________________
કેવા “બાળકને જન્મ આપવો તે તેણે જોવાનું રહ્યું. ભણતરની સાથે ગણતર, શિક્ષણની સાથે સંસ્કરણ કરવાનું કાર્ય શિક્ષકનું છે.
એક શિક્ષકના હાથ નીચે જ્યાં પચાસથી સિતેર વિદ્યાર્થીઓ ભણતા હોય ત્યારે પર્સનલ અટેન્શનને શિક્ષકના કાર્યક્ષેત્રમાંથી બાકાત રાખવું પડે. તે શિક્ષકો પોતે જ કહે છે, “અમે તેમને ભણાવતા નથી, સાચવીએ છીએ.”
પૂર્વકાળના પ્રખ્યાત વિદ્યાધામ નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલયમાં હિંદુસ્તાનમાંથી તો વિદ્યાર્થીઓ આવતા જ, પણ ચીન, અફઘાનિસ્તાન, બ્રહ્મદેશ ને જપાનમાંથી પણ વિદ્યાર્થીઓ નાલંદામાં આવતા. તેવી જ રીતે નાલંદાના અધ્યાપકો તિબેટ, ચીન ને જાવા જતા. પ્રખ્યાત વિદ્યાધામમાં ચીની પ્રવાસી યેન ચાંગ (ધુ એન સંગ) પાંચ વર્ષ રહીને ભણેલા. તેના લખવા મુજબ નાલંદા વિદ્યાલયમાં તે વખતે દસ હજાર વિદ્યાવ્યાસંગી હતા. આમાં સાડા આઠ હજાર વિદ્યાર્થીઓ હતા અને પંદરસો અધ્યાપક હતા. એટલે અંદાજે દર છ વિદ્યાર્થીએ એક અધ્યાપક હતા. ખુદ યેન ચાંગને એકલાને ભણાવવા માટે એક અધ્યાપકની જોગવાઇ થઇ શકી હતી.
બીબા કાઢવાના હોય તો રાતે કે દિવસે, ઉનાળે કે શિયાળે ગમે ત્યારે અને ગમે ત્યાં તે ઢાળી શકાય કારણ કે બીબા જડ છે. પણ જો ફૂલ ખીલવવાના હોય તો તે તેની ઋતુમાં જ ખીલી શકશે. તેને અમુક પ્રકારની જ માટી, ખાતર, પ્રકાશની સામગ્રી જોઇશે. કારણ કે તેમાં ચૈતન્ય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તેને વ્યક્તિત્વ છે.
ખૂબ વ્યવસ્થિત ચાલતા કોઇ ગુરુકુળમાં એકદિવસ નગરના રાજા આવી ચડ્યા. કુલપતિએ અને બધા વિદ્યાર્થીઓએ સારી સરભરા કરી. અધ્યાપકોની નિષ્ઠા અને વિદ્યાર્થીઓના સંસ્કાર જોઇને રાજા ખૂબ સંતુષ્ટ થયા. અડધો દિવસ રોકાઇને રાજા પાછા ફર્યા ત્યારે કેટલાકે કુલપતિને કહ્યું કે રાજાને કહી દો કે આવતા વર્ષ સુધી હવે આ આશ્રમની મુલાકાતે ન આવે.
“પણ કેમ ?”
તેમની સરભરામાં વિદ્યાર્થીઓનો કેટલો બધો સમય ગયો. આજે બધા પાઠ બંધ રહ્યા ને !'
રોજિંદા પાઠ બંધ રહ્યા તે વાત ખરી. પણ એક નવો પાઠ શીખવા - શિક્ષણની સોનોગ્રાફીe
