________________
પણ છે. ફિઝિક્સ અને કેમિસ્ટ્રી જેવા વિજ્ઞાનના વિષયોમાં થીયરી સાથે પ્રક્ટિકલ શિક્ષણને પણ આવરી લેવાયું છે. આવો સમન્વય શેષ વિષયોમાં પણ શા માટે નહીં ? ઇતિહાસના વિષયમાં ગાંધીજીની સ્વદેશી ચળવળના પાઠ ભણાવ્યા બાદ સ્વદેશાભિમાનની ખુમારી પ્રગટાવતી ચાર એડિશનલ વાતો શિક્ષક ન જણાવી શકે ? પેપ્સી કે કેલોગ્સના કોર્નફ્લેક્સને સૂંઘવા પણ નહીં તેવો પવિત્ર સંકલ્પ શું ન કરાવી શકાય ?
હિંદુસ્તાનની ગરીબીની વાતો કર્યા પછી વિદ્યાર્થીઓને ફેશન અને વ્યસન પાછળ થતા દુર્વ્યયને રોકવા કેમ કહી ન શકાય ? નવસારી અને સાબરમતી પાસે ચાલતા તપોવનમાં આવી પ્રેક્ટિકલ બેઇઝ્ડ શિક્ષણપ્રણાલીએ અદ્ભુત પરિણામ લાવી આપ્યું છે. ત્યાંના સંકુલમાં એક ‘ગુરુજનપૂજાખંડ' છે, જ્યાં માતા પિતાને નમન કરી તેમના આશિષ મેળવવાનું પ્રેક્ટિકલ કરાવાય છે, ત્યાં કોઇ રોઝ ડે ઊજવાતા નથી, પણ ‘વનસ્પતિપ્રેમ'નું જીવંત શિક્ષણ અપાય છે. પશુપ્રેમના શિક્ષણને જીવંત બનાવવાના પ્રયોગરૂપ બાળકો નજીકની ગૌશાળામાં ગાયોને ઘાસ ખવડાવે છે ને આંગણાનાં કૂતરાઓને રોટલા નાંખે છે. અઠવાડિયામાં એક દિવસ બાળકો પોતાનો નાસ્તો છોડી દે છે અને તે બચેલો નાસ્તો સંકુલની બહાર જઇ ગરીબ અપંગને આપીને ‘માનવપ્રેમ’ના શિક્ષણને જીવંતતા બક્ષે છે. શિક્ષણને સંસ્કરણનો પર્યાય બનાવવાનો એકમાત્ર ઉપાય છે, તેને બોજલતા અને શુષ્કતાનાં અભિશાપમાંથી છોડાવીને નિર્માણલક્ષી અને પ્રેક્ટિકલ બનાવવું.
જીવનમાં મૂલ્યોને ઠસાવવામાં પરીક્ષા પદ્ધતિની જેમ પ્રશિક્ષણ પદ્ધતિ પણ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. આ ભાર શિક્ષકોના માથે વધુ રહે. સમગ્ર શૈક્ષણિક માળખામાં શિક્ષક એક એવું ઘટક છે, જે ધારે તો શિક્ષણમાં રહેલી ત્રુટિઓને પણ હડસેલો મારી શકે.
એક અનુભવી વૃદ્ધે વર્ષો પહેલાની પોતાની ગામઠી શાળામાં વીતેલા વર્ષોની અનુભવકથા કહેતા એક સુંદર પ્રસંગ જણાવ્યો :
‘ગણિતના વિષયમાં માસ્તર સાહેબે જ્યારે ૨+૩=૫ શીખવ્યું ત્યારે
શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
૫૦
