________________
વિશેષણ જૈન આગમ ગ્રન્થોમાં વપરાયું છે. ભાષાપ્રભુત્વ અને અનેકવિધભાષાનું કૌશલ્ય એ કાંઇ દોષરૂપ નથી. મૂળ વાત એ છે કે માતૃભાષા પર પકડ જામ્યા વગર અનેક ભાષાનું શિક્ષણ, શૈક્ષણિક દૃષ્ટિએ પણ જોખમકારક પુરવાર થાય છે. પોતાના મૂળિયાં ઊંડાં ઉતાર્યાં પહેલાં કોઇ વડલો ફેલાવાની શરૂઆત કરતો નથી. એક સાથે ઘણા ઘોડે સવાર ન થવાની કહેવત માત્ર હોર્સરાઇડિંગ પૂરતી સીમિત નથી.
આજે ઘણા ગુજરાતી પરિવારોના સંતાનોનું ભાષાજ્ઞાન પૃથક્કરણ માંગે તેવું હોય છે. ઘરમાં અને પારિવારિક વર્તુળમાં નાનપણથી ગુજરાતી બોલતા આવ્યા હોય છે. ભણતર અંગ્રેજી માધ્યમની સ્કૂલ કે કોલેજમાં લીધેલું હોવાથી અંગ્રેજી પણ બોલી જાણે. મિત્રવર્તુળના કારણે રાષ્ટ્રભાષા પણ આવડે ખરી. ઘરના ઘાટી, કામવાળી બાઇ ને દુકાનના સ્ટાફ સાથે મરાઠીમાં બોલતા હોય. પણ ચારમાંથી એકે ય ભાષા પરફેક્ટ ન લાગે.
અમે વિહાર કરતાં કર્ણાકટના બિજાપુર શહેરમાં ગયા હતા. ત્યાં એક મહિનો રોકાવાનું થયું. બિજાપુરમાં રહેતા મોટા ભાગના જૈનો મૂળ રાજસ્થાનના વતની. અનેક જૈન બાળકો અને યુવાનો અમારા સંપર્કમાં આવ્યા. આ રાજસ્થાની બાળકોનાં ઘરમાં મારવાડી ભાષા બોલાય. તેથી તેમને મારવાડી ભાષા આવડે. કર્ણાટકનું આ શહેર હોવાથી તેમને કન્નડ ભાષા પણ આવડે. મહારાષ્ટ્રની હદ નજીક હોવાથી શહેરમાં મહારાષ્ટ્રીયન વસતિ પણ ઘણી. તેથી બધાને મરાઠી ભાષા પણ આવડે. દેરાસર ઉપાશ્રયમાં બધો વ્યવહાર ગુજરાતી ભાષામાં થતો. સાધુ ભગવંતોનાં પ્રવચનો ગુજરાતીમાં થાય. તેથી ગુજરાતી ભાષાનો પણ સારો પરિચય. સ્કૂલ-કોલેજમાં અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણે અંગ્રેજી આવડે. અને રાષ્ટ્રભાષા હિન્દી તો આવડે જ.
આખા દિવસ દરમ્યાન આ છએ છ ભાષા વ્યવહારમાં ખૂબ આવે. પણ આશ્ચર્યની વાત એ હતી કે ૬ ભાષાના જાણકાર આ વિદ્યાર્થીઓ ૬ માંથી એક પણ ભાષા પર પ્રભુત્વ ધરાવતા નહોતા ! અલબત્ત, તે બધી જ ભાષામાં તે સાવ પુઅર હતા. જે જમીનમાં ૬૦ ફૂટ ઊંડેથી પાણી વહે છે, તે જમીનમાં ૧૦-૧૦ ફૂટના ૬ ખાડા ખોદતા એક ગમાર ખેડૂતની કરુણાપાત્ર નાદાનિયત આ વિદ્યાર્થીઓને વરેલી હતી.
શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
