________________
થોડી ઘણી આવડી જાય પછી જ તે શીખવી જોઇએ અને જે ભાષા આવડતી હોય તેના આધારે શીખવું જોઇએ. તદન નવી ભાષાના માધ્યમે શીખવા ગયેલાની દશા, વગર મૂડીએ વેપાર કરવા ગયેલા જેવી થતી હોય છે. પરિણામે પદાર્થની સાથે શબ્દોની, તેના વિચિત્ર ઉચ્ચારણોની, વાક્યોની અને આખે આખા ફકરાઓની કોરી ગોખણપટ્ટી શરૂ થાય છે. આમ પ્રથમ પગલે જ મૌલિકતા અને સર્જનાત્મકતાનો ભોગ લેવાય છે. રવીન્દ્રનાથ ટાગોરની કેફિયત આ વાતમાં ટેકો પૂરે છે. “અંગ્રેજી શિક્ષણના પહેલા જ કોળિયે બત્રીસે દાંત હાલી ઊઠે છે. મોમાં જાણે ધરતીકંપ થાય છે.”
એક વ્યાપક અવલોકન કરતાં આ વાત પૂરવાર થશે કે શિક્ષણનું અંગ્રેજી માધ્યમ બાળકને ગોખણિયું બનાવે છે. આ રીતે ભણનારા બાળકની સમજણ કે સ્મૃતિ વધતી નથી, માત્ર મજૂરી જ વધે છે. આવું ભણતર પીડાદાયક બનતું હોવાથી ક્યારેય રસાળ ન બને.
અંગ્રેજી ભાષા મારફત શિક્ષણ અપાતું હોય ત્યારે બાળમગજ સૌ પ્રથમ તો સમજાવાતા પદાર્થને પોતાના વિચારોની ભાષામાં (અલબત્ત, માતૃભાષામાં જ) ઢાળી દે છે. જેમાં તેની મગજની અમુક શક્તિ ખર્ચાઇ જાય છે. દા.ત. “કાઉ' શબ્દ સાંભળતાં જ મગજમાં આરંભાતી પ્રક્રિયાના પ્રથમ તબક્કામાં “કાઉ એટલે ગાય” આવું સાધારણ ટ્રાન્સલેશન થાય છે અને પછી એક ચોક્કસ પ્રકારના ચોપગા પ્રાણીની આકૃતિ મનના સ્ક્રીન ઉપર ઉપસી આવે છે. માતૃભાષા પરિચિત હોવાથી ટ્રાન્સલેશનની મજૂરી બાળકને કરવી પડતી નથી. પરિણામે મગજની સંપૂર્ણ શક્તિ તે પદાર્થને સમજવામાં જ વાપરી શકે છે. અંગ્રેજી માધ્યમથી વિજ્ઞાન ભણનારો ઘણી વાર વિજ્ઞાન અને અંગ્રેજી બન્ને સાથે ભણતો હોય છે.
આ વાતનું સોલિડ પ્રૂફ ગાંધીજીના શબ્દોમાંથી પણ મળે છે “હું (ગાંધીજી) હવે સમજ્યો છું કે મને અંકગણિત, ભૂમિતિ, બીજગણિત, રસાયણશાસ્ત્ર અને ખગોળશાસ્ત્રના જેટલા ભાગ શીખતાં ચાર વર્ષ લાગ્યાં તેટલા એ વિષયો અંગ્રેજી મારફત નહીં પણ ગુજરાતી મારફત શીખવાના હોત તો વધારે સહેલાઇથી અને વધારે સ્પષ્ટપણે ગ્રહણ કરી શક્યો હોત.” (ધોરણ દસની ગુજરાતી કુમારભારતીમાંથી) યાદ રહે કે બારમા વર્ષ પછી અંગ્રેજી મારફત શિક્ષણ મેળવવાનું શરૂ થયા પછીની ગાંધીજીની આ લાગણી છે. - શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
