________________
આ છોડ જીવંત હતો. નહીંતર તે આમ મુરઝાયે શાનો ? ગૉત્ ઇટુ ?' શિક્ષકે સમજાવતા કહ્યું. વિસ્મયના ભાવો સાથે વિદ્યાર્થીઓ રવાના થયા ત્યારે ભાગ્યે જ કોઇએ આ પદ્ધતિની સમીક્ષા કરી હશે. વનસ્પતિમાં જીવત્વ હોવાની થીયરી શીખવ્યા પછીના પ્રેક્ટિકલ્સમાં તે જીવને હણી કાઢવાનો ? કે તેને પોષણ, પ્રેમ આપીને તેની અસરો બતાવવાની ?
ગાય એક જીવંત પ્રાણી છે એવું શીખવ્યું હોય તો તેના પ્રેક્ટિકલ્સ કેવા હોવાં જોઇએ? તેને કાપીને મારી નાંખવા દ્વારા તેને પૂર્વે જીવતી હોવાનું સાબિત કરી દેખાડતી પદ્ધતિની હિમાયત થઇ શકે ખરી ? ગાય અંગેના પ્રેક્ટિકલ્સમાં જે ક્રૂરતા ગણાય તે વનસ્પતિ અંગે કેમ ન ગણાય? આખરે વનસ્પતિમાં પણ જીવત્વને સવીકારીને પછી તો આગળ ચાલીએ છીએ. ખાતર પાણી થકી સતત વધતું હોવાનું જણાવી વૃક્ષના જીવત્વની થીયરીને સાબિત કરી શકાય છે. “આ ટેબલને ખાતર પાણી સિંચવા છતાં તે કેમ વધતુ નથી ?' આવો નિષેધાત્મક તર્ક આપીને પણ આ થીયરીને establish કરી શકાય છે.
સાક્ષરતા અભિયાનો ચલાવનારાઓ ગામડાની દિવાલે દિવાલે એક રૂપકડું સૂત્ર ચીતરે છે. "Remove illeteracy, Remove Poverty'. આ સૂત્ર દ્વારા તે લોકો ગરીબીનું મૂળ નિરક્ષરતામાં દેખાડે છે. આ સૂત્ર એક નવા સમીકરણને જન્મ આપે છે. “અજ્ઞાનતા હટાવો = ગરીબી હટાવો". જે દેશમાં લાખો શિક્ષિત બેકારો ફરતા હોય ત્યાં માત્ર સાક્ષરતાને સમૃદ્ધિ સાથે સાંકળી લેવામાં બહુ દમ જણાતો નથી. છતાં પણ આ સમીકરણને સમુચિત ફેરફાર સાથે અથવા અમૂક અધ્યાહાર સાથે સ્વીકારી શકાય કે “આજના માનવની વસ્તુના વપરાશ અંગેની અજ્ઞાનતા હટાવો= ગરીબી હટાવો.'
જૈનદર્શન નજરે દેખાતા હાલતા ચાલતા જંતુઓ ઉપરાંત પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિમાં પણ જીવત્વ હોવાનું માને છે. જેનોની આ પજીવ-નિકાય થીયરીના શિક્ષણનું પ્રેક્ટિકલ્સ એટલે દયા અને અહિંસાનું પાલન. દયાનું પાલન થાય ત્યારે પ્રકૃતિ આખી નિરાંતનો શ્વાસ લે છે.
આર્યધર્મો ધરતી અને નદીને માતા માને છે, અગ્નિને દેવતા માને છે, આંગણામાં રહેલા તુલસીના છોડને ઉપાસ્ય માને કે ગાયને પૂજનીય માને
- શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
