________________
અને ધ્યેય શું હોય ? તેની અનુભૂતિ થશે, જે કદાચ અભિવ્યક્તિને પેલે પાર પણ હોય. મૂલ્ય શું છે ? સિદ્ધાંત કેવા હોય ? તેની ખબર મળશે અને આવાં મૂલ્યોને આધારે અને તેનું જતન કરનારા લોકોને કારણે જ દુનિયા ટકી રહી છે એવી કંઇક પ્રતીતિ થશે કે જેને માટે તો ખરેખર આ પાઠ ચલાવાય છે. પરંતુ આવું કરે કોણ? કારણ કેટલાક શિક્ષકો અને માતાપિતાઓએ પોતે જ ઉપરોક્ત ત્રણ પ્રશ્નોના નિમ્નોક્ત જવાબો આપ્યા છે. પહેલા પ્રશ્નના ઉત્તરો (૧) કશું ન થાત. (૨) હરણોનો જીવ બચી જાત. (૩) પારધી રાહ જોતો બેસી રહ્યો હોત, વગેરે વગેરે. કોઇએ એમ ન કહ્યું કે પારધીનો વચનપાલન ઉપરનો વિશ્વાસ ડગી ગયો હોત અને એકંદર માનવજાતને મૂલ્યનિષ્ઠા ઉપર ધૃણા ઉપજી હોત.
બીજા પ્રશ્નના ઉત્તરો (૧) ઘેર જાત (૮૦ ટકા લોકોનો ઉત્તર.) (૨) મીન (૧૦ ટકા લોકોનો ઉત્તર), (૩) નરકે જાત (૧૦ ટકા લોકોનો ઉત્તર).
ત્રીજા પ્રશ્નના ઉત્તરો (૧) એને દયા આવી, (૨) હરણો સાચાબોલાં હતાં, (૩) હરણો નિર્દોષ હતાં, વગેરે વગેરે. તાત્પર્ય એ છે કે શિક્ષકો અને વાલીઓને પણ પાઠના હાર્દ ઉપર આંગળી મૂકતાં આવડવું નથી. એટલે મર્મ શીખવવાને બદલે ઉપર ઉપરનું, આજુબાજુનું બિનજરૂરી શિક્ષણ ચાલ્યા કરે છે ને બધું યાદ કરવાની, લખવાની, ગોખવાની બાળમજૂરી ચાલ્યા કરે છે.પરીક્ષામાં થતી ચોરીઓ, પેપરો તપાસવામાં થતા ભ્રષ્ટાચાર વગેરે અનિવાર્ય દૂષણો શિક્ષણના આવા પરીક્ષાલક્ષી ઢાંચાની સાથે “લસણમાં વાસ” ની જેમ સંકળાયેલાં છે. આવા જડ ચોકઠામાંથી છોડાવીને શિક્ષણને સંસ્કરણનો ઓપ અપાશે તો જ વિદ્યાર્થીનું મગજ માત્ર માહિતીઓનું ગોડાઉન બનવાને બદલે તેનું જીવન સંવેદનાત્મક જ્ઞાનનું પવિત્ર મંદિર બનશે.
સત્યનિષ્ઠા, વચનબદ્ધતા અને દયાનું મૂલ્ય મનમાં ને જીવનમાં ઠસાવી દેવામાં ગજબની સહાય કરી શકે તેવા જ્વલંત પાઠોને માહિતી પ્રધાનતાનું ક્લોરોફોર્મ સુંઘાડીને આખા પાઠમાંથી સંવેદનાને બેહોશ કરી દેવામાં આવી છે. પછી પાઠનું માત્ર ક્લેવર જ બચે છે. ઉક્ત પ્રસંગાલેખન પછી ઇન્દુમતી કાટદરે કરેલું વિધાન “આજે ભણતરનો ઉદ્દેશ જ ખોવાયો છે.” તે ખૂબ માર્મિક અને વેધક છે.
આ તો ઉદાહરણ માત્ર છે. પ્રશ્નપદ્ધતિ અને પરીક્ષા પદ્ધતિ પણ વિદ્યાર્થીની
- શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
