________________
વિદ્યાર્થીઓ ક્યાંક ભટકાઇ જાય તો મને જોતા જ કોમેન્ટ કરતા બીજાને કહે છે “ધેટ રેચેડ ગાયું ઇઝ સ્ટેન્ડિંગ બાય ધ ડોર, કીપ ડાઉન’ ‘પેલો બોચિયો ત્યાં ઊભો છે, મોટું નીચું રાખ !' આંખમાં આંસુ લાવી દે તેવી આ કરુણતા અલબત્ત એકપક્ષી નથી. વિદ્યાર્થીએ વિદ્યાર્થીનું સ્ટેટસ ગુમાવ્યું છે, તો શિક્ષકો અધ્યાપકની ગરિમા જાળવી શક્યા નથી અને શિક્ષણમાં મૂલ્યોનાં શિક્ષણની સદંતર ઉપેક્ષા થઇ રહી છે.
એક તો શિક્ષણનાં સિલેબસમાં ક્યાંય વિનય મર્યાદાની મહત્તા બતાવવામાં આવતી નથી. મૂલ્યોનું શિક્ષણ નહીં અપાવાથી સર્જાયેલી આ દુર્ઘટના છે. ‘આવશ્યક નિર્યુક્તિ' વગેરે જેનાગમોમાં અધ્યાપનની વિધિ અને મર્યાદાને સૂચવતી સુંદર બાબતો જણાવાઇ છે. અધ્યાપકને આસન પ્રદાન કરવાથી માંડીને ઉચ્ચાસન અને સમાસન વગેરે દોષો ટાળવા સુધીની વિધિ બતાવી છે. અધ્યાપક કરતા ઊંચા આસને બેસવું તે ઉચ્ચાસન દોષ કહેવાય છે. અધ્યાપકને સમકક્ષ આસને બેસવું તે સમાસન દોષ કહ્યો છે. સાથે અધ્યાપક કોઈ કારણથી ઊભા થાય તો વિદ્યાર્થીએ વિનય જાળવવા ઊભા થવાની અને જ્ઞાનગ્રહણ માટેની યથોચિત મુદ્રા જાળવવા સુધીની વાતો છે.
જેન સાહિત્યમાં રાજા બિંબિસારની એક રસપ્રદ જીવનઘટના નોંધાયેલી છે. બિંબિસાર તે જ શ્રેણિક મહારાજા ! મગધસમ્રાટને એક દિવસ સમાચાર મળ્યા કે નગરની બહારના ઉપવનમાંથી રોજ આમ્રફળો ચોરાઇ જાય છે. ચાંપતો પહેરો ગોઠવવા છતાં આવી ઘટનાઓ ચાલુ રહી. છેવટે મંત્રીશ્વર અભયને મામલો સોંપાયો. ' ચાંપતો બંદોબસ્ત વચ્ચે કોઇ ઉપવનમાં જઈ ન શકે અને છતાં અમુક વૃક્ષો પરનાં ફળો ગાયબ થતા રહે આ આશ્ચર્યકારી ઘટના કહેવાય. અભયકુમારે ઉપવનની ફરતે પહેરો ગોઠવી, બુદ્ધિ વાપરીને આમ્રચોરને આબાદ પકડયો. તે ચંડાળ હતો. રાજા શ્રેણિક સમા તે ચંડાળને હાજર કરાયો ત્યારે તેણે ચોરીની કબૂલાત પણ કરી. આશ્ચર્યની વાત એ હતી કે તે ઉપવનમાં પ્રવેશ્યા વગર જ ફળો ચોરાતા હતા. તે ચોર પાસે અમુક વિદ્યાઓ હતી. તેમાંથી “અવનામિની' વિદ્યાનો પ્રયોગ કરતાં જે વૃક્ષોની ડાળીઓ એકદમ નીચે તરફ ઝુકી જતી હતી. ઉપવનની બહારથી જ ફળો તોડી લીધા પછી જ્યારે “ઉજ્ઞામિની' વિદ્યાનો પ્રયોગ કરે કે તરત જ ફરીથી તે ડાળીઓ પૂર્વવત્ ઊંચી થઇ જતી હતી.
ત્ર શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
