________________
વિદ્યાધારક ચોરની આવી કેફિયત સાંભળીને આશ્ચર્યમુગ્ધ થયેલા શ્રેણિક મહારાજાએ ચંડાળ પાસેથી તે બન્ને વિદ્યાઓ શીખવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી. ચંડાળે તત્પરતા બતાવી. વારંવાર પ્રયોગો બતાવવા છતાં જ્યારે વિદ્યા આવડી નહીં ત્યારે અભયકુમારે નિરાશ થયેલા રાજાને એક માર્મિક ટકોર કરી. “માફ કરજો રાજન્ ! પણ આ રીતે હજાર વર્ષય વિદ્યા નહી આવડે. સિંહાસન પર બેઠા બેઠા કાંઇ વિદ્યા ચડતી હશે. શીખવી જ હોય તો આ વિદ્યાદાતાને સિંહાસન ઉપર બેસાડી આપ નીચે બેસીને વિદ્યાગ્રહણ કરી જુઓ, વિદ્યા ગ્રહણ શીધ્ર થઇ શકશે.” અને ખરેખર તેમ જ થયું.
અધ્યાપક ઊંચે બેઠા હોયને વિદ્યાર્થી નીચે બેઠો હોય. આવી બેઠક વ્યવસ્થા પણ કુદરતી રીતે જ વિદ્યાર્થીના હૃદયમાં નમ્રતા અને આદરની લાગણી પેદા કરવામાં મદદ કરે છે. આ એક સાયકોલોજિકલ અસર છે. આજે સ્કૂલ કે કોલેજમાં આવું કશું જળવાતું નથી. ભણનાર અને ભણાવનારા સમાન ઊંચાઇએ બિરાજ્યા હોવાથી જાણે કોઇ શિખર પરિષદ્ ભરાઇ હોય તેવું લાગે. ક્યારેક ભણાવનારની ચેઅર કરતા ભણનારની બેન્ચ ઊંચી પણ હોય છે. પગમાં જૂતા પહેરીને ચાલતા ચાલતા પ્રોફેસર ભણાવે અને બેઠા બેઠા બૂટની એડી થપથપાવતા વિદ્યાર્થીઓ તે સાંભળે !
જૈન શાસ્ત્રોમાં જ્ઞાનના આઠ પ્રકારના આચારો જણાવ્યા છે. તેમાં બીજા સ્થાને વિનય છે, હજારો વિદ્યાધામોની દિવાલે દિવાલે નજરે પડતી વિદ્યા વિનયેન શોભતે'ની સુભાષિત પંક્તિ લોકમાં પણ ઘણી પ્રચલિત છે, છતાં આજે તેનો અર્થ ચલિત થયેલો જણાય છે.
આવું થવામાં સૌથી અગત્યનું કારણ એ છે કે શિક્ષણ એ જ્ઞાનોપાસના મટીને હવે “વ્યવસાય” બની ગયું છે. ડોનેશન આપીને એમિશન મેળવવાનું, તગડી ફી ભરીને ક્લાસમાં બેસવાનું, ટ્યુશન ને કોચિંગ લઇને પાસ થવાનું છેક થી છેક સુધી પૈસા આપીને જ ભણવાનું થયું તેથી લાગણીપૂર્વક વિદ્યાનું પ્રદાન થવાને બદલે જાણે કે વિદ્યા વેચાય છે. આથી અધ્યાપક અને વિદ્યાર્થી વચ્ચે ગુરુ શિષ્યભાવ હતો તેના બદલે હવે ગ્રાહક ને વેપારીનો ભાવ ઊભો થયો. ગુરુ અને શિષ્ય વચ્ચે જે ફરક છે તે ગુણાત્મક ફરક છે. જેની પાસે જ્ઞાનાદિ ગુણોની ઉચ્ચતા છે તે ગુરુ. એ મેળવવા મથનારો તે શિષ્ય. જ્યારે આજે ગ્રાહક વેપારી શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
