________________
આજે શિક્ષિતવર્ગમાં ખૂબ ચર્ચાતો વિષય છે ‘શિક્ષણ’. આ દેશના વડાપ્રધાનથી લઇને સાક્ષરો સુધી અને વાલીઓથી લઇને વિદ્યાર્થીઓ સુધી દરેકના મનમાં શિક્ષણ અંગે કંઇક અસંતોષની લાગણી પ્રવર્તી રહી છે. કોઇને શિક્ષણ ભારેખમ લાગે છે તો કોઇને તે બોજલ લાગે છે. કોઇને તે ખર્ચાળ લાગે છે તો કોઇને માધ્યમ સામે વાંધો છે. પણ શિક્ષણના પરિણામ અંગે તો બધા જ અસંતુષ્ટ છે.
અભ્યાસક્રમમાં મૂલ્યશિક્ષણને ઉમેરવાના સૂચનો ઇ.સં. ૧૯૮૬ની નવી શિક્ષણનીતિથી લઇને આજ સુધી થતા આવ્યા છે. મૂલ્યશિક્ષણને જો એક નવો વિષય બનાવીને અભ્યાસક્રમમાં ઉમેરવામાં આવે તો સંભવ છે કે મૂલ્યો વધવાને બદલે મજૂરી જ વધશે. કારણ કે શિક્ષણનો આખો ઢાંચો જ ગોખણપટ્ટી અને પરીક્ષાપટ્ટીનો છે. દા.ત. પ્રાથમિક ધોરણોમાં મૂલ્યશિક્ષાના એક નવા પાઠ રૂપે ક્રમસર માત્ર દસ વાક્યો મૂકી જુઓ. જેમ કે, હિંસા કરવી નહીં, જુઠ્ઠું બોલવું નહીં, ચોરી કરવી નહીં... વગેરે. નબળી યાદદાસ્ત વાળો વિદ્યાર્થી બાજુવાળાના પેપરમાંથી કોપી મારીને પોતાના ઉત્તરપત્રમાં સાચો જવાબ લખી દેશે કે ‘ચોરી કરવી નહીં’ અને તે પાસ પણ થઇ જશે.
વિદ્યાર્થીના જીવનમાં જો મૂલ્યોની પ્રતિષ્ઠા કરવી હોય તો તેને અલગ વિષય બનાવવાને બદલે તેને પ્રત્યેક વિષયમાં વણી લેવો જોઇએ. મૂલ્યોનું કોરું પ્રદાન કરવાને બદલે ભણાવાતા વિષયોની અસરરૂપે મૂલ્યોની પ્રતિષ્ઠા થાય તેવું કંઇક કરવું જોઇએ. મૂલ્ય એ રિફ્લેક્ટેડ એલિમેન્ટ હોવું જોઇએ. આ માટે વર્તમાન શિક્ષણક્ષેત્રમાં નવા બીજારોપણની નહીં, પુષ્કળ પ્રમાણમાં નિંદામણ કરવાની તાતી જરૂર છે. કેટલુંક દિશાસૂચન કરી શકું.
વિજ્ઞાનના પિરિયડમાં જગદીશચંદ્ર બોઝની થીયરી શીખવવામાં આવી. વનસ્પતિમાં જીવત્વ છે તે શીખવ્યા બાદ તેના પ્રેક્ટિકલ્સ ચાલ્યા. વિદ્યાર્થીઓ લેબોરેટરીમાં ગયા. એક વિદ્યાર્થીએ હાથમાં એક શૂન્યાવકાશવાળી ટેસ્ટટ્યૂબ લીધી. તેમાં લીલાછમ છોડનાં પાંદડાં નાંખ્યા. ટેસ્ટટ્યૂબ ઉપરથી સીલ પેક કરી દેવાઇ. થોડી વાર બાદ છોડ મુરઝાઇ ગયેલો જણાયો.
*
‘“જોયું ! હવા ન મળવાથી આ છોડ મુરઝાઇ ગયો ને ? ઇટ્ શોઝ કે
શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
