nathI. paraMtu pudgalanA gharanI che. paranI che. eTale zuddha sattAvALI nirmala draSTithI te pazama ane guNasthAnaka jaDa pudgalane laIne banelAM che. pagalikadraSTithI vicAratAM te AtmiguNenA - pazamamAM agara guNasthAnakamAM karmanuM pramANa jeTaluM ochuM che, teTale ja AtmaguNa pragaTa thayuM che. evI rIte kSayapazamanI vRddhimAM jema jema AgaLa AgaLanAM guNasthAnakanI prApti thAya che, tema tema karma ochAM thatAM jAya che. jema jema karmanuM pramANa vizeSa vizeSa ghaTatuM jAya che, tema tema AtmaguNanI pragaTatAmAM vRddhi ja thatI rahe che. ema thatAM thatAM sarvakarmone Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI vibhAva sthiti ra75 nAza thAya che, tyAre AtmikaguNonuM pragaTIkaraNa saMpUrNa svarUpe thaI jAya che. guNenA saMpUrNa pragaTIkaraNamAM kSApazamikaguNe te bhAyikarUpe banI jAya che. kSAyika guNavALI AtmadazA, e ja svabhAvadazA che. vyavahAradraSTithI kSayapazamane ke guNasthAnakane guNarUpa -AtmAne vikAsarUpa mAnIe te vyAjabI che. e banne sthAnamAM apekSAvAda lAgu karavAthI vastu svarUpa spaSTatA samajAya che. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 vibhAvadazA utpAdaka karma vibhAvadazA upara vicAra karavA TAIme karmasiddhAntanI carcA upasthita thaI ja jAya che. kema ke vibhAvadazAmAM mukhya kAraNa te karma ja che. karmanA saMgathI ja AtmA vibhAvadazAmAM vate che. manuSyane regista avasthAmAM bimArI aMge vicAra thAya che ke, bimArI zuM che? te bimArI thavAmAM zuM zuM kAraNe che? te bimArIthI mukta kevIrIte thaI zakAya che? bimArI pharIne na Ave ene upAya zuM che? evI aneka vicAradhArAo rogagrasta prANimAM cAlyA ja kare che. temAM tene mukhya lakSya te ArogyatAnI prAptinuM ja che. A pramANe svabhAvadazAne prApta karavAnI IcchAvALe manuSya, pitAnuM lakSya, svabhAvadazAmAM kendrita banAvI, vibhAvadazA. rUpa bimArIne nAza karavA mATe, vibhAvadazAne utpanna karanAra "kama" upara ekadhAruM manana-ciMtana karavAvALa banI rahe che. karma, e, paradavya che. paradravyane alaga karavAnI IrachAvALA manuSya te paradravyanuM svarUpa paNa samajavuM jarUrI che. je paradravyane jANe nahiM, te Atmadravyane paNa samajI zake nahiM. kAraNa ke hAniprada padArthane samajavAthI ja lAbhaprada padArthonuM mUlyAMkana thaI zake che. duHkhathI ja sukhanuM mahattva samajAya che. duHkhadAyaka padArthonuM paNa astitva, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA utpAdaka karma ra77 vizvamAM hovAthI ja jIva, sukhadAyaka padArthanI IcchA kare che. ahitakara vastune jANyAbAda ja AtmA, hitakArI tarapha pravRtti kare che. mATe jyAMsudhI paradravyanA svarUpane jIva samajI zake nahiM, tyAMsudhI tenI draSTi Atmadravya tarapha jaIzakatI ja nathI. karmanuM svarUpa mukhyataH traNaprakAre che. (1) dravyakama (2) bhAvakarma ane (3) nokama. bhAvakarmane utpannakaravAmAM kAraNarUpa e karmapradezasamuha (karmarUpamAM pariNamana pAmela pudgala dravyane pradezasamuha) te dravyakarma chesarva sthAne dravyane artha bhAvanuM kAraNa che. mATe karmanAM aNu te dravya karma che. rAgadveSanI je aMtaraMga pariNati che, te krodhamAnamAyA ane lebharUpa jIvanA adhyavasAya ja bhAvakarma che. dravyakarmanA abhAvamAM bhAvakama hoI zakatuM ja nathI. dravya karma ane bhAvakarma utpanna karavAmAM kAraNarUpa, evuM bAhyanimitta, jevAM ke dhana-dhAnya strI-putra-zarIra ItyAdi padArthane nimittathI. A mAne rAga ane dveSa utpanna thAya che. ane AtmA karmabaMdhana kare che. te bAhyanimittone "nekarma" kahevAya che. - dravyakarma ane bhAvakarma te AtmAnI sAthe parabhavamAM jAya che. paraMtu "karma" AtmAnI sAthe parabhavamAM jatuM nathI. dravyakarma e pudagalavaNAnuM pariNAma che, ane bhAvakarma te krodhAdi aMtaraMga azuddha adhyAya che, eTale temane te karma kahevAya che, paraMtu zarIra-dhana-kuTuMba Adine Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 AtmavijJAna-bhAga 2 karma kahevAnuM kAraNa e ja che ke te nimitto, sAkSAt karma nathI, paNa karmanAM bAhyakAraNarUpa hovAthI tene paNa upacArathI karma kahI zakAya che. nekarma" dezaniSedhaka hovAthI "karma" arthAt dezathI karmatva che. eTale amuka apekSAthI karma che, ane amuka apekSAthI nathI. evA arthasUcaka hovAthI "nakama ne paNa, karma kahI zakAya che. arahada ghaTTI nyAyathI nimitta-naimittika bhAvathI bhAvakarma ane dravyakarmane anubaMdha hevArUpa duSTaka cAlyA ja kare che. tenuM kAraNa e che ke, je samaye dravyakarmane udaya cAlatuM hoya, tyAre AtmA, rAga-dveSa ane moha vibhAvamAM pariName te navIna karmane baMdha kare che. eTale te bhAvakarmanA nimittathI punaH dravyakamane baMdha thAya che. bhAvamalarUpI Azakti-sneha-cIkAsanA kAraNe, AtmA dravyakarmarUpa rajomayI bane che. tethI janma-janmAMtaranI dhUrI para dehadhAraNAdi cakakara lagAyA ja kare che. A karmAvaraNathI ja AtmAnI svabhAvadazA DhaMkAI jAya che, ane vibhAvadazA pravarte che. saMsArI jIvane anAdikALathI AvI vibhAvadazA pravarte che. je jIvoe svabhAvadazA pragaTa karI che, te paNa te dazAne prApta karyA pahelAM, anAdikALathI vibhAvadazAmAM ja hatA. jIvane anAdikALathI vibhAvadazAmAM rAkhanAra te karmarUpe pariNamita thayela pugaladravya ja che. A pudgaladravyanA saMgathI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - vibhAvadazA utpAdaka karma ra79 ja jIva, mehamAM Azakta thavAthI pudgalabhegamAM ISTatA prApta karIne, pudgalaskane grahaNakarIne svayaM anyane kartA thAya che, tyAre karmabaMdha thAya che. ane jyAre te karmane udaya thAya che, tyAre AtmAnA svaguNa DhaMkAI jAya che. svaguNa DhaMkAI javAthI jIva, cAragatimAM bhramaNa karavA lAge che. azuddha pariNatione bhega karavAthI jIva, azuddhane bheMkatA thAya che. tathA pitAnI grAhakazaktithI jJAnAdi guNasamUhane grahaNa nahIM karI zakavAthI pudgalaskane grAhaka thAya che, ane pudgalaskane saMgraha kare che. parapudagalanA lAbhathI lAbhapaNuM mAne che. zubhAzubha pulanA dAnane dAna samaje che. zubhAzubha pudgalenA bhega-upabhegane ja bhega tathA upabhaga samaje che. vIrya paNa bAlavIrya, arthAt pudgalagrahaNa ane baMdhana pramukha ATha karaNapaNe pravarte che. A pramANe anAdikALathI jIvanI svazakti tathA labdhinI pravRtti, viparIta hovAthI parabhAva arthAt karmane vistAra prApta kare che. A kAraNathI saMsAra che. thato nathI, ane saMsAramAM bhramaNa karatAM vividha duHkhasamUhane anubhave che. A ja AtmAnI vibhAvadazA che. jIva ane pudgala, banne mizra hovA chatAM paNa jIva te pudgala banI jatuM nathI, ane pudgala te jIva banI jato nathI. mATe ekabIjAthI te alaga thaIzake che. AtmA Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 AtmavijJAna-bhAga 2 je jeTalA aMze karmathI mukta thAya che, teTalA aMze tenI jJAnazakti kAma karI zake che. AtmA sAthe saMbaMdhita kArmaNavagaNanA pudgalamAM, vividha svabhAva utpanna havAnI draSTithI mukhyataH tene ATha vibhAgamAM vibhakta karI zakAya che. (1) jJAnAvaraNIya (2) darzanAvaraNIya (3) vedanIya (4) mehanIya (5) Ayu (6) nAma (7) getra ane (8) aMtarAya. AtmAnI sAthe saMbaMdhita thavA samaye kAmaNavargaNAnA pugalenA, karmarUpe thatA pariNamanamAM te pagalene pradezasamUho, ATha vibhAgamAM vaheMcAI jaI, te dareka bhAgamAM judA judA svabhAvanuM nirmANa thAya che. te svabhAvadvArA te karma pudagale AtmAne amuka amuka prakAranI asara karanArAM thAya che. svabhAvane anulakSIne te karma pudgalenAM jainazAstramAM - antartha nAme niyata karavAmAM AvyAM che. te nAme, uparamujaba AThaprakAre darzAvyAM che. karmanA A svabhAvanimaNane prakRtibaMdha kahevAya che. karmanA asaMkhya prabhAve ApaNe anubhavIe chIe. eTale te prabhAnA utpAdaka svabhAva paNa vAstavikarIte te asaMkhyAta che, te paNa te sarvanuM zeDAmAM vargIkaraNa karIne ATha vibhAgarUpe darzAvyuM che. jainazAstramAM uparamujaba karmanI AThaprakRti mAnavAmAM AvI che. te prakRti prANine bhinnabhinna prakAre anukULa ane pratikULa phaLa ApanArI thAya che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA utpAdaka karma 281 mati Adi pAMcajJAnanuM AvaraNa karavAnA svabhAvavALe karmapradezane je jaththa, te jJAnAvaraNIyakarma kahevAya che. cakSudarzanAdi darzananuM AvaraNa karavAnA svabhAvavALA karmapradezanA sthAne darzanAvaraNIyakarma kahevAya che. saMsArika sukha-duHkhanA saMvedana karAvavAnA svabhAvavALe karmapradezane jaththa, te vedanIyakarma kahevAya che. AtmAmAM meha ane ajJAna utpanna karavAnA svabhAvavALA karmapradezanA jaththAne mehanIyakarma kahevAya che. amuka bhavamAM amuka TAIma sudhI jIvane TakAvI rAkhavAnA svabhAvavALA karmapradezanA jaththAne AyuSyakama kahevAya che. AtmAne judAjudA AkAre, nAma vigere dhAraNa karavAmAM kAraNabhUta svabhAvavALA kamaMpudgalenA jaththAne nAmakarma kahevAya che. prANionI jAtiomAM UccapaNanuM tathA nIcapaNanuM preraka je karma che, tene gotrakarma kahevAya che. AtmAnI dAnAdi pAMcalabdhionuM AvaraNa karavA sAthe te pravRttikaravAmAM rokAvaTakaravAnA svabhAvavALA karma pulanA sthAne, aMtarAyakarma kahevAya che. A pramANe AThe karmaprakRtinI sAmAnya vyAkhyA darzAvI. have te hakikatane jarA spaSTatAthI samajI zakAya te mATe kaMIka vistRta vyAkhyA tenI vicArIe. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 AtmavijJAna-bhAga 2 je jJAnAvaraNIyakamane svabhAva, AtmAnA jJAnaguNane AcchAdana karavAnuM che. bhinna bhinna jIvamAM jJAnazakti bhinnabhinna prakAre vartatI heI, te tamAma jJAnazaktione pAMca prakAramAM gaNI levAthI, te pAMca prakAramAMthI je je prakAranA jJAnane je je karma pudgalene ja Avare che, te te jaththAne te te prakAranuM jJAnAvaraNIyakarma kahevAya che. jJAna pAMca hovAthI jJAnAvaraNIyakarmanAM pudgalenI jAte paNa pAMca prakAre che. (1) mati jJAnAvaraNIya (2) zrutajJAnAvaraNIya (3) avadhijJAnAvaraNIya (4) mana paryava jJAnAvaraNIya ane (5) kevalajJAnAvaraNIya. darzanAvaraNIya karmane svabhAva, jIvanA darzanaguNanuM AvaraNa karanAra che. ahIM AvaraNakarmanuM astitva, te jJAna ane darzananA hisAbe ja che. AvaraNa pAmanArI cIja hoya, te ja AvaraNa karanArI cIja hoI zake. AvaraNapAmanArI cIja ja je na hoya to AvaraNa karanArI cIja, AvaraNa paNa zAnuM kare? mATe jJAna hoIne ja jema jJAnAvaraNIya karmanuM astitva che, tema darzana heIne ja darzanAvaraNIya karmanuM astitva che. jema jJAna te pAMca che, te jJAnAvaraNIya karma paNa pAMca che, tema darzana te cAra hovAthI darzanavaraNIyakarma paNa cAra ja hoI zake. te (1) cakSudarzanavaraNIya (2) acakSudarzanAvaraNIya (3) avadhidarzanAvaraNIya ane (4) kevaladarzanAvaraNIya, ema cAra prakAre che. jJAnAvaraNayakarma karatAM darzanAvaraNIyakarmamAM eka vizeSatA e che ke cakSuAdi darzanAvaraNIyakarmanA upazamathI Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA utpAdaka karma 283 . khullArahelA darzanaguNanuM paNa AvaraNakarma che. ane te nidrArUpe bhagavAya che. kevaladarzanAvaraNIya te kevaladarzanalabdhine sarvathA ghAta kare che, paraMtu tathAsvabhAvathI darzanane je thoDo aMza anAvRtta-khulluM rahe che, tene cakSu-acakSu ane avadhi darzanAvaraNIya kaMIka ghAta kare che. ane A traNenA kSapazamathI prApta, darzanalabdhine nidrAdi ghAta kare che. eTale nidrAdi te prApta thayelI darzanalabdhinA upaghAtamAM vate che. AtmAne jeTalI jeTalI IndriyonI anukuLatA, teTale teTale aMze darzanaguNane pazama vizeSapaNe varte che. paraMtu IndriyanI anukuLatAmAMya nidrAno udaya, te kSe pazamane bAdhita karanAra thAya che. jethI nidrA paNa, darzanavaraNIyakarmane ja udaya che. nidrA te tamAma prANione eka sarakhI nahIM hovAthI, jagatanA tamAma prANionI tamAma prakAranI niMdrAne skUla rUpe pAMca prakAramAM saMkSepI levAmAM AvI che. ane e pAMca niMdrArUpe bhegavAtA karmane darzanAvaraNIyakarmanI pAMca prakRtirUpe juduM batAvyuM che. eTale badhA maLIne darzanavaraNIyakarmanA nava bheda che. je sukhAdi svarUpe vedAya--anubhavAya te vedanIya. je ke badhAM karma vedAya che, te paNa vedanIyazabda te paMkajAdi zabdanI peThe rUDhine viSaya hevAthI, zAtA ane azAtArUpa karma ja vedanIya kahevAya che. bIjAM karmane vedanIya kahevAtAM Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 284 AtmavijJAna-bhAga 2 jo nathI. vedanIyakarmanI uttara prakRtimAM be che. (1) zAtA vedanIya ane (2) azAtA vedanIya. je karmanA udayathI prANine anukULa viSayanI prAptithI sukhane anubhava thAya che, tene zAtA vedanIya kahevAya che. ane je karmanA udayathI pratikULa viSayanI prAptithI duHkhane saMvedana thAya che, tene azAtA vedanIyakarma kahevAya che. ahiM samajavuM jarUrI che ke vedanIyakarmavaDe sukha ane duHkhanAM kAraNe prApta thAya che. ane te dvArA, zAtA tathA azAtA anubhavAya che. paNa sukhanA kAraNamAM prIti ane duHkhanA kAraNomAM aprIti thavI te vedanIyakarmanuM phaLa nathI. prIti ane aprIti thavI, te te mehanIyakarmane vyApAra samaja. vaLI paMcendriyanA viSayasApekSa sukhane anubhava, te kaMI AtmAne svadharma nathI. te te vibhAvadazA sUcaka che. viSaya nirapekSa svasukhane anubhava te AtmAne koIpaNa karmanA udayavinA ja svataH thAya che. ane evA prakAranuM vizuddhasukha ja AtmAne svadharma che. evA sukhavALI dazAne ja AtmAnI svabhAvadazA kahevAya che. have mehanIya karmaaMge vicAratAM rAjya, dhana, kuTuMba ityAdi bhautika sAmagrIomAM AtmAne muMjhAvanAra, lalacAvanAra, karmanuM nAma mehanIyakarma che. zAstrakAroe A karmanI, madirA sAthe tulanA karI che. madirApIdhela manuSya, kephanA AvezamAM jema, aneka anAcArenuM sevana kare che, tema mehanIyakarmathI paravaza Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA utpAdaka karma 285 thayela prANI, rAgamAM aMdha banI, viveka buddhithI dUra rahe che. zreSAnalamAM dagdha thaI, svAtmabhAna bhUlI jaI, anyanuM ahita AcaravA tatpara thAya che. kaSAyathI abhibhUta thaI, krodhI -ahaMkArI-kapaTI ane lebhI bane che. mehanIya karmanA mukhya be bheda che. ane uttarabheda aThThAvIsa che. (1) darzana mehanIya ane (2) cAritramehanIya, e be mukhya bheda che. zuddhazraddhA thavArUpa samyakatvamAM muMjhave te darzanamehanIya karma che. jIvAdi satyatattvanuM yathAsvarUpe zraddhAna karavuM te samyagdarzana che. tenuM AvaraNa karIne darzanaguNamAM muMjhavaNanuM vedana karAvanAra te darzanamohanIyakarma che. A darzanamehanIyakarmanA udayathI vartatI AtmadazA te mithyAtva -avidyA-asatvajJAna tarIke oLakhAya che. AtmA pitAnA zuddha cetanasvarUpane bhUlI, jaDa evI dehAdi paravastumAM AtmabrAMti pAmya, e ja ene anAdi viparyAsarUpa darzanamoha che. anityamAM nityatA, azucimAM zucitA, duHkhamAM sukha ane jaDamAM cetanatAnI mAnyatA, e ja buddhinI malinatArUpa mithyAtva che. svasvabhAvamAM ramaNukaravArUpa zuddhicAritranuM redhaka, nahiM. ramaNakaravAgya parabhAvamAM AtmAne ramaNukarAvanAra arthAt jenAthI AtmAne dunyavI IcchAniSTa padArtho tarapha mitra ke zatrubhAva vate, svIkAra ke tyAgane bhAva jAge, te karmane cAritramehanIyakarma kahevAya che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 darzanamehanIyakarma traNa prakAre che. (1) samyakRtva mehanIya (2) mizramehanIya ane (3) mithyAtvamehanIya. ahiM karma te mAtra mithyAtvamehanIya, te ja darzana mohanIya karma che. paraMtu baMdhAyApachI AtmAnA pariNAma- vizeSane lIdhe tenA, uparamujaba traNa bhAga paDI jAya che. (1) taddana alparasavALAM banI javAthI darzana mehanIyanAM dalike (karmaparamANuo) zuddharUpe pravattI, tattvarUcirU5 samyaktvamAM bAdhA nahi pahoMcADatAM aticAra lagADavA puratuM ja nukasAna karanArAM hoya, tyAre te samyakatva dazana mehanIya nAme oLakhAya che. (2) darzanamehanIyanAM daline amuka bhAga, ardhavizuddha banI yathArthatatvanI rUcimAM jIvane, nahiM rAgavALe ke nahIM ASavALA banAvavAnA svabhAvavALe baneluM hoya, agara aradhuM samyagadarzana ke aradhuM mithyAdarzananuM vedana karAvavAnA svabhAvavALo bane, te mizradarzanamohanIyakarma nAme oLakhAya che. (3) darzanamehanIyakarmanAM je dalike mithyAtvanA ja tIvrarasavALAM banI rahelAM hoya, ane jenA udayathI jIva, AdhyAtmika draSTie manAtA hitane, ahita samaje ane ahitane hita samaje, yathArthatatvanI rucivAle na bane te karmadalikene mithyAtvadarzanamohanIyakarma kahevAya che. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA utpAdaka karma 287 anAdikALathI saMsAraparibhramaNamAM ekAda vakhata paNa samyakatva prApta na thayuM hoya, tevA jIvone te phakta mithyAtvadarzanamehanIyakarma ja hoya. cAritramehanIya karma, te 16 kaSAya ane nava nekaSAyanA bheda vaDe, pacavIsa prakAranuM che. sAMsArikabhAva apAve te kaSAya kahevAya che. A kaSAye, kSamA-saralatA-namratA ane nirlobhatA (anAzakti) bhAvone DhAMkI daI kodhAdika bhAvanuM vedana karAve che. A kaSAye te krodha, mAna, mAyA ane lebha svarUpe cAra jAtanA hovA chatAM te dareka prakAra ekajIvane sadAnA mATe ke anyAnya jIvane eka sarakhA hotA nathI. eTale tIvra ane mandAdirUpe asaMkhyAtabhedavALA hovA chatAM te darekanA sthUla cArabheda zAstramAM batAvyA che. eTale (1) anaMtAnubaMdhI (2) apratyAkhyAnI (3) pratyAkhyAnI ane (4) saMjvalana, ema cAre prakAranA kodha, mAna, mAya. ane lebhane gaNatAM kula-16 bheda, kaSAyanA thAya. A anantAnubaMdhI AdinuM svarUpa spaSTapaNe jANavA IcchanAre karmagraMthAdi zAthI samajI levuM. kaSAyanA sahacArI ane kaSAyanA uddIpaka, tene nekaSAya kahevAya che. jo ke kaSAye karatAM nokaSAyonuM baLa, ochuM hoya che. paraMtu kaSAyenA baLapramANe saMsAravadhAravAmAM nekaSAya khAsa madadagAra che. nekaSAyanA baLane AdhAra, kaSAyanA baLa upara che. jema jema kaSAyanuM baLa DhIluM paDatuM jAya che, Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 AtmavijJAna-bhAga 2 tema tema, nekaSAya paNa DhIlA paDatA jAya che. ane saMjavalana kaSAyone upazama ke kSaya thatAMthatAMmAM te, teone paNa taddana upazama ke kSaya, thaI ja jAya che. A kaSAyanA navA bheda che. (1) jIvane hAsya utpanna karAvavAnA svabhAvavALuM je karma, te hAsyamahanIyakarma che. (2) ISTa vastunI prAptimAM jIvane, prIti pedAkaravAvALuM karma, te ratimehanIya karma che. (2) jIvane aprIti ke nArAjI karAvavAvALuM karma te aratimohanIyakarma che. (4) IhalekAdi sAta prakAranA bhaya paikI kaI paNa prakArane bhaya utpana karAvanAra karma te bhaya mehanIya karma che. (5) ISTanA viyegAdithI jIvane zekazIlatA utpanna karAvavAvALuM karma te zokamehanIyakarma che. (6) manamAM ghaNa-dugacchA -Tale utpanna thavA dvArA padArthane dUra karavAnI ke padArtha pAsethI khasI javAnI IcchA karAvavAvALuM karma te jugupsA mehanIyakarma che (7) NabhAvanA vikArane pedA karavAvALuM karma, te strIveda, (8) pauruSabhAvanA vikArane pedA karavAvALuM karma te purUSada (9) napuMsakabhAvanA vikArane pedA karavAvALuM je karma te napuMsakaveda che. Ama nava kapAya ane saLakaSAya maLI cAritra mehanIya karma pacavIsa prakAre che. AyuSakarma te eka beDItulya che. te cAra prakAre che. (1) nArakInuM AyuSa (2) tiryaMcanuM AyuSya (3) manuSyanuM AyuSa ane (4) devanuM AyuSya. jema amuka Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA utpAdaka karma 289 mudata sudhI zikSAmAM mukarara karelA kedIne te mudata, pUrI thayA sivAya, mukta, thavAtuM nathI, tema AyuSanI maryAdA pUrI thayA sivAya prANu anya janmamAM jaI zakatuM nathI. nAmakarmanA kAraNe saMsArI jIne gati, jAti, zarIra, zarIranAM avayava, zarIrane baMdha, zarIrane AkAra, zarIranAM pudgalanuM paraspara saMyejana, ItyAdi zarIrane lagatA saMgonI prApti thAya che. A dareka saMganI prApti, bhinna bhinna jAne, bhinna bhinna prakAre thatI hoI, nAmakarma 42, 67, 3, ane 103 ema vividha bhedavALuM che. nAmakarmane zAstramAM, citArA samAna kahyuM che. citAra jema citrane amuka raMge pUrIne, judAjudArUpe cItarI batAve che, tema nAmakarma te jIvane vicitra rUpadhArI banAvyA kare che. jainadarzanamAM gatrakarmane be prakAre batAvyuM che. (1) sukRtya-susaMskAranI prAptinuM sthAna, te uccagetra che. ane (2) duSkRtya-kusaMskAranI prAptinuM sthAna, te nIcatra che. dAnAdiguNone dabAvanArUM aMtarAyakarma (1) dAnAMtarAya (2) lAbhAMtarAya (3) bhegAMtarAya (4) upabhegAMtarAya ane (5) vIryaMtarAya, ema pAMca prakAre che. aMtarAyakarmanA udaye jIva, adAtA- alAbhi-abhogI-anupabhogI, ane azakta thAya che. arthAt pUrve kahelI dAnAdi pAMcalabdhinI hInatAvALe thAya che. jyAre aMtarAyakarmanA pazame A. 19 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 AtmavijJAna-bhAga 2 jo ke ye, AtmA dAtAra-sukhasAmagrIne prApta karanAra--tene bhogavanAra ane zaktivAna thAya che. AmAM aMtarAyakanA kSayeApazamathI prApta thatA uparAkta guNA, te adhurA, ane kadAcit te kSayApazama nyUna thaI javAthI te guNe! paNa nyUna thaI javAvALA che. sa'pUrNa sAmarthyanI prApti eTale atarAyaka nA kSaya gaNAya che.sAmarthyane saMpUrNa paNe prAptakarela AtmAmAM dAnAdikaneviSe pravRtti hAtI nathI, paNa teone naiRRyika dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, ane vIlabdhi hAya che. temAM parabhAva-paudgalika bhAvanA tyAgarUpa dAna, Atmika zuddhasvarUpanI prAptirUpa lAbha, AtmikazuddhasvarUpanA anubhavavArUpa bhoga ane upabhoga, tathA sva-svabhAvamAM pravRttirUpa vI hoya che. A pramANe aMtarAyakanA saMpUrNa kSayathI prAptathayela dAnAdizuNA, kSAyika yA vaizcayika gaNAya che. tyArabAda te AtmA karatAM, anya koI AtmAmAM te guNAaMge vizeSatA sa'bhavI zakatI nathI. jainadarzanakAroe ka zAstramAM, karma prakRtiyAnI aneka avasthAonuM bArIka ane vIgatavAra varNana karela che, kanA asaMkhya bheda hAvA chatAM paNa sa MkSepathI khyAlamAM AvI zake eTalA mATe, amuka vizeSatAone lIdhe tenA ATha vibhAga pADacA che. ane te vibhAganA uttara vibhAgA paNa 158 nI saMkhyAmAM darzAvyA che. AtmAne svabhAvadazAmAMthI bhraSTa karI, vibhAvadazAmAM mUkanAra ane anaMtajJAnAdi Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA utpAdaka karma 291. AtmAnA svAthyane rodha karanAra te karmaprakRtienI dareka saMkhyAne tenA svabhAvAnusAra pRthaphapRthaka nAmasaMjJAo paNa ApelI che. AtmAnA kevA prakAranA svAthyane kaI prakRti kevI rIte rodha kare che, tene khyAla te karmanI nAmasaMjJA dvArA ja AtmAne pedA thAya che. zArIrika rogonA cikitsake, zarIramAM azAMti pedA karanAra dardane, tene khyAla pedA karavA mATe, amuka nAmasaMjJAthI saMbodhe che. amuka dardIne eka sAmAnya nAma tarIke gaNIne, tenA peTAvibhAga tarIke paNa, aneka bhinnabhinna saMjJAothI tenA prakAro pADe che. jemake javara (tAva) e eka dardanuM sAmAnya nAma che. ane tenA peTA vibhAgane TAyapheDa Adi pRthaka pRthaka nAmanA javara tarIke oLakhAve che. dardIne khyAla pedA karavA mATe tenI amuka to nAmasaMjJA hevI ja joIe, e rIte karma aMge paNa samajI levuM joIe. vaidyakazAstranA abhyAsIo, dardInA dardane amuka prakAranI nAmasaMjJApUrvaka khyAlamAM lAvI, amuka nAmasaMjJAvALA auSadhopacAradvArA te dardIne dUra karavA keziSa kare che, ane e dardInA kAraNa tarIke amuka nAmasaMjJAvALA, kAraNone pharI upayoga thaI javA na pAme, tenI sAvacetI rakhAve che. ahIM kahevAne tAtparya e che, ke, zArIrika reganI mAphaka, karma e paNa, AtmAmAM vibhAvadazArUpa dardIne pedA karanAra roga che. mATe e kamarUpI rega ane tene naSTa karanAra auSadhenA dareka prakAranI pRthakra pRthapha nAmasaMjJA, jainadarzanakAroe spaSTa jaNAvI che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 jo mULa ATha nAmasa'jJAvALAM karmIne (1) ghAtI ane (ra) aghAtI, e be nAmasaMjJApUrvaka, be vibhAgamAM paNa darzAvyAM che. ATha nAmasanAvALA karmathI, A be nAma saMjJAvALAM kama, te kaMI anya nathI. paramAthI te tenAM teja che. para`tu ATha vibhAgamAM darzAvela sa kane amuka apekSAe e be vibhAgamAM ja gaNI laI, tene dhAtI ane aghAtI e be nAmasa`jJAo ApelI che. e rIte anyAnya apekSApUrvaka bIjI sa'jJApUrvaka kahevAtAM kane, mULa prakRti ATha ane uttaraprakRti 158 paikInAM ja samajavAM. paraMtu anya samajavAM niha. 92 have te ghAtI ane aghAtInI vyAkhyA . vicArIe te, AtmAnA jJAnAdi guNone ghAta karanArAM je kama, te dhAtIka kahevAya che. jJAnAvaraNIya-danAvaraNIya-meAhanIya ane aMtarAya, e cAre ghAtIkama che. A cAre kame te anukrame, AtmAnA anatajJAna--ane taddana ana tacAritra ane anatavIyae cAra guNAne ghAta karanArAM che. jJAna ane dazanArdi AtmAnA mukhya guNAmAMnA koI paNa guNunA ghAta na kare, te aghAtIka che. cAradhAtIkamAMnA saMpUrNa kSaya thavAthI kSAyikabhAve prApta saguNAthI, AtmAne saMpUrNa vikAsa thayA gaNAya che. aghAtIkamanI prakRti, jJAnAdi mukhya guNAne ghAta nahi karatI hovA chatAM paNu, ceAranI sAthe maLela zAhukAra jema cAra kahevAya che, tema ghAtIkanI sattA paNa vidyamAna hAte te, aghAtIka prakRtie jJAnAdi guNAnA ghAta karatI dekhAya che. ghAtInI sattA naSTa thaye chate, aghAtI Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAvadazA upAdaka karma karmone udaya, tenI paraMparA nIpajAvI zaktA nathI. ane alpasamayamAM ja vilIna thaI jAya che. kema ke e aghAtI karmanI paraMparA utpanna karavAmAM nimittabhUta te ghAtakarma ja che. eTale ghAtakarma rahita aghAtI karmo, te parAjaya pAmelA rAjaviheNA, nAsatA bhAgatA sainya jevAM che. ghAtakarmone kSaya thayA bAda, aghAtI karmo paNa alpa TAImamAM ja kSaya thatAM hovAnA pariNAme, AtmAne avyAbAdha-akSayasthiti-arUpIpaNuM ane agurulaghu, e cAra saMge upasthita thAya che. AtmAnuM zAzvatasthAna te A cAra aMgavALuM che, paraMtu ghAtakarmanA saMgavALAM cAra aghAtI karmovaDe AtmA, tethI viparIta sAgamAM bhaTakI, zAMti prApta karI zakta nathI. zAzvata zAMtinI prApti te uparokta guNavALA zAzvata sthAnamAM ja che. AtmavikAsanuM mApa, mukhyataH samyakatva ane cAritrathI kADhI zakAya che. AtmavikAsanA kamarUpa guNasthAnakonuM varNana, mukhyataH samyaktva ane cAritrane anulakSIne ja che. uccattama samyaktvate vahelAmAM vaheluM cethAguNasthAnakamAM prApta thAya che. paraMtu uccattama cAritranI prApti te bAramA guNasthAnake ja thaI zake che. tyAM chadmasthatAno aMta thAya che, ghAtI karmane sarvathA nAza thAya che, ane AtmavikAsanI sAdhanA pUrNa thAya che. jethI AtmA, AtmaprakAzanI uccattama zaktine prApta karI, paramAtmadazAmAM ramaNa karavA mAMDe che. ane ane cAra aghAtI karmone naSTa thayethI AtmA, sthAIsukha yA zAzvatasukhane bhaktA bane che. samApta Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatraka peIja lITI 5 5 16 18 azuddha kudAkudA elekaTrona nyUTana pijITona Idriya karAze zakAze jevAnA vyavahArIka & ? A che - 8 + 5 = 2 - kudAkuda IlekaTronA nyU Trena pijITrona Idriya karAze zakAze jovAmAM vyAvahArika 0 0 13 14 / 14 15 15 15 8 = 5 2 4 A darzanika nIrAsa draSTIrAgI zakIzuM prarUpakArathI karavAnI nirAbAdha saMsArika jInezvara dArzanika nIrAza draSTirAgI zakIzuM prarUpakathI karavAnA nirAbAdhita sAMsArika jinezvara 17 17 18 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 zuddhipatraka peIja lITI 18 '18 1 8 % azuddha jInezvara bhavabIjADakura cahyA; bahAranI vIra pannataMtata jINapannataMtata pacavavAnI sarvagrAya nihave jinezvara bhavabIjAkura ca0; bahAranA vIrapannataM tatta jINa pannata tattaM pacAvavAnI sarvagrAhya nihUnava 0 0 - (4 che i A ja 2 - - 5 - - 5 2 2 2 8 << S janadarzananI vyavahArika Indriyagamya atindriya anantazaktino Adine S N preraNa 30 saMpUrNa AtmAvAdI jenadarzananI vyAvahArika iMdriyagamya atIndriya anantazaktinA Adina preraNa saMpUrNa AtmavAdI te te sAMsArika AvAraka kSAyopathamika cAritramAM ratnatrayInI (U WA 40 41 ~ & che ke te saMsArika AvaraNa kSapazamika cAritramAM ranatrayInI * * 70 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavijJAna-bhAga 2 je peIja lITI 10 75 81 10 3 113 117 122 azuddha zuddha ratnatrayInI ratnatrayInI triyanA trayInA mithyAtvanA mithyAtvanA sogathI sahaganI trAMDavAM trADavAM payArya paryAya - karavAmAM karavAmAM yAta sthAt nayane nayanA geNa zabdonI zabdanA banA banAvyo vizeSa samaje vizeSa samaja avirbhAve AvirbhAva prAptinajIka che. prApti najIka che. zabdanakarIne A ya A zabdanaya te kSayamamAMja vAsta vika ArAdhanA che. cacenana acetana 122 124 gauNa 126 140 154 155 155 159 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnIonI dRSTie bhikhArI aneka prakAranI meTI RddhisiddhivALA, ati AkarSaka tejakAMtivALA, ati uccaprakAranI pAMca iMdriyAnAM aneka prakAranAM sukha bhogavavAne yAgya, ane ghaNI lAMbI sthitisudhI sukhI kahevAtI avasthAmAM rahenArA zarka vigere devatAo paNa jo samyagdarzanarUpI ratnathI rahita hoya te, vivekadhanavALA maharSienI najaramAM te tevAe, moTI daridratAnI mUrti jevA ane vijaLI jevA capaLa jIvitavyavALA lAge che. te pachI sa'sAranA peTAmAM rahenArA bIjA sAmAnya jIvAnA sabaMdhamAM teA kahevuM ja zu? sAdhAraNa vastune meTI mAnanAra, alpasthAyI vastunI vAstavika kiMmata nahiM samajanAra, para vastunI prAptinA ahaMkAramAM uddhRta thaI adhara cAlanAra, A jIvane jJAnI mahAtmAe yathAsvarUpamAM dekhe che, ane tenI mUrkhatA upara vicAra karI, Atmadravyane aMge tene bhikhArI jevA gaNe che, te taddana cAgya che. cAra anuyAganI vicAraNA mana je zakAzIla thaI gayu. hAya te dravyAnuyAga' vicAravA yAgya che. pramAdI thaI gayu. hAya te " caraNakaraNAnuyAga " vicAravA ceAgya che. ane kaSAyI thaI gayu hoya te " dharmakathAnuyAga " vicAravA yAgya che. jaDa thaI gayu' hAya te " gaNitAnuyAga " vicAravA ceAgya che.