________________
હવે ગુજરાતી ભાષા પાસે સંબંધદર્શક શબ્દોની કેવી સમૃદ્ધિ છે તે પણ જરા જોઇ લઇએ. પિતાજી-માતાજી, ભાઇ-ભાભી, બહેન-બનેવી, નણંદ-નણદોઈ, દિયર-દેરાણી, જેઠ-જેઠાણી, સાળો-સાળાવેલી, સાળી-સાહુ, કાકા-કાકી, મામા-મામી, ફોઇ-ફુવા, માસા-માસી, પુત્ર-વહુ, પુત્રી-જમાઇ, પૌત્ર-પૌત્રી, દાદા-દાદી, નાના-નાની, દોહિત્ર-દોહિત્રી, ભત્રીજો-ભત્રીજી, ભાણિયો-ભાણી, સસરા-સાસુ, વડસસરા-વડસાસુ, વેવાઇ-વેવાણ, પતિ-પત્ની, ભા-મા, ભાઇજી-ભાભુ, કાકાજી-કાકીજી, મામાજી-મામીજી, માસાજી-માસીજી, ફુઆજી-ફોઇજી.
અંગ્રેજીની જેમ એજેક્ટિસ કે પ્રિફિકસ લગાડીએ તો આ યાદી હજી ઘણી લંબાય. પિતરાઇ ભાઇ, માસિયાઇ ભાઇ, મામા-ફોઇના ભાઇ, કાકીદાદાના ભાઇ, ભાણેજ જમાઇ, ભત્રીજા જમાઇ, ભાણેજ વહુ, ભત્રીજી વહુ, વગેરે કેટલાય શબ્દો ઉમેરાય. કુટુંબ અને કૌટુંબિકતાને કયા કલ્ચરમાં કેટલું અને કેવું સ્થાન મળ્યું છે તે તથ્ય ભાષાના દર્પણમાં જ પ્રતિબિંબિત થઇ જાય છે.
હજુ થોડા આગળ વધીએ. કન્યાના લગ્નપ્રસંગે પિતા તરફથી મળે તે દહેજ', “કરિયાવર” અથવા “આણું' કહેવાય. લગ્ન પછી આણું વાળવામાં આવે અને બાળકના જન્મ પછી બીજું આણું વાળવામાં આવે તેને “ઝિયાણું કહેવાય. સસરાપક્ષ તરફથી સગાઇ પછી જે વસ્ત્રાલંકારો આપવામાં આવે તેને સમતું’ ચઢાવ્યું કહેવાય અને લગ્ન વખતે જે કાંઇ આપવામાં આવે તેને “છાબ' કહેવાય. આ ઓછું હોય તો મારા તરફથી મળે તેને “મામેરું' (પર્યાયવાચક મોસાળું') અને ફોઇ તરફથી મળે તેને “ફઇયારું' કહેવાય છે.
આ માત્ર શબ્દોનો વૈભવ નથી. નેહભાવ અને સહાયકભાવના વર્તુળનો ડાયામીટર આપણી સંસ્કૃતિમાં કેટલો લાંબો છે તે આ શબ્દવેભવથી સૂચિત થાય છે. સગા બાપના જન્મદિવસે એક ગ્રીટિંગ કાર્ડ અને ફ્લાવર બુકે મોકલી આપવાની ઔપચારિકતાવાળા રાષ્ટ્રની ભાષામાં આ વિશાળતાની આશા રાખવી તે પણ ગુહો કહેવાય. | ગુજરાતીમાં હત્યા કે ખૂન શબ્દો જે સંદર્ભમાં વપરાય છે તે સંદર્ભમાં અંગ્રેજી ભાષા ભિન્ન ભિન્ન અર્થાવાળી મોટી શબ્દજાળ બિછાવે છે. માતાની હત્યા માટે “મેટ્રિસાઇડ’ પિતાની હત્યા માટે “પેટ્રિસાઇડ' ભાઇની હત્યા માટે શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
