________________
ભોજનપ્રક્રિયાનો મૂળભૂત ઉદ્દેશ દેહધારણ છે, ઉદરપૂર્તિ નહીં. પેટ તો ઝેરી લાડવાથી ય ભરી શકાય, પણ દેહધારણ ઘોંચમાં પડે માટે તે વર્ય ગણાય છે. પર્વતારોહણ કરનારાઓ દિવસો સુધી કેમ્યુલ્સના આધારે ચડતા રહે છે. ત્યાં ઉદરપૂર્તિ ન થતી હોવા છતાં દેહધારણ થયા કરે છે. ઉદરપૂર્તિનો સંબંધ પ્રદાન સાથે છે, દેહધારણ એ “અસર’ સાથે સંલગ્ન બાબત છે.
આના પરથી જાણી શકાય છે કે ભોજનક્રિયામાં પ્રદાન' કરતા “અસર' મુખ્ય છે. દેહધારણ સામે બાધા સર્જનારા ઊંચા અને સ્વાદિષ્ટ દ્રવ્યોથી ઉદરપૂર્તિ થઇ શકતી હોવા છતાં તે ત્યાજ્ય બને છે. અજાણપણામાં પણ કોઇ વિપરીત દ્રવ્યનું પ્રદાન પેટને થઇ જાય તો તેની અસરને નાબૂદ કરવા માટે વમન કે વિરેચનના ઉપાયોની અજમાયશ થાય છે. છેવટે તેની સામેનું કોઇ કારણ આપીને પણ તે વિપરીત દ્રવ્યની અસરને મોળી તો પડાય જ છે. '
રોગો ત્યારે આકાર પામે છે જ્યારે પેટ અને ભોજન વચ્ચેના સંબંધમાં “પ્રદાન'ને જ મહત્વ મળે છે. આરોગ્યની જાળવણી “અસર’ સાથે સંબંધિત છે અને માટે તો મની મોનના : ના સૂત્રથી અજીર્ણ થતા ભોજનના અપ્રદાન ને ઔષધ તરીકે ગણાયું છે.
બુદ્ધિ અને માહિતીઓ વચ્ચે જો આ સમીકરણ સાધી શકાય તો શિક્ષણનો પુનર્જન્મ થયો ગણાશે. માહિતીઓનું પ્રદાન થવાથી ગમારને ગ્રેજ્યુએટ બનાવી શકાય. આ પ્રદાનને કોઇ જો “અસર' માનતું હોય તો તે દ્રવ્યાત્મક અસર છે. પુસ્તકો ભરવાથી તો ખાલી કબાટનું ય વજન વધારી શકાય. પણ અહીં ગુણાત્મક કે ભાવાત્મક અસરની વાત પ્રસ્તુત છે.
કોઈ હજામને પારસમણિ મળી ગયો. તેણે બધા અસ્ત્રા સોનાના બનાવી દીધા અને પોતાના સલૂનની બહારના પાટિયા પર સ્પેશ્યલ નોટિસ મૂકી. “અહીં સોનાના અસ્ત્રાથી હજામત કરાશે. ભાવ રૂા.૫૦૦.” ગણવી જ હોય તો આને પણ અસર ગણી શકાય ખરી. પણ આ દ્રવ્યાત્મક અસર થઇ. સલૂન અને હજામત બંધ થાય અને ધંધાની સમૂળગી લાઇન બદલાય તેને ભાવાત્મક કે ગુણાત્મક અસર કહેવાય. શિક્ષણ દ્વારા આવી ભાવાત્મક કે ગુણાત્મક અસર થવી જોઇએ.
જેનોના પરમપવિત્ર આગમગ્રન્થ શ્રીકલ્પસૂત્રમાં ભગવાન મહાવીર
ને શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
