________________
રહી છે, તેમાં સંવેદના જાગ્રત કરે તેવા કોઇ પાઠો નથી. વિદ્યાર્થીને યાદ રાખવું પડે તેવું ઘણું બધું છે પણ મગજ કસવું પડે, મથામણ ને કલ્પનાઓ દ્વારા જવાબો મેળવવા પ્રયત્ન કરવો પડે, તેવું કશું નથી. આથી વિદ્યાર્થીના મગજમાં ક્રિએટીવિટી' પાંગરી શકતી નથી, સંવેદનશીલતા ખીલી શકતી નથી કે વ્યક્તિત્વ અને ચારિત્ર્યનું ઘડતર પણ શક્ય બનતું નથી.
ઇંગ્લેન્ડની શિક્ષણ પદ્ધતિનું અહીં બેઠું અવતરણ થવાના કારણે આ પરિણામ આવ્યું છે. બેલ્જિયન શિક્ષણશાસ્ત્રી બ્રોને કહેલું,“ઇંગ્લેન્ડની પ્રાથમિક શાળાઓ જોવાથી ઘણો લાભ થાય તેમ છે, કારણ કે તેનાથી શિક્ષણમાં શું ન હોવું જોઇએ તેની પૂરેપૂરી માહિતી મળી શકે છે.” શિક્ષણ બુદ્ધિલક્ષી ઓછું અને જીવલક્ષી વધું હોવું જોઇએ.
ગાંધીજીએ પોતાની માતા પૂતળીબાઇના કહેવાથી જીવનમાં વ્યસનો અને દુરાચારથી દૂર રહેવાની પ્રતિજ્ઞા કરી હતી. તે વાત ગુજરાતી પાઠ્યપુસ્તકના પાઠમાંથી જાણીને એક વિદ્યાર્થી જીવનભર વ્યસનો અને દુરાચાર નહીં સેવવાનો સંકલ્પ કરે છે, પણ પાઠના શબ્દ શબ્દને પકડીને પ્રશ્નોના જવાબ આપવાની તેની ક્ષમતા કાચી છે. બીજા વિદ્યાર્થીની તેવી ક્ષમતા ઘણી પાવરફુલ છે. પણ તે અનેક વ્યસનો અને કુટેવોથી અભડાયેલો છે અને તેમાં વધુ ને વધુ ચકચૂર બનતો જાય છે. પરીક્ષાકના મૂલ્યાંકમાપદંડ શું ? પાઠ્યપુસ્તકના શબ્દોને ઉત્તરવહીમાં સરસ રીતે ઉતારી શકે તેનો ગ્રેડ ઊંચો અને તેને જીવનમાં સરસ રીતે ઉતારી શકે તેનો ગ્રેડ નીચો ? શિક્ષણમાં પીરસાતા પદાર્થોને મગજમાં જડબેસલાક બેસાડી દેવા માટે પરીક્ષા કદાચ કામની ગણી લઇએ તો પણ મૂલ્યાંકનના એકમેવ માપદંડ તરીકે તેને રાખવાનો ટ્રેન જ્યાં સુધી નહીં બદલાય ત્યાં સુધી વિદ્યાર્થીનો (ગમે તે રીતે) માર્કસ સ્કોર કરવાનો અને શિક્ષકોથી માંડીને, ચાલતા પ્રાઇવેટ ક્લાસિસનો તેમાં સહાયક બનવાનો જ ઉદ્દેશ રહેવાનો.
ભોજન કરી રહેલા અતિથિને હાથ દ્વારા જ ભાત પીરસવામાં આવે તે કેવું લાગે ? અને તેના બદલે ચકચકતા ભાતિયાથી તે પીરસાય તો? ભાતમાં અલબત્ત, કંઇ જ ફરક ન પડતો હોવા છતાં પણ સર્વિગ પ્રક્રિયાના પ્રત્યેક ફેક્ટર તે સર્લિંગને કંઇક સારો કે નરસો રંગ આપી શકે છે. આવું જ શિક્ષણ અંગે
| શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
